Phong tục và tập quán Việt Nam: Phần 1

Jllllilllllllilllllillliil
DW.012851


NHA XUAT BAN MONG BAN DOC
G O P Y K I E N , PHE BINH

HOI D A P
VE PHONG TUC, TAP QUAN VIET NAM
•

'

•

•

37(V)
64 - 2008
QDND - 2008

NHA XUAT B A N QUAN D p i N H A N D A N
HANOI-2008


Ldl NOI DAU
To chlic ban thdo:
- P H O N G B I E N T A P S A C H L Y L U A N C H I N H TR\

Van hoa Viet Nam di/cfc hinh thanh vd phdt trien gdn

- Tien si N G U Y E N V A N C H I N H

lien vdi lich siC di/ng ni(dc vd giit niCdc cua dan toe; do Id

- Thac SI D A U X U A N L U A N

sdn pham cua siX sang tao, quy tu tinh tuy vdi siCc song

- Thac sr T R A N V A N R I I N

trUdng

- Thac

SI

N G U Y I N OINH THIEN

ton vd hen viing ciing thbi gian.

Phong tuc, tap qudn - mot bo phdn dac biet quan

trong

cdu thdnh cua nen van hoa Viet Nam, Id nhiJCng quy iCdc
trong doi nhdn xii the, trong giao tiep xd hoi giiia cd nhdn
vdi cqng dong, vdi tdtien...

Phong tuc, tap qudn phdn dnh

khdt vong song chdn chinh, net dep dao ly co nhdn vd
chiiu sdu cua tdm hon con ngildi, da vilOt qua mgi khodng
cdch ve khong gian, thdi gian de gdn ket cong dong vd hinh
thdnh nen bdn sac van hoa dan toe.
Cudn sdch "Hoi dap ve phong tuc, tap qudn Viet Nam"
Id tdi lieu tham khdo diiOc situ tdm, bien soan dita tren
nhUng phong

tuc tap qudn co truyen ve le tet, cildi xin,

tang ma... dd ton tai gdn lien vdi ddi song tinh than cua
ngitdi Viet Nam qua hdng nghin nam lich sit.
Qua trinh to chiic bdn thdo, chung tdi co sii dung tit
lieu vd ket qud cdc cong trinh nghien cihi cua nhiiu cd


nhdn vd tap thi da duac cong bo trong thdi gian gdn day.
Xin Chan thdnh cam On vd mong nhdn dUdc y kien dong
gop, phe binh.
Xin trdn trong gidi thieu cung ban doc.

Phdn thit nhat
NHOM TAG GIA

PHONG TUC, T A P QUAN TRUYEN TH6NG
TRONG

ilr^d

VI£T NAM

I. NH&NG LI TET TRUYEN THONG CHU YEU 6 VIET NAM

Cau hoi 1: Theo phong tuc, tap quan truyen thS'ng, trong m6t
n5m ot Viet Nam c6 bao nhi#u \i tet c6' truyen?
Traldi:
Theo phong tuc, t a p q u a n t r u y e n thong, t r o n g m o t n a m
b V i e t N a m c6 12 le t e t co t r u y e n c h u yeu, do l a :
1. Tet Nguyen dan
2. Tet Khai ha
3. Tet Thitcfng
4. Tet Thanh

nguyen
minh

5. Tet Han thUc
6. Tet Doan ngg
V

M

7. Tet Trung

nguyen

8. Tet Trung thu
9. Tet Trung
6

citu
7


10. Tei Triing

thdp

11. Tet Ha nguyen
12. Tet Tdo qudn
Ciu h6i2:Tet Nguyen dan dUOc t^chiic vao thdi gian nao? Co
y nghia gi?

Tral&i:
Tet Nguyen dan diidc to chiic dung mung 1 thang
Gieng am lich, la ngay Tet 16n nhat nen con diidc goi la
Tet Ca. Hai chfl "Nguyen dan" c6 goc chQ Han; "Nguyen"
CO nghia la s\i khdi dau hay sd khai va "Dan" la buoi sang
s<5m. Day la thdi diem ket thuc mua mang, moi ngUdi ranh
roi, nghi ngdi v u i chdi, tham vieng \kn nhau... va cung la
luc giao thdi cua dong tan xuan t6i.
Theo phong tuc co truyen Viet Nam, Tet Nguyen dan
tnf6c het la Tet cua gia dinh. Chieu 30 Tet, nha nha lam le
cung "rxidc" gia tien va cac v i than trong nha, the hien tinh
cam "uong niicic nhd nguon". Trong 3 ngay Tet dien ra ba
cuoc gap gd 16n ngay tai mot nha. Do la cuoc "gap gd" cua
cac v i than trong nha (Tien sif hay Nghe sii - vi to dau tien
day nghe gia dinh minh dang lam, Tho cong - than giuf dat
ndi minh cl va Tao quan - than coi viec nau an cua moi
ngiidi trong nha); cuoc "gap gd" to tien, ong ba... nhQng

ngUdi da khuat (hUdng hon ngUdi da khuat cung ve v6i con
chau vao dip Tet); cuoc gap gd cua nhflng ngiidi trong nha
(moi nam Tet den, dCi dang d dau, lam gi... hau nhii ai cung
mong muoh va edging trd ve doan t u v6i gia dinh).
8

Do vay, y nghia thieng lieng nhat ciia Tet Nguyen dan
la dip de ngUdi Viet nh6 ve coi nguon, ong ba to tien. Ngay
Tet dem lai mot sU khdi dau m6i, r u bo nhiing gi khong
hay, khong dep cua nam qua nen moi ngifdi deu c6 gang
vui ve, do lUdng v6i nhau, bo qua hiem khich cii. Long
ngiicJi nao cung tran day hoai bao ve hanh phuc va thinh
vUdng trong nam m6i.
Cau hoi 3: Tet Khai ha diidc to" chiic vao thdi gian nao? Co y •
nghia gi?

Trildi:
Theo each tinh cua ngufdi xifa, ngay mung 1 thang
Gieng ling vao ga, mung 2 - cho, mung 3 - Idn, mung 4 - de,
mung 5 - trau, mung 6 - ngiJa, mung 7 - ngvfdi, mung 8 Ilia. Trong 8 ngay dau nam, cii ngay nao sang sua t h i coi
nhu giong thuoc ve ngay ay ca nam dildc tot. V i vay, den
mung 7, thay trdi tanh rad t h i ngiidi ta t i n ca nam mpi
ngiJdi se gap may m i n , hanh phuc.
Miing 7 ket thuc Tet Nguyen dan t h i cung la liic
bat dau Tet Khai ha - Tet md dau ngay vui de chao mua
xuan m6i.
Cau hoi 4: Tet ThUdng nguyen d\iOc to chiic vao thdi gian
nao? Co y nghia gi?

Traldi:

Tet Thifdng nguyen difdc to chCfc vao ngay ram thang
Gieng am lich nen con diidc goi la le Ciing r^m thang
Gieng (Tet Nguyen tieu). Theo quan niem dan gian,
9


f.

T h i f d n g nguyen la mot ngay le t r o n g dai: " L d Phat q u a n h
n a m k h o n g hkng rhm t h a n g Gieng". T r u y e n r l i n g , do la
ngay Diic P h a t giang l a m t a i cac chiia chien de chttog do
long t h a n h cua t h i e n n a m , t i n nut. Cho nen, d chua nao
cung vay, vao ngay rkm t h a n g Gieng bao gid cung r a t dong
ngifdi d i l l Phat.
Theo cac n h a t h u a t so t h i ngay rhm t h a n g Gieng l a
ngay v i a T h i e n Q u a n nen n g i i d i t a l a m le c i i n g sao hay l a
dang sao de g i a i t r i i t a i ach t r o n g n a m . D a n c i i n g sao diidc
difng

theo tarn cap: T r e n l a cung T r d i - P h a t - T i e n t h a n h ;

d giQa

Cling

sao T h u menh; dxidi c i i n g ciing bo t h i c h i i n g

s i n h . L l v a t c i i n g sao l a hoa qua, t r a u cau, oan, che, v a n g
ma va h i n h n h a n .
Cau hoi 5: T e t T h a n h m i n h dudc to chiic vao thori gian nao?

Nghi l l c h u y e u l a g i ?

T u y n h i e n , r a t n h i e u v u n g t r o n g ca niJdc, n h a n dan t a
l a i k h o n g t i e n h a n h vao dip t r i i 6 c Tet ma l a i de d a n h den
T h a n h m i n h . N h i e u gia d i n h k h o n g c h i c h a m soc cho mo
cua n h i i n g n g i i d i t h a n ma con h i i d n g k h o i cho ca n h i i n g
ngoi mo cua n h i i n g gia d i n h k h o n g c6 ngifdi t h d tiJ, mo
v6 chu.
Thong t h i f d n g , le Tao mo c h i dien r a t r o n g v a i ba ngay,
d i i n g t i e t T h a n h m i n h . V i the, k h i p cac n g h i a t r a n g , h a u
nhif n d i nao ciing r a t dong n g i i d i d i tao mo. Co mo t h i g i i y
sach CO, k h o n g d i p t h e m p h a n mo, c6 mo t h i d i p cao t h e m .
Sau k h i dap mo, tao mo, ho t h i p hifdng va cau k h a n cho
h n h hon cua ngifdi qua co diidc t h a n h t h a n n d i coi am, p h u
ho do t r i cho con chau b i n h an, m a y m d n .
Ve hoi Dap

thanh:

To chiic vao Tet T h a n h m i n h , c6

nguyen goc t i f T r u n g Quoc. D a p t h a n h c6 n g h i a la gi&m
dap len c6 x a n h , c h i viec m o i ngifdi d i tao mo t r e n cac

Tralai:

n g h i a dia, b a i t h a ma c6 moc x a n h r d n .

T h a n h m i n h la dip t i e t t r d i t r o n g sang, m a t me n h a t .

Sau k h i tao mo, m o i ngifdi tiep tuc v u i x u a n . N h i e u gia

Theo phong tuc cua ngifdi V i e t , Tet T h a n h m i n h k h o n g

d i n h , dong ho to chiic a n uong, b a n chuyen hoc h a n h , l a m

xac d i n h vao mot ngay cu the nao do, ma n g i i d i t a t i n h

an. T r a i gai gap gd, giao duyen. C i i n g c6 n h i e u n d i to chiic

bang each cii sau ngay lap x u a n h a n g n a m d i i n g 60 ngay.

cac t r o chdi d a n g i a n r a t v u i va soi n d i .

T r o n g dip Tet T h a n h m i n h , ngoai l i v a t c i i n g gia t i e n
va dat t r d i theo t r u y e n thong, n h a n dan to chiic l l Tao mo

Cau hoi 6: Tet H a n thiic dxiofc to chiic vao thdi gian nao? C o y

va h o i Dap t h a n h .
Ve

Tao mo: T r o n g n a m , de chuan h i Tet N g u y e n dan,

n h i e u gia d i n h , dong ho da d i d^p mo - tao mo cho ngifdi
qua CO, k h a n m d i ho ve an Tet, s u m hop ctmg v 6 i gia d i n h ,
con chau.
10

n g h i a gi?

