Tài liệu Rượu Bàu Đá và nhạc võ Tây Sơn potx

Rượu Bàu Đá và nhạc võ Tây Sơn
Xuân 1991, có lần đến nhà thơ Quách Tấn tại Bến Chợ – Nha Trang tôi có nghe tác
giả.Nhà Tây Sơn nói về huyền thoại 99 ngọn núi của vùng Tây Sơn (bao gồm cả
huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định và huyện An Khê, tỉnh Gia Lai). Tôi hỏi: những
huyền thoại ấy, ông nghe từ đâu? Nhà thơ trả lời: từ dân gian.
Quách Tấn sinh ra và lớn lên từ đất Tây Sơn (thời đó đã bị triều Nguyễn đổi tên là huyện
Bình Khê), thuở lên mười, ông đã bắt đầu nghe kể chuyện Tây Sơn với vô số huyền
thoại. Cũng phải thôi, kể từ năm 1802 sau khi tiêu diệt xong nhà Tây Sơn, triều Nguyễn
đã tận diệt tất cả các di tích còn sót lại, kể cả đồng tiền Tây Sơn cũng bị nấu chảy. Cái
còn lại của Tây Sơn nằm trong đáy lòng của người dân ở đây.
Thị trấn Phú Phong – huyện lỵ Tây Sơn – nằm về phía tây cách thành phố Qui Nhơn gần
50 cây số. Một khoảng cách tròm trèm với cự ly marathon mà trước đây có một nhà báo
đề nghị một cuộc đua marathon Qui Nhơn – Tây Sơn “về nguồn” hàng năm vào dịp xuân
về. Thị trấn Phú Phong có con sông Côn chảy qua, “dòng sông xanh thẳm tự bao giờ”
như một sợi chỉ xuyên qua các vùng đất lịch sử. Con sông chảy qua làng Kiên Mỹ (nơi
sinh ra ba anh em Tây Sơn) xuống đến chợ An Thái. Đây là đoạn sông mà trước đây,
Nguyễn Nhạc – anh cả của gia đình – có thời gian đi buôn trầu từ Thượng Đạo xuống vừa
làm kế sinh nhai, vừa có cơ hội giao du với hào kiệt quanh vùng.
Người ta gọi vùng đất này là “Tây Sơn tiềm long lục” (con rồng ẩn đất Tây Sơn).Quê
hương ba vua là miền Trung du cửa ngõ của Tây Nguyên bao la, trên đường đi xuống
vùng ven biển phì nhiêu. Ban đầu tổ tiên của nhà Tây Sơn thuộc ấp Tây Sơn Thượng Đạo
(nay thuộc huyện An Khê – tỉnh Gia Lai). Đến đời Hồ Phi Phúc lấy vợ là Nguyễn Thị
Đông chuyển về quê vợ ở làng Phú Lạc (Tây Sơn Hạ Đạo) nay thuộc xã Bình Thành,
huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định. Sau thời gian sống ở Phú Lạc, Hồ Phi Phúc chuyển sang
làng Kiên Mỹ (cùng xã) rồi sinh ba anh em Tây Sơn ở đây. Thấy giáo Hiến vừa dạy văn
vừa dạy võ cho anh em Tây Sơn đã từng nung chí khởi nghĩa cho học trò bằng các câu
thơ:
“Thượng du lắm kẻ anh hùng
Các em về đó, vẫy vùng tốt hơn
Nghĩa kỳ dựng tại Tây Sơn
Tận trung báo quốc rửa hờn cho dân”

