Tài liệu Ảnh hưởng của chế độ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khác nhau đến bọ nhảy (COLLEMBOLA ) ở đất trồng cam Cao Phong (Hòa Bình) pdf

kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
Ảnh hưởng của chế độ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khác nhau đến bọ nhảy
(COLLEMBOLA ) ở đất trồng cam Cao Phong (Hòa Bình)
INFLUENCE OF DIFFERENT REGIME OF CHEMICAL APPLICATION ON
SPRINGTAILS (COLLEMBOLA) IN THE SOIL GROWING ORANGE
AT CAO PHONG (HOA BINH PROVINCE)

Nguyễn Trí Tiến, Nguyễn Thị Thu Anh,
Vương Tân Tú
*

Phạm Văn Lầm
**


Abstract
Collembola samples were collected from the experimental soil plots treated
by different regime of chemical application. The results show that all
experimental soil plots affect to the maintenance and development of springtails
and make an increase in species number and population density but an decrease
in species diversity and equal index when they are compared with the control
plot. Among all the experimental plots, only treatment D and treatment B are the
best experimental regime of chemical application than other ones because it
creates a favourable condition for springtails.

I. Mở đầu
Nông trường Cao Phong là nơi
trồng cam chuyên canh, phục vụ cho
nhu cầu nội địa và xuất khẩu. Trong
vài năm gần đây, cam của nông trường
có hiện tượng bị nhiều sâu bệnh phá

hoại, giống bị thoái hoá. Để mở rộng
thêm diện tích trồng cam và bổ sung
thêm giống cây mới, nông trường đó
được Viện Bảo vệ Thực vật giúp đỡ,
cung cấp giống cam sạch bệnh, thử
nghiệm trồng và chăm sóc với việc sử
dụng một số loại thuốc bảo vệ thực vật
(dầu khoáng trừ sâu, thuốc trừ sâu, trừ
bệnh, ) phối hợp theo các công thức
khác nhau. Cùng với việc kiểm tra
định kỳ các chỉ tiêu kỹ thuật (thời gian
ra lộc, mức độ hiện diện của sâu bệnh
chính và thiên địch, v.v ), đó tiến
hành tỡm hiểu ảnh hưởng của việc sử
dụng thuốc bảo vệ thực vật đến nhóm
động vật ở trong đất nói chung, nhóm
bọ nhảy nói riêng. Dưới đây ghi lại
những kết quả bước đầu đó thu được
để bạn đọc tham khảo.
Cụng trỡnh được hoàn thành với sự
hỗ trợ kinh phí của Đề tài NCCB trong
lĩnh vực khoa học tự nhiờn 60 20 06.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
6 lô thí nghiệm trồng cam ngọt
giống Orlando Valencia (cây giống

* Viện Sinh thỏi và Tài nguyờn Sinh
v
ật

kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
sạch bệnh và cây giống không sạch
bệnh) bố trí theo khối ngẫu nhiên ở
nông trường Cao Phong. Mỗi lô được
xử lý các loại thuốc bảo vệ thực vật
(BVTV) phối hợp theo các công thức
khác nhau. Lô trồng cây giống không
sạch bệnh và sử dụng các thuốc BVTV
thông thường được lấy làm đối chứng
(bảng 1).
Thu mẫu định lượng bọ nhảy theo
phương pháp Gilarov (1975). Mỗi lô
thu nhắc lại 4 lần trong 1 đợt điều tra.
Tiến hành 2 đợt thu mẫu/năm. Tách
lọc mẫu trong phũng thớ nghiệm bằng
phễu Tullgren - Berlese, định hỡnh
trong formon 4%. Xỏc định tên loài
theo các tài liệu chuyên môn. Các chỉ
số phân tích: Số lượng loài, mật độ
trung bỡnh (con/m
2
), chỉ số đa dạng
H', chỉ số đồng đều J', các loài bọ nhảy
phổ biến, ưu thế (Gormy & Grum,
1993).
Bảng 1. Công thức thí nghiệm ở Nông trường Cao Phong (Hũa Bỡnh) để thu
mẫu bọ nhảy
Các yếu tố khác nhau trên
vườn thí nghiệm thu mẫu
Lụ thớ nghiệm