Trildi:
Tet H a n t h i i c (hay con goi l a Tet B a n h t r o i , b a n h chay)
diidc to chiic vao ngay m u n g 3 t h a n g 3 a m l i c h .
11


Theo tuc t r u y e n , Tet H a n thiJc c6 nguon goc d T r u n g

T r o n g q u a n n i e m cua n g i i d i V i e t N a m , Tet Doan ngo

Quoc til t h d i X u a n T h u co dai de g h i nhd ngay chet ciia

chi d i l n g t h i i h a i , sau Tet N g u y e n dan, con goi la "Tet giet

Gidi T i i T h o i - mot be t o i t r u n g t h a n h cua v u a V a n Cong

sau bo" - v i t r o n g giai doan chuyen mua, chuyen t i e t , dich

n h a T a n . K h i len ngoi, vua da quen m a t cong lao ciia Gidi

benh de p h a t sinh. N g i i d i ta q u a n n i e m , t r o n g ngay nay,

T i i T h o i . Ong ben dUa me vao t r o n g n u i cay cuoc. K h i vua

cac loai sau bo deu hoang hot, t r o n chay v i n h a ai cung c6

cho goi, Gidi T i i T h o i n h a t d i n h k h o n g r a . V u a cho

dot

bi3a C O "giet sau bo" vao sang sdm v6i cac loai hoa qua d a u

riCng, me con G i d i T i i T h o i danh c h i u chet chay. V u a an

mtia. N g h i t h i i c ciing le va tap tuc ngay Doan ngo cung r a t

h a n va to long t h i i d n g x6t, tuf do cam dan g i a n k h o n g diidc

phong p h i i va m a n g dam ban s^c v a n hoa V i e t N a m . T u y

dot Ilia va chi diJdc an do nguoi vao ngay ay.

theo moi v u n g ma ngUdi ta c6 the t i e n h a n h cac tuc sau:

T e t H a n t h u c thUdng c6 b a n h t r o i , b a n h chay. H a i

- Tam nUdc Id miii: L a tap tuc ma cac l a n g que thUdng

l o a i b a n h nay da t r d t h a n h mon qua n g o n Ua t h i c h ciia

C O . N g i i d i t a d u n la mCii, la t i a to, k i n h gidi, la sa, la t r e

moi n g i f d i . Do vay, cii vao ngay m u n g 3 t h a n g 3 a m l i c h

vao chung mot noi, r o i moi n g i i d i gia tre t h a y n h a u miic

h a n g n a m , b a n h t r o i , b a n h chay l a h a i le v a t

tim.

khong

M u a nong l a i tim

nxidc nong c6 la t h d m , mo hoi toat

the t h i e u diidc t r e n ban t h d cua cac gia d i n h de t h d c i i n g

r a , cam giac k h o a n k h o a i de c h i u , t h d m tho l a m cho con

to t i e n .

ngifdi p h a n chan va c6 le ciing t r i diidc cam mao, bdi nxidc
la m u i la v i thuoc n a m .

C i u hoi 7: T et D o a n ng9 duoc to chiic vao thdi gian nao? N g h i
le c h u y e u la gi?

Tralai:

- Hai thuoc miing 5: Cay c6 q u a n h ta c6 n h i e u t h i i t r d
t h a n h v i thuoc chiia benh. N h i f n g neu cac loai thao moc ay
dUdc h a i vao ngay m u n g 5 t h a n g 5 a m l i c h , l a i d u n g vao
gid Ngo t h i t i n h diidc cang diidc t a n g len, c6 the chiia cac

Tet Doan ngo con dUdc goi l a Tet Doan difdng, Tet N i i a

benh cam mao, nhiic dau, dau xvfdng... Do vay, dan gian

n a m . Doan la md dau; ngo la g i i i a t r i i a , la liic k h i difdng

t h i i d n g h a i n g a i ciiu, d i n h lang, t i a to, k i n h gidi... dem

dang t h i n h . . . Xet ve dia ban t h i ngo h vao phifdng N a m ,

phdi kho cat d i , k h i nao l a m b e n h t h i sic uong.

ma cung Ngo thuoc dUdng va t h a n g 5 cung la t h a n g Ngp,
do vay t h a n g 5 a m l i c h la t h a n g k h i diidng t r a n ngap.

- Treo cay ngai ciiu trii ta ma: N g i i d i ta con lay cay n g a i
c i i u buoc gom t h a n h n i m , treo d dau nha, trvfdc cvfa de t r i i

N g i i d i ta con goi Tet D o a n ngo la Tet T r u n g n g u hay

ta ma. T h i i c te t h i h i i d n g t h d m la n g a i se g i i i p con n g i i d i

D o a n n g i i (ngay 5 t h a n g 5). Do vay ma cac ngay m u n g 1,

d l c h i u , k h o a n k h o a i , l a i c6 the g i a m bdt nhdc dau, day

2, 3, 4 t h a n g 5 a m l i c h diidc goi Doan n h a t , D o a n n h i ,

b u n g nen k h i lay la m t m g 5, m o i n g i i d i k h o n g the quen lay

D o a n t a m , Doan t i i .

la n g a i c i i u .

12

13


Giet sau bo, hai thuoc miing 5, tarn nii6c la mtii, treo la

ngiidi treo len cay, mot ngiidi cam dao diing dxidi goc.

ngai tvxL ta trong Tet Doan ngo, nh^m lam cho con ngifdi,

Ngiidi diing dii6i goc hoi tai sao cay cham r a qua va doa se

nhat la the he tre khoe manh de duy tri noi giong, truyen

chat bo. Ngiidi tren cay van xin dUdc tha va hufa r a that

thong cua cha ong.

nhieu qua. Thiidng thi moi dip nay cac canh rxidm r a diidc

- Tuc deo

"bua

tai bua

tui":

Ngifdi ta con phong xa

nhufng bat tr^c do ma quy, rSn ret lam nguy hai den tinh
mang nen Tet miing 5 thang 5 con c6 tuc deo "biia tui bua

phat b6t va miia tdi cay se ra qua. Viec nay kho giai thich,
nhifng biet dau qua viec lam co, phat b6t canh lai kich
thich sU r a qua cho cay?
Ngoai r a , ci mot so dia phiidng, Tet Doan ngo con la dip

tui". Day la thii biia ngii sic de deo vao vong co cho tre em.
de may, de buoc thanh

de cac chang re di seu, hoc tro di tet cac thay day hoc, thay

cac tum biia. Trong moi tum c6 mot it hat miii, mot it hong

lang, thay day nghe de to long den dn dap nghia. D a n gian

hoang va mot so" qua nhii khe, 6t, mang cau... diidc buoc

con C O le n h a n miing 5 thang 5 am lich bay to v6i nhau

gop thanh biia treo vao co tre em. P h a i chang hat miii ky

tinh bang hiiu, xom gieng mat thiet.

Ngiidi ta dung vai va chi ngu sic

gio, hong hoang ky r i n ret, con cac qua de giet sau bo, c h i

Mac du Tet Doan ngo d i l n r a giiia mCia diidng thinh,

ngii s4c la mau s^c cua vii tru: kim, moc, thiiy, hoa, tho,

nong bile nhiing cac tuc le ciing that dao dat tinh ngiidi.

thiidng dung de trii ma quai, hy vong se dam bao cho the

Phai chang cai tinh cam em tham nay vifa bieu hien sU

he tre dUdc khoe manh, ton tai va phat trien?

nhu, tinh am, khien cho am - diidng giao hoa, tinh ngiidi

- Tuc nhugm mong tay, mong chdn: Tet miing 5 thang 5
con C O tuc nhuom mong tay, mong chan cho tre. Ho hai la

g^n bo da lam tang them y nghia nhan van cho ngay Tet
C O truyen ciia dan toe.

mong ve gia nho, lay la vong dum ttUng nhum roi buoc vao
mong tay, mong chan. Rieng ngon "than chi" la ngon tay

Cau

hoi 8: Tet T r u n g n g u y e n dudc t6' chute vao thdi gian nao?

tro thi khong buoc. Sang day, mci cac dau ngon tay r a se
thay cac mong tay, mong chan do tiidi, dep mit.

N g h i l l c h u y e u la gi?

Ngoai my

thuat, tuc nay con an dung y trii ta ma loi keo lam hai con
ngiidi.
- Tuc khdo cay lay qua: P h a i chang tijf yeu cau lay qua

Trildi:
Tet T r u n g nguyen nh^m vao ngay r i m thang 7 am
lich, con goi la l l X a toi vong nhan. Nghia chii

Trung

de giet sau bo, nen ngiidi ta da khao cay lay qua. D a n gian

nguyen

quan niem cay ciing co linh hon nen nhiing cay "chay liidi"

Thiidng nguyen la r i m thang Gieng; H a nguyen la r i m

khong chiu r a qua phai bi khao. De khao cay lay qua, mot

thang 10 va T r u n g nguyen la r i m thang 7.

14

la ci ch6 hang nam ngiidi ta chia r a tam nguyen:

15


Tet T r u n g n g u y e n c6 nguon goc t i f l l V u L a n Bon n g h i a la ciiu kho treo ngifdc, lay bon diJng t r a m v i dem
Cling

Phat de ciiu vdt cai kho treo ngUdc nhSm sieu do cho

vong n h a n .

con chau m i n h nhCtng mon qua ma c h i i n g yeu t h i c h . C i i n g
v i le do, n h i e u ngUdi con goi day la Tet cua t r e em.
L i v a t cho Tet T r u n g t h u cung k h o n g cau k y , c h u y e u
la tCf hoa t r a i t r o n g vUdn n h a . ThUdng la t r o n g m a m c6

Theo t i n ngUdng"truyen t h o n g t h i ngay rkm t h a n g 7,

t r o n g t r a n g c6 n a i chuoi,

qua

bUdi, qua

hong,

banh

cac t o i n h a n d coi a m difdc t h a t o i mot ngay. Bdi vay, cac

nif6ng, b a n h deo... va t i i y theo t i f n g v i i n g ma c6 the c6

gia d i n h d dudng g i a n l a m c6 ban cung gia t i e n , dot vang

t h e m cac san v a t cua m u a t h u . Sau k h i da le c i i n g gia

ma va cau k h a n n h f l n g ngiJdi t h a n da qua co l u o n p h u ho

t i e n , chd cho t r a n g len sang to, cac gia d i n h m d i c u n g con

do t r i cho ho.

chau quay q u a n ben m a m c6 t r o n g t r a n g c h u y e n t r o va

Ngoai cac c6 cung gia t i e n , ngUdi ta con bay c6 cung cho
cac CO hon t a i cau, quan, d i n h , chua... L i v a t ciing thUdng

an u o n g t h a t v u i .
N h i e u v u n g , m i e n t r o n g ca niidc to chiic Tet T r u n g t h u

nim

cho t r e em r a t v u i . Co n h i e u t r o chdi dan gian dac sSc diidc

nho, hoa qua, b a n h bong, t r a u cau va do v a n g ma. L i v a t

d i i n r a n h u m i i a l a n , rii6c den ong sao... Tet chi d i i n r a

bay len met hay nong. Rieng chao t h i miic do vao la m i t , la

t r o n g mot ngay.

k h o n g cau ky, chi la chao hoa, cdm nim

vSt t h a n h

da, con l a i cho vao noi 16n. K h i cung xong cac c6 hon, ho
thUdng dem chia loc cho nhiJng ngUdi ngheo, t r e em, r o i

Cau hoi 10: Tet Trung cufu dudc t6' chiic vao thdi gian nao? Co
y nghia gi?

dot vang ma.
Cau hoi 9: Tet Trung thu difOc to chiic vao thoi gian nao? Co y
nghia gi?

