Hướng dẫn thiết kế thích ứng với khí hậu và phù hợp với thị trường cho các khu nhà ở mới tại Việt Nam: Sổ tay hướng dẫn thiết kế nhà ở tại thành phố Hồ Chí Minh cho một tương lai

PROCEEDINGS: CONFERENCE ON CLIMATE CHANGE AND SUSTAINABLE URBAN DEVELOPMENT IN VIETNAM

Hướng dẫn thiết kế thích ứng với khí hậu và phù hợp với thị
trường cho các khu nhà ở mới tại Việt Nam:
Sổ tay hướng dẫn thiết kế nhà ở tại thành phố Hồ Chí Minh
cho một tương lai bền vững
TS. Dirk A Schwede (PhD, USyd AUS), Giám Đốc Quản Lý, Công ty Trách Nhiệm Hữu Hạn
Thiết kế Năng lượng (Thượng Hải); Email:

Tóm tắt:
Với mức sống ngày càng cao và sự thay đổi các loại hình nhu cầu của tầng lớp mới giàu đang ngày càng
gia tăng ở TP HCM, nhu cầu năng lượng và phát thải khí nhà kính từ các khu dân cư đang gia tăng một
cách nhanh chóng. Các khu dân cư mới đang được xây dưng để thỏa mãn nhu cầu cao hơn về điều kiện
sống khi người dân trở nên sung túc hơn. Vì các cơng nghệ điều hịa khơng khí tiện nghi bằng phương
pháp cơ học đã trở nên dễ kiếm và có giá cả phải chăng, nên các giải pháp thiết kế ít thích nghi với khí
hậu được du nhập vào thành phố nhiều hơn trước đây, và các thiết bị điều hịa tiêu thụ nhiều năng
lượng với các mơ hình sử dụng nhiều năng lượng được lắp đặt và sử dụng nhiều hơn trước đây. Điều
này ảnh hưởng lớn đến biến đổi khí hậu, và bởi vì TP Hồ Chí Minh có tính chất đại diện cho nhiều vùng
nhiệt đới, nên từ những ảnh hưởng của quá trình phát triển tại thành phố này, ta có thể dự báo những
ảnh hưởng tương tự ở quy mơ tồn cầu.
Trong khn khổ nỗ lực phối hợp giữa một nhà địa lý xã hội, một kiến trúc sư và một chuyên gia thiết
kế năng lượng cùng tham gia “Chương trình Nghiên cứu Siêu đơ thị TP. Hồ Chí Minh” do chính phủ LB
Đức tài trợ, các tài liệu hướng dẫn thiết kế thích ứng với khí hậu và phù hợp với thị trường cho loại
hình nhà phố tiêu biểu trong điều kiện khí hậu tại TP. Hồ Chí Minh đã được xây dựng như một khuôn
mẫu về cách thức tạo ra những tác động hiệu quả đến sự phát triển chung hướng đến một tương lai
bền vững hơn. Đây là một cách tiếp cận dựa trên bằng chứng, dựa trên việc phân tích mơ hình thiết kế
truyền thống và thích ứng với điều kiện địa phương, đồng thời được xây dựng bằng các công cụ phân
tích cơng trình hiện đại nhằm tối ưu hóa nhu cầu về năng lượng, chất lượng môi trường trong nhà và
điều chỉnh các chức năng và kinh tế. Mặc dù các kết quả được rút ra dựa trên cách tiếp cận khoa học,
nhưng các kết quả cũng đã được biên tập lại để trở nên hiệu quả hơn như một cuốn sổ tay có minh
họa, thích hợp với các chủ sở hữu tư nhân và ngành xây dựng vốn đang dựa vào lực lượng lao động thủ

công không qua đào tạo chính thức ở Việt Nam.
Bài viết sẽ giới thiệu cách tiếp cận, thông tin nền tảng và những kết quả ban đầu của dự án.
T ừ khóa:

Nhà ở sử dụng hiệu quả năng lượng; nhà ở thích ứng với khí hậu; sổ tay thiết kế; thành
phố Hồ Chí Minh

259


BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁT TRIỂN ĐƠ THỊ BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM

Các số liệu thống kê cho thấy, nếu xét bình quân thì nhu cầu năng lượng của các hộ gia đình
tại Việt Nam vẫn cịn thấp so với các nước phát triển (Nakagami 2006). Tuy nhiên, khi nhìn
lại các số liệu thống kê, có thể thấy rằng, trong khi mức tiêu thụ năng lượng khá ổn định tại
các nước phát triển, thì ở Việt Nam, nhu cầu năng lượng/người đã tăng gấp 4 lần trong vòng
12 năm từ năm 1990 đến năm 2002 (Nakagami 2006), và xu hướng này đang tiếp tục giữ
nguyên với động lực gia tăng mạnh mẽ. Nhìn vào điều kiện sống của 86 triệu dân Việt Nam,
rõ ràng là tiềm năng lớn nhất để nhu cầu năng lượng tiếp tục gia tăng, cũng có nghĩa phát
thải khí nhà kính tiếp tục tăng, vẫn chưa trở thành hiện thực và có thể chỉ xảy ra trong tương
lai. Người ta có thể nhanh chóng hiểu rằng, phần lớn sự gia tăng đó bắt nguồn từ q trình
phát triển có lợi cho tồn bộ dân chúng, và chỉ một tỷ lệ nhỏ bắt nguồn từ các thói quen tiêu
dùng xa xỉ hoặc lãng phí một cách thiếu suy nghĩ, nếu chúng ta áp dụng theo các tiêu chuẩn
của phương tây. Đây là nguyên nhân khiến cho bên ngồi rất khó chỉ trích hay phê phán. Đây
là một lý do hợp lý để cân nhắc một cách thận trọng việc gây ảnh hưởng như thế nào cho quá
trình phát triển để hướng tới một tương lai bền vững. Nếu biết được bức tranh rộng lớn về
biến đổi khí hậu và tình trạng thiếu tài ngun trên tồn thế giới, chúng ta sẽ thấy rõ sự cần
thiết phải định hướng lại các động lực phát triển nhu cầu năng lượng một cách cấp bách. Hơn
nữa, Việt Nam sẽ bị biến đổi khí hậu gây ảnh hưởng nhiều hơn so với những vùng khác, và có
thể dự đốn rằng, biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng và sự gia tăng các sự kiện thời tiết

cực đoan sẽ ảnh hưởng xấu đến quá trình phát triển đầy hứa hẹn của Việt Nam trên con
đường hiện đại hóa.
Giống như bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, người dân Việt Nam đang gắng sức cải thiện điều
kiện sống của mình, và ngày càng có nhiều người thành cơng trong việc đảm bảo cho mình
một mức thu nhập cao hơn và đem lại cho bản thân những phương tiện hay tiện nghi của giới
trung lưu tại các nước phát triển. Tầng lớp những người mới giàu lên đang xác lập các mục
tiêu cho những thế hệ tương lai, và do đó, họ có thể được coi như một mơ hình để dự đoán sự
phát triển ở Việt Nam và những xã hội khác trong khu vực, nơi có các động lực phát triển
tương tự.
Những động lực phát triển các mơ hình tiêu thụ năng lượng hiện nay khiến chúng ta không
thể dự đoán sự phát triển trong tương lai, nếu chỉ dựa vào những thói quen và chuẩn so sánh
trước đây. Do các khả năng kinh tế thay đổi và các cơng nghệ mới, ví dụ như các thiết bị điều
hịa khơng khí rất tiện nghi, ngày càng trở nên phổ biến hơn và dễ kiếm hơn nên đã xuất hiện
các mơ hình tiêu thụ năng lượng mới, khơng liên quan nhiều đến các phương thức truyền
thống. Đó là việc ứng dụng điều hịa khơng khí, số lượng các thiết bị điện gia dụng ngày càng
tăng hoặc sử dụng ô tô như một phương tiện giao thông mới.
Bản thân sự thịnh vượng ngày càng tăng ở các thành phố lớn của Việt Nam, như thành phố
Hồ Chí Minh và Hà Nội, cho thấy sự phát triển được thúc đẩy bởi ngành bất động sản. Cũng
chính ngành bất động sản chịu phần lớn trách nhiệm về sự gia tăng mức tiêu thụ năng lượng
và phát thải CO2. Tại các nước phát triển (chủ yếu là ở các nước có khí hậu đang nóng lên vừa
phải), ngành bất động sản đang phát triển theo một chương trình nghị sự chính trị mới, bắt
nguồn từ những tranh luận về biến đổi khí hậu, để chuyển từ phương thức các-bon cao sang
các-bon thấp hoặc thậm chí khơng có các-bon. Tuy nhiên, tại các nước đang phát triển ở
những vùng nhiệt đới, thị trường bất động sản hiện đang trên con đường chuyển dịch từ
phương thức các-bon thấp sang các-bon cao, cùng với tất cả những lý lẽ biện hộ như phải
phát triển để hướng tới một tương lai dễ sống hơn và hiện đại, trở thành một bộ phận tăng
trưởng không ngừng trong khu vực.

