Phong tục và tập quán Việt Nam: Phần 2

de ngan tre nho hay nhiJng ngifdi khac v i to mo ma tuy
tien vao phong. Co dau, chii re se la ngUdi xong phong
dau tien k h i doan riidc dau ve tdi nha, sau do mdi la ban
be C O dau va nhiing ngiidi ho hang khac.
(!) mot vai dia pljiidng, me chong la ngifdi d i t con dau
vao xong phong cvfdi. Sau k h i ngoi nghi ngdi mot lat, c6
dau cam khay t r a u di mdi khdp hai ho. O mot vai dan toe
thieu so lai c6 ong cu ho nha t r a i (thifdng la triidng ho)
tay cam hifdng dan c6 dau chii re vao phong cifdi. Luc
nay, ong cu mdi t r a i chieu, sau do rot chen riJdu mdi c6
dau, chii re uong roi ra ngoai, khep ciia phong lai. Noi
chung, du d dan toe nao t h i ngiidi ta cung kieng de ngifdi
la tuy tien xong phong c6 dau, chu re.

Phdn thvt ba
M6T

S6

PHONG TUC, TAP

TRONG TANG ll

VA

QUAN

N H O N G Dlf U K I £ N G

KY

I. MOT SO PHONG TUC, TAP QUAN TRONG TANG LI
Cdu

hoi

71: T h e o phong tuc truyen thong, trUdc k h i chet,
ngifdi V i e t thitdng c h u a n b i n h i i n g gi?

Trildi:
Trong cuoc song cua moi ca nhan, "chet" la mot quy
luat tat yeu khach quan, khong ai c6 the tranh khoi.
Ngiidi xiia, de lam nhe bdt noi dau, thifdng quan niem
"Song g\i\, thae ve", song la mot thdi gian qua ngan ngui
so v6i cai chet. Chet la tan so', la ket cue cuoi cung. Bcii
vay, thanh than chap nhan cai chet, chuan bi cho cai
chet ngay nhijtng nam con dang khoe manh la mot quan
niem pho bien.
Thucf xifa, nhiing nha k i n h te c6 phan dii dat thiidng
lo sam quan t a i va nhiing do bd khuyet, do kham liem,
tham chi xac dinh ca mieng dat, ndi an nghi cuoi cung.
Chet la tat yeu, bdi the ngUdi ta thiidng don nhan va
dung nhieu danh t i i van hoa de chi ro nhii: Hai nam
96

97


miidi, ve chau to, man phan, tii tran, ve v6i Chua (dao
Kito), quy tien (dao Lao), vien tich (dao Phat)...
De chuan bi don nhan cai chet, ngifdi ta chu y triidc

het tdi C O quan t a i . Quan tai, ngoai each goi dan da la cai
sang, cai hom, con diidc goi mot each my mieu la "c6 tho
diidng", "c6 hau sU". Quan tai la mot cai hom go day,
ghep thanh goc vuong, chieu dai vxia du mot ngiidi nam,
be ngang hep sat hai vai nhhm giU khong cho xac triidng
to, bcii the ngiJdi chet c6 hai vai rong t h i phai buoc gon
lai ngay sau khj tit thd, va phan nhieu xac phai that dai dai ndi tren xiJdng hong, de gifl cho ruot hfl thoi khong
chay ra. Dan gian khong c6 tuc moi ruot fldp xac, nhflng
v6i do bd khuye't, do kham liem, dai liem va ta quan, xac
chet dUdc goi buoc ky thanh mot kho'i vuong 8 goc bo vfla
lot quan tai; quan t a i sdn gin rat ky, diidi lot nhieu bong
no, tra blip kho, nxidc d xac chay ra cung tham di het.
Ngfldi ta gin nap ao quan bSng sdn song luyen v6i dat
set kho tan nho, vdi bot nep quay nhfla xoan, rat k i n va
chac, khong c6 thfl keo nao thay the dfldc.
Go tot nhat dung lam quan tai la vang tam, roi den
gidi, hai thfl go c6 dac t i n h thich hdp v6i sdn mai, v i go c6
nhieu dau gifl cho sdn ben tot, khong bong troc. Quan tai
da lam b^ng vang tarn hay gidi la de sdn, thfldng la sdn
son, hai dau chfl tho va nep Ian bang thep vang thep bac,
sdn canh gian va sdn then.
Do bd khuye't c6 ban san, lam b^ng giay nho xep
thanh tap day nam, mfldi phan tay, khau ben lai bSng
day gai, c&t xen thanh tflng mie'ng dai, rong, to, nho tuy
theo ndi de goi dau, de chen hai ben mang t a i , tren dfl6i
98

va hai ben hip dui, cd chan,... sao cho k h i goi lai thanh
mot khdi vuong 8 goc.
Vai dung de goi boc thay gom c6:

- Tam liem: Vai dai 14 thfldc (thif6c ta = 40cm), vai
ngang 3 doan, moi doan 6 thfl6c, dau xe lam 3 dai de
buoc.
- Dai liem: Vai dai 14 thfl6c dau xe lam 3 dai, vai
ngang 5 doan.
- Kham: Chan de liem moi chan 5 khd vai, dai 12
thfldc, dai liem mot chan, tieu liem mot chan.
- Ta quan: Vai lot quan t a i , may 8 khd vai dai 12
thfldc.
Ngoai ra con chuan b i nhflng vat dung can thiet de
tien hanh kham liem - nhap quan.
Cau hoi 72: Theo phong tuc, tap quan Viet Nam, khi gia dinh
C O ngudi s i p qua ddi, gid phiit hap hoi can phai
lam gi?
Traldi:

Sinh, lao, benh, ttt la bdn dieu tat phai c6 trong mot
ddi ngiidi. Tuy nhien, t f l xfla tdi nay, ngay t f l gid hap hoi
cua mot con ngfldi se phai vinh vien ra di da lam cho
khong k h i trong gia dinh t r d nen t r a m lang xuo'ng vdi ve
thieng lieng. Con chau ci xa gan dfldc bao t i n voi va trd
ve, tuy dong du nhflng deu i m lang trong noi buon.
Ngay xfla, ngfldi nao gia yeu tdi k h i biet m i n h khong
the song dfldc, hoac la ngfldi nha nhan thay t i n h trang


n g i i d i b e n h s i p t 6 i luc qua ddi, t h i p h a i cho ddi cho nam
t d i can n h a g i i i a , d a t n g o a n h d a u ve h i i d n g D o n g d e dxigc

1. T h u y h i e u : Triidc het la viec dat t e n t h u y , t e n h i e u .

Khufng t e n nay diidc dat r a diia theo diic t i n h cua n g i i d i

sinh k h i .

chet liic con song (do c h i n h ngifdi ay dat hoac chap n h a n

N e u n g i f d i sdp chet con t i n h tao t h i con c h a u p h a i hoi
x e m CO can d a n gi k h o n g . N h i i n g Idi n o i q u a n t r o n g nay
cua n g i i d i sap qua ddi diidc g h i l a i t r o n g mot q u y e n goi la
" D i n g o n " , " D i chuc". M o t so' n g i i d i biet m i n h k h o n g con
song dUdc bao l a u , k h i con c h i i t siic khoe va sii t i n h tao
da t i i t a y v i e t n h i i n g Idi d a n d o , d a y bao con c h a u t r o n g
n h i i n g cuon nay. T h i f d n g n h i i n g Idi t r a n g tro'i c6 a n h
h i i d n g sau sac d e n cuoc song sau nay cua con chau, cho
nen con c h a u l u o n b i n h t i n h iSng nghe, r o i t u a n h a n h
theo de v o n g h o n ngifdi da k h u a t diTdc " n g a m ciidi ndi
c h i n suoi".

luc con t i n h ) . D i f d i t r i e u N g u y e n , viec dat t h u y h i e u cho