Muốn thăm lại di tích Tây Sơn, du khách có thể đến thị trấn Phú Phong, qua một cây cầu
nhỏ bắc ngang sông Côn. Trên nền nhà cũ của anh em Tây Sơn là bảo tàng Quang
Trung được xây dựng từ năm 1979 trưng bày hàng trăm hiện vật thời Tây Sơn. Bên cạnh
bảo tàng Quang Trung là ba di tích còn lại bởi lòng dân là Đình Kiên Mỹ, cây me, giếng
nước. Theo dân ở đây, đó là những di tích còn lại của nhà Tây Sơn sau 205 năm.
Dân ở đây có câu “Học chợ Đình, cột đình Kiên Mỹ”. Đình Kiên Mỹ nổi tiếng khắp vùng
với những cột đình cao, to sau khi triều đại Tây Sơn suy tàn, dân làng ở đây góp sức góp
của lập nên ngôi đình để bí mật thờ cúng ba vua Tây Sơn. Hàng năm, vào dịp rằm thàng
mười một âm lịch, nhân dịp Tết cơm mới, dân làng chỉ dám mật cáo, chứ không dám đọc
văn tế trong lễ cúng. Ba mẫu hai sào ruộng đất do gia đình Tây Sơn khai phá, về sau bị
nhà Nguyễn sung công được dân làng cày cấy, thu hoạch dùng cho việc cúng tế ở đình.
Trải qua bao thăng trầm, bom đạn chiến tranh vẫn không diệt được ngôi đình và ngày nay
nó được tôn tạo đẹp hơn để vào dịp Tết Đống Đa hàng năm cả tỉnh mở hội ở đây vào
mồng năm Tết.
Bên cạnh đền Kiên Mỹ là cây me xum xuê tàn lá. Đây là cây cổ thụ có chu vi 4,5m, bóng
rợp mát cả góc vườn, cạnh cây me là giếng nước nhỏ xây bằng đá ong, đường kính gần
một mét, thành giếng chỉ cao 0,8m, do dân làng xây thêm sau này. Nước giếng trong vắt,
vẫn còn dùng được. Ai đến thăm bảo tàng Quang Trung đều muốn ngồi lại nơi đây, dưới
bóng mát của tàng me và soi mình trên mặt giếng.
Đến bảo tàng Quang Trung, không thể quên cái thú xem biểu diễn võ Bình Định. Trước
hết là dàn nhạc võ Tây Sơn 12 trống được biểu diễn bởi cô Nguyễn Thị Thuận – quê quán
chính làng Kiên Mỹ – do cha mình (một nghệ sĩ giỏi nhạc cổ truyền) truyền dạy.
“Mười hai trống xếp hàng hai
Đôi tay vỗ nhịp đường dài hành quân”

Cô Thuận đã dùng các bộ phận của tay từ nắm tay, cổ tay đến bàn tay, cùi chỏ cho những
bài luyện: chỉnh tề, hùng dũng ở điệu “xuất quân”, khoan thai, êm đềm trong tẩu khúc
“hành quân”, giục giã, gấp rút vào điệu “công thành”, phấn chấn, hò reo vào khúc chiến
thắng “khải hoàn”. Đệm phụ cho chiến trận Quang Trung còn có kèn xô na, não bạc, sanh

tiền, mõ. Ở trình độ cao hơn, người biểu diễn có thể đánh đến 17 trống một lần, dùng
thêm cả hai gót chân.
Khi trống trận dồn dập, trên sân cỏ diễn ra những màn múa võ, những pha song đấu vun
vút. Những bài võ được biểu diễn chắt lọc từ 35 lò võ nổi tiếng của Bình Định. Một du
khách người Pháp xem biểu diễn đã phát biểu: “Nếu tôi là nghĩa binh, nghe tiếng trống
trận Quang Trung, tôi sẵn sàng xả thân”.
Cuối cùng là chuyện ăn uống. Tây Sơn nổi tiếng với món chim mía Phú Phong. Đó là loại
chim nhỏ như chim sẻ thường tập trung ở các ruộng mía bạt ngàn ở huyện Tây Sơn.
Người đi săn có thể dùng lưới đánh chim mía bắt được hàng chục, có khi hàng trăm con.
Bắt về, người ta vặt lông, mổ bụng nhồi vào đó gia vị: hành, ớt, lá chanh, muối tiêu… rồi
xỏ que đem nướng. Những hàng chim vàng ruộm sắp lớp trên chiếc đĩa có lớp xà lách
xanh trông rất ngon mắt.
Nhưng, đừng quên dùng với một thứ rượu vốn nổi tiếng ở đây. Đó là rượu Bàu Đá. Rượu
gạo được cất nước nhất từ các vùng giáp ranh giữa Tây Sơn và An Nhơn. Rượu trắng
trong vắt, khi rót ra ly có sủi những bọt tăm như mắt cá. Nồng độ tới 600, uống tới đâu
biết tới đó. Rượu mạnh nhưng bạn đừng lo, ngủ một đêm tới sáng, khoẻ ru, không nhức
đầu.
Nhấm một chút rượu Bàu Đá, khà một tiếng, nhai một miếng chim mía giòn rụm thật là
hết ý. Bạn có thể mơ tưởng đến một xuân chiến thắng Đống Đa qua 2 câu thơ của
Nguyễn Trọng Từ:
“Trời xuân khí lạnh như dao cắt
Gióxuân thổi máu đỏ chiến bào”.