260

PROCEEDINGS: CONFERENCE ON CLIMATE CHANGE AND SUSTAINABLE URBAN DEVELOPMENT IN VIETNAM

Nêu ra mục tiêu chuyển từ phương thức các-bon thấp sang các-bon cao cho các khu nhà mới
xây trên toàn thế giới là một việc làm dễ dàng. Tuy nhiên, điều có thể thực hiện khá “dễ
dàng” trong điều kiện khí hậu nóng lên vừa phải ở vùng Bắc Âu lại là một yêu cầu rất khó
khăn đối với các vùng nhiệt đới, nếu muốn đạt được các tiêu chuẩn tiện nghi tương tự. Do khí
hậu khác biệt nên ở Việt Nam không cần thiết bị sưởi mà chỉ cần thiết bị làm mát, sau đó là
khử ẩm. Ở Đức, nếu muốn có nhiệt độ dễ chịu ở trong nhà, người ta sử dụng nhiệt mặt trời
kết hợp với nhiệt độ mát mẻ ngồi trời, tùy theo khả năng. Tịa nhà được thiết kế để tận dụng
những tiềm năng đó, dù là nhằm mục đích sưởi ấm hay làm mát, tùy theo nhu cầu. Vì nhiệt
độ bên ngồi khơng bao giờ vượt mức dễ chịu quá lâu (sự biến thiên nhiệt độ ban ngày sẽ tạo
ra sự thơng thống vào ban đêm) và độ ẩm ở mức vừa phải, nên không cần đến các thiết bị
làm mát và khử ẩm tốn kém nhiều năng lượng nếu như tòa nhà đã được thiết kế hợp lý. Khái
niệm nhà thụ động, tuy được phát triển theo các điều kiện ở Đức nhưng có thể dễ dàng điều
chỉnh cho một bối cảnh khí hậu như vậy và giúp tận dụng các tiềm năng mơi trường một cách
hiệu quả.

Hình 1 So sánh các dữ liệu khí hậu: bên trái: Berlin, Đức; bên phải: thành phố Hồ Chí
Minh, Việt Nam; trục hồnh biểu thị nhiệt độ, trục tung biểu thị độ ẩm, diện tích điều hòa
đã được đánh dấu trên sơ đồ

Tuy nhiên, so sánh trong Hình 1 cho thấy, điều này khơng đúng với thành phố Hồ Chí Minh. Ở
đây cần phải làm mát quanh năm, thậm chí phải khử ẩm nhiều hơn, và hiện tại khơng có tiềm
năng mơi trường nào để hỗ trợ việc điều hịa khơng khí sử dụng ít các-bon.
So sánh khí hậu trong Hình 1 cũng cho thấy các giải pháp tiết kiệm năng lượng được áp dụng
và thử nghiệm tại Đức có thể vơ ích, thậm chí có thể gây hại nếu được chuyển giao cho Việt
Nam. Chẳng hạn như, một số báo cáo khơng chính thức cho rằng, các cửa sổ lắp kính kép rất
phổ biến ở Đức như một biện pháp tiết kiệm năng lượng; nhưng nếu sử dụng trong điều kiện
khí hậu nhiệt đới, các cửa sổ kiểu này lại làm tăng nhiệt độ trong tòa nhà một cách rõ rệt và