Theo tuc le x i i a , con c h a u h o i x e m n g i i d i sap t r i i t h d i
t h d cuoi C l i n g c6 tii d a t l a y t e n t h u y , t i i c la t e n sau nay
d i i n g de k h a n k h i c u n g cdm, cho nen ta con goi la t e n
C l i n g cdm. N e u n g i i d i sSp qua ddi ci t i n h t r a n g l a m benh
m e m a n t h i con c h a u t i m d a t t e n c i i n g cdm r o i bao lai
cho n g i i d i ay biet k h i gap liic h o i s i n h ngin n g u i .
T i i gid p h i i t nay, con c h a u p h a i t h a y n h a u n g o i ben
c a n h n g i i d i benh de chd gid p h u t l a m c h u n g , g h i chep l a i
t h a t c h i n h xac, r o i t h o n g bao cho m o i n g i i d i c u n g biet.
Cau hoi 73: K h i gia dinh c6 ngudi s5p qua ddi, trong phut lam

chung can phai luu y nhiing dieu gi?

ngifdi CO p h a m h a m diidc quy d i n h san t r o n g mot quy che
rieng.
2. Chiic k h o a n g : L a theo doi de biet chSc c h 4 n luc t a t
th(^. T h a n n h a n lay mot c h u t bong gon dat t r e n lo m i i i .
K h i bong k h o n g con dong day la liic n g i f d i b e n h da chet
han. N g a y liic nay, t h a n n h a n v u o t mkt cho n g i f d i chet
de doi m a t n h a m hSn l a i , r o i xep c h a n t a y x u o i t h i n g
theo t h a n the cho t h a t ngay n g i n .
3. K h i e t x i : L a y m o t chiec d i i a cai n g a n g m i e n g n g i i d i
chet "cai h a m " cho he r a de t i e n l a m 1§ " p h a n h a m " , con
goi la " n g a m ngoc".
4. H a t i c h : T r a i m o t chiec chieu x u o n g dat, d i i a n g i i d i
chet n i m x u o n g chieu m o t l a t r o i l a i difa t r d len g i i i d n g
d u n g v a i p h u k i n . Tuc le nay h a m y h y ' v o n g r i n g s i n h
k h i ci difdi dat c6 t h e l a m h o i s i n h , n h i i n g theo q u a n
n i e m co "che't la t r d ve coi d a t " ( n h a n s i n h if t h o , diec
hoan If tho) hoac l a de l a y d u k h i a m d i f d n g cho ngiicJi
qua

CO.

Ke t i i liic nay con c h a u p h a i c i t dat n h a u ngoi c a n h
chifng, t u y e t doi k h o n g de cho, meo den gan cho n g i f d i
chet, v i tuc t r u y e n r i n g cho, meo c h i n g may n h i n vao

Trildi:
K h i gia d i n h c6 n g i i d i sSp qua d d i , t r o n g p h i i t n g i i d i
n h a l a m c h u n g can p h a i \\i\x y n h i i n g dieu sau day:

100

m i t n g i f d i chet se s i n h r a "quy n h a p t r a n g " .
5. Phuc h o n : Theo t i n n g i i d n g x i i a , co tuc con c6 viec
phuc h o n . L a y ao cua n g i i d i chet r o i treo l e n noc

nha
101


•phia triidc h i i 6 n g ve p h i f o n g BSc vky goi t e n tuc ngUoi

toc^ri^i^S va v u n m o n g t a y vao mot boc de vao ao q u a n

chet ba I a n , sau do treo x u o n g l o i noc n h a p h i a sau, dem

cung v d i n g i i d i chet luc n h a p q u a n .

ao ay vao dSp l e n b u n g ngiJdi chet de h y v o n g h o n n g i i o i
chet t r d ve.

Sau do dem chon t a t ca cac do d i i n g , ke ca nufdc n g i i v i .
8. T h a y q u a n ao: T a m r i i a xong l a t h a y q u a n ao cho

6. T h i e t h o n bach: TrUdc k h i ngifdi n h a tat t h d , t h a n

ngiidi chet. Tuc xUa d i n h ro gom c6 nhvJng t h i i nhM k h a n

n h a n l a y 7 thifdc (bang 2,8m ngay nay) l u a t r S n g dSp l e n

chit d a u , bong n h e t l6 t a i , k h a n p h u m a t b a n g v a i t r d n g

ngvfc. D e n k h i n g i i d i ay chet hkn, t h a n n h a n dem l u a nay

CO d a i buoc sau, bao t a y b a n g v a i l u a c u n g v 6 i q u a n ao

k e t t h a n h h i n h d a n g t h a n n g i i d i c6 d a u , m i n h , chan, t a y ,

mai t r a n g t r o n g , giay, t a t . . .

r o i d a t l a i l e n m i n h n g i i d i chet goi l a h o n bach. L u c n h a p

N g i f d i chet c6 q u a n tiidc thUdng diidc mac d u t r i e u

q u a n t h i h o n bach diidc de t r o n g l i n h sang, l i n h toa,

phuc. Co n h a d i i n g n h i i n g q u a n ao t o t dep n h a t v l n mac

t i i d n g t r i i n g cho n g i i d i qua co".

luc con song. Co n d i k i e n g k h o n g mac ao kep, c h i mac ao

N g a y nay, de t h a y cho h o n bach, ngifdi t a d u n g mot
bijfc c h a n d u n g n g i i d i qua co'.
7. Moc due: Moc due l a tim rvia cho' ngUdi chet b^ng
nifdc sach va t h d m . T h d i xifa d u n g nifdc n g i i v i h i i d n g .
N g h i thufc nay l a m t r o n g m a n k i n . T h i f d n g l a con t r a i
t a m r{fa cho cha, con gai t a m r i i a cho me.
Tru:6c k h i t a m p h a i c h u a n b i cho n g i i d i chet m a y t h i l
sau: m o t con dao nho, m o t v u o n g v a i , mot sdi day, mot

cai liidc, m o t cai t h i a , m o t i t d a t l a y d d i t ong d a u r a u ,
mot n o i nifdc n g i i v i .

ddn cat bo h e t n u t , mac v a t cai vao t r o n g , v a t con k h e p
chdm ben ngoai, t r a i h a n v 6 i l o i mac cvia n g i i d i song.
NhiJng ong gia 70 t u o i t r d l e n , chet t h i f d n g difdc mac
quan dieu ao l a m , c h i t k h a n n h i e u t i m .
K h i t h a y q u a n ao xong, p h a i de c h a n t a y ngay n g d n
sat n h a u . N g i i d i t a t h i f d n g l a y day v a i c6t h a i n g o n t a y
cai vao n h a u , xep t h a n g t r e n b u n g ; h a i n g o n c h a n cai
cung difdc cot vao n h a u cho gon. Viec cot nay c6 muc d i c h
t r a n h de k h i t h a n t h e c i i n g l a i , t a y c h a n b i k h u y n h d a t
r a h a i ben.
9. P h a n h a m : L a y gao nep vo k y v a 3 dong t i e n c h u i

T a n g c h u khoc q u y x u o n g , ngvfdi tam goi c i i n g quy va

cho sang bo c h u n g t r o n g mot cai dia. N h i i n g n h a g i a u

khoc n o i : " N a y x i n tam goi de rijta h e t b u i t r a n " . K h a n

ngay x i i a c6 k h i d i i n g 3 dong t i e n v a n g v a 9 h a t ngoc

xong 11 phuc x u o n g r o i d i i n g l e n ngay. D i i n g v u o n g v a i

t r a i , v i vay tuc nay con c6 t e n l a " n g a m ngoc". T a n g c h u

t h a m niidc n g i i v i l a u sach se mat m i i i , c h a n t a y , m i n h

d i i n g ben p h a i l a y d i i a cay r a n g n g i i d i chet r a , bo gao nep

may. Tiep do d u n g liidc c h a i d a u , l a y sdi day buoc toe gon

va t i e n vao t r o n g m i e n g ba I a n , m o i I a n mot dong t i e n va 3

ghe, d i i n g dao cat sach m o n g c h a n m o n g t a y , goi cac sdi

hot gao hoac 3 h a t ngoc. L a n d a u bo vao mep ben p h a i

102


goi la sa phan
la tdi phan

ham,

Cab hoi 74: Chuan b i tang le can phai thtfc hien nhiing viec gi?