ĐC A B C D E F
Cõy giống khụng sạch bệnh x x
Cõy giống sạch bệnh x x x x x
Dầu khoỏng trừ sõu nC21,
0,5%
x
Dầu khoỏng trừ sõu nC24,
0,5%
x
Dầu khoỏng trừ sõu nC21,
0,15%
x
Dầu khoỏng trừ sõu nC24,
0,15%
x
Thuốc trừ sõu Confidor 100SL

x x x x x x
Thuốc trừ sõu Sherpa 25EC,
0,1%
x x x x x x x
Thuốc trừ Supracide 40EC,
0,1%
x x x x x x x
Thuốc trừ Champion 77WP,
0,1%
x x x x x x x
Thuốc trừ nhện Comite 73EC
0,1%
x x x x

Thuốc trừ sõu Selecron
500EC, 0,1%
x x
Số lần phun/năm > 10 8 8 8 10 7 7
kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007

III. KẾT QUẢ NGHIấN CỨU
1. Thành phần loài và phõn bố
của bọ nhảy
Từ đất thu ở các lô trồng cam thí
nghiệm đó xỏc định được 30 loài bọ
nhảy thuộc 21 giống, 10 họ (bảng 2).
Có 14 loài (chiếm 46,66% tổng số
loài) tập trung ở họ Entomobryidae.
Hai họ Isotomidae và Neanuridae cú
3- 4 loài. 7 họ cũn lại mới ghi nhận cú
1 - 2 loài. Chỉ cú 1 giống
(Lepidocyrtus) với 6 loài. 1 giống
(Pseudosinella) với 3 loài. 19 giống
cũn lại (chiếm 90,47% tổng số giống)
mỗi giống chỉ cú 1- 2 loài.
Cả khu vườn điều tra có 8 loài bọ
nhảy phổ biến. Đó là những loài có
mặt ở trong 5-7 lô thu mẫu
(Brachystomella parvula, Cryptopygus
thermophilus, Lepidocyrtus
(Lepidocyrtus) cyaneus,
Pseudachorutes subcrassus, Sinella
coeca, P. immaculata, P.
octopunctata, Sphaeridia zaheri). 22

loài cũn lại chỉ mới cú mặt ở 1 - 3 lụ
thu mẫu.
Hầu hết các loài bọ nhảy của khu
vườn nghiên cứu thuộc nhóm sống
dưới lớp thảm, trên lớp đất tầng mặt (
B. parvula, P. subcrassus, L.(L.)
cyaneus, S. zaheri) hay thuộc nhúm
sống ở đất chính thức (Tullbergia sp.,
I. pseudoproductus, C. thermophilus,
M. minimus, Deuterosminthurus sp.
1
)
với các đặc điểm hỡnh thỏi chung:
Kớch thước nhỏ đến rất nhỏ, cơ thể có
ít hoặc hoàn toàn không có sắc tố, các
phần phụ như mắt, chạc nhảy kém
phát triển. Những đặc điểm này thể
hiện sự thích nghi của chúng với điều
kiện của môi trường sống là đất nghèo
lớp thảm vụn hữu cơ, thường xuyên bị
xáo trộn
Bảng 2. Thành phần loài bọ nhảy đó ghi nhận được ở vườn cam thớ nghiệm
(Cao Phong, Hoà Bỡnh, 2005-2006)
T
T
Tờn loài bọ nhảy
Lụ thớ nghiệm thu mẫu
Đ
C
A B C D E F

Họ ONYCHIURIDAE
1 Tullbergia sp. x
Họ NEANURIDAE
2 Brachystomella parvula Schott, 1891 x x x x x x x
3 Pseudachorutes subcrassus Tullberg,
1871
x x x x x x
4 Paralobella sp.
1
x
kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
T
T
Tờn loài bọ nhảy
Lụ thớ nghiệm thu mẫu
Đ
C
A B C D E F
Họ ISOTOMIDAE
5 Folsomina onychiurina Denis, 1931 x
6 Isotomdes pseudoproductus Stach,
1965
x x x
7 Cryptopygus thermophilus (Axelson,
1900)
x x x x x x x
8 Isotomurus punctiferus Yosii, 1963 x x
Họ ENTOMOBRYIDAE
9 Entomobrya lanuginosa Nicolet, 1841 x
10