dẫn đến yêu cầu làm mát nhiều hơn. Những hiệu ứng kiểu như vậy có thể được giải thích bằng
các ngun tắc vật lý đơn giản, và do đó có thể tránh được nếu người thiết kế được cung cấp
đầy đủ thông tin.
Từ đây có thể xác định một cách tiếp cận mới, đó là khơng nhìn vào những giải pháp đã có
sẵn ở các nước phát triển, mà thay vào đó, phải cố gắng tìm hiểu điều kiện khí hậu và giảm
tác động của các yếu tố tự nhiên phải tải thêm bằng cách thiết kế và sử dụng kỹ thuật xây
dựng thông minh. Mặc dù Đức rất nổi tiếng, kể cả ở Việt Nam, về lĩnh vực cơng nghệ, nhưng
chính kỹ thuật xây dựng mới là cơ sở để tìm ra những giải pháp thích hợp có thể thích ứng với
261


BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁT TRIỂN ĐƠ THỊ BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM

vị trí, điều kiện khí hậu và năng lực thị trường ở địa phương. Để tiết kiệm năng lượng tại Việt
Nam, chúng ta không cần đến một sáng kiến xuất khẩu công nghệ tiết kiệm năng lượng (như
chính phủ Đức đã tun bố), mà chỉ cần có các thiết kế và kỹ thuật xây dựng dành riêng cho
khu vực có khí hậu nhiệt đới.
Đã có lúc chúng ta khơng cịn cách nào khác ngồi việc thiết kế để thích ứng với điều kiện khí
hậu địa phương, và hiện tại, khi đã có những phương tiện kỹ thuật để vượt qua các tải phát
sinh tự nhiên, chúng ta không nên thay thế mà phải tăng cường những giải pháp truyền
thống. Một kết luận quan trọng trong nghiên cứu của chúng tơi đó là, người dân Việt Nam
biết cách làm thế nào để tạo ra sự tiện nghi trong sinh hoạt và họ cũng biết cách giữ cho môi
trường sống của mình càng mát càng tốt. Họ lựa chọn quần áo, ăn uống và xử sự theo cách
phù hợp để cảm thấy mát mẻ nhất trong khả năng có thể, đơi khi họ có thể tạm ngừng làm
việc một lúc để tìm nơi có bóng mát và tận hưởng các luồng gió mát. Mọi người cũng sử dụng
luồng gió từ xe máy để làm mát, và có lẽ đây là lý do khiến cho cuộc sống ở Việt Nam dường
như có nhịp điệu chậm rãi hơn.
Kết quả phân tích các khu nhà truyền thống khơng có phương tiện cơ học để điều hịa khơng
khí (xem Hình 2) có thể là cơ sở chỉ dẫn tốt cho các thiết kế mới. Các dịng khơng khí có thể
giúp điều hịa khơng khí vào những thời điểm độ ẩm và nhiệt độ cao, do đó các khu nhà

truyền thống thường được thiết kế mở, với các phòng cao ráo để hỗ trợ q trình thơng gió tự
nhiên. Thơng gió chéo tỏ ra hiệu quả, nếu khu nhà được bố trí hợp lý. Quạt trần là một
phương tiện kỹ thuật đơn giản để tạo ra luồng gió làm cho khơng khí dễ chịu hơn.
Để tạo ra bóng mát ở mặt tiền phía nam và phía bắc, các ban cơng thường được gắn với một
phần mái nhà nhơ ra khá sâu. Mặt tiền phía tây và phía đơng thường được đóng kín. Các cửa
sổ và cửa ra vào thường có nhiều ơ để tạo sự thơng thống, mà vẫn có thể ngăn ánh nắng
chiếu vào nhà. Một biến thể khác (chủ yếu dành cho các khu nhà khơng phải là khu dân cư),
đó là các ơ thơng gió nhằm che chắn cho tồn bộ mặt tiền khỏi bị nắng rọi vào.

