Tài liệu Bảo tồn, phát huy giá trị di sản Lễ hội đền Trần trong đời sống đương đại doc

Bảo tồn, phát huy giá trị
di sản Lễ hội đền Trần
trong đời sống đương đại




Trong những năm gần đây, Lễ hội đền Trần hằng năm đã trở
thành một sự kiện thu hút sự chú ý của khách thập phương.
Từ một Lễ hội cộng đồng, cho đến nay, lễ hội đền Trần trở
thành một lễ hội của vùng, có sự "vào cuộc" của các cấp
chính quyền tỉnh Nam Ðịnh.
Có thể coi Lễ hội đền Trần (Nam Ðịnh) là một điểm hội đủ
các vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ đề thế nào là bảo tồn
và phát huy di sản văn hóa truyền thống trong đời sống
đương đại. Phải thừa nhận rằng, nhận thức của cộng đồng về
giá trị của lễ hội đền Trần và ấn Trần miếu tự điển còn sai
lệch. Khi tổ chức lễ hội, mới chỉ chú trọng khâu phát ấn,
chưa chú trọng thỏa đáng việc khôi phục các nghi thức truyền
thống vốn có trong dân gian, nên nói tới lễ hội đền Trần
người dân chỉ biết nói tới phát ấn, không biết đến các giá trị
văn hóa khác. Một số nhà nghiên cứu cho rằng tổ chức lễ hội
đền Trần đã bị thương mại hóa, không kiểm soát được toàn
bộ diễn trình của lễ hội, đặc biệt vào thời điểm phát ấn, tình
trạng bán ấn và một số tệ nạn vẫn tồn tại, vệ sinh môi trường
không bảo đảm

Theo đánh giá của chúng tôi, nguyên nhân của tình trạng trên
là sự quá tải về người tham dự lễ hội; không công bằng trong
việc phân biệt người nhận ấn, thông qua việc quy định loại
thẻ, thời gian nhận; tâm lý của du khách lo sợ rằng: Nếu
không chen lấy ấn thì sẽ không nhận được lộc của Thánh
ban. Việc phát ấn ở trong "lồng sắt" vừa gây phản cảm, vừa
dễ bị hiểu nhầm. Hạ tầng khu khai ấn chật hẹp so với lượng
du khách về dự khai ấn nên tình trạng chen lấn, xô đẩy làm
mất vệ sinh môi trường. Ý thức tham gia lễ hội của người dân
chưa cao, không ít những người lợi dụng cơ hội này để trục
lợi. Trong hội thảo khoa học ngày 18-7-2011 tại Nam Ðịnh,
một lần nữa đã khẳng định giá trị của lễ hội đền Trần nói
chung và giá trị của lá ấn như một biểu hiện của truyền thống
"Uống nước, nhớ nguồn" của người Việt, là một lệ tục địa
phương cần phát huy. Ðặc biệt phải khẳng định: "Ðây không
phải là một lễ hội của triều chính phong kiến xưa và không
có ý nghĩa trong việc "thăng quan, tiến chức" như hiểu lầm
của một bộ phận công chúng. Tồn tại của Lễ hội khai ấn đền
Trần hiện nay là thuộc khâu tổ chức và quản lý chứ không
thuộc phạm trù giá trị lịch sử và văn hóa, nên cần điều chỉnh
cấp bách.

Thiết nghĩ, từ thực trạng đó, vấn đề đầu tiên cần sớm xúc tiến
là nâng cao nhận thức về giá trị của di sản văn hóa đền Trần,
về ấn đền Trần cho người dân tham gia lễ hội, khắc phục
những hiểu biết chưa đúng về giá trị của chúng. Ðồng thời, tổ
chức lễ hội theo cách khoa học hơn để khắc phục tình trạng
hỗn loạn, lộn xộn do các phương án tổ chức cũ chưa đáp ứng
được, đặc biệt trong hoạt động phát ấn. Từ đó, tiếp tục bảo
tồn và phát huy các giá trị đặc sắc của lễ hội đền Trần, loại

bỏ những yếu tố tạo nên những hạn chế trong mô hình tổ
chức lễ hội đền Trần của những năm qua, xây dựng phương
án tổ chức mới trên cơ sở những quy định về quản lý nhà
nước về lễ hội, sự đồng thuận của người dân địa phương, trên
tinh thần: thận trọng; cân bằng các lợi ích (chính trị, kinh tế,
xã hội và văn hóa; cộng đồng và Nhà nước); thử nghiệm,
từng bước hoàn chỉnh hoạt động tổ chức lễ hội theo từng
năm, theo lộ trình được hoạch định bởi các cấp có thẩm
quyền. Trên cơ sở đề án tổ chức lễ hội đền Trần, hằng năm,
chính quyền tỉnh và thành phố Nam Ðịnh sẽ xây dựng kế
hoạch tổ chức cụ thể. Các định hướng và nguyên tắc của đề
án là: giữ nguyên những nghi thức dân gian, truyền thống;
tách không tổ chức lễ khai mạc vào đêm 14 tháng Giêng như
mấy năm trước, Nếu tổ chức phát ấn thì không được lấy
tiền (công đức là tùy tâm, dựa trên phong tục và tập quán
truyền thống), tách hoạt động phát ấn và hành vi công đức
của khách tham dự vào những không gian khác nhau.