Entomobrya sp.
2
x x
11

Sinella pseudomonoculata Nguyen,
2001
x x
12

S. coeca (Schott, 1896) x x x x x
13

Pseudosinella alba (Packard, 1873) x x x
14

P. immaculata ( Lie - Petterson, 1897) x x x x x
15

P. octopunctata Borner, 1901 x x x x x
16

Lepidocyrtus (L.) cyaneus Tullberg,
1871
x x x x x x x
17

Lepidocyrtus (Lepidocyrtus) sp.
1

x x
18

L.( Acrocyrtus) baii Nguyen, 2005 x x x
19

L.(Acr.) vietnamensis Nguyen, 2005 x
20

L.( Ascocyrtus) sp.
1

x
21

L.( Asc.) aseanus Yosii, 1982 x
22

Dicranocentrus indicus Bonet, 1930 x x x
Họ CYPHODERIDAE
23

Cyphoderus javanus Borner, 1906 x x
Họ PARONELLIDAE


24

Salina borneensis Yosii, 1982 x
25

Callyntrura sp.
1
x
Họ NEELIDAE
kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
T
T
Tờn loài bọ nhảy
Lụ thớ nghiệm thu mẫu
Đ
C
A B C D E F
26

Megalothorax minimus Willem, 1900 x
Họ SMINTHURIDIDAE
27

Sminthurides aquaticus (Bourlet,
1842)
x x
28

Sphaeridia zaheri Yosii, 1966 x x x x x
Họ BOURLETIELLIDAE
29

Deuterosminthurus sp.
1

x x x
Họ SMINTHURIDAE
30

Sphyrotheca nepalica Yosii, 1966 x

2. Ảnh hưởng của thuốc BVTV
đến một số chỉ tiêu định lượng của
nhóm bọ nhảy
Ảnh hưởng đến số lượng loài
Số loài bọ nhảy đó ghi nhận là 7 -
17 loài tuỳ theo lụ thớ nghiệm. Số
lượng loài ít nhất (7 loài) gặp ở lô A
và nhiều nhất (17 loài) ghi nhận ở lô
D. Lô đối chứng (ĐC) có 10 loài (bảng
3). 5 lô thí nghiệm (trừ lô A) đều có số
loài cao hơn lô đối chứng (ĐC) từ
10,0% đến 70%.
Ảnh hưởng đến mật độ trung bỡnh
Mật độ trung bỡnh (MĐTB) của bọ
nhảy đó điều tra được thấp nhất ở lụ C
là 2050 con/m
2
và cao nhất đạt 6100
con/m
2
ở lô D. Các lô thí nghiệm (trừ
lô C) đều có MĐTB của bọ nhảy cao
hơn lô đối chứng (ĐC) từ 16,0% ở lô
A đến 117,8% ở lô D (bảng 3).

Ảnh hưởng đến độ đa dạng loài (H')
Độ đa dạng loài H' của cả 7 lô thí
nghiệm dao động từ 1,25 ở lô F đến
2,07 ở lô D. Trừ lô D có giá trị H' ở
mức trung bỡnh, 6 lụ thớ nghiệm cũn
lại (kể cả lụ ĐC), có độ đa dạng loài H'
thấp. Trừ lô thí nghiệm D có độ đa
dạng cao hơn lô ĐC, các lô thí nghiệm
khác (A, B, C, E, F) có giá trị độ đa
dạng H' thấp hơn so với lô ĐC (bảng
3).
Bảng 3. Một số chỉ tiêu định lượng và các loài bọ nhảy ưu thế ở các lô trồng
cam thí nghiệm
Chỉ tiờu theo dừi
Lụ thớ nghiệm
ĐC A B C D E F
Tổng số loài 10 7 15 11 17 11 14
MĐTB (con/m
2
) 2800 3250 3750 2050

6100

3300

6000

kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
Chỉ số đa dạng H' 1,95 1,55 1,90 1,80 2,07 1,64 1,25
Chỉ số đồng đều J' 0,85 0,80 0,70 0,75 0,73 0,68 0,47