Hình 2 Ví dụ về các kiểu nhà truyền thống có đặc điểm thiết kế sử dụng năng lượng hiệu
quả tại TP. Hồ Chí Minh, Việt Nam, ảnh bên trái và ảnh giữa: do Dirk Schwede chụp, ảnh
bên phải: do Michael Waibel chụp

Nghiên cứu này đã tiến hành mô phỏng một ngôi nhà phố hiện đại đứng ở một vị trí độc lập,
để tìm hiểu nguyên lý cân bằng năng lượng của ngôi nhà. Để giải quyết tất cả các dịng năng
lượng trong ngơi nhà vào ban ngày cũng như ban đêm, ngôi nhà được lập mơ hình với đầy đủ
phương tiện điều hịa khơng khí theo tiêu chuẩn phương tây để kiểm sốt nhiệt độ và độ ẩm
trong vùng được điều hòa. Do thói quen sử dụng các phương tiện điều hịa khơng khí vẫn chủ
262


PROCEEDINGS: CONFERENCE ON CLIMATE CHANGE AND SUSTAINABLE URBAN DEVELOPMENT IN VIETNAM

yếu theo định hướng nhu cầu nên trên thực tế, ở Việt Nam hiếm khi thấy những giải pháp
điều hòa toàn diện. Nhu cầu thực tế sẽ thấp hơn nhiều, vì mọi người khơng có những hành vi
lãng phí mà lại nhận thức khá rõ nhu cầu của mình. Tuy nhiên, điều hịa tồn diện để tạo ra
khơng khí dễ chịu lại là trường hợp đòi hỏi nhiều năng lượng nhất, và một tịa nhà được tối ưu
hóa cho trường hợp này cũng sẽ địi hỏi ít năng lượng hơn nếu chỉ áp dụng giải pháp điều hòa
bộ phận.
Ngày nay, mọi người khá thận trọng khi sử dụng các giải pháp điều hòa tiện nghi, từ đây dẫn

đến một khuyến nghị, đó là những người sống trong tịa nhà phải được phép kiểm sốt mơi
trường và điều hịa mơi trường theo nhu cầu của họ, kể cả trong những tòa nhà hiện đại. Một
hệ thống có mức độ hiệu quả cao trong sử dụng năng lượng cũng có thể khơng được kiểm
sốt và do đó, sẽ mát hơn so với yêu cầu, nghĩa là nhu cầu năng lượng khi đó sẽ lớn hơn so
với một hệ thống được kiểm soát theo yêu cầu thực tế.

Hình 3 Các yếu tố tải thêm đối với một ngôi nhà phố hiện đại đứng độc lập và được điều
hịa tồn bộ ở nhiệt độ 26°C, độ ẩm tương đối 60%, trong suốt 24h mỗi ngày và 365 ngày
mỗi năm

Hình 3 mơ tả mức độ nhu cầu làm mát được xác định trong nghiên cứu này, qua đó cho thấy
rõ rằng, một phần lớn nhu cầu làm mát trong nhà phố hiện đại bắt nguồn từ việc ánh nắng
lọt vào nhà qua cửa sổ (chiếm 35,2% nhu cầu làm mát), một nguyên nhân quan trọng khác là
u cầu thơng gió (37,5%), trong đó có một phần nhỏ là yêu cầu giảm nhiệt độ (4,7%) và
phần lớn hơn là yêu cầu khử ẩm (32,8%). Tiếp đó, quá trình truyền tải năng lượng cũng chiếm
một phần lớn trong nhu cầu năng lượng (27,7%) cho điều hịa khơng khí. Tuy nhiên, cần lưu ý
rằng, q trình truyền tải qua các bức tường cũng như dịng năng lượng thơng gió có thể làm
263


BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁT TRIỂN ĐƠ THỊ BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM

giảm tiêu thụ năng lượng khoảng 9,4% (đối với quá trình truyền tải) và 0,8% (đối với những
rị rỉ trong q trình thơng gió).
Những kết quả này gợi ý nên áp dụng một chiến lược đơn giản để biến ngơi nhà thành một
cơng trình xây dựng sử dụng ít các-bon, sử dụng năng lượng hiệu quả và tiện nghi cho người
ở:
1. tạo bóng mát để giảm năng lượng mặt trời hấp thu vào trong nhà
2. thơng gió có kiểm sốt
a. xây dựng kín khí, bố trí các cửa sổ và cửa ra vào

b. cung cấp khí bằng phương pháp cơ học (các luồng khơng khí sạch)
c. phục hồi entanpi (độ ẩm và nhiệt độ)