Ðể đạt tới mục đích này, cần tuyên truyền công khai, rộng rãi
về phương án tổ chức được lựa chọn tại lễ hội đền Trần năm
2012 để mọi người dân, các phương tiện truyền thông, các
cấp, các ngành quán triệt, thống nhất nhận thức và cùng tạo
nên một sự nhất trí cao về phương án tổ chức được lựa chọn.
Xây dựng kế hoạch truyền thông ngay từ đầu và trên quan
điểm truyền thông là một phần hữu cơ của lễ hội, trong đó
nhấn mạnh đến việc tuyên truyền giá trị văn hóa của lễ hội
đền Trần là phát huy các di sản tinh thần thượng võ của nhà
Trần và công lao của các triều đại vua Trần đối với sự phát
triển quốc gia dân tộc Việt Nam và văn hóa Việt Nam trong
lịch sử. Cần tuyên truyền sâu rộng về ý nghĩa đích thực của

ấn Trần miếu tự điển hiện đang sử dụng. Ðây là ấn của một
nơi thờ tự nhà Trần, chứ không phải ấn hành chính, ấn của
triều đình, không phải ấn của nhà vua Trần, ấn cầu thăng
quan, tiến chức Phát ấn đền Trần không phải là một nghi lễ
truyền chính được phục dựng như một số công chúng hiểu.
Ấn và lễ hội đền Trần là một hình thức và thờ tự truyền
thống, có ý nghĩa linh thiêng để người dân cầu mong hạnh
phúc, may mắn, cầu mong quốc thái dân an. Vì thế cần tăng
cường tính chuyên nghiệp trong công tác truyền thông nhằm
nâng cao ý thức tham gia lễ hội của người dân và khách thập
phương.

Có thể nói, lễ hội đền Trần là một thí dụ tiêu biểu của các lễ
hội truyền thống đang cố gắng thích nghi với đời sống đương
đại, ở đó đã và đang phản ánh các mâu thuẫn, các va đập giữa
truyền thống và hiện đại, cũ và mới, bảo tồn và phát huy. Sẽ
là cứng nhắc nếu lấy nguyên các nguyên lý tổ chức lễ hội
truyền thống làm khuôn mẫu cho hiện tượng này. Cần có
những nghiên cứu về các lễ hội dân gian - truyền thống được
phát triển, mở rộng quy mô để thích ứng với cuộc sống hiện
tại. Ðứng ở góc độ quản lý di sản, cần chú ý tới quan điểm
bảo tồn di sản theo hướng bảo tồn phát triển, hay còn gọi là
bảo tồn động, là hợp lý trong trường hợp này, vì không bao
hàm một sự chối bỏ các nguyên tắc bảo tồn nguyên trạng.
Vấn đề ở chỗ là lựa chọn một quan điểm bảo tồn thích hợp,
được cuộc sống chấp nhận. Vì thế, các cốt lõi của lễ hội
truyền thống cần được giữ nguyên, coi đó như là linh hồn và
cốt tử của hiện tượng tâm linh này. Ðó là tinh thần uống
nước, nhớ nguồn, ghi nhớ công lao tổ tiên, tinh thần cố kết
cộng đồng bằng các nghi lễ dân gian - truyền thống. Khẳng

định vai trò chủ thể của cộng đồng như là hạt nhân của quy
trình tổ chức lễ hội. Họ là chủ thể thật sự của lễ hội thông qua
vai trò tổ chức, đóng góp, quản trị và giữ thông điệp truyền
thống. Nhà nước cần có những định hướng chứ không phải
làm thay, là người tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho di
sản sống trong đời sống đương đại mà không cắt đứt quan hệ
với quá khứ. Về mặt kỹ thuật, có thể đóng vai là nhà đầu tư,
bảo trợ, tuyên truyền song không là người làm thay, không
nên biến một hiện tượng văn hóa truyền thống thành một sự
kiện "văn hóa nhà nước". Cần áp dụng một số nguyên lý của
tổ chức sự kiện phù hợp tinh thần thời đại, song đó là một bài
toán không dễ giải. Các công cụ tiếp thị, gây quỹ, truyền
thông và quảng bá không làm biến dạng di sản mà là sự thích
ứng và hỗ trợ di sản. Ðó là một sự cân bằng mới đối với các
lễ hội truyền thống kiểu đền Trần. Vì thế, đã đến lúc cần có
những nghiên cứu chuyên sâu về hiện tượng "mở rộng" và
phát triển quy mô lễ hội, từ đó có những định hướng và mô
hình tổ chức và quản lý thích hợp.