Traldi:
Tet T r u n g cttu con c6 t e n goi khac la Tet T r u n g diidng,
dUdc to chiic vao ngay m i i n g 9 t h a n g 9 am l i c h . Theo Kinh

Tralai:
Tet T r u n g t h u dUdc to chijfc vao dem r ^ m t h a n g 8 h a n g

dich d chiidng B a t q u a i t h i que difdng goi la c i i u , que a m
goi la luc. M i i n g 9 t h a n g 9 t r u n g c i i u nen trving dUdng.

n a m . T r a n g dem r S m t h a n g 8 la to n h a t va t r o n g sang

Theo tuc t r u y e n t h d i H a n ( T r u n g Quoc) c6 n g i i d i t e n l a

n h a t so vdi t r a n g r a m cac t h a n g khac nen n h i e u ngUdi con

H o a n Canh theo P h i TrUdng Phong hoc phep t i e n . M o t

goi Tet T r u n g t h u la Tet t r o n g t r a n g .

hom. P h i TrUdng Phong bao Canh rSng: m u n g 9 t h a n g 9

Theo quan n i e m ciia ngUdi V i e t , Tet T r u n g t h u la Tet

n h a a n h c6 b a n to, bao ngUdi n h a m a n g t i i i l u a d i i n g thuoc

ciia tre em. D i p nay, ong ba, cha me thUdng m u a sdm cho

t h u d u deo d canh tay, r o i l e n n i i i uong rUdu t h i qua k h o i
! flu

16

\


n a n . Canh nghe I d i , dem het ngxibi n h a len n u i uong r i f d u .

Cau hoi 13: Tet T a o q u a n duoc to chiic vao thdi gian nao?
N g h i le c h u y e u la gi?

L a t h a y , t o i ve n h a t h a y cac con v a t chet het. Phong n o i
vdi C a n h r i n g n h i i n g con v a t ay chet t h a y ngifdi.
Theo chuyen nay, hang n a m , cil den m u n g 9 t h a n g 9 am
lich, ngifdi ta l a m le r o i cung be canh t h u du, uong rUdu v6i

n h a u . Tii T r u n g Quoc, Tet T r u n g c\iu du nhap vao V i e t
N a m , cac v a n n h a n nxidc t a cung vao dip nay thvfdng d i chdi
n u i uong r i i d u va h a i hoa, n g a m v i n h t h d p h i i .

Traldi:
Tet Tao q u a n con diidc goi l a Tet ong Tao, difdc l a m vao
ngay 23 t h a n g Chap am l i c h de t i e n ong Tao ve t r d i . Theo
quan n i e m dan gian, ngay nay h a n g n a m , theo l e n h Ngoc
Hoang, ong Tao l a i cvfdi ca chep ve t r d i de t a u v 6 i Ngdc
H o a n g cong viec cua t r a n gian t r o n g n a m qua. O n g

Cau hoi 11: Tet T r u n g thap dtidc to chiic vao thdi gian nao? C o
y n g h i a gi?

Tao

chi ci T h i e n d i n h 7 ngay va d u n g vao le Giao t h t f a l a i trci ve
n h a n gian, tiep tuc l a m v u a Bep t r o n g nha.
Ong Tao - v u a Bep la 3 ong d a u r a u bep, 3 h o n n u i hay

TramBay la Tet cua cac t h a y thuoc. Theo sach Di/cfc li t h i
den ngay 10 t h a n g 10 a m l i c h , cay thuoc m 6 i t u dUdc k h i
a m dUdng, m 6 i k e t duldc sSc td t h d i , trci n e n tot n h a t .

6

nong t h o n V i e t N a m , den ngay do ngvfdi ta t h i i d n g l a m
b a n h giay, n a u che k h o de cung gia t i e n r o i dem

bieu

n h f l n g n g i i d i t h a n thuoc c h i i k h o n g quan t a m may

den

chuyen cay thuoc, t h a y thuoc.
Cau hoi 12: T e t H a n g u y e n difcfc to chiic vao thdi gian nao? C o
y nghia gi?

Traldi:
Tet H a n g u y e n (Tet Cdm mdi) vao rkva. hay m u n g 1
t h a n g 10 am l i c h . 6 n o n g t h o n , Tet nay dUdc to chiJtc r a t

3 ong Nuc. Cau chuyen ve ong Tao gSn v 6 i mot sU t i c h b i
t h a m diidc l i i u t r u y e n rong r a i t r o n g k h o t a n g t r u y e n d a n
gian V i e t N a m . C h u y e n ke r i n g , ngay x i i a c6 h a i vd chong
ngheo p h a i bo n h a u , vd d i lay diidc n g i i d i chong giau c6.
M o t h o m dang ciing l l hoa vang ma ci san, t h a y c6 n g i i d i
an x i n d i vao, n g i i d i vd n h a n r a chong cu, t h t f d n g cam ben
lay cdm gao, t i e n bac t r o n g n h a dem cho. N g i i d i chong m 6 i
sau k h i biet chuyen ben n g h i ngd vd. V d k h o n g

thanh

m i n h , g i a i t h i c h difdc, cung difdng l i e n d a m dau vao Ixia.
chet. Chijfng k i e n canh ay, n g i i d i chong c i i thUdng t a m
cung nhay vao chet theo. V a den l i i d t n g i i d i chong m d i , a n
h a n v i da k h o n g t i n vd nen cung d a m dau vao IvLa. not. Ca
ba ngUdi cvmg chet chay. ThUdng de t h i f d n g ba ngifdi cung
CO n h a n n g h i a ben phong cho l a m v u a Bep. H a n g n a m , cd

16n v i day la dip n a u cdm gao m d i - triidc de cung to t i e n ,

den ngay 23 t h a n g Chap, cac gia d i n h l a i l a m l l cung ong

sau de i\l t h i i d n g cong cay cay.

Tao.

18

19


Ngay T e t ong Tao, ngoai l l v a t cung t h i i d n g ra, ngifcJi t a

D e n ddi Dong P h i i d n g Soc, ong cho r ^ n g ngay tao t h i e n

con m u a 2 m u ong, 1 m u ba de t h d va k h o n g quen m u a ca

lap dia c6 t h e m giong Ga, ngay t h i i h a i c6 t h e m Cho, ngay

chep. K h i l a m l& de ca song bdi t r o n g chau hay t h u n g , vcii y

t h i i ba C O L d n , ngay t h i i tuf s i n h De, ngay t h i i n a m s i n h

nghia tUdng t r U n g cho Tao quan cUdi ve t r d i .

T r a u , ngay t h i i sau s i n h NgUa, ngay t h i l bay s i n h loai

ft

II. N H O N G P H O N G TUC, TAP Q U A N TRUYEN T H O N G C H U Y E U
T R O N G TET N G U Y E N O A N 6 VIET N A M

C i u hoi 14: Tet Nguyen dan c6 tii bao gid?
Traldi:
Theo l i c h sii T r u n g Quoc, nguon goc T e t N g u y e n d a n c6
tvr ddi T a m H o a n g N g u De v a t h a y doi theo t i f n g t h d i k y .
Ddi T a m V u d n g , n h a H a chuong m a u den n e n chon t h a n g
Gieng, ttic t h a n g D a n . N h a ThUdng t h i c h m a u t r ^ n g n e n
lay t h a n g Stiu, tijfc t h a n g Chap, l a m t h a n g d a u n a m .
N h a C h u vfa sSc do n e n chon t h a n g T y , tiic t h a n g 1 1 , l a m

NgiicJi va ngay t h i i t a m m 6 i s i n h r a n g u coc. V i the, ngay
Tet thUdng difdc ke t i i ngay mCing 1 cho d e n h e t ngay
m i i n g 7 t h a n g Gieng. Ngoai r a , n g i i d i t a thUdng n o i "20
Tet", "15 Tet"... D a y c h i l a n o i n h i i n g ngay a n h h i i d n g do
nhQng cong viec de c h u a n b i don T e t h a y du: a m con l a i
cua n h i i n g ngay T e t .
N g u y e n nghia cua T e t c h i n h l a " t i e t " . V a n hoa V i e t thuoc v a n m i n h nong nghiep l u a nii6c - do n h u cau canh
tac nong nghiep da " p h a n chia" t h d i gian t r o n g m o t n a m
t h a n h 24 t i e t khac n h a u (va vfng v 6 i m o i t i e t n a y c6 m o t
t h d i khac "giao thdi") t r o n g do t i e t q u a n t r o n g n h a t l a t i e t
k h d i d a u cua mot c h u k y canh tac, gieo t r o n g , tiic l a T i e t
N g u y e n d a n sau n a y dUdc biet den l a T e t N g u y e n d a n .

t h a n g T e t . Cac v u a chua n o i t r e n quan n i e m ve ngay gid

TnJdc n a m 1967, V i e t N a m l a y gid BSc K i n h l a m chuan

"tao t h i e n l a p d i a " n h i i sau: gid T y t h i c6 t r d i , gid S i i u

cho a m lich. Ngay 8 t h a n g 8 n a m 1967, N h a nii6c V i e t N a m

t h i C O d a t , gid D a n s i n h loai ngUdi n e n d a t r a ngay T e t

dan c h u cong hoa b a n h a n h ddi lich dung m u i gid G M T + 7

khac n h a u .

lam chuan. V i t h e , h a i m i e n N a m Bdc V i e t N a m don T e t

Ddi n h a Dong C h u , K h o n g P h u T i i doi ngay T e t vao

M a u T h a n (1968) h a i ngay khac n h a u (mien Bac ngay 29

mot t h a n g n h a t d i n h l a t h a n g D a n . D d i n h a T a n (the

t h a n g 1, t r o n g k h i m i e n N a m t h i ngay 30 t h a n g 1). H i e n

k y I I I T C N ) , T a n T h u y H o a n g l a i doi qua t h a n g H d i , tiic

nay, v i chenh lech mot gid giQa Viet N a m (UTC+7) va Cong

t h a n g 10. Cho den k h i n h a H a n , H a n V u De (140 T C N ) l a i

hoa n h a n d a n T r u n g H o a (UTC+8), doi k h i T e t cua V i e t

dat ngay T e t vao t h a n g D a n , tiic t h a n g Gieng. Tii do ve

N a m k h o n g t r u n g ngay v d i T e t cvia T r u n g Quoc. T i i n a m

sau, t r a i qua bao n h i e u t h d i d a i , k h o n g con n h a v u a nao

1975 den n a m 2100, c6 bon Ian khong t r u n g ; dac biet n a m

t h a y ddi ve t h a n g T e t nCta.

20

1985, Tet V i e t N a m lech v d i T e t T r u n g Quoc k h o a n g mot
21


thang, do nam Giap Ty (1984) Viet Nam khong c6 thang
nhuan trong k h i lich Trung Quoc nhuan thang 10.
Ciu

hoi

15: T e t N g u y e n d a n thudng difofc to chiic theo n h i i n g
n g h i l l c h ^ y e u nao?