3. tăng cường che chắn và “cô lập” các bức tường
4. thiết bị điều hịa khơng khí có hiệu suất cao
Hiệu quả đóng góp của từng cấu phần đơn lẻ cho thấy rằng, tất cả các biện pháp này đều
quan trọng như nhau trong việc giảm bớt nhu cầu làm mát. Trong một số thời điểm, các
luồng năng lượng truyền tải cũng giúp giảm bớt nhu cầu này, nhờ nhiệt độ bên ngoài mát hơn
trong nhà; do đó, các biện pháp để tạo bóng mát nên được áp dụng trước khi tăng mức độ “cô
lập” vỏ bọc của ngôi nhà, nếu không sẽ xảy ra hiệu ứng phích nước (giống như trong ví dụ sử
dụng cửa sổ 2 lớp kính ở trên). Sẽ xảy ra những hiệu ứng nhiệt độ không mong muốn, nhu cầu
năng lượng sẽ tăng, như vậy thiết kế tiết kiệm năng lượng sẽ ít được chấp nhận hơn.
Một thay đổi lớn so với các ngơi nhà truyền thống, đó là thay đổi trong khái niệm thơng gió
cho tịa nhà. Trong khi các ngôi nhà theo kiểu truyền thống và không có phương tiện điều
hịa khơng khí ở vùng khí hậu nhiệt đới thường được thiết kế mở và có thể thơng gió khá tốt
nhằm tạo ra sự thống mát nhờ các dịng khơng khí như đã mơ tả ở trên, thì các tịa nhà mới
sử dụng năng lượng hiệu quả cần kiểm sốt các nhu cầu thơng gió để giảm bớt lượng khơng
khí sẽ được điều hịa, mà đồng thời khơng làm thất thốt khơng khí đã được điều hịa và
khơng làm thất thốt năng lượng đã sử dụng cho mục đích điều hịa. Để kiểm sốt thơng gió,
những thiết kế và thói quen truyền thống cũng như cách sử dụng không gian truyền thống
cần được điều chỉnh cho phù hợp với các thời điểm điều hịa. Vì các cách làm truyền thống
cũng tạo ra ý tưởng kết nối xã hội và một cảm giác đặc biệt về không gian mở, nên mọi người
phải được quyết định xem họ muốn chọn cách nào – khơng gian mở với các dịng khơng khí
thơng gió tự nhiên, hay khơng gian kín với phương tiện điều hòa bằng cơ học. Lựa chọn đầu
tiên đem lại sự thoải mái cho những người sống trong nhà mà hồn tồn khơng sử dụng cácbon, lựa chọn thứ hai cũng đem lại sự dễ chịu thoải mái, đồng thời còn hỗ trợ hiệu suất và
hiệu quả sử dụng năng lượng. Chỉ cần tránh thơng gió tự nhiên với điều hịa bằng cơ học, vì
như vậy sẽ q lãng phí.
Khi quan sát quanh thành phố Hồ Chí Minh, ta có thể thấy rằng, mọi người quan tâm đến việc
các khơng gian được điều hịa có kín hay khơng. Tại các nhà hàng, các cửa hàng tiện lợi và
khách sạn nhỏ, nơi có những khơng gian cần được điều hịa, người ta sử dụng các cửa chớp

đóng tự động hoặc treo các tấm rèm nhựa dày để khơng khí đã được điều hịa khơng thốt ra
bên ngồi và khơng khí ẩm bên ngồi khơng lọt được vào trong. Những biện pháp đơn giản
như vậy cần được hỗ trợ và khuyến khích sử dụng. Các biện pháp như vậy hoặc các biện pháp
khác có chức năng tương tự cần được kết hợp vào những thiết kế mới, hiện đại, hướng tới sử
dụng năng lượng hiệu quả.
264


