Tài liệu Ngôi nhà truyền thống – Nét kiến trúc độc đáo của người Mông, Hà Giang potx

Ngôi nhà truyền thống – Nét
kiến trúc độc đáo của người
Mông, Hà Giang
Hà Giang là mảnh đất hội tụ của đa dạng nền văn hoá. Đó là mảnh đất của 22 tộc
người cư trú và mỗi dân tộc mang đến cho nơi đây một nét văn hoá độc đáo riêng.
Trong số đó đặc sắc nhất phải kể đến văn hóa người Mông. Nhắc đến văn hóa
người Mông là nói đến kiến trúc độc đáo của những ngôi nhà truyền thống.

Ngôi nhà truyền thống của người Mông

Với môi trường sống ở trên các sườn núi cao, khí hậu lạnh khắc nghiệt, đã ảnh
hưởng sâu sắc đến kiến trúc nhà ở của người Mông nơi đây. Từ quan niệm sống,
môi trường đã hình thành nên nét độc đáo trong văn hóa kiến trúc của ngôi nhà
trình, tường bằng đất, lợp ngói hay tranh là phù hợp nhất, với ưu điểm vừa giữ ấm
về mùa đông, mát mẻ trong mùa hè và lại có thể chống được kẻ gian, thú dữ…
Đồng bào dân tộc Mông rất chú trọng việc chọn đất làm nhà. Sau khi chọn được
đất tốt, đất lành, người ta tiến hành san nền, kê móng, trình tường nhà. Công việc
trình tường nhà được bà con dân tộc Mông tiến hành khá công phu với một số quy
định như người lạ không được vào khu vực nhà đang trình tường, nhất là phụ nữ.
Để trình tường nhà, bà con phải làm những chiếc khuôn gỗ có chiều dài 1,5 m,
rộng 0,45 m – 0,5 m. Khi trình tường, người ta đổ đất đầy khuôn gỗ, dùng những
chiếc vồ nền chặt đất. Đất dùng để trình tường phải được loại bỏ sạch rễ cây, đá to,
cỏ rác. Khi tiến hành trình tường, người ta huy động vài chục thanh niên trai tráng
trong làng đến giúp; cứ như vậy khuôn nọ nối tiếp khuôn kia cho đến khi hoàn
thành. Sau khi trình tường xong, gia chủ sẽ tiến hành chọn ngày tốt, hợp với tuổi
chủ nhà mới được vào rừng chặt hạ cây cột cái, cây đòn nóc.

Nhà Trình tường của người Mông
Kiến trúc ngôi nhà của người Mông tương đối thống nhất theo một khuôn mẫu, dù
to hay nhỏ đều phải có 3 gian 2 cửa (gồm một cửa chính, một cửa phụ và tối thiểu
là 2 cửa sổ). Ngôi nhà có thể có một hoặc 2 chái nhà, nhưng đều không liên quan

trực tiếp đến 3 gian nhà chính. Ba gian nhà chính của người Mông được sắp xếp
như sau: Gian bên trái dùng để đặt bếp nấu nướng và buồng ngủ của vợ chồng gia
chủ; gian bên phải dùng để đặt bếp sưởi và giường khách; gian giữa thường rộng
hơn 2 gian bên và là gian để bàn thờ tổ tiên, đồng thời cũng là nơi tiếp khách, ăn
uống của gia đình. Phòng ngủ của vợ chồng, con cái được bố trí riêng. Người
Mông thường ngủ bằng phản gỗ hoặc giát bằng tre mai đập giập.
Cửa chính nhà của ngưòi Mông cũng phải tìm gỗ tốt để làm, nếu là tre nứa thì phải
là thân trúc hoặc mai già. Cửa bao giờ cũng mở vào trong chứ không mở ra ngoài.
Người Mông không sử dụng bản lề, then chốt bằng sắt mà hoàn toàn bằng gỗ, bởi
người Mông coi cửa mở ra đóng vào là lòng bụng con người, trong khi đó bản lề
sắt thép là những vật cứng được ví như dao kiếm. Ngoài cửa chính, nhà của người
Mông còn có cửa phụ, là lối để đưa đồ dùng cho người chết vào nhà lúc tang ma.
Chỉ khi đưa ra nghĩa địa mới đi qua cửa chính.

Một nét độc đáo nữa trong cấu trúc nhà truyền thống của người Mông là tất cả các
ngôi nhà thường được xếp đá xung quanh vô cùng chắc chắn. Để có được hàng rào
đá hoàn chỉnh bao quanh ngôi nhà và mảnh đất rộng chừng 200 – 300 m2, gia chủ
cùng với người thân phải mất hàng tháng trời nhặt những mảnh đá vỡ quanh nhà về
xếp thành hàng rào đá. Những viên đá có kích cỡ khác nhau với nhiều góc cạnh
được xếp lèn vào nhau, tạo nên bức tường bao kiên cố, phẳng mà không cần sử
dụng chất kết dính nào. Chiếc cổng gỗ có mái và dán giấy đỏ xen giữa bờ rào đá
trước nhà, được người Mông trang điểm tạo nên vẻ ấm cúng giữa cái lạnh mùa
đông ở Cao nguyên đá.
Cùng với việc làm nhà mới là làm chuồng gia súc. Chuồng gia súc được làm chếch
với cửa chính, tuỳ thuộc vào hướng gió. Để làm chuồng gia súc, người ta cũng phải
xem tuổi gia chủ, tính ngày tháng rồi mới làm. Người Mông rất yêu quý gia súc, có
khi còn làm chuồng gia súc tốt hơn làm nhà ở. Khi làm chuồng gia súc người
HMông đều thắp hương cúng ma chuồng, ma trại phù hộ cho gia súc hay ăn chóng
lớn, dễ nuôi.
Trải qua hàng thế kỷ, người Mông Hà Giang ngày nay vẫn không ngừng sáng tạo

để cải tiến ngôi nhà truyền thống của mình cho phù hợp với điều kiện tự nhiên,
cũng như trong sinh hoạt, lao động sản xuất mà vẫn không quên gìn giữ những nét
đặc trưng truyền thống của dân tộc.