I a n t h i i ba bo vao c h i n h giiJa m i e n g goi

ham,

la tam phan

I a n t h i i h a i bo vao mep ben t r a i goi

ham.

Tra Id i:

N g i i d i xxia g i a i t h i c h muc dich cua tuc p h a n h a m la

^

Trifdc

k h i phat tang, tang

gia

phai chuan bi tot

t r a n h cho ngufdi che't; sang the gi6i ben k i a m a k h o n g c6

n h f l n g cong viec can t h i e t n h i i lap c h u t a n g , c h u p h u ;

g i a n . Gao nep l a de ngifdi chet d u n g t h a y bijfa, con 3

ngiidi ho le, cao pho...

dong t i e n se d i i n g de d i do va g i a i k h a t t r o n g liic d i
d i i d n g d coi am.
tuc,

Trii6c het la lap c h u t a n g va c h u p h u . C h u

tang

thUdng la con t r a i t r U d n g . N e u con t r i f d n g da chet t h i lap

Le p h a n h a m xxia k i a diidc t i e n h a n h theo d u n g thvi

con t r a i d a u long cua con t r i i d n g goi l a c h a u thvfa t r o n g .

n h i f n g ngay nay d n h i e u n d i da c6 cai b i e n d i i t

Neu con trvidng k h o n g c6 con t r a i t h i lap n g i i d i d a n ong

n h i e u , t h a y v i d u n g t i e n cho vao mieng, n g i i d i t a d u n g
t r a (de n g i i d i chet g i a i k h a t ) .

nao t h i i a ke c h i n h t h i i c cua ngifdi chet.
T r i i d n g hdp n g i i d i cha con m a con cai hoac vd m a t t h i

Sau k h i bo gao va t i e n vao m i e n g xong, t a n g c h u bo
dua gai m i e n g n g i i d i chet r a , buoc h a m dxidi l e n sat h a m

cha l a m c h u t a n g , con ong t h i ong l a m c h u t a n g .
C h u p h u la vd cua ngifdi chet hoac vd t a n g c h u (neu

t r e n cho k h o i t r g x u o n g . Tijf luc nay con chau m 6 i diidc

vd ngUdi chet k h o n g con). T a n g c h u l a m c h u le

khoc to.

t r o n g moi n g h i t h i i c , c h u p h u lo viec c h i p h i .

N g i i d i V i e t con c6 le ddm mot bat cdm, t r e n de mot

qua t r i l n g ga luoc boc sach v6, c6 dm

mot doi dua t r e ma

p h i a cuoi dudc v6t cho t r e q u a n l a i t h a n h h i n h cai hoa.
T a t ca dat c i i n g v 6 i b a i v i d p h i a t r e n d a u n g i i d i chet,
hoac t r e n ao q u a n sau k h i da n h a p q u a n .

tang

T a n g l i t h i i d n g n h i e u viec b a n r o n , cho n e n r a t can c6
ngiidi c h i bao de theo d u n g le n g h i va t r a n h m o i stf
khiem khuyet.
T h i i d n g t a n g gia n h d mot n g i i d i b a n t h a n hoac n g i i d i
hang xom t h o n g thao n g h i le d i i n g r a l a m v i ho 1§. N g i i d i

NgUdi n h a p h a i n h d t h a y txi x e m ngay gid ngUdi chet

ho le la n g i i d i t h a y m a t t a n g c h u va gia d i n h d i e u h a n h

c6 l a n h hay k h o n g . N e u p h a i ngay gid t r u n g t a n g , c6

n h i i n g cong viec can t h i e t t r o n g t a n g le. V i the, p h a i

quy t i n h a m a n h , gay t a i hoa, chet choc cho con c h a u t h i

chon n g i i d i c6 t u o i , c6 u y t i n va k i n h n g h i e m , la ngUdi ho

p h a i n h d t h a y t\l l a m bua hoac d u n g phap t h u a t de t o n g

hang t h a n thuoc l a m ho l l . M o i ngUdi t r o n g n h a deu p h a i

x u a t than

nghe theo n g i i d i ho l l c h i bao.

trung,

d a n h duoi quy t i n h d i . L a b u a se dUdc

d a n t r e n ao q u a n va cho vao bo'n con 6c chon ci bon goc
ngoi mo.
104

Lap

n g i i d i chap sv(: Ngifdi

chap siJ l a n g i i d i

quan

Xuyen hiJdng dSn t a n g c h u thvfc h i e n d u n g n h i i n g n g h i

105


/

thilc l i tang: le Moc due, le Thanh phuc... Thifdng t h i

ngifdi chap siJ viet ca van ciing, van te, bai v i , long
trifdng, cao pho.

lu ma quy do d i bang each l a m le Phat moc. Le nay dUde
tien hanh nhxi sau:

Ngiidi t h u le: La ngiidi tiep khach, dat l i tren ban
thd, ghi ten, tuoi, tien le cua nhufng ngiidi phung vieng,
sau do bao cho tang chu biet de ta dn.

dang chay, viia. doc chu, thif phu tren mot con dao, roi

NgUdi chap hieu: La ngiidi chi buy viec dvfa quan t a i
tijf nha ra xe, kieu, viec len kieu, di diing, ha huyet... lam
the nao de glut quan t a i dUdc ngay ng4n.

Ngvfdi ta phai n h d mot thay cung viia cam nam hudng
dung con dao nay gid len chem khe ba nhat vao dau, cuoi
va canh d ben trong eo ao quan.
Viia chem, ngvfdi thay cung vijfa niem chu, dai y cau
chu la tong k h i i cac loai than t r i i n g , quy t i n h , ma quai
va moi loai ta ma khac khong cho quay n h i l u ngifdi chet

Ngay xiia, cao pho thiidng viet tay roi cho ngiidi mang
den tvfng nha than thich. Doi v6i cac bac ton triicing va
ban hQu h xa, ngUdi ta phai giii cao pho rieng sai ngifdi
mang di.

va lam hai ngiidi song. Thay cung c6 k h i niem chii khe

Noi dung cao pho phai ghi ro svf viec, ten tuoi ngifdi
qua ddi, cung ngay gid va dia diem cii hanh tang l l .
Danh xifng cua than nhan ngufdi chet k h i xifa cung difdc
quy dinh ro. V i du nhif cha chet t h i con xvfng la "c6 t i i " ,
me chet t h i xUng la "ai tk", cha me deu chet t h i xiing la
"c6 ai t i i " .

K h i l i Phat moc ket thuc, ngiJdi nha tang chu nem mot

Cau hoi 75: Trade k h i k h a m l i e m - nhap q u a n , v i sao p h a i l a m
le Phat moc?

trong hong, c6 k h i lai quat thao n h i i doa nat, t h i uy.
Ngvfdi nay ciing dung nhiing nen nhang de lam phep
trong long c6 ao quan.
nSm gao, muoi ra diidng de tong tien het moi ma quy.
Cau hoi 76: L I N h a p q u a n dudc thuc h i e n nhxi the nao?