PROCEEDINGS: CONFERENCE ON CLIMATE CHANGE AND SUSTAINABLE URBAN DEVELOPMENT IN VIETNAM

Mặc dù hầu hết các biện pháp tiết kiệm năng lượng được áp dụng trong các tòa nhà mới chủ
yếu là một phần trong bộ công cụ truyền thống, nhưng thiết kế mang tính mơi trường và tiết
kiệm năng lượng vẫn được đề cập đến như một khái niệm mới và phức tạp ở Việt Nam. Các
kiến trúc sư dường như bị choáng ngợp bởi các giải pháp được cho là phức tạp và đòi hỏi cao
về kỹ thuật, còn khách hàng thì dường như lúc nào cũng cho rằng các giải pháp đó sẽ địi hỏi
chi phí cao khơng thể tưởng tượng, và do đó họ khó có thể chấp nhận nếu khơng nhìn thấy
hoặc khơng dự đốn được những lợi ích rõ ràng khi đầu tư cho các giải pháp đó. Do vậy, các
cơ hội tiết kiệm năng lượng đã khơng trở thành hiện thực, khơng phải vì các biện pháp này
q khó khơng thể thực hiện được, mà vì các nhà thiết kế và chủ dự án xây dựng có quan
niệm sai lầm ngay từ đầu. Một vấn đề nữa là một số nhà chuyên môn, lẽ ra phải hiểu rõ hơn
điều này nhưng lại nói về tiết kiệm năng lượng như một cách tiếp cận công nghệ cao, đòi hỏi
các kỹ thuật như quang điện, làm mát bằng năng lượng mặt trời, các tuốc-bin gió đặt trên
nóc nhà, và nhiều thứ khác mà chắc chắn sẽ không phải là sự lựa chọn đầu tiên cho các biện
pháp hiệu quả năng lượng nếu như người đầu tư cân nhắc giữa khía cạnh chi phí với lợi ích.
Cân nhắc chi phí – lợi ích là điều cần thiết, vì rõ ràng là có những lợi ích mà chúng ta có thể
thu được, bên cạnh đó, chúng ta có thể giảm thiểu xu hướng xây dựng các tòa nhà tạo ra
nhiều CO2 ở Việt Nam. Hầu hết các biện pháp được liệt kê trong chiến lược đơn giản đã nói
đến ở trên đều có thể thiết kế được theo nhiều cách, và vẫn có thể đem lại lợi ích mà khơng
làm gia tăng chi phí q mức, cũng như khơng làm cho q trình xây dựng trở nên phức tạp
hơn.

Đây là căn cứ cho một dự án mà nhóm chuyên gia liên ngành, gồm một nhà địa lý xã hội, một
kiến trúc sư và một chuyên gia thiết kế năng lượng đang theo đuổi trong một khuôn khổ lớn
hơn là Dự án Nghiên cứu Siêu đô thị ở TP. Hồ Chí Minh do Chính phủ LB Đức tài trợ. Các
chuyên gia trong nhóm này đã bắt tay vào việc xây dựng một tài liệu hướng dẫn về thiết kế
phù hợp với thị trường và thích ứng với khí hậu cho loại nhà phố điển hình trong điều kiện khí
hậu ở TP. Hồ Chí Minh, và đây có thể coi như một tài liệu tham chiếu rộng rãi cho mọi thiết
kế về hiệu quả năng lượng. Dựa vào những lập luận đã trình bày ở trên, mục đích của các
chun gia này là cố gắng gây ảnh hưởng một cách hiệu quả đến quá trình phát triển một tập
quán bền vững hơn trong ngành xây dựng ở TP Hồ Chí Minh, thông qua cung cấp một đánh
giá đơn giản nhưng rõ ràng về các biện pháp hiệu quả năng lượng, cũng như hiệu quả kinh tế
và các lợi ích chức năng mà các biện pháp này có thể đem lại.
Cách tiếp cận dựa trên bằng chứng được áp dụng trên cơ sở phân tích mơ hình thiết kế
truyền thống và thiết kế đã điều chỉnh cho điều kiện địa phương và được phát triển với các
công cụ xây dựng tiên tiến hiện đại nhằm tối ưu hóa nhu cầu năng lượng và chất lượng môi
trường trong nhà, cũng như sắp xếp các khu vực chức năng và kinh tế. Các kỹ thuật mô phỏng
xây dựng nhiệt tiên tiến được áp dụng để tối ưu hóa hiệu quả hoạt động nhiệt của tịa nhà
(Hình 3), mơ phỏng ánh sáng ban ngày được sử dụng để tích hợp ánh sáng ban ngày đồng
thời giảm hấp thu năng lượng mặt trời (phía bên phải trong Hình 4) và mơ phỏng dịng khơng
khí được sử dụng để điều tra và tối ưu hóa khái niệm thơng gió tự nhiên và cơ học (phía bên
trái trong Hình 4). Lợi ích từ các biện pháp khác nhau được nghiên cứu bằng cách kỹ thuật
phân tích chi phí – lợi ích.

