Tài liệu Tượng quý ít Người biết docx

Tượng quý ít Người biết


ANTĐ - Nhắc đến Trấn Vũ, người dân Hà Nội cũng như
khắp nơi trong cả nước nghĩ đến đền Quán Thánh, nơi có pho
tượng đồng thánh Huyền Thiên Trấn Vũ quý giá. Nhưng ít ai
biết rằng, ở Ngọc Trì, Thạch Bàn, Gia Lâm, Hà Nội cũng có
một pho tượng Trấn Vũ với quy mô và kiến trúc mang nhiều
nét tương đồng với pho tượng ở đền Quán Thánh.

Đền Trấn Vũ ở Thạch Bàn




Huyền Thiên Trấn Vũ bằng đồng nặng 4 tấn

Thần Trấn Vũ có thể coi là hình ảnh giao thoa giữa hai nền
văn hóa, vừa mang đậm truyền thuyết dân gian Việt Nam lại
pha chút văn hóa Trung Quốc. Trong thần thoại Trung Quốc
ghi lại thần Trấn Vũ được Ngọc Hoàng giao cho cai quản
phương Bắc, lo việc mưa, gió, có bộ hạ theo hầu là rắn và
rùa. Cũng bởi vậy, hình ảnh thần Trấn Vũ thường xuất hiện
cùng biểu tượng quy, xà. Còn trong truyền thuyết của Việt
Nam, thần Trấn Vũ là vị thần có công giúp An Dương Vương
trừ tinh bạch kê quấy rối việc xây dựng thành Cổ Loa.

Những người dân trong thôn Ngọc Trì luôn coi bức tượng

khổng lồ bằng đồng như một bảo vật. Dân trong làng thuộc
làu câu chuyện vua Lê Thánh Tông (1460-1497) trên đường
đem quân đi chinh phạt phương Nam có nghỉ chân tại Cự
Linh (tên gọi xưa của vùng đất Ngọc Trì). Đêm ấy, thánh
Trấn Vũ hiển linh báo mộng phù trợ nhà vua. Nhân cái tích
ấy, sau khi chiến thắng, vua cho lập đền và tạc tượng thờ, gọi
là Hiển linh Trấn Vũ quán. Đền được xây dựng trên thế đất
linh với “quy xà hội tụ”. Trước mặt là cánh đồng rộng có gò
đất như hình rùa đang phục trước đền. Ôm trọn phía sau ngôi
đền là con đê sông Hồng cao uốn lượn.

Theo PGS.TS Trần Lâm Biền, nếu để ý, phần lớn các khu
vực gần đê sông Hồng đều có đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ
với mục đích để cầu mưa thuận gió hòa, trị thủy hoặc tiêu
thủy. Như vậy, không có sự khác biệt ở hai pho tượng Trấn
Vũ ở đền Quán Thanh hay ở Ngọc Trì. Chỉ khác nhau ở chức
năng của vị thánh này khi được thờ ở hai nơi khác nhau. Như
ở đền Quán Thánh là để trấn yêu ma, quỷ quái ở kinh toàn,
canh giữ toàn bộ phương Bắc. Còn pho đặt ở Ngọc Trì lại chỉ
có chức năng trị thủy, diệt thủy quái ở những khu vực thường
bị nước lụt hoành hành.

Những trùng hợp kỳ lạ



Cùng những bức tượng đất hình thù kỳ lạ

Khi đền mới dựng, tượng Trấn Vũ tạc bằng gỗ. Nhưng để thờ
suốt 292 năm thì hư hại quá nhiều. Đến thời Lê Hiển Tông

thì đã không còn khả năng phục chế. Bấy giờ, Vua Lê Hiển
Tông thấy pho tượng gỗ không tương xứng so với đức thánh
Huyền Thiên Trấn Vũ bèn hạ lệnh cho người khẩn trương
quyên đồng của dân chúng gần xa về đúc tượng. Các nghệ
nhân đúc đồng lúc bấy giờ phải mất hơn 14 năm miệt mài lao
động.