Trim
i Trong tam thiic cua ngiidi Viet, Tet Nguyen dan la mot
nghi le quan trong nhat trong chu ky mot nam. Do vay,
cac hoat dong tinh than d i i n ra vao dip Tet Nguyen dan b
m6i mien, vung cung c6 nhflng net dac trifng rieng. Tuy
nhien, ve cd ban, ngUdi Viet thUdng to cYulc Tet Nguyen

dan vdi mot so nghi l l pho bien nhiJ sau:
- Tet ong Tdo: La Tet tien difa ong Tao - vua Bep ve
chau trdi, bao cao v6i Ngoc Hoang ket qua sau mot nam
trong coi cong viec dv(6i ha gidi.
- Dung cay neu:
ngay 23 den 30 thang Chap c6 tuc
le dtfng cay neu de t r i i ma quy quay pha vao dip Tet. Dong
thdi v6i viec diing cay neu, tru6c Tet vai ba hom, cac gia
dinh quet don, bay bien lai ban thd, trang hoang nha c^a
de don nam mdi.
- Ngdy 30 Tet: Ngay tat nien, cac hoat dong dien ra
khan triidng, soi noi nhhm t i l u trtf het nhiing gi cua nam
cu de don nam m6i; dong thdi ciing la ngay trii khii l u ma
quy bang nhiing hanh vi ciing l l theo quan niem cua ngiidi
xiia. Le tet ngay 30 cung phong phii: con chau ve tet ong
ba, cha me, tro tet thay; nguldi buon ban, vay miidn t h i lo
tra moi nd nan v6i niem t i n r^ng neu lam diidc nhii vay t h i
sang nam mdi se lam an kham kha. 6 khdp moi mien, ttf
22

thanh t h i den nong thon, phien chd 30 Tet cung mang rat
nhieu y nghia.
Trong tifng gia dinh, dong ho, ngay 30 Tet cung la ngay
dac biet quan trong. Mam c6 cung chieu 30 Tet bao gid
ciing t h i n h soan, c6 day du cac mon de dang len to tien. O
mot so dia phiidng, vao chieu 30 Tet, cac nghia trang liic
nao ciing dong vui, tap nap. Sci di nhif vay v i moi gia dinh
trong thon, xa deu cii mot so ngvfdi dai dien triic tiep ra
mo, triidc la tao mo, sau la le cau trau hiidng hoa t h i n h
ckn to tien ve hiicing Tet ciing con chau.

- U Trii tick - Li Giao thiia: Vao gid chot cua ngay 30
Tet Cling la luc s^p biidc sang nam mdi. Do la khoang thdi
gian ngdn ngui nhiing v6 ciing quan trong de tong ciiu
nghenh tan, moi nha lam l i Trtf tich, cGng goi la le Giao
thifa. Ngoai gia dinh, cac chi ho va dai toe, lang xom, chua
quan, dinh mieu... deu trang hoang va bay bien le vat de
lam l i Giao thifa; phan l i vat t h i tuy kha nang, song mat
tinh than t h i rat dUdc coi trong.
- Cung Thd cong: Sau l i Giao th^a, ciing v6i khong k h i
don nam mdi la l i Cung Tho cong, tiJtc v i than cai quan
trong nha, thutdng diidc goi la ngtfdi chii so mot cua nha.
Le vat Cling Tho cong tuy gia chvi, song phai thanh kinh,
trang nghiem va thUdng c6 bai van khan Thd cong liiu
truyen.
Sau k h i tien hanh mot so l i nghi nhif vtfa neu, t i i sau
Giao thiia trci di, theo truyen thong con c6 cac tuc tCfng
thinh hanh va iMu truyen den ngay nay nhii: xuat hanh, l i
den chua, hai loc dau nam, xong nha...
23


Tijf sang s6m mung 1 Tet, cac hoat dong mijfng nam mdi
chu yeu n h U :
- Miing tuoi va di chiic Tet: Tii trong gia dinh, ho mac
den lang xom, sang mung 1 moi ngiJdi deu di chuc Tet mijfng tuoi nhau. Theo tuc xiia thi: "Mung 1 tet cha, mung 2
tet me, mung 3 tet thay". Con chau den chuc Tet, mijfng
tuoi ong ba, cha me bang le vat. Trong k h i do, ngiidi 16n
tuoi nhii ong ba, cha me, anh chi mifng ngiidi i t tuoi: con
chau, em ut bang tien, goi la tien miifng tuoi (li xi). Hang
xom, ho mac ciing mifng tuoi l ^ n nhau.

- Hoi xuan: Tijf sang mung 1 Tet, dan lang cac vung deu
den bai dinh, d e n , chua, mieu, triJdc la de l i , sau la de
tham gia vac cac cuoc chdi xuan, vui xuan nhii chdi cd
tu6ng, nem con, danh vat, keo co...
Trong ngay mung 1 Tet, hau het cac nha deu ton trong
nhiJng kieng ky nhif: khong quet nha, khong lam do vd do
vat, khong cai co, khong vay miJdn, khong lam dieu gi mat
long nhau...
- Le Hoa vang: ThiJdng diidc to chile vao cac ngay mung 3
hoac miing 4 Tet tai cac gia dinh,.v6i co cung, coi nhii la le
tien cac cu ve coi am sau may ngay an Tet cung con chau.
K h i hoa vang, gia chu do vao dong tro hoa vang do chen
rifdu Cling, co nhu vay ngiidi coi am mdi nhan dUdc vang tien d ndi am phu. Trong k h i hoa vang, gia chii lay hai cay
mia con nguyen ca ngon - von diidc dvfng cl hai ben ban thd la gay de cac cu ganh vang ve c5i am va la vu khi chohg

Sau le Hoa vang, Tet tai cac gia dinh coi nhxi da ket
thuc. Ciing tii ngay nay, con chau l a i bat dau mot cuoc
song mdi, ngUdi ci lai, ke di lam an

xa.

Trong dip Tet Nguyen dan, tii mung 4 trcl di con co mot
so' l i nghi niJa lien quan den Tet nhxi le Ha cay neu, le
Khai ha vao miing 7 Tet, vieng mo dau xuan...
Cdu hoi

16: D e d o n T e t N g u y e n d a n , m o i gia d i n h c a n c h u a n
b i nhijfng gi?

Trildi:

De diidc hifcing mpt cai Tet vui ve va chu dao, ngiJdi
Viet Nam xifa phai chuan bi lo toan moi t h i i :
Trifdc het phai lo co con ga c i i n g va i t banh chifng.
Ngifdi Viet Nam, noi la an Tet 3 ngay nhiing siJ chuan bi
hau nhii la ca mot nam. Con ga, con Idn phai lo nuoi tii
dau nam den ngay can Tet. V6i nhiing gia dinh co dieu
kien goi banh c h i i n g t h i c i i n g ngay tii dau thang Chap da
lo mua gao nep, dau xanh de san. Tham chi nhving chiec
la de goi banh, nhiing chiec lat de buoc gio c i i n g phai lo
lieu tru6c, khong ddi can Tet m6i s a m . Doi v6i viec chuan
bi cho noi banh c h U n g - t h i i banh khong the thieu trong 3
ngay Tet co truyen Viet Nam doi hoi phai co gao nep va
t h i t Idn. Nep t h i phai la nep hoa vang, nep cai t h d m
ngon, hat song deu. T h i t goi banh phai la t h i t Idn v6 t i i

bon quy dijt tren diidng ve - hd len ngon \\ia hoa vang, v6i

thang 7, thang 8, cd k h i t i i vu liia chiem de k i p beo k h i

nghia de giii theo cac cu.

giap Tet.

24

25


Ngifdi Viet minh c6 le svLa soan va s l m Tet trxidc ca
thang trdi. Nhflng buoi chd mci gan ngay Tet Nguyen dan

dUdc goi la phien chd Tet. D i chd Tet mua sSm de don Tet.
Sd d i phai d i chd de chuan bi cho 3 ngay Tet v i ngay tet
chd nghi. Trong nhQng ngay nay, ngiidi ta thUdng mua
thiJc pham dii trU. S\i nhon nhip cua ngay giap Tet khong
chi thay ci ngiidi 16n ma con d ca con tre. BvLa Idn, diia be
keo nhau di chd phien cuo'i nam. Ngoai nhiing ngifdi chi di
chdi de thifdng thiic canh chd vui ngay Tet la nhiSng ngiidi
phai mua s i m , nhat la cac ba noi trd.

ba lo mua trau, v6, cau, voi, hiidng hoa, banh trai, vang
ma hoac di tham gia ca. Cac cu ong lo doi Hen mdi, mot
chai rUdu nep cai thdm ngon, mot goi che vf6p hiidng sen
thdm ngat va doi cay mia du ngon de lam "gay ong vai"
diing tren ban thd. Doi v6i cac c6 gai t h i cai giidng, cai
lifdc, chiec khan tay hay tam vai lua lam khan van that
liing. Do la chifa ke bo mui gia va nam re hiidng bai de
tam goi ngay Ta't nien. Con tre con k h i di v6i ong ba, bo
me thiidng doi mua t h i l nay, doi sam thii kia, nhifng chu
yeu la qua banh va do chdi.

Trii6c day, ci choh thon que Viet Nam, cac chd khong
mci thiidng ngay nhii d cac do t h i . Cac chd phu, huyen hay
lang Ian can nhau, thifdng luan phien nhom hop vao cac
ngay nhat dinh trong thang de ngiidi di buon (ban hang)
va ngifdi di chd (mua hang) c6 the tdi mua va ban ci cac chd
nay vao nhutng ngay ma minh thay thuan tien. Bcii vay,
cac phien chd Tet rat quan trong. Day la nhQng ngay hop
chd 16n nhat trong nam v i ngUdi mua va ke ban deu do
don ve cac chd nay de mua ban trao doi cung nhau.

That ra, sxia soan le don nam m6i khong phai chi
chuan bi ve vat cha't cho gia dinh ma con cho cac moi
quan he tham sau gia toe, ban be... Con chau k h i da ra ci
rieng, du xa xoi each trd, ciing lo lieu t i m ve bieu qua tet
ong ba, cha me, nhieu i t tuy hoan canh. Neu d\i da t h i
cua ngon, vat la, neu ngheo tung t h i ciing phai c6 chut gi
goi la de lam qua. Ngoai bon phan con chau, con bon
phan hoc tro. Du bay gid c6 trci thanh ong nghe, ong cong,
bia da c6 de ten t h i hoc tro ciing phai nh6 ve tham thay

Tuy theo dia phifdng, cac phien chd Tet thiJdng diidc
mci cham l l m la trif6c ngay 23 thang Chap am lich (la
ngay ngifdi ta lam 1§ t i l n difa ong Tao ve chau trdi). Cac
phien chd md vao ngay gan Tet t h i goi la phien chd giap
Tet, va phien chd cuoi cung cua nam cu goi la phien chd
cuo'i nam.

cii. Khong chi hoc tro biet nh6 den thay ma chang re ciing

Tai cac phien chd Tet, ngifdi ta thifdng mua ban nhiing
thtr khong the thieu trong ngay Tet. Tuy txing nha, tuy
tijfng hoan canh va tuy tijfng tang 16p trong xa hoi cQng
nhif tuoi tac hay gi6i t i n h ma viec mua skm khac nhau. Cu

hiiu ciing lo chiit qua tet d i i chi goi la. Dae biet, ai c6 moi

26

phai nh6 den nhac gia. Tham chi ngiidi vd hay chong
cGng phai c6 gi cho ke mai ngiidi moi. Roi con benh, du

benh t i n h qua khoi da lau, ciing v i n nh6 dn thay lang,
thay thuoc xem mach, boc thuoic k h i 6m dau. Den nhif
anh em, ban be muon giii moi quan he than thuoc, bang
an t i n h luon canh canh ben long t h i ngay t i i ngay Tet la
mot dip de bay to long chung thuy v6i ngiidi da cilu giiip
minh trong liic hoan nan, kho khan.