Ảnh hưởng đến độ đồng đều (J')
Cả 6 lô thí nghiệm (A, B, C, D, E,
F) đều có giá trị độ đồng đều J' (tương
ứng là 0,80; 0,70; 0,75; 0,73; 0,68;
0,47) thấp hơn so với lô ĐC (0,85).
Nguyên nhân suy giảm giá trị J' ở các
lô thí nghiệm liên quan đến sự gia tăng
đột ngột số lượng cá thể của một vài
loài ưu thế (C. thermophilus, L.(L.)
cyaneus, E. lanuginosa). Số cỏ thể của
những loài này chiếm 37,33-71,66%
tổng số cá thể mẫu thu được. Đây là
nhóm loài quyết định chính đến kích
thước của quần thể, lấn át vai trũ của
cỏc loài khỏc - những loài chỉ xuất
hiện với số lượng cá thể ít hoặc rất ít -
là những loài quyết định đến sự đa
dạng của quần xó. Hậu quả của sự tăng
giảm số lượng theo chiều hướng
nghịch bởi 2 nhóm loài trên dẫn đến
hiện tượng giảm độ đa dạng loài (H'),
giảm độ ổn định chung của quần xó
(bảng 3).
3. Các loài bọ nhảy ưu thế
Tại khu vườn điều tra đó ghi nhận
cú 13 loài bọ nhảy ưu thế, với tỷ lệ số
cá thể của loài ưu thế chiếm từ 5,00%
đến 71,66% trong tổng số cá thể
trong mẫu thu thập. 2 loài ưu thế chủ

yếu ở cả lô ĐC và thí nghiệm là C.
thermophilus và L.(L.) cyaneus. 3
loài C. javanus, I. punctiferus, D.
indicus chỉ ưu thế ở lô ĐC, cũn cỏc
loài S. zaheri, B. parvula, P.
octopunctata, P.alba, L.(A.) baii và
E. lanuginosa chỉ ưu thế ở các lô thí
nghiệm (bảng 4).
Bảng 4. Loài bọ nhảy ưu thế trong đất cỏc lụ cam thớ nghiệm (Cao Phong,
2005-2006)
Tờn loài bọ nhảy Tỷ lệ cá thể loài ưu thế so với tổng số cỏ thể thu thập
(%)
ĐC A B C D E F
Cryptopygus
thermophilus
26,78 16,92 37,33

48,78

6,56 51,51


Lepidocyrtus (L.)
cyaneus
14,28 47,69 8,00 19,67

71,66

Sphaeridia zaheri 10,77 9,76 5,74 12,12

Brachystomella
parvula
7,69 5,33 9,76
Pseudosinella
octopunctata
7,69 7,32 12,12


kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
Pseudosinella alba 7,69 5,00
Pseudosinella
immaculata
14,28 9,09
Cyphoderus javanus 7,14
Isotomurus punctiferus 12,50
Dicranocentrus indicus 17,86
Lepidocyrtus (A.) baii 5,83
Entomobrya
lanuginosa
40,16


Lepidocyrtus (A.) sp.
1

28,00

Trên cơ sở phân tích sự thay đổi giá
trị một số chỉ tiêu định lượng của bọ
nhảy trong các lô ĐC và thí nghiệm
nêu trên, có thể nhận xét ảnh hưởng
của việc sử dụng các loại thuốc trừ
sâu, trừ bệnh phối hợp theo các công
thức khác nhau trên vườn cam thí
nghiệm đó ảnh hưởng đến nhóm bọ
nhảy như sau:
- Bọ nhảy nhạy cảm với dầu khoáng
nC21 hơn với dầu khoáng nC24 (lô A,
E phun dầu khoáng nC21 có số loài bọ
nhảy ít hơn lô B, F nơi phun dầu
khoáng nC24).
- So sỏnh cỏc lụ thớ nghiệm sử
dụng dầu khoỏng (A, B, E, F) với các
lô thí nghiệm không sử dụng dầu
khoáng (C, D) cho thấy không thể
hiện ảnh hưởng rừ ràng đến thành
phần loài bọ nhảy.
- Việc trồng cây giống sạch bệnh (lô
A, B, C, D, E) và cây giống không
sạch bệnh (lô F) không thể hiện ảnh
hưởng đến thành phần loài bọ nhảy.
- Các lô sử dụng dầu khoáng nC24,
thuốc trừ sâu Confidor, thuốc trừ nhện
Comite 73 (lô B, D, F) đều có số loài
bọ nhảy nhiều hơn từ 40% đến 70% so
với lô ĐC.
- So với lô ĐC, các lô thí nghiệm có