Traldi:

Triidc k h i lam le Nhap quan, ngUdi ta lot la chuoi, giay
ban, che bup, bong nep hoac khan ao voc n h i i u vao trong
quan tai de hut am. Ngoai ra, ho con xem ngay, gid nhap

TraJ&i:

NgUdi xiJa cho r^ng, trong chiec ao quan bao gid cung
C O "quy t i n h " , "moc t i n h " , "ma quai" Ian khuat de am hai
ngiidi chet va gieo t a i hoa cho tang gia. V i the, trii6c k h i
lam le nhap quan, ngifdi ta phai danh duoi, trii khvL het

106

quan, neu ai do chet vao gid xau t h i bo c6 bai to tom, hoac
quyen lich tau,... vao trong quan tai de tran ap ma quy; c6
gia chu m d i phap sii ve yem bua.
Triidc k h i nhap quan phai qua t h u tuc liem xac, goi la
kham liem. Nhiing ngiidi khong the cho lot vao quan t a i
107


vi k h i chet ngUdi ho bi co r u m , ngiidi ta dung con, rifdu
de xoa bop, hoac hd ngifdi chet tren Ixia roi nin cho
th^ng. Vai va do kham hem phai diidc chuan bi day du
ttf trii6c. K h i tien hanh hem xac, tang chu vao khoc quy
xuong, ngiidi chap sii quy theo va khan: "Dudc ngay gid,
xin lam le liem. Can cao". Tang chu sup lay mot lay roi
diing len.
Trong liic nay phai kieng ky khong cho than nhan de
n\idc mat khoc cua minh rdi vao t h i hai v i ngiidi xxia cho
rang do la mot diem khong tot, con chau sau nay se kho
lam an.
Do kham liem difdc dat theo thijf tU trxidc sau tren
chieu: Dai liem, chan dai liem, tieu liem, chan tieu liem,
tren cung la cac do lot, dem dau va tay chan. Ngifdi chet
difdc dUa xuong dat ngay ngan tren chan tieu liem. Lot
dau, t a i , minh, chan tay cho ngay gon, xong gap chan ben
trai triidc, ben phai sau roi gap dii6i chan len va tren dau
xuong. Sau do dung vai tieu liem buoc l a i theo chieu doc
va chieu ngang.
Xong tieu liem den dai liem cung tien hanh tUdng tU

nhii vay. Cuoi cung la dat ngUdi chet len vai ta quan chd
nhap quan.
Sau cung la le Nhap quan. Than nhan c6 mat diing
theo t h i i t\i xa gan, tren d\i6i quanh quan t a i . Phai canh
dung gid to't do thay cung hay thay t u ci chua coi sach
chon. K h i den gid, nhutng ngifdi lo viec nhap quan nang
ngifdi chet len bang bon goc tam vai ta quan va dat nhe
nhang vao ao quan.
108

Neu ngiidi chet qua kho, chiia the cho vao quan t a i
(jvfdc t h i ho diing hai chiec diia cao dat vao hai mep quan
tai roi cho t h i hai xuong dan, sau do cat bo nhiJng day
buoc tay, chan ngifdi chet.
Cho trong trong ao quan dvfdc don day quan ao cua
ngvfdi chet ma k h i con song v&n mac va giay cuon ken.
Xong xuoi ngifdi ta gap vai ta quan phia tren, phia dii6i,
trai trUdc, phai sau.
Trong k h i lam Id Nhap quan, con chau ruot ma ky
tudi hoac gid chet v6i ngiidi chet phai lanh mat ra cho
khac xa h i n de ngiia t a i hoa ve sau (vi tuc cd t i n rkng

ngiJdi chet c6 the hit theo).
Neu chet phai gid xau t h i ngoai nhQng la bua dan
tren ao quan luc phat moc, ngiidi ta con bo vao quan t a i
c5 bai to tom hay quyen lich tau, nhat la quyen lich ban
CO dau son de tran ap ma quy theo tuc xiia.
De ket thuc le Nhap quan, ngifdi ta boi sdn tren
thanh quan t a i va day nip, dong "ca" cho ch^c. Quan t a i
da diidc nhap xac goi la "hnh ciiu". Luc bay gid nhiJng

con chau ky tudi phai lanh mat ra ngoai mdi difdc phep
trci vao de ciang vdi moi ngifdi sup lay. L i n h cQu difdc dat
ci chinh giuta nha, dau quay ra ngoai. Tuc dat linh cQu
quay dau ra ngoai c6 y nghia: ngiidi den phiing dieu se
lay d dang dau chC( khong l i lay d dSng chan. Tren l i n h
cQu de mot bat cdm long va mot qua t r i l n g luoc kep gifla
hai chiec dua bong (dau vot tua nhU bong hoa) cim dxing
thang, goi la cdm bong. Con chau t r a i rdm ngoi hai ben
Hnh ciiu, t r a i ben t r a i , gai ben phai.


Cau

hoi

a

77: T r o n g t a n g l e , m a c d o t a n g p h u c d U d c quy

dinh

nhif the n a o ?

Trilai:

Sci di CO tuc le nay v i ngiJdi xifa cho rang: Gay tang
cha bang triic v i true hinh tron tifdng triJng cho trdi,
true suot bon mua khong doi tiet cung nhii ta'm long con
thvfc^ng cha v i the ma khong thay doi. Gay tang me bang

• Trong tang le, con trai, con gai, con dau t h i deu bit
khan x6, doi m i i ket bang sdi chuoi, ben trong mac ao
quan b i n g vai tho xau, ben ngoai mac ao x6, ngoai cung
quang sdi day chuoi, th^t lifng bang chac hay cung bang
sdi chuo'i, di giay ket bang c6 gai hoac rdm ra.

vong, niia tren tiidng trvfng cho trdi, n{fa dii6i vuong

Neu ngiJdi cha chet t h i ao quan may bo xo gau, me
chet t h i may ao c6 ven ga'u, c6 y la cha hdn me mot bac.
Tuc ngQ CO cau "Cha buong me ven" la theo tuc ay.
Nhung neu ngiidi me mat sau cha t h i tang phuc cung
khong can phai phan biet nhif tren.

dd. Dau om t ^ t i m phat ra, nen gay tang phai ngang

Ao tang phai khau dUdng song lUng Ion mep vai ra
ngoai va gifla lifng c6 mot mieng vai khau bam vao,
ngifdi xUa goi la "phu ban" de to y cong tren lUng minh
mot STi dau xot, tiec thiidng.

sinh diidc con trai de lai t h i luc cha me chet, dila con trai

Con gai da xuat gia (lay chong) t h i chi mang ao ven
gau de tang cha me de ma thoi.
Con t r a i phai chong gay, viec nay doi v6i ngUdi xifa he
trong lam. Ngiidi c6 gia that roi ma k h i mat khong c6 con
t r a i chong gay dua tang t h i gia quyen ttf coi la dieu si
nhuc dau ddn.
Gay tang cha t h i bang true, gay tang me t h i bang

vong, chieu dai bang ngang ngiic, cho t r a i t i m cua ngifdi
chong gay.
110

tiidng trifng cho dat. Ca hai t h i l gay tang deu phai chong
xuong dat. Chieu dai cua cay gay tang phai ngang vdi
qua t i m ngUdi cam, y rang ngiidi con hieu thao, khoc
thifdng qua do ma sinh ra dau om, phai c6 cay gay chong
ngiic de chong dd "n6i dau con t i m " a'y.
Rieng con re va chau t h i doi mu man, khan ao mau
trang.
Neu nhii ngiidi con ca chet triJdc cha me minh ma c6
ay phai thay mat cha minh chong gay de bao hieu ong ba
va phai dufng chu cac viec te le goi la chau dich ton thifa
trong tang phuc ciing nhif ngUdi con trai vay.
Cau hoi

78: T h i e t l i n h s a n g , l i n h t 9 a l a g i ? D i f d c t h u c h i e n n h u
the n a o ?

Tralai:

Thiet l i n h sang la ke giiidng nam cho vong hon ngifdi
chet. Nha giau sang thiidng bay ve ke givfdng ci phia dong
linh ciiu, du ca man, chan goi. Nha ngheo tung bo khong
theo tuc nay.