27


Theo tuc le V i e t N a m tii xa xUa, cii moi n a m m a n Chap
t h i p h a i lo l i e u , t i n h toan so sach nd n a n dau r a do t h i m d i

C3U hoi

17: C a y n e u c6 y nghia gi trong Tet N g u y e n dan cua
dan toe V i e t N a m ?

yen t a m an Tet. Neu ai c6 t i e n cho vay cung p h a i lo doi.
Con cac con nd cung p h a i lo t h a n h toan cho n h a c h u ,
k h o n g de nd den n a m sau, n h d dau n a m ngiidi ta hoi den
t h i "giong", l a se gap dieu xau, x u i xeo keo dai.
Trong

Cay neu la mot t h a n cay diidc dem t r o n g triidc san n h a
ixi6i dip Tet N g u y e n dan, t r e n ngon cay deo mot vong t r o n

dip cuo'i n a m chuan b i don Tet N g u y e n dan,

n h i e u gia d i n h con c6 tuc tao mo. Vao nhijtng ngay giap Tet,

cac gia d i n h t h u d n g t u hop d nghia dia de siia sang, quet

nho va treo n h i e u vat d u n g c6 t i n h chat bieu tifdng t i i y
theo dia phiidng, phong tuc, d a n toe.
T r o n g t r u y e n t h u y e t , co t i c h dan gian cho r a n g :

Cay

don p h a n mo cua to t i e n va nhQng t h a n quyen qua co". Ho

neu diidc d i i n g v6i muc dich nhSm n g a n ngiia khong cho

dem hUdng hoa, 16 vat bay ci mo va "cung t h i n h " hifdng hon

quy t i i bien Dong vao dat l i e n va ben m a n g den ndi cii n g u

n h i i n g ngifdi qua vang ve n h a an Tet cung con chau...

cua con ngiidi. Cay neu t r d t h a n h bieu tifdng cua sii dau
rkng

t r a n h giiia t h i e n va ac, giiia t h i e n t h a n va quy d i i n h a m

p h a i don Tet t r o n g mot k h u n g canh sang sua, sach se, dep

bao ve cuoc song b i n h yen cho con ngiidi. Ngay Tet t h a n

de. V i vay, trudc ngay Tet, n h a nao c u n g lo quet don, t r a n g

l i n h ve t r d i , t a t n h i e n con ngifdi can c6 n h i i n g "bao boi"

hoang n h a ciia. Ho l a u c h u i cac v a t t r e n ban t h d ; n h i i n g do

ctia t h a n n h ^ m de phong canh giac, chong l a i sii x a m nhap

b^ng dong t h i dem d i d a n h bong; an thif, m a m qua deu

ciaa ac quy liic con ngifdi v u i chdi.

Tet la bat dau cua mot n a m m6i. N h a n dan t i n

dem d i r i i a sach. Cac gia d i n h deu c6 cau doi do; t r e n

Theo t h d i gian, cung v6i sii phong p h u ciia cac do l l

t i i d n g nha, ngoai cdng diidc treo t r a n h tet, t r a n h dan ga

treo t r e n ngon cay, cay neu diidc coi la cay v i i t r u noi l i e n

me con, t r a n h ly n g i i vong nguyet, t r a n h h i i n g dxia., t r a n h

dat vdi t r d i , do t i n ngifdng t h d t h a n m a t t r d i cua cac dan

t h a y do, d a m cxidi chuot, t r a n h t i e n t a i , t i e n loc, hay t r a n h

toe CO sd, h a m chiia y t h i i c ve l a n h tho cua ngvfdi

ga gay sang... Tii n h a r a den ngoai diidng, dau dau ai cung

Dvfng neu ngay Tet bao gom t r o n g do ca cac d u n g y de t r i f

hao hiic don Tet. M o i ngifdi gap n h a u trao cho n h a u n h i i n g

ma, quy, t h d p h u n g t h a n l i n h va vong hon to t i e n , tao t r i i

cau chuc t o t dep.

n h i i n g dieu x a u xa cua n a m cii. T u y n h i e n , theo t h d i gian,

Ngay nay, xa hoi da bien doi n h i e u , n h i i n g n6i lo ngay
Tet c i i n g khac x i i a . Ngitdi ta k h o n g con p h a i lo canh canh

Viet.

theo dia phiidng, theo dan toe va tap q u a n cua cong dong,
y nghia cua viee t r o n g cay neu ngay Tet da t r a i rong hdn.

cho CO con ga, v a i ba cai b a n h c h i i n g ngay Tet nfla, n h i i n g

Cay neu t r o n g cong dong cac dan toe V i e t N a m c6 dac

n h i i n g phong tuc t r u y e n thong, dao ly gia d i n h va xa h o i

diem k h a da dang, t i i y thuoc dia phvfdng, phong tuc, dan

v a n m a i t o n t a i c i i n g t h d i gian.

toe, giai t a n g xa hoi ciia chu n h a n , v.v... Co loai cay neu

28

29


mang tinh nguyen sd, khong gkn lien vdi le hoi ma hinh
thiic CO x\ia nhat con thay d cong dong ngUdi Kinh, v6i tuc
dung canh tre dai cim tren ruong sau k h i gat. K h i thay
dau hieu nay, ngUdi ta biet la chu ruong giQ lai mam lua
cho mua nam sau, khong the tuy tien tha trau bo vao an.
Rieng doi v6i dan toe thieu so, cay neu loai nay xuat hien ci
nhutng vung r i y thuoc sd hQu ca nhan chifa khai hoang.
Ngiidi chu r i y t i m bon cay cao to, chat dijft ngang than,
dvfng d bon goc vky nhii bon cai t r u va goi do la cay neu.
Nhiing cay neu g i n hen vdi cac le hoi nh\i ngay Tet, hoi
lang, l l hoi dam trau c6 hinh thijfc cau ky hdn. Cay neu
cua ngiidi Kinh thiidng sxi dung mot so' loai cay ho tre nhii
tre, biidng, l6 6, c6 do cao khoang 5 - 6m, tia sach cac
nhanh va la tre, trong k h i do vdi cac dan toe thieu so, la
loai cay g6 chic chin dudc ve quanh than, c6 tua dai. Tren
ngon cay treo mot vong tron nho va tuy theo dia phudng,
vong tron nay buoc nhieu t h i i khac nhau nhii vang ma, cac
la bua hinh bat quai de trvf ta, nhanh xxidng rong, canh la
diia, bau rxiOu ben bang rdm, gio tre diing voi va trau cau,
ca chep hhng giay, dai cd vai va nhieu k h i la nhiing chiec
khanh dat nung tiidng tii tac dung cua chuong gio bay gid
de nhflng khanh do va dap nhau keu leng keng trong gio.
Trong nhiing ngay Tet co truyen, vao buoi toi, tren cay
neu CO ndi con treo mot den long nhkm chi diidng cho to
tien biet diidng ve an Tet vdi con chau. Trong dem T r i i tich
cung nhii ngay mung 1 Tet ngvfdi dan con treo banh phao

tai cay neu dot don mtfng nam mdi, miing to tien ve vdi
con chau, xua duoi ma quy hoac nhiing dieu bat hanh cua
nam cu, cau mong mot nam mdi tot lanh.
30

d mien Bac, cay neu thifdng difdc diing vao ngay 23
thang Chap am lich, la ngay Tao quan ve trdi, vdi quan
niem rang tif ngay nay cho tdi dem Giao thifa, Tao quan
vang mat nen ma quy thifdng len ve quay n h i i u . Ngay
diing cay neu goi la len neu, va ngay mung 7 thang Gieng
am lich, ngay lam le dd cay neu xuong, goi la ngay ha neu.
Hien nay, phong tuc trong cay neu ngay Tet da dan
mat di trong cong dong ngiidi Viet thdi hien dai, va diidc
thay the vdi tuc chdi canh hoa dao, hoa mai ngay Tet. Cay
neu chi con bat gap lac dac t a i mot so vung que, trong
cong dong cac dan toe thieu so viing thUdng du Bac Bo hay
Tay Nguyen.
Cau hoi 18: Sap don b a n thd to tien trong d i p T e t N g u y e n d a n
duofc thiic h i e n n h i l th^'nao?
Traldi:

Trong gia dinh ngiidi Viet thifdng c6 mot ban thd to
tien, ong ba (hay con goi ong Vai). Tuy theo tiing gia dinh,
trong dip Tet each trang t r i va sip dat ban thd khac nhau.
Ban thd la ndi tiidng nhd, la the gidi t h u nho cua ngifdi
da khuat. Hai cay den tiidng trifng cho mat trdi, mat
trang, hifdng la tinh t i i . Cac bat hiidng dat theo ngoi t h i i
ciia ngifdi da khuat t ^ tren xuong diidi, phia sau hai cay
den thiidng c6 hai canh hoa cue giay, vdi nhieu bong nho
bao quanh bong Idn. Cung c6 nha cam "canh vang la ngoc"

(mot t h i i hang ma) vdi ham y cau mong lam an diidc qua
vang, qua bac, buon ban lai gap nam, gap miidi Ian nam
triidc. 6 giiia c6 true " v i i t r u " la khuc tram hiidng diidi


dang khiic khuyu, vifdn len trong bat hiiOng. Nhieu gia
dinh dat xen giiJa den va hiidng la hai cai dia de dat hoa
qua le goi la mam ngu qua (tuy moi mien c6 s\l bien thien
cac loai qua, nhiing moi loai qua deu c6 y nghia cua no),
phia trudc bat hiidn^ de mot bat niidc trong vdi y nghia de
cac cu riia chan tay sach se ve don Tet cung con chau. Hai
cay mia dat d hai ben ban thd la de cac cu cho'ng gay ve vdi
con chau, dan linh hon to tien tijf tren trdi ve ha gidi...
Cau hoi 19: N g u q u a c6 y nghia gi? C a c h b a y m a m n g u q u a
n h u the nao?

Traldi:
Mam ngu qua la mot mam c6 chCfng 5 t h i i qua khac
nhau. Cac loai qua bay len the hien nguyen u6c cua gia
chu qua ten goi, mau skc va each s4p xep chung.
Ngu (so" 5) la con so" chi trung tam, la bieu hien chung
cua sU song; "ngu qua" t i i no bieu trUng mot tap thanh
dvTdc coi la day du cua loai Id vat dang cung la qua. Qua
(trai) la bieu tiidng cua s\ sung tuc, doi dao. V i qua
thiidng chiia nhieu hat dUdc dong nhat vdi qua trijfng vu
t r u , bieu tUdng cho moi nguon goc, moi siJ khdi nguyen;
bieu triing qua (vdi hat ben trong cua no) bieu t h i cho sU
phon thiic, sinh soi va khao khat sU bat tii (hieu theo
nghia la siJ noi truyen dong giohg). Theo chieu hiidng nay,
qua bao gom ca y nghia bieu trUng vifdt len tren nhip dieu

sinh ton cua van vat: svt xen ke luan hoi ciia sU song va cai
chet; gifla cuoc song difdi dat (cua hat giohg) va cuoc song
diidng the...
32