số loài bọ nhảy nhiều hơn (trừ lô A),
có MĐTB của bọ nhảy nhiều hơn (trừ
lô C), có độ đa dạng loài H' thấp hơn
(trừ lô D) và có độ đồng đều J' thấp
hơn.
Từ cỏc nhận xột trờn cho thấy sử
dụng dầu khoỏng nC24 hay thuốc trừ
sõu Confidor, kết hợp với cỏc thuốc
Champion 77, Sherpa 25EC,
Supracide 40EC, Comite 73EC và
phun 8 - 10 lần/năm (lô D, lô B) là
công thức có ảnh hưởng tốt hơn cho
nhóm bọ nhảy (làm tăng số lượng loài,
tăng mật độ quần thể, tăng độ da dạng
loài tuy có hơi làm giảm độ đồng đều
của quần xó).
IV. KẾT LUẬN
Tại khu vực trồng cam thớ nghiệm
ở Nông trường Cao Phong, tỉnh Hoà
Bỡnh đó ghi nhận được 30 loài bọ
nhảy thuộc 21 giống, 10 họ. Trong đó
kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 5/2007
họ Entomobryidae có 14 loài. Số
lượng loài ở các lô thí nghiệm dao
động từ 7 đến 17 loài. MĐTB của bọ
nhảy đạt giá trị từ thấp (2050 con/m
2
)
đến trung bỡnh (6100 con/m
2

). Chỉ số
đa dạng H' có giá trị thấp (1,25-1,95)
đến trung bỡnh thấp (2,07). Độ đồng
đều J' dao động từ 0,47 đến 0,85.
Cú 8 loài bọ nhảy phổ biến (B.
parvula, C. thermophilus, L.(L.)
cyaneus, P. immaculata, P.
octopunctata, P. subcrassus, S. coeca,
S. zaheri) và 13 loài ưu thế cho khu
vực nghiên cứu.
Các lô thí nghiệm được xử lý bằng
các loại dầu khoáng, thuốc trừ sâu
bệnh với cách thức khác nhau đều gây
ảnh hưởng đến tập hợp của bọ nhảy:
có thể làm tăng số loài (trừ lô A), làm
tăng mật độ quần thể (trừ lô C), nhưng
làm giảm độ đa dạng loài (trừ lô D) và
giảm độ đồng đều của quần xó so với
lụ ĐC.
Trong 6 lụ thớ nghiệm, lụ D và B
(trồng cõy giống sạch bệnh), sử dụng
dầu khoỏng nC24 (0,5%) hay thuốc trừ
sõu Confidor 100SL kết hợp với cỏc
thuốc Sherpa 25EC (0,1%), Supracide
40EC (0,1%), Champion 77WP
(0,1%), Comite 73EC (0,1%) và phun
8 - 10 lần/năm là công thức ít làm ảnh
hưởng đến tập hợp bọ nhảy so với
công thức khác trong vườn thí nghiệm.
TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Trí Tiến (2000), Động
vật đất trong chỉ thị, giám sát sinh học
và kiểm tra sinh thái. Trong: Tài
nguyên sinh vật đất và sự phát triển
bền vững của hệ sinh thái đất. Nxb
Nông nghiệp, Hà Nội: 279 – 189.
2. Caner L., Zeller B., Dambrine
E.,Ponge J.F., Chauvat M & Llanque
C. (2004), Soil Biology and
Biochemistry, 36: 1861- 1872).
3. Cole L. J., McCracken D. I.,
Foster G. N. & Aitken M. N. (2001),
Agriculture, Ecosystems and
Environment, 83: 177 - 189.
4. Frampton G.K.(2001), Pecticides
and Wildlife (cd. J. J. Johnston): 54 -
67.
5. Lidberg N. & Bengtsson J.
(2005), Applied Soil Ecology, 28: 163
– 174.