'V
111

L i n h toa la ban thd, bao gid ciing dat d phia trifdc linh

than toe. 6 vung thon que thiidng thong bao bang mieng.

cQu. Tren linh toa ve phia trong, giiJa dat bai v i de chile

jvjgi dung cua cao pho thifdng ghi ro ngay sinh, t h i n g de

txldc, ho ten hiiy, ten thuy, ten hieu.

ya chiic vu cua ngiidi chet, thong bao thdi gian va dia

^

Bai v i lam nan tre be khung phat giay cao chOrng 40cm
de dilng diidc viing, dat d i n g trudc hon bach; nha ngheo
kho dan mot manh giay t r ^ n g dai viet mot dong chQ len
tren mot nan tre c^m vao mot khiic chuoi cay de cho khoi
do. Bat hifdng de trvf6c vdi 3 dai riidu phia ngoai, hai ben
la den, nen, ong hifdng, tiidm tat hdn t h i c6 mam ngu
qua va do tam sii hay ngu svf.
Cau hoi 79:Le Thanh phuc (phat tang) dugc th^c hien nhu the
nao?

TrJl&i:
Phat tang chinh la viec thong bao t i n tijtc buon dau
cho moi ngifdi biet. Nghi thilc phat tang xuat hien t ^ rat
sdm. Xifa kia ngifdi ta goi phat tang la pho.
Den gid phat tang, triidc ban thd bay linh sang, linh

toa dat hon bach. Hon bach dUdc lam tijf mieng lua dSp
tren ngvfdi chet k h i gan mat buoc lai thanh hinh ngu:di c6
dau, chan, tay. Ben ngoai bay hiJdng an, ban va do cung.
Con chau mac tang phuc, dijfng sSp hang theo t h i i t\i d
ngoai san khoc 16c. Luc nay, chu le cho ngifdi danh trong
(chieng) phat tang bao cho than toe va lang xa biet nha
minh c6 ngiidi da chet va viet cao pho dua den moi nha
112

diem an tang.
Ngay xifa gia toe thiJdng song quan cii nen viec phat
tang cung rat thuan Idi. Ngifdi phat tang phai mac do
tang phuc. Trong triJdng hdp gia dinh c6 ngifdi dot txi
chiia chuan bi diide tang phuc t h i phai buoc mot day
vai trdng quanh bung. K h i phat tang, thai do phai tuyet
doi trang nghiem, gildng mat phai the hien noi dau buon
v6 han, giong noi tram pha chut nghen ngao. Sau k h i
thong bao xong phai xin phep cao l u i ngay v i mac ao tang
d nha ngiidi khae qua lau la dieu cam ky. K h i diidc thong
bao, moi ngiidi trong gia toe neu khong eo viec gi dac biet
cap bach deu phai den tang gia giup dd lo heu s i p xep moi
viec.
Sau k h i da phat tang, gia chu mdi phiidng bat am den
thoi ken. Phifdng bat am phai dxing tuc t n i c ben canh
linh ciiu. K h i c6 khach t6i vieng t h i thoi ken va noi trong
cho khach lam le. Phifdng bat am dan gian goi la phifdng
nhac hieu. Nhac hieu trong tang l i la cac dieu Ian khoc,
Ian tham, Ian ai, gia nam, v.v... nhhm chia buon, ke le
su xot xa, thiidng tiec, noi ho noi niem t i n h cam cua
ngudi den vieng va tao nen khong k h i trang nghiem.

Xifa, phiidng nhac hieu thiidng c6 nhiing bai rieng,
thay Idi con khoc cha me, vd khoc chong, chau khoc ong
ba, anh chi em khoc nhau... Dan gian c6 cau "Song dau
den, chet ken trong" la nghia nhii vay.

'^ -

S(i():j

113


Ciu hoi 80: Phiing dieu trong II tang difdc thvTc hien nhif the
nao?
Trilai:

Trong tang gia, yiec don tiep khach khiJta dUdc giao
pho cho ngiidi ho tang. Neu khach den phung vieng
muon vao lam ll, tang chu phai tiep don va Id cao triidc
vong hon ngifdi chet.
Khi ngifdi than, ban be ngifdi qua co Ian lifdt vao
vieng, ngifdi chu tang va ngifdi chu phu diing canh linh
toa va ngoanh mat ve phia khach de dap ll.
Trong khi linh ciiu con de trong nha, con chau va
khach khijfa den vieng chi lay hai lay nghia la con coi
nhif ngifdi ay dang song. Mai tang xong mdi lay bon lay,
tifc la m6i lay dao cua ngifdi chet ma thd.
Khach den vieng, ngifdi sd thi lay khong, ngifdi than
khi lay thi phai 6 ho ba tieng de to long thifdng tiec.
Khi khach den vieng lay, con cai phai vifa khoc, vifa

lay dap. Nhifng chi dap ll mot Ian, khach lay hai thi
minh lay mot, khach lay bon thi minh dap lai hai.
Con cai khi lam ll trifdc linh toa, hay khi dap le
khach phai quy difdi dat khong difdc quy lay tren chieu.
Doi v6i ngifdi den phung dieu, le xifa c6 quy dinh nhif
sau:
- Dang CO trong tang khong nen di phung dieu.
- Co the phung bang vang, ngoc, chan ao tarn liem,
tien bac, xe ngiia cho dam tang hoac hifdng, den, tifu,
qua.
114

- Neu quen ngifdi song thi den dieu ma khong khoc.
- Neu quen ca ngifdi song va ngifdi chet thi c6 khoc.
- Neu linh ciiu con quan tai nha thi lay hai lay theo ll
v6i ngifdi song. Neu da chon cat xong thi lay bon lay
trifdc ban thd.
Ben canh do, ngifdi Viet con c6 le phiing vieng bang
cau doi, trifdng. Ngifdi di phung dieu neu con cha thi
tren doi trifdng d dong lac khoan, trifdc ten minh phai de
ro "Thia phu menh"; neu con me thi de "Thifa m^u
menh", ngu y viec phung dieu do da difdc cha hoac me
cho phep.
.ji

Cau hoi 81: Cung cdm, chuyen ciiu trong tang le diidc thuc
hien nhii the nao?
Trildi:

Sau le Thanh phuc, hang ngay ngifdi ta cung cdm vao

buoi sang va buoi chieu goi la Chieu tich dien. Buoi sang,
con chau bifng khan, lifdc va linh sang, ciing quy khoc ba
tieng, quan man len roi rifdc hon bach ra cho linh toa,
sau do mdi dang cung. Buoi chieu toi dang ciing xong
lai rifdc hon bach vao linh sang, buong man, dap chan roi
ra di.
Trifdc khi tong tang, phai khieng linh ciiu sang nha
thd to de ngifdi chet yet to. Le tuc la vay nhifng thong
thifdng vln la: rifdc hon bach sang nha thd to, tang chu
vao lam ll cao yet thay ngifdi chet le bon lay khong cam


gay, r o i l u i x u o h g m o t biidc cam gay le bon lay nQa (cho

CSu hoi 83: D i i a d a m (cat d a m ) difoTc t h u c h i e n n h u t h e nao?

b a n t h a n ) . X o n g l a i riidc h o n bach ve l i n h toa. Le yet to
bao gid c u n g p h a i c6 t r a u , r i i d u .

rildi:

K h o n g CO n h a t h d to r i e n g biet t h i ngifdi t a thUdng

Cat d a m , t i i c la riidc l i n h cQu d i a n t a n g . Sang s6m

dang t r a u , r i f d u , le k h a n gia t i e n va k h i e n g xoay q u a n

rii6c k h i cat d a m p h a i l a m le cao ve viec nay cho ho

t a i m o t v o n g r o i l a i dat n g u y e n ch6 cu, t u o n g n h i i ngUdi

h a n g ba con t h a n t h i e t diidc biet. T r o n g le c6 doc d i e u

chet CO h a n h dong d i yet to.

v a n . T a t ca cac d a m m a deu c6 d i e u v a n . D i e u v a n c6 t h e

K h i c h u y e n cflu, con c h a u t r o n g n h a d i c h t h a n b a t t a y
vao k h i e n g , k h o n g de n g i l d i ngoai, n g u y ciia viec l a m
nay l a n a n g giac n g i i d i chet n h i f luc con song.
Can hoi

82: C h o n dat l a m huyet mo dudc tien h a n h nhif
the nao?