Nguyen thuy, mam ngu qua gom 5 loai trai la man,
hanh, dao, tao va ly (cung goi la dieu). Do la nhiing loai
trai nhat dinh ma ngUdi xifa da chon dung, v i theo sach
Chien thii, no c6 dac tinh cam ijfng va trd liic cho ngu coc,
tvfc 5 t h i l hat difdc dting lam lUdng thtfc chinh la gao, nep.
Ilia mi, vijfng va dau. Nam t h i i ay ma sai qua t h i ngii coc
diidc mua, va ngiidc lai. Do do, mam ngu qua triidc het la
mang chiic nang thong t i n , phan anh sat thUc tinh hinh
sap tdi cua mua vu, cho nen no mang y nghia cua t i n hieu
hanh phuc, am no. Nhifng do dieu kien ciia cac k h u viic
sinh song cua ngiidi Viet c6 doi chiit khac biet, c\i dan
khong the liic nao ciing kiem dvfdc dii 5 loai t r a i cay nay,
d6n den each t r i n h bay mam ngii qua cQng c6 sii khac biet
giiJa cac mien. N h i n chung, cac loai t r a i cay thUdng dung
de bay mam ngii qua la: Le, lUu, dao (cay), mai (md), phat
thii, tao, hong, thanh long, bUdi, diia hau, nai chuoi, triing
ga (le k i ma), sung, du dii, xoai, mang cau...
Mau sdc cua mam ngii qua thiidng hay tuan theo ngii
hanh, cac loai qua dung thifdng mang cac sic mau theo
quan niem la c6 t i n h may m&n: Do (may mSn, phu quy),
vang (sung tiic)...
Do trai cay ngay cang nhieu, loai nao ciing ngon, bd
nen de the hien cao nhat long hieu thao doi vdi to tien,
dong thdi ciing nh^m the hien tinh t r i n h bay my thuat
trong con m i t tham my doc dao ciia nhan dan, nen c6 k h i

ttiam ngii qua phong phii hdn, v i cac ba cac chi kheo tay
khong cau ne ciing nhdc "ngii qua" ma c6 k h i tdi bat, ciiu,
thap qua. Tuy nhien, doi vdi nhiing loai t r a i "nong cot" t h i


nhat dinh khong the thieu, cho du con xanh hay con non
cung diidc "trong dung". Mac du cac loai qua diidc bay
nhieu hdn n h i f n g ngUdi ta van goi la "mam n g u qua", va

va hoa trang t r i . Hoa thd ciing c6 the nhu! hoa van tho, cue,

du diing trong dia cung van goi theo xiia la "mam".

lay dn, hoa hue...; hoa de trang t r i t h i muon mau s^c nhu hoa

4

hong, hoa thuy tien, hoa Ian, hoa thiidc diidc, hoa violet...

.

Ciu

.

.

.

.

.

.

.

.

..:

hoj 20: Tai sao ngifdi V i e t N a m thifofng d u n g hoa dao, hoa

•

m a i , cay quat de trang tri trong ngay T e t N g u y e n
dan?

Tral&i:

Trong dip Tet Nguyen dan, cac gia dinh ci mien Bac
thvfdng chon canh dao de cdm tren ban thd hoac cay dao

Ngoai hai loai hoa dac tning cho Tet la dao va mai, hau
nhiJ nha nao cung c6 them nhiing loai hoa khac de thd cung

Cay quat thiJdng dUdc trang t r i tai phong khach, v6i loc
xanh mdn mcin, hoa trang lorn do'm, qua chin vang lidm,
tron tria, sum sue tifdng triing cho siJ sinh soi, t h i n h
viidng, tran day, vien man, ket qua. Neu cay c6 nhieu choi

xanh moc t h i nam do se c6 nhieu loc. Neu c6 du tvL quy:
Qua chin, qua xanh, hoa va loc t h i se may m^n va thanh
dat ca nam.

trang t r i trong nha. Theo quan niem cua ngifdi Trung
Quoc, dao C O quyen liic t r i i ma va moi xau xa; mau do chila

C i u hoj 21: C u n g c d m trong ngay Tet N g u y e n d a n diidc thiic

dttng sinh k h i manh, mau dao tiidi th&m la Idi cau nguyen
va chuc phuc dau xuan. Hoa dao neu c6 nhieu canh kep

h i e n nhif the nao?

(hoa kep), 3 16p (hang) tren dai hoa va c6 hinh dang nhu

Tri Idi:

bong hong t h i se c6 nhieu phuc loc.

De don miing to tien ve an Tet, ngay tvf ngay 30, moi
nha deu lam cdm de dang len to tien, goi la le ciing cdm.
Le nay keo dai suot trong cac ngay Tet cho t6i ngay "hoa
vang". Xem nhii to tien da ve ng\ t r i d tren ban thd, ngay
hai buta, ngvfdi ta lam cdm cung v6i nhiing mon quy nhat
va ngon nhat nhii cac mon nau c6: mang, nam, mien, bong
bong, gio cha, banh chiing... Dac biet tren ban thd gia tien
ddn hiJdng luc nao ciing phai nghi ngiit va khong diJdc de
tat. Do vay, ngvfdi ta thiJdng diing t h i i hiidng dac biet la
hudng vong hay hiidng sao (la nhiJng t h i i hiidng c6 chieu

dai va than hiidng that to, c6 the chay vdi mot thdi gian

Mien Trung va mien Nam lai hay dung canh mai vang
hdn. Mau vang tiidng trifng cho sii cao thiidng, vinh hien,
cao sang, mau vang con tiJdng triing cho vua (thdi phong
kien). Mau vang thuoc hanh Tho trong Ngu hanh. Theo
quan niem cua ngifdi Viet, Tho nam d v i t r i trung tam va
mau vang diidc tifdng triing cho sii phat trien noi giohg.
Sau Giao thiia, neu hoa mai (loai 5 canh) nd them nhieu
va day dan t h i do la mot diem may. Va may man hdn niia
khi CO mot hoac vai bong hoa 6 canh.

35


kha lau). Le vat dac biet cung gia tien ngay Tet la mot con
ga luoc. NgUdi ta thUdng gifl lai doi chan ga nay, treo len
gac bep de cho chan ga kho di va sau nay c6 dip nhd cac
thay txidng so doan ho van mang nam m6i tot hay xau.
Cling cdm ciing la CQ tuc hoan toan Viet Nam.

an voi vang hoac mang theo, tham chi chi chiing kien long
thanh ciia chii nha. Tren chiec hvfdng an co binh hiidng,
hai ngon den dau hoac hai ngon nen. Le vat gom: chiec
thii lqua, riidu, nxidc va vang ma; tCiy tilng nam ma con co them
chiec mil cua Dai Vudng Hanh Khien. Le trdi dat co khcii

Cau hoi22: Cting giao thua dUdc thtic h i e n n h u t h e n a o ?

Tral&i:
Theo tii dien Han Viet cua Dao Duy Anh, Giao thCfa
nghia la cii giao lai, mdi don lay. Chinh v i y nghia ay, nen
hang nam vao liic giao tiep giiJa nam cii va nam mdi, c6
l i Giao thiia con goi la le T r i i tich. T r ^ tich la gid phiit
cuo'i cung cua nam cii sap bat dau qua nam mdi. Vao liic
nay, ngifdi Viet Nam theo co le c6 lam le Trijf tich. Y
nghia cua le nay la dem bo het di nhiJng dieu xau ciia
nam cii de don nhiing dieu tot dep ciia nam m6i. Le Trvf
tich con la le de " t r i i ma quy", do do c6 tii "trijf tich". Le
T r i i tich cii hanh vao liic giao thiia nen con mang ten la
le giao thiia.
Theo tuc le co truyen t h i ciing giao thiia - Le T r i i tich
dUdc to chiic nham don cac thien binh. Luc do ho di t h i sat
dii6i ha gidi rat voi, khong kip vao tan ben trong nha dUdc,
nen ban ciing thiidng difdc dat d ngoai ciia chinh moi nha.
Mam le diidc s i p bay vdi long thanh tien d\ia ngUdi nha
trdi da cai quan minh nam cii va don ngiidi m6i xuohg lam
nhiem vu cai quan ha gidi nam tdi. V i viec ban giao, tiep
quan cong viec het siic khan trifdng nen cac vi chi co the
36

thiiy phai co tan cung, mot nam c6 bat dau at phai co ket
thiic. Bkt dau vao liic giao thiia va ciing ket thiic vao liic
giao thiia.
Den gid phiit t r i i tich, chuong trong vang len, ngiidi
chu ra khau le, roi moi ngiidi ke do le theo, thanh tam cau
xin vi tan viidng Hanh Khien phCi ho do t r i cho mot nam
nhieu may mSn. Cac chiia chien ciing ciing Giao thiia
nhiing le vat la do chay. Ngay nay, ci cac t i i gia ngiidi ta

vSn Cling Giao thiia v6i sii thanh k i n h nhii xiia nhiing ban
thd t h i gian tien hdn, thiidng dat d ngoai san hay triidc
ciia nha.
Sau k h i ciing Giao thiia xong, cac gia chu khan Tho
cong, tiic la vi than cai quan trong nha (thiidng ban thd to
tien ci giiia, ban thd Tho cong d ben trai) de xin phep cho to
tien ve an Tet. 6 Nam Bo, Tho cong diidc thay b^ng Ong
Dia va thd d dxidi dat. Sau k h i ciing xong, xem nhii Tet
thiic siJ da den v6i gia dinh.
Tnidc day, diing vao phiit Giao thiia, moi ngiidi thiidng
dot phao Tet. Theo Idi truyen mieng dan gian, phao diidc cho
no vao dip nam mdi de xua duoi ma quy ciia nam cii (vi
ngiidi xiia da t i n r^ng ma quy sd tieng dong 16n) va chao don
nam mdi. Phao no cang to, xe ra nhieu xac phao va chay het


thi cang diidc cho la diem lanh cua nam m6i. Tuy nhien, do
nguy cd chay no, sat thiidng va 6 nhiem moi trvfdng nen d
Viet Nam hien nay cam det phao trong dip Tet.
Cau hoi 23: Phong tuc "xong dat" c6 y nghia gi? DucJc thuc
hien nhtf the nao?
Traldi:

Xong dat con goi la "dap dat" difdc thiic hien vao sang
mung 1 Tet. Ngifdi Viet quan niem r i n g , trong ngay mung 1
Tet, neu moi viec xay ra suon se, may mSn t h i ca nam
cGng se diidc tot lanh thuan Idi. Ngitdi khach den tham
nha dau tien trong mot nam cung v i the ma quan trong.
Cho nen cvL cuoi nam, moi ngiidi co'y t i m xem nhiJng ngUdi
trong ba con hay lang gieng c6 tinh vui ve, linh boat, dao

dvic va thanh cong de nhd sang xong dat.

Cau hoi 24: Xuat hanh va hai loc c6 y nghia gi? DxiOc thtfc
hien nhii the nao?
,

Traldi:

' " '

y.'*:"-

•

"

' ' '

"Xuat hanh" la di ra khoi nha trong ngay dau nSm de
di t i m cai may mSn cho minh va gia dinh. Trifdc k h i xuat
hanh, ngiidi ta phai chon ngay, gid va cac phifdng hifdng
tot de mong gap difdc cac quy t h i n , tai than, h i than...
Thifdng thifdng, ngifdi ta theo cac hifdng tot, xuat hanh
di le chiia, den boac di chuc Tet cac bac buynb trifdng,
than quyen hay bang hiSu. Doi v6i nha nong ngay xifa, dau
nam m6i xuat hanh con de chiem nghiem thdi tiet niia.
Vao nhiing ngay dau nam, k h i mat trdi moc, ngifdi ta di ra
khoi nha xem chieu gio thoi, c6 the doan dUdc nam m6i tot
hay xau.
Hai loc CO ngu y la lay loc ciia Trdi Dat, Phat Than ban

Ngiidi den xong dat thiidng chi den tham, chuc Tet

cho ve nha. Trif6c dinh chua thKdng c6 nhiing cay to canh

chifng nam, miidi phut chii khdng ci k i lau, cau cho moi

la um tum, moi ngvfdi be mot nhanh goi la canh loc. Ho

viec trong nam cua chu nha cung diidc troi chay, thong

dem canh loc ve c^m tren ban thd cho den k h i tan. Canh

suot. NgUdi di xong dat xong c6 niem vui v i da lam diidc

loc tiidng trUng cho diem tot lanh, may m I n , phuc loc cua

viec phif6c, ngifdi diidc xong dat ciing sung sifdng v i t i n

nam m6i.

tiicing gia dao minh se may min trong suot nam t6i.