Cứ mỗi lần đúc xong lại thấy chưa xứng với sự uy nghi bề
thế của thần Trấn Vũ, lại một lần nữa đắp đồng cho tượng
cao dần lên, to dần lên và ngày càng uy nghiêm, mang hùng
thái của một vị tướng canh giữ cõi Bắc. Trên tấm bia “Trấn
Vũ điện bi ký” dựng năm 1820 cũng ghi lại: “Năm Đinh Sửu
Cảnh Hưng (1757) đúc tượng đồng. Mỗi lần chiêm ngưỡng
tượng thần lại muốn to lớn hơn nên tiết đông chí năm Mậu
Thân 1788) đúc lại tượng đến tháng tám năm Nhâm Tuất
(1802) thì hoàn thành”.

Việc đúc pho tượng này cũng tồn tại hai thuyết khác nhau.
Có thuyết cho rằng, tượng được đúc vào thời Tây Sơn, có thể
lúc đầu chưa dám đúc ngay vì có thời gian nhà Tây Sơn dẹp
bỏ các đền, chùa và thu chuông đồng để đúc vũ khí… Chỉ
đến khi nhà Tây Sơn bỏ chính sách này, thì việc đúc tượng
mới được tiếp tục tiến hành. Tuy nhiên, theo PGS. TS Trần
Lâm Biền qua những dấu tích nghệ thuật trên pho tượng cho
thấy, nhiều khả năng tượng được đúc từ cuối thời nhà
Nguyễn, khoảng thế kỷ XIX. Bởi cho đến nay chưa hề phát
hiện được pho tượng thời Lê Trung Hưng nào được đúc theo
lối kiến trúc, nghệ thuật như vậy. Chẳng hạn như đường lượn
sóng ở nếp áo theo hình hoa văn sen lượn qua lượn lại rất
mạnh, lối nghệ thuật này phổ biến ở cuối thời nhà Nguyễn

chứ không hề có ở thời Lê Trung Hưng. Ngay cả tạo hình
cắm râu bằng kẽm vào tượng cũng xuất hiện rất muộn.
PGS.TS khẳng định, tượng này mang nhiều chi tiết ở các
kiểu tượng muộn, ít khả năng có niên đại từ thời Lê như
những thông tin trước đây đã từng công bố.

Trải qua bao mưa nắng thời gian, pho tượng vẫn phần lớn
bảo toàn được nguyên dạng so với dáng vẻ ban đầu. Tuy
nhiên, cũng có những chi tiết đồng đã xuất hiện dấu hiệu
xuống cấp, hoen gỉ, phần đồng lộ ra từng mảng nhỏ làm mất
đi vẻ hoàn hảo vốn có của bức tượng. Mấy chục năm trước,
một số hộ dân trong làng đã quyên góp tiền, sơn lên pho
tượng một lớp áo bào, phủ một lớp sơn lên bề mặt tượng để
bảo vệ tượng. Cũng từ đấy, pho tượng mới mang dáng vẻ
như ngày nay, ngoài lớp áo bào, dưới đầu gối tượng cũng
được tô vẽ họa tiết hoa sen cách điệu thành hình hổ phù tạo
điểm nhấn tăng sự uy dũng cho pho tượng.

Có một sự trùng hợp kỳ lạ là pho tượng này mang nhiều nét
tương đồng với tượng Trấn Vũ ở đền Quán Thánh. Cả hai
bức tượng đều được đúc trong tư thế ngồi uy nghiêm trên
một bệ gạch cao, đầu để trần, mặt tròn, mắt mở to, nhìn
thẳng, mày rậm, mũi to, cằm tròn, miệng khép, môi dày, có
ria mép, tai to, tỏa ra dáng dấp uy nghiêm lạ lùng. Tay trái
tượng để trước ngực, đang bắt quyết. Tay phải úp xuống đốc
kiếm. Mũi kiếm chúc xuống chồng lên mai rùa. Pho tượng
Trấn Vũ ở Ngọc Trì rộng 1,7 mét, dài 2,9 mét. Tượng cao 3,8
mét, nặng khoảng 4 tấn. Những con số gần như trùng khớp
với pho tượng ở đền Quán Thánh mặc dù hai pho tượng được
đúc vào hai giai đoạn khác nhau.

Ông Mai Hồng Binh - Trưởng tiểu ban quản lý di tích
phường Thạch Bàn cho biết, nếu không sớm có kế hoạch
trùng tu, tôn tạo, di vật vô giá ở đây có thể sẽ vĩnh viễn bị
lãng quên theo thời gian.