Traldi:

do ngUdi chap s i i hoac m o t n g i i d i c6 k h a n a n g v i e t thtfc
h i e n . T r o n g bai d i e u v a n n o i ro t h a n t h e va s\i. n g h i e p
cua n g i f d i qua ddi.
N g i t d i cao t u o i c6 chiic v i t r o n g ho toe cua n g i i d i qua
ddi doc d i e u v a n . N e u t a n g le t i e n h a n h d cd q u a n t h i
n g i i d i CO chiic v u doc d i e u v a n .
K h i doc dieu v a n , con c h a u n g i f d i qua c6 d i i n g d h a i
ben q u a n t a i , n h i i n g n g i i d i den diJ d i i n g n g h i e m hxidng
ve n g i i d i doc dieu v a n .

C h o n dat l a m h u y e t mo l a d i e u r a t q u a n t r o n g v i

Trif6c k h i riidc l i n h c i i u l e n difdng ve n d i a n n g h i cuoi

n g i i d i t a q u a n n i e m no c6 l i e n q u a n den sU hUng t h i n h ve

Cling, ngifdi t a l a m 1§ cao t h a n dao 16. L l gom t r a u , r i i d u ,

sau cua con c h a u . C h i n h v i t h e n e n trvf6c k h i a n t a n g ,

oan, qua hay le m a n t u y tarn. N h a g i a u sang t h U d n g bay

t a n g gia bao gid c u n g chon n g o i h u y e t r a t can t h a n . N g o i

ve t h i e t l a p hifdng a n n d i d a u ngo de te. Viec cac t h a n

h u y e t d u n g dat p h a i c6: t i e n an, h a u an, t a long, hQu ho.

dao 16 CO t h e c\i n g i i d i d a i dien, c h u t a n g k h 6 n g p h a i d i c h

N g h i a l a c6 n h i i n g mo d a t cao t h a p t i f d n g t r i f n g cho a n

t h a n h a n h le.

h u y e t , ao nu6c, t a y long, t a y ho. N g o a i r a , trif6c h u y e t

K h i den gid t6't da diidc chon t r i i d c , ngifdi chap sU ho:

p h a i CO " m i n h difdng t h u y t u " , p h i a sau c6 " l o n g mach

"Difdc ngay gid, x i n rifdc l i n h c i i u l e n d i i d n g " va viec d i i a

t h u t h u c " , p h i a ngoai c6 " h o a n g sa t r i e u cung", cot p h a i

dam bat dau.

CO " t u k h i t a n g long". N h i i n g d i e u nay p h a i n h d t h a y dia

D u a d a m difdc t h i i c h i e n theo n g h i thvfc sau:

l y x e m cho. T u y n h i e n , n g o i h u y e t cai t a n g , t i l c l a n g o i

Diidc l e n h , n h i i n g d6 t i i y vao riidc l i n h c i i u dat l e n

h u y e t v i n h v i e n m 6 i la q u a n t r o n g . Trifdc k h i dao h u y e t

h n h d i i , d a u q u a n t a i bao gid c i i n g d i t r i i d c , viec nay c6

p h a i l a m le cao L o n g t h a n , Tho cong.

h a m y la n g i i d i chet d i tii ch6 t o i r a ch6 sang.

116


\

D a n d a u l a h a i p h i i d n g t u d n g , do ma n a n t r e p h a t

tri^dng doi t h i i d n g la v a i t r S n g , c h i i v i e t muc den; n h i i n g

giay bo'n m a t , h i n h d u n g d\i t d n cam k h i gidi chuy dong.

nam ve sau, ngUdi t a t h i i d n g dCing t d l u a n h u n g m a u sac

Co n h a m i f d n ngutdi ve m a t deo r a u , xoa toe, mac

s3 t h e u ve, t r i f m a u do d m i n h t i n h ( m a u do la bieu h i e n

ao

p h i f d n g t u o n g cam gifdm giao, t i l d n g h i n h p h i i d n g t i i 6 n g ,

cua v u i m i f n g ) .

di dan dau.

L i n h xa d i sau, 4 n g i i d i k h i e n g , t\ia n h i i long d i n h
n h i i n g k h o n g sdn thep long lay, t r o n g de h o n bach vdi
bat h i i d n g , b i n h hoa va den n e n . DSng trifdc la do m i n h
k h i (do ma) d u ca bien den l a m theo k i e u bat b i f u ;
p h i i d n g bat a m d i t r i i 6 e m a t . D i l i e n ke h a i d a u don l i n h
xa la bien d a n t r i e u p h a t giay, d a n ong de h a i c h i i t r u n g ,
t i n , dan ba de t r i n h , t h u a n hoac t r i n h , t i e t .

ft

Sau do l a m i n h t i n h . M i n h t i n h l a t a m l u a do d a i h d n
boil t h i i d c t a y cang t r o n g mot cai k h u n g l a m n h i f h i n h
mot chiec t h e m o n , t a m cot bon m a i cong, dat t r e n mot
chiec a n h a i don doc 4 n g i i d i k h i e n g , cao n g a t n g h e u va
c h a n g buoc cong p h u . T r e n t a m l u a v i e t t e n h i i y , t e n
h i e u , t e n t h u y ciia n g i i d i m a t , theo each ke "quy, kho'c,

l i n h , t h i n h " sao cho c h i i cuoi ciang k h o n g d u n g vao h a n g
cha "quy, kho'c" l a difdc (de t r a n h doc).
N e u c h a m vao h a n g chiS quy hay chxi khoc t h i p h a i
l i e u xep dat bo d i hay t h e m l e n m o t h a y h a i c h i i cho diidc
gap l i n h hoac t h i n h , b6t d i hay t h e m c h i i vSn p h a i g i i i
cho I d i v a n difdc c h i n h .
M i n h t i n h bao gid c i i n g v i e t c h i i t r S n g , k h o n g v i e t
miic den, c h i i v i e t r o n g be ngang, hep be d a i . N h i i n g
ngiJdi l a m q u a n to, t r e n m i n h t i n h v i e t ca chile tu:6e,
p h a m h a m n e n n h i e u k h i r a t d a i . D o i v 6 i n g i i d i ngheo,
n h i e u k h i c h i d u n g mot t d giay d i e u , cat ba d a i p h i a
dxidi,

de chut t r a n g , bu6c l e n mot eanh t r e 16n (canh

phan) do m o t d i i a t r e m a n g d i d a u d a m t a n g .
N o i theo sau l a h i i d n g an bay gia giidng, doc b i n h ,
m a m n g i i qua va do t a m s i i ; t i e p do la m a m bay Idn
quay, xoi hay b a n h t r a i (ngu y t h a y cho l l t a m s i n h ) .
T r i i d n g doi cua