265


BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁT TRIỂN ĐƠ THỊ BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM

Hình 4 Minh họa mơ hình sơ bộ, mơ hình dịng khơng khí (bên trái), mơ hình ánh sáng ban
ngày (bên phải)
Mặc dù các kết quả này được đưa ra dựa trên cách tiếp cận khoa học, nhưng chúng vẫn được

biên tập để trở thành một cuốn sách hướng dẫn hữu hiệu có minh họa thích hợp cho các chủ
sở hữu nhà tư nhân cũng như ngành xây dựng nhà ở chưa được đào tạo bài bản và chủ yếu đi
theo hướng thủ công ở Việt Nam.
Những cuốn sách này sẽ rất dễ đọc, giống như một cuốn tạp chí dành cho những người có ý
định xây nhà ở, và sẽ có giá vừa phải, chỉ khoảng vài ngàn đồng, hoặc thậm chí được phát
khơng. Nếu được áp dụng đúng, mỗi bản sao của các cuốn sách này sẽ trị giá hàng triệu đồng,
ngồi ra chúng cịn giúp tiết kiệm các tài nguyên thiên nhiên và nguồn lực kinh tế, tạo ra một
chất lượng mới cho ngành xây dựng và có khả năng giảm tới 70% lượng phát thải CO2 so với
những tòa nhà được xây dựng theo cách thông thường hiện nay.

Tài liệu tham khảo
Nakagami, H., (2006), So sánh quốc tế về tiêu thụ năng lượng ở các khu dân cư, Viện Nghiên cứu Jyukankyo Inc,
liên hệ với tác giả theo địa chỉ
Richerzhagen, C. và những người khác (2008): Hiệu quả năng lượng trong các tịa nhà ở Trung Quốc. Chính sách,
các rào cản và cơ hội. Viện Phát triển Đức, Bonn.
Hesse, C. (2009): Báo cáo Giai đoạn 1 – Phân tích các loại hình nhà ở tại địa phương. Báo cáo, 60 trang.
Hesse, C. (2009): Báo cáo Giai đoạn 2 – Đề xuất thiết kế ý tưởng và dự thảo hướng dẫn cho các loại hình nhà ở
hiệu quả về năng lượng và khí hậu. Báo cáo, 40 trang (A3).
Schwede, D. (2009): Báo cáo số 1: Kết quả nghiên cứu mơ phỏng tính tốn về các biện pháp hiệu quả năng lượng
trong thiết kế của một ngôi nhà phố hiện đại tại TP Hồ Chí Minh, 22 trang.
Waibel, M. (2009): Báo cáo số 1: Nhận thức, hành vi, sự chấp nhận và nhu cầu đối với các cấu trúc và hàng hóa
hiệu quả về năng lượng giữa các hộ gia đình trung lưu và tầng lớp trên ở TP Hồ Chí Minh. Báo cáo khảo sát, 108
trang.
Waibel, M. / Schwede, D. (2009): Hiệu quả năng lượng trong các khu nhà ở - làm cách nào? Vai trò của các quỹ
trung ương trong việc đảm bảo tính bền vững hơn cho các khu nhà ở tại TP Hồ Chí Minh trong bối cảnh đối
mặt với biến đổi khí hậu. Trong: Tạp chí Đơng Nam Á, Số 2/2009 (25). Trang 18-21.

266