Co nhieu ngifdi khong hai loc trong luc xuat hanh, ho
xin loc tai cac dinh chiia bang each dot mot nkm hiidng
hoac mot cay hifdng 16n, diing khan trxidc ban thd, roi
mang ve nha cam len binh hiidng cua ban thd to tien, hoac
cac v i Than khac d nha. Ngon hiidng tiidng triing cho sU
phat dat thanh cong cua nam m6i. X i n hUdng loc tilc la xin
Phat, Than phii ho cho cong viec lam difdc tot loc quanh

Thdi xUa chi c6 hai each chon ngiidi tot via xong dat
ngay dau nam. Ke lam quan, ngUdi c6 hoc chon ngiidi xdng
dat CO tuoi hdp tuoi v6i chu nha. Ngiidi xong dat phai la
dan ong t r u cot trong gia dinh. Do'i v6i ngUdi dan lao dong
t h i ddn gian hdn nhieu: Ngiidi dildc chon xong dat phai
khoe manh, tot tinh va gia canh kham kha, boa thuan.
38


n a m . N e u t r e n dUdng difa hUdng ve n h a , gio t h o i m a n h

" M u n g 2 n h a me": Sang m u n g 2 Tet, cha me d a n doan

l a m hoc chay hUdng t h i ngufdi t a t i n do la mot d i e m t o t ,

con chau ve que ngoai chiic Tet. T u a n t i i le t i i d n g n i e m to

may mSn cho ca n a m .
Ciu

tien: m t o g tho ong ba ngoai giong n g h i t h i i c d n h a cha,
m t o g t u o i ba con t h a n t h i c h ben ngoai va dvfde m t o g t u o i

hoi 25: C h i i c Tet v a l i xi duoc thuc h i f n nhtf thd' nao?

lai. Ca gia d i n h cung ehuyen t r o v u i ve va an c6 dau x u a n ,
t i n h nghia cang t h e m t h d m t h i e t .

Traldi:

Tet N g u y e n d a n la nhQng ng^y t r a n g t r o n g , v u i t i i d i

" M u n g 1 l a t e t n h a cha, m u n g 2 n h a me...", dieu do

n h a t cua d a n toe t a . C u n g la dip de moi ngUdi c6 dieu k i e n

chiing to ong cha t a r a t coi t r o n g c h i i h i e u , chon h a i ngay

t h a m hoi l i n n h a u : con chau t h a m hoi ong ba, cha me, chu

dau n a m de t i i d n g nh6 cong d n s i n h t h a n h , diJdng due cua

bac; hoc t r o t h a m h o i t h a y c6; gap m a t b a n be chiic t u n g . . .
Theo q u a n n i e m , cmot t u o i , bcli vay con c h a u "chuc t h o " ong ba va cac bac cao
n i e n (ngay xifa, cac cu thUdng k h o n g nh6 ro ngay t h a n g
s i n h n e n c h i biet Tet den la t h e m 1 tuoi).
L d i chiic Tet thUdng la sufc khoe, p h a t t a i p h a t loc, gSp
n h i e u may m i n , m o i vr6c muo'n deu t h a n h cong...; n h i i n g

cha me h a i gia d i n h noi, ngoai v i h i e u thao la go'c cua dao
dilc gia d i n h .
"... M u n g 3 tet thay": Cong dn cha me s i n h t h a n h ,
diidng due, cong dn thay giao due t i f each dao diic, mci
mang t r i tue cho m i n h , v i the "cong cha, n g h i a me, dn
thay" deu dutde n h a n dan t a coi t r o n g .

ngUdi n a m cu gap r u i ro t h i dong v i e n n h a u " t a i qua n a n

Tuc chiie Tet l a mot net dep v a n hoa the h i e n diidc long

k h o i " hay "cua d i t h a y ngitdi", n g h i a l a t r o n g cai hoa c u n g

quan t a m l ^ n n h a u , c h u n g v u i x u a n va dem t a n g n h a u y

t i m t h a y cai phuc, h u d n g ve s\i tot l a n h .

l a n h , l d i ngoe va n i e m hy vong t o t dep cho n h a u .

" M u n g 1 la t e t n h a cha": Sang m u n g 1 Tet con goi l a

L i x i diidc p h i e n a m tijf tie'ng Q u a n g D o n g sang t i e n g

ngay C h i n h dan, con chau t u hop d n h a toe t r i f d n g de le to

Viet, n g u y e n l a chi2 l d i t h i ( t i e n bac, l d i loc) t r o n g H a n tiJ.

t i e n va chiic Tet ong ba, cac bac h u y n h t r i i d n g . Sau k h i le
gia t i e n , n g i i d i con trutcing (hoSc d a u trUdng) m d i cha

me

ngoi vao h a i ghe tUa d g i i i a n h a , cac con chau d i i n g theo
thijf t u ngoi t h i i : a n h chi trUde, cac em sau, sau cung la cac

De mvfng t u o i cac t r e nho, nhijtng n g i i d i Idn t r o n g gia d i n h ,
ho hang, b a n be cua cha me t a n g cac chau n h i i n g mon t i e n
nho nho ( l i xi) va chiic cac chau chong Idn, hoc h a n h do

chau, moi ngifdi deu m i f n g tho va te song ong ba, cha me

dat... N h i i n g mon t i e n nay dUdc cho vao phong bao m a u do

bling h a i lay va h a i v a i . O n g ba cung m i f n g t u o i cac

t r d n hoac c6 v a n hoa vang. Cung n h i i m a u hong t h a m ,

c h a u b^ng phong bao dUdc goi b a n g giay h o n g dieu.
40

eon

m a u do hoac cac m a u c6 sdc do diidc t i n l a t i i d n g triJng cho


T h u d trxidc, sau k h i n h a n nhQng Idi chiic tho,

thvfcJng t h i i , te tiJ6ng, r a u toe hoa r a m n h U n g d i t e t t h a y ,

cac v i cao n i e n t r o n g gia d i n h l i x i t a t ca con chau bat ke

thiic^ng bo cang vong ngoai dau lang, d i bo vao n h a t h a y ,

t u o i tac v6i nhutng m o n t i e n nho nho, vijfa bac le vijfa t i e n

(jgn ciia da sup lay n h i i lay cha m i n h . D i i d n g n h i e n , t h a y

chSn, n g u y chuc con chau l a m an p h a t dat, t i e n bac s i n h

r a u toe n h i i bong ciidc, r a t a n ciia don t r o , day h i ha... va

soi nay nd t r o n g n a m .

v u i v i CO ngifdi t r o ngoan, bo cong m i n h day do. Co nhiJng

sU may min.

ngUdi t h a y buon ba v i c6 a n h hoc t r o hif hong, t h i e u n h a n
Cau hoi26:1ei

thay duofc thUc hien nhu the nao?

Trildi:

each, bat h i e u , bat t r u n g . . . t h a y k h o n g n h a n do la hoe t r o
ciia m i n h n i i a , va d i i eo tet t h a y bao n h i e u , t h a y ciing quay
mat d i , tvL choi...

Tijf triidc Tet n h i e u ngay, hoc t r o thUdng den n h a t h a y ,

Tet t h i y t h a n h nep dep h a n g t r a m n a m k h o n g t h a y

dem theo c h u t l l v a t , c6 k h i la ddn sd, cay n h a la vifdn, goi

doi. No da an sau vao y t h i i e , t i e m t h i i c , tvf hoe t r o den cha

la c h i i t t i n h n g h i a . Do la t h u n g gao, con ga, c6 k h i c h i la

me hoc t r o . . . NgUdi xifa noi: "Le bae tarn t h a n h " la the.

chuc cam, can diidng, ddn sd h d n , c h i phong b a n h , goi t r a
ngon... de r o i m u n g 3 m d i den n h a t h a y le trUdc b a n t h d ,
sau do la cau chuc t h a y c u n g gia quyen a n k h a n g t h i n h
viJdng.
D i tet t h a y , neu con nho t h i c6 cha me d i ciing. N e u da
t r i i d n g t h a n h t h i d i mot m i n h , hoac cCing dong mon, t i i c la

K h o n g can v a n g bac chau bau, c h i can chuc chan t h a n h ,
n h a t la n h a n each ciia mot eon n g i i d i .
Ngay nay, t r o n g m o i dip Tet, t i n h t h a y t r o h a u n h i i vSn
diJdc g i i i n g u y e n t h u a n p h o n g m y tuc. T h a y v i n r a t h a y ,
tro v&n r a t r o . N e u t r o c6 quen t h i ong ba hay cha me nhae
nhd, giup dd triJc tiep de t r o t h i i c h i e n bon p h a n l a m t r o
cua m i n h .

ban cung hoc ngay xvfa v d i m i n h . D e n n h a t h a y p h a i k h a n
ao c h i n h te, n o i n a n g n g h i e m t r a n g le phep. T h a y cho ngoi

Cau hoi 27: A m thijfc ngay Tet Nguyen dan cua V i e t N a m gom
n h i i n g m o n gi?

m 6 i ngoi. T h a y cho uohg nu6c m d i diJdc uohg... N e u t h a y
sai d i d u n nii6c pha t r a t h i t r o coi n h i i do la mot v i n h d i i ,
mot p h a n thifcing v i v a n difdc t h a y coi m i n h la hoc t r o c i i
nhvf ngay nao...

Tra Idi:
T h a n h ngiJ V i e t N a m c6 cau: " D o i ngay gio cha, no ba
ngay Tet". Tet den, d i i ngheo k h o den dau t h i ngiidi t a

Gang CO hoc v i , c6 quyen cao chxLc t r o n g , ngiidi hoc t r o

ciing CO vay giat, xoay xci de c6 d i i an t r o n g ba ngay Tet.

cang p h a i k h i e m n h i f d n g , l i phep. Co ngvfdi l a m den chiic

H d n the n i i a , d i i c6 doi k h a t q u a n h n a m t h i den Tet, m o i

42

4S


ngUdi, ma nhat la tre em difdc an uong no ne, khong
nhiing thiic an ngon ma lai rat nhieu. V i vay ma ngifdi ta
da goi la "an Tet". Ngoai cdm, ngay Tet con c6: banh
chUng, banh giay, banh tet, banh che lam... Day la cac loai
banh dac trUng cho.phong tuc an uong ngay Tet 6 Viet
Nam. Banh chifng va banh giay con dUdc gin v6i cac sU
tich C O cua cac vua Hung, to tien cua ngu^di Viet.

but. Nhieu k h i khai but cung chi c6 t i n h each tifdng t r i i n g
ma thoi; chdng han nhxi viet len giay hong dieu vai chii:
j^gay, thang, nam... "khai but dai cat" hay "tan xuan dai
cat" (nghia la dau nam m6i khai but de gap diidc nhiing
dieu tot lanh 16n).