con

c h a u t h a n thuoc va b a n

hiiu

p h u n g deu eang l e n t r u e va dem d i rxidc. O t h o n que.
118

Sau eung l a d a i d i i de l i n h e i i u . N h a g i a u t h i i d n g l a m
do ma tUdng h i n h t h u y e n bat n h a long vao don k h i e n g va
nha t a n g ehe p h i i q u a n t a i . N h i i n g do ma nay n h i e u k h i
l a m cong p h u eau k y , n h i e u con giong t r o n g r a t l i n h
dong, n h i e u h i n h ngvfdi be nho n h o i bong d u ca r a u r i a ,
ao m i i . . .
T h o n g t h i i d n g , l i n h eiiu c h i can 8, 10 n g i i d i k h i e n g gdi
la do t u y . Ho l a m theo t i e n g senh cua n g i i d i chap h i e u
n h i p n h a n g t h o n g t h a , tii viee hit t a y vao don k h i e n g ,
den viec l e n t a y , l e n v a i , r o i nhae c h a n d i , difng, dufng
l a i , doi v a i . . . n h a t n h a t deu n h i p n h a n g .
D a n g i a n c6 tuc g i i i cho t h i h a i ngUdi chet n h i i diidc
n a m yen, cho nen k h i d i chuyen can p h a i em a, nhe n h a n g
chang khac gi de nguyen mot cho; t h a m chi eo ndi co khieng
denh dang, t h e h i e n s i i l i i u l u y e n v 6 i n g i i d i da khua't.
Con c h a u d i theo l i n h e i i u , con t r a i deu m i i gay, n g i i d i
nao v a n g t h i m i i gay q u a n g buoc t r e n dau don, d\ia d a m
cha t h i chong gay t r e de t r o n , dUa d a m me t h i chong gay
vong deo vuong.
119


D i f a d a m me t h i c h i r i e n g con t r a i d i t r i i 6 c l i n h ciiu,

C^u hoi84:H^

h u y e t d u d c thvTc h i e n nhvl t h e nao?

cho'ng gay b i f n g m i e n g d i giat l u i . Cha d i i a me don n g u y
cha n g h i e m ( n g h i e m d i i d n g , n g h i e m p h u ) con c h i biet leo

fralcfi:

deo theo khoc, k h o n g d a m len p h i a t r u 6 c don n g a n l a i

TrU6c k h i ha huyet, ngifdi t a t h i f d n g te tho t h a n gom

t r e n dUdng v i n h biet n h i f doi v 6 i me h i e n (gia tii, t u

vang, hUdng, t r a u , r i l d u va mot le m a n bay t r e n mot chiec

mku). Con d a u , con g a i va nhufng p h u n\i t h a n thuoc, gan

an theo h i i 6 n g t o t (dong, t a y , n a m , bac,

g u i d i dxidi m o t cai m a n v a i t r S n g goi l a bach mac, con
goi l a p h i i d n g d u cang v u o n g , t r e n d a u c6 d i e m b u o n g cao
bon be de che mula n a n g . Con dau trifdng v a con gai
thifdng n a m n g a n g d i i d n g , t h i n h thoang I a n v a i vong, goi
la I a n difdng, do t u y k h i e n g d a i d\i p h a i l i e u t r a n h hoac
biidc qua.
Y n g h i a cua viec n i m I a n r a d i i d n g nay de chiifng to
r i n g m i n h dem t h a n r a nam t r e n nhiSng ch6 d i i d n g loi
16m, cao t h a p cho l i n h c i i u cua cha me m i n h r a d i difdc
em dem, k h o n g v a vap va de to l o n g dao h i e u cua con cai.
C h a u chat d i theo l i n h xa, k h o n g d i theo l i n h ciJu. Ba
con b a n h i i u d i theo sau ctmg.
V d i cac n h a theo P h a t , d a m t a n g t h i f d n g c6 cac ba v a i
cam phiJ6n d i d i i d n g diJc h a i ben, doc k i n h n i e m P h a t ,
goi l a d i ho phuc, c6 sif b a n ao ca sa, t a y go mo m i e n g

t u n g k i n h cau n g u y e n cho l i n h h o n difdc sieu s i n h t i n h
do. N e u n g i i d i chet da quy P h a t t h i cac v a i doi cau bat
n h a l a m d i i d n g cho vong h o n d i sang T a y t h i e n . N h a sU
va cac v a i cam p h i f 6 n , doi cau bao gid c i i n g d i trif6c l i n h

nam). M o t ngiidi d a i dien l a m le.
H u y e t dao theo h i i d n g t h a y dia ly chi bao. Diidc gid
Hoang dao ngvfdi t a dat cutu xudng, goi la ha huyet, t h a y
dia l y d u n g la b a n dong h u d n g l a i cho dung.
M i n h t i n h dUdc t r a i len troc q u a n t a i mot l a t r o i dem r a
phiidng bac dot. N h i e u n g i i d i hay chd ddi luc nay t r a n h
n h a u xe m i n h t i n h difdc mot m a u bang ngon t a y la d u ,
dem ve v a n nhiJ v a n biia cho t r e con deo lay khii6c.
N e u la d a m t a n g mot nQ P h a t t\l, cac ba v a i , b a n di
chua v6i ngifdi qua co", t h i f d n g di chung q u a n h huyet, tay
cam hifdng thap, m i e n g t u n g k i n h cau sieu cho vong.
L a p h u y e t dap mo xong, m o i ngifdi den dtfng trif6c mo
vai lay tCf biet.
N h a t a n g va t h u y e n bat n h a ciang nhif k h u n g gia cang
m i n h t i n h va h a i h i n h p h i i d n g t u d n g da diidc m a n g dot
ngay sau k h i d a i dif difdc dat xuong ben canh h u y e t .
Cau hoi 85: S a u k h i chon cat xong, tuc rU6c d a m diicKc thuc
h i e n nhxi the nao?

xa d a n dat vong h o n d i .
T r o n g k h i d i dUdng, n g i i d i t a r i c v a n g giay, v a n g t h o i
cho m a quy, de k h o i b i c h u n g quay n h i e u l a m t r d n g a i
hxidc d i cua n g i l d i chet.

120

t u y theo t i i n g

Traldi:
Sau k h i chon ca't xong, d a m t a n g trci ve gia chu, luc
nay t h a n chu hoac hon bach diidc rU6c len xe. M o t ngiidi
121


t r o n g h i e u chu d&n triidc h n h xa, con nhuing ngiJdi khdc
theo sau. D a m t a n g d i mot dUdng ve mot neo theo t h i l t u
n h i i luc d i .
T d i n h a , con t r i i d n g hay t h i f a t r o n g t o n b i i n g t h a n chu
ta h n h xa vao dat n d i b a n t h d , con chau l a m le A n v i (yen
cho) bon lay mot v a i . B a n t h d dufdc lap ci n d i t r a n g t r o n g
n h a t t r o n g n h a . N e u n h a c6 b a n t h d gia t i e n d g i a n giiifa
t h i p h a i lap ban t h d vong ci g i a n ben, k h o n g difdc t h d
chung. P h a i ddi het t a n g m d i dUdc rii6c sang hdp tiJ (tha
c h u n g cung b a n t h d gia t i e n ) .

tranh 16i lam de mSc phai trong luc dau thifdng khong du
sang suot. Con chau xep hang hai ben, nam trai, nQ phai,
con dau, con gai, chau gai ngoi du6i dat (khong bao gid trai
chieu), dau trifdng ngoi hang dau, k h i dang cdm thi chinh
tay dau triidng phai x6i ddm.
V a n te thiidng viet mUc den tren v a i hay voc nhieu
trang may thanh biic triidng dai rong hai, ba thu6c tay,
cang len khung de chech triJ6c mat ngiidi doc. H e t van te
lai doc nhQng cau do'i va nhiing bai t h d dieu.
Sau le sd ngu, ngvfdi ta buong hai canh man trSng

trxidc ban t h d xuong va dang cdm. L i i c nay, con chau deu

CauhoiS6:Te

ngu la gi? DifOc thuc hien nhu the nao?

phai quay dau sang ben ngoai, tranh khong trong t h i n g
len ban t h d . L a m nhvf vay de cho vong linh hii^ng keo

Tral&i:

trong thay con chau se xuc dong bi thiidng.

N g u la v u i . Te n g u de l a m n g u o i long d a u t h i f d n g cua

TrU6ng doi doc xong ngUdi t a l a i cang treo tren tifdng

con chau k h i cha hay me vita m a t ; de to long h i e u k i n h cho

nha t h d vong, khong dot d i nhif van te than, va bo het d i

cha me difdc yen v u i p h a n nao. Te n g u la te cha hay me,

sau le dai tifdng.

k h o n g p h a i te' t h a n l i n h de cau p h u ho cho vong h o n diidc
yen vui.

Sau le sd ngu la tai ngu va tam ngu. T h d n g thUdng
nhieu gia dinh lam le te ngu 3 ngay n o i tiep lien nhau.

N h a g i a u sang te n g u ba Ian, I a n d a u la sd n g u , I a n t h i l
h a i la t a i n g u , I a n t h i i ba la tarn n g u . T h i i d n g thiJdng horn

Cau hoi 87: Ap mo va vieng mo c6 y nghia gi? Dudc thiic hien

difa d a m ve k h o n g the nao k i p l a m l l te, v i te' n g u t r o n g

nhu the nao?

?

the va m a t n h i e u t h i gid h d n t a t ca cac le t i e t t r o n g d a m
t a n g . Te dang t r a , r i f d u (ba t u a n ) , cdm, hoa qua, do ngot.

Tra lai:

Te n g u n h i e u chi t i e t phiic tap h d n te t h a n . C h u te la

T r o n g 3 ngay sau k h i an tang, vao moi budi chieu,

con trifcing hay chau dich t o n d i l n g h a n g dau, m6i ctt dong

con cai dem cdi trau den m6 th^p hUdng m a khoc 16c goi la

deu p h a i theo n g i i d i xxidng le d i ben canh h i i d n g dSn, de

ap mo.

122

123


Tuc nay c6 y n g h i a la dem h d i nong cua t i n h t h a n gi;,

Cling 100 ngay con goi l a tot khoc. Tot l a cuoi cung,

d i n h l a m cho mo dd l a n h l u n g . D e n ngay t h i l ba, con cai

lihoc l a khoc. Ciing 100 ngay t h i t h o i k h o n g khoc va k h o n g

d i p siia l a i ngoi mo cho dep de hoac l a m n h a mo. Ngay
nay c6 n h a l a m c6 ban m d i ba con t h a n thuoc. Le nay con
goi l a Cling "md ciia rt^a".
Viec d i vieng mo nay k h o n g bat buoc p h a i d i dong dn
con chau t a n g gia, n h i f n g bao gid cung p h a i c6 t r i f d n g n a m
hay t h ^ a t r o n g ton.

Cling cdm n i i a . D i e u nay the h i e n q u a n n i e m t r i e t hoc cua
ngiidi phifdng Dong, sii the h i e n t i n h cam cua ngifdi song
v6i ngvfdi chet. Ngifdi xvfa quan n i e m chet k h o n g p h a i l a
mat ma l a ve coi ciic l a c (sinh k y t\i quy). N e u chiia ve
dUdc coi ay t h i p h a i d a u t h a i qua kiep khac (chuyen kiep).
Ngiidi chet, hon se d i l a n g t h a n g n h i f n g k h o n g t\l k i e m an
(Jvidc nen p h a i ciing t r o n g vong 100 ngay.

T\i do, ngay nao cung p h a i ciing cdm mot hoac h a i buoi
cho d e n 100 ngay. Co n d i ngifdi t a cung cdm d u 3 n a m cho

Ciu

hoi

den het t a n g .
C i u hoi

C i i n g T i e u tudng, D a i tifcJng dudc thuc h i e n

k h i nao?

88: V i sao l a i c6 p h o n g tuc ciing 7 ngay, 49 ngay, 100
ngay cho ngifdi chet?

Trildi:
C l i n g T i e u t i i d n g con goi l a gio d a u , diidc to chiic mot
nam sau ngay ngUdi t h a n m a t . Sau l i T i e u tUdng, n g i i d i

Traldi:

t h a n difdc quyen bo h u n g phuc n h i f so gai, gay m a n , m u

Sau 7 ngay, con chau l a i p h a i l a m le ciing. N g i f d i xiJa
q u a n n i e m con n g i i d i c6 7 l6 ( t h a t k h i e u gom: 2 mii,

89:

rdm n h i i n g wkn. p h a i mac do t a n g , ao t r S n g v a i x a u d a mac

2 l6

tii liic l a m l i T h a n h phuc, con t r a i v&n p h a i chit k h a n

t a i , 2 16 m u i , mom). K h i e u cung c6 n g h i a via. C i i n g 7 ngay

ngang cho d e n het t a n g . H i e n nay, n g i i d i d a n d a ddn gian

la g i a i mot v i a .

hoa viec nay, t h i i d n g de t a n g b i n g m i e n g v a i d e n gai t r e n

C l i n g 49 ngay con goi la c h u n g t h a t (het 7 t u a n ) . 7 t u a n

ao hoac m i i .

tUdng diidng v6i 7 ciia. C l i n g 7 t u a n la mong ngUdi chet

C l i n g D a i t i i d n g con goi l a gio het, diidc to chiic 2 n a m

y e n h a n d i qua cac ciia nay dii6i coi am. Con so 7 con chi

s a u ngay ngifdi t h a n m a t . D a i t a n g den day difdc t a m coi

vao cac ngoi sao (cac v i t i n h quan) n h i i : m a t t r a n g , m a t

la het. Sau l l D a i t i i d n g (ciia t h i i m i f d i c i i a c h u y e n l u a n ) ,

t r d i , sao t h u y , sao hoa, sao moc, sao k i m , sao tho. M o i v i

linh hon se diidc sieu t h o a t hoac d a u t h a i t h a n h kiep khac.

t h a n ay c6 mot cung, moi cung gom 7 bo, tiic la 49 bo dai

Theo phong tuc d a n gian, p h a i ddi sau 2 t h a n g n i i a de

dien cho l i i d n g n g h i , t i l tifdng, bat q u a i cua v i i t r u va con

chon mot ngay l a m le T r i i phuc, n g h i a l a bo het do t a n g .

ngUdi.

Thdi gian tvf le D a i tUdng den le T r i i phuc k h o a n g 3 t h a n g ,

124

125


tuc goi la 3 t h a n g ddm (Vd de t a n g chong cung 27 thani-

nhiJtng cai nha bang giay dai rong ba, bon thudc tay v6i d u

nh\i con de t a n g cha me). Gio het t a n g thUdng l a m to hdn

ca t u t r a , sap k h a m , t r i f d n g k y , ban doc, n h a xay g i a . . . ;

gio dau,

n h i i n g n a m gan day, ngiidi ta dat t h d m a l a m n h i i n g chiec

CO

a n h em, ban be, ho mac d\i.

Hoa v a n g tile la dem dot v a n g ma gia c h i i s4m ciing
cung nhvf cua con chau va k h a c h khiifa m a n g t 6 i le. Liic
hoa vang, tuc t h i f d n g lay chen r i i d u cung do vao dong lua
d a n g hoa. N g i f d i x i i a q u a n n i e m r i n g , c6 l a m n h i i va\

xe may, xe 6 to, xe dap, t i e n v a n g . . . de dot cho ngUdi chet
dung bdi ho q u a n n i e m " t r a n sao a m vay".
N h i n chung, cac gia d i n h deu dot ma d n h a n h i i n g cung
CO gia d i n h dot ma b chiia, l a m l l cau sieu mot, h a i ngay.

ngifdi k h u a t m d i n h a n dvfdc so' vang, bac, do v a n g ma m;i
n g i i d i song ciing. Sau

k h i hoa vang, k h