Dip Tet, ngiidi Viet thifdng to chiJtc an uong 16n, goi la
an C O . Cac mon c6 trong nhieu gia dinh c6 the c6 bong bi,
canh mang, chan gio c6 nam hitdng, mien nau long ga, xoi

gac, xoi do, t h i t ga, thit dong, mon xao, gio lua, gio md,
nom, diia hanh muoi...

cua minh. Nhiing bai thd khai but nay diidc viet len giay

Ngoai ra, trong nhutng ngay Tet, cac gia dinh deu c6
miJtt Tet, cac loai banh keo de thd cung va dai khach. MiJtt
C O rat nhieu loai nhii: mijft gxing, mijft bi, mtft ca chua, miit
tao, miit difa, miit quat, milt sau rieng, miit mit, miit
khoai, mijft hat sen, miit cha la... Keo banh t h i da dang
hdn nhxS: keo theo leo, keo difa, keo lac, keo cau, keo dau
phung (keo cu-dd)... Ngoai ra, Tet con c6 hat du:a, hat bi,
hat hutdng dUdng, hat dieu, hat de rang...

Doi v6i nhiing danh si t h i doi k h i khai but bang each
lam mot bai thd dau xuan bay to nguyen vong hoac y chi
hong dieu (giay mau do) hoac tren giay hoa tien (giay c6 ve
hoa) roi dan bai thd len tiidng de thiidng xuan.
Nhiing ngiidi c6 chiic vu 16n nhii Tong doc, Tuan phia,
Tri phu, T r i huyen.... t h i c6 le Khai an va Khai trien. Tuc
nay cUng diidc thiic hien d cac bo diidng ci kinh do Hue
dxidi trieu Nguyen.
An va trien la nhiing con dau ciia nhiing ngiidi giii chiic
vu trong chinh quyen. Cac v i nay nhan dau nam lam le
khai an, trien bang each dong dau vao nhiing giay td cong
van de cau mong cho "thien ha thai binh" va dan chiing
dUdc "an cii lac nghiep". L l Khai an va Khai trien thiidng
diidc cxi hanh vao ngay khai ha miing 7 thang Gieng am

Cauhoi28:Khai but tan xuan dugc thvrc hien nhu the nao?

lich. Doi v6i cac quan v6 t h i c6 tuc khai kiem nghia la
diing giidm choc huyet (trau, bo) hay ckt tiet (Idn, ga, vit)

TraJ&i:
Vao nhiing ngay dau xuan, nhCfng ngiidi hoc tro, si phu
C O tuc "khai but tan Xuan". STJ "khai but" nay nhkm mong
moi don nhan diidc moi sii tot lanh nhan nam m6i t6i.
ThUdng thUdng ngiidi ta phai chon ngay va gid tot de khai

44

cac con vat diing trong te le...
Con dan chiing t h i tiiy theo nghe nghiep cung lam le
khai triidng ciia hang hay eong viee cua minh bang le ciing
cac v i to cua cac nghe goi la "le ciing Tien Sii" (thiidng la
vao ngay mong 9 thang Gieng am lich).
46


III. NHiJfNG OIEU CAN KIENG KY TRONG NGAY TET

Chon n g i i d i xong dat, ngUdi t a t h i i d n g theo nguyen tkc:
chon m e n h s i n h , k y m e n h khSc. Chang h a n : chu

Cau hoi 29: T a i sao lai k i e n g xuat h a n h k h S n g d i i n g hifdng
vao ngay dau n a m ?

nha

ixienh t h u y n e n chon ngvfdi xong n h a la m e n h k i m (bdi v i
k i m s i n h t h u y ) , chu n h a m e n h hoa t h i chon n g i i d i xong
nha m e n h moc ( v i moc s i n h hoa)... Do la each chon doi v6i
chu nha la d a n ong.

Tralai:
T h i i d n g triidc Tet n g i i d i t a da xem t h a y hoac tvf t i n h
xem n a m nay x u a t h a n h h i i 6 n g nao la tot. M o i n a m c6 mot
hu6ng x u a t h a n h t o t , mot gid x u a t h a n h tot. T u y n h i e n ,
cung C O each t i n h hudng x u a t h a n h t i i y theo t u o i , theo
m e n h . N e u x u a t h a n h d i i n g hifdng t h i ca n a m do se l a m
a n t h u a n I d i , p h a t t a i , p h a t loc. Con neu x u a t h a n h ngiJdc
hifdng t h i n a m do l a m an k h o n g r a gi, c6 the gap dieu r u i

D o i v6i chu n h a la p h u nvi t h i chon n g i i d i xong n h a theo
nguyen tac: C h u t u o i Mao, D a u t h i chon n g i i d i xong n h a c6
hang can N h a m , A t . T u y n h i e n , can IvTu y: t r a n h n h i i n g
tuoi t u y hdp h a n g can, n h i i n g h a n g c h i cua n g i i d i xong n h a
l a i x u n g v 6 i h a n g chi cua chu n h a . Ve chon m e n h ngifdi
xong n h a t h i cung ap d u n g n h u doi v d i chu n h a la d a n ong.
Cac t u o i sau day x u n g vdi n h a u :

ro. T a t n h i e n la m o i nha c h i c6 mot cong d mot hifdng n h a t

Dan - Than - Ty - Hdi.

d i n h . C i i d i r a cong r o i se t i m hifdng x u a t h a n h . Vao ngay

T y - Ngo - M a o - D a u .

dau n a m , d cac l a n g que, n g i i d i t a r u n h a u d i x u a t h a n h

T h i n - T u a t - Sijfu - M i i i .

t a p the. M o i n g i i d i gap n h a u k h i x u a t h a n h deu tay bat

Can

m a t m t o g , n o i v 6 i n h a u nhiJng dieu t o t dep.

CTJf

vao do de chon n g i i d i k h o n g x u n g vdi m i n h den

xong da't. V i d u : C h u n h a t u o i D a n t h i k y n g i i d i xong n h a
CO t u o i T h a n , Ty, H d i .

Cau

hoi

30: T a i sao nhting ngudi c6 tuoi x u n g v d i c h u n h a
k h o n g n e n vao xong dat dau nSm?

Traldi:
NgUdi V i e t N a m q u a n n i e m : bii6c sang ngay dau n a m ,

Ngifdi t a con chon ngifdi xong da't cd t u o i ma h a n g can
hdp vdi m i n h . Cac h a n g can hdp n h a u la:
Gidp hap Ky

At hap Canh

ngUdi dau t i e n den n h a m i n h la n g i i d i xong dat. N e u n g i i d i

Binh hap Tan

nay c6 t u o i x u n g vdi chu n h a t h i ca n a m do gia c h i i se gap

Mau hop Quy

n h i e u dieu k h o n g t o t l a n h . C h i n h v i vay, m o i gia d i n h deu

Dinh hap Nhdm

r a t can t h a n t r o n g viec chon n g i i d i xong dat. Ho p h a i d a n

Cd n g i i d i l a i chon n g i i d i xong n h a dau n a m theo sao

tru6c n g i i d i nay va n h d den xong dat t h a t s6m.
46

,
K

,
.-

h a n ciia n a m . T h i i d n g t h i ngUdi t a chon n g i i d i cd

sao

47


T h a i D i i d n g de xong nha vi ngifdi ta t i n rkxig

sao T h a i

tang, vd chong bat hoa, s i n h con m o t be, v i a d i i , . . . k i e n g

DUdng se dem l a i t a i loc doi dao ca mot n a m va h a n h phuc

chon den xong n h a ngay d a u n a m , bdi v i ngUdi x i i a cho

se vien m a n , du day. T u y n h i e n , ngoai yeu cau c6 sao T h a i

rang: v i a cua ngifdi dau t i e n den n h a m i n h vao ngay d a u

Dufdng, ngvfdi diidc chon l a m v i k h a c h xong n h a p h a i la

n a m se a n h h i f d n g den t o a n bo cuoc song cua gia d i n h

n g i i d i khoe m a n h , t j i te, n h a n h nhen va "nhe via", de ca

t r o n g n a m do. Do vay, n e n can chon n h i i n g n g i i d i c6 cuoc

mot n a m m 6 i gia chu se dudc hvfng t h i n h . NhiJng ngiidi om

song may m a n den xong dat de ca n a m gia d i n h dUdc em

yeu, k h u o n m a t kho d a m d a m , t\i each k h o n g diidc moi

am, t h u a n hoa.

ngiidi t r a n t r o n g se k h o n g diidc m d i la v i k h a c h d ^ u t i e n
cua n a m m6i. A u do ciing la le thu:dng t i n h v i ch4ng c6 ai

Cau hoi 33: Tai sao khi nha dang c6 tang thi kieng di chiic T§'t

l a i mong dieu r u i ro, t h i e u may mkn den v6i m i n h .
Cau hoj 31: Tai sao kieng di chiic Tet nha ngUdi khac vao buoi
sdm mung 1 Tet?

ngUdi khac?
Tralai:
D a n g i a n cho r i n g : n h a nao dang c6 t a n g tiic la m a n g
"bui"; den n h a n g i i d i khac va chi m a n g theo dieu r i i i ro.

Tr£Mi:

Vay nen t r o n g mot n a m dau k h i dang c6 t a n g (chiia gio

Theo phong tuc t r u y e n thong, sang m u n g 1 Tet, moi gia

dau) t h i ngiidi t r o n g n h a k h o n g diidc d i chdi dau, k h o n g

d i n h Viet N a m deu thvfdng chon mot ngiidi den xong dat nha

diidc d i xa, t r o n g n h i i n g ngay le, Tet t h i n h a t t h i e t p h a i d

m i n h . NgUdi xong dat c6 the den ngay sau Giao thufa hoac

nha. N e u t r o n g n h a dang c6 t a n g t h i gan den ngay le, Tet,

den vao sang m i i n g 1 Tet. Neu den nha ngUdi khac chiic Tet

cac bac cao t u o i t r o n g n h a t h i i d n g d a n con chau dieu nay.

sdm t h i CO k h i v6 t i n h ban lai la ngiidi xong dat. Do vay, moi

M o t so gia d i n h - v i t h a n t h i e t - nen k h o n g k i e n g n h i i n g

ngvfdi thifdng d i chuc Tet tu: tvxia m u n g 1 de t r a n h n h i i n g

ngUdi dang c6 t a n g den chuc Tet n h a m i n h . N h i i n g thiJdng

dieu phien muon t r o n g ngay dau xuan.

ngUdi dang c6 t a n g l u o n co gSng k i e n g cho gia d i n h n g i i d i
khac. D e n chdi n h a ngUdi ta, n h d dau t r o n g n a m

C i i / hoj 32: Tai sao lai kieng nhiing ngu6i g3p hoan nan ho5c
khong may mSn den xong dat dau n3m?
Traldi:
N h i i n g ngifdi t r o n g n a m gap hoan n a n n h u 6 m d a u ,
t a i n a n , m a t cua, chay n h a . . . hoac n h i i n g n g i i d i d a n g c6
48

nha

ngiidi t a c6 chuyen gi t h i gia d i n h n g i i d i dang c6 t a n g l a i
an h a n . V a l a i , n h a dang c6 chuyen buon m a l a i h d n hci d i
chuc Tet t h i r5 r a n g k h o n g hay chut nao. D e n n h a n g i i d i
khac vao ngay dau n a m m a m a n g bo m a t r a u r a u t h i c i i n g
k h o n g coi diidc. V a y nen, day la dieu k i e n g k y diidc m o i
ngiidi t u a n t h u n g h i e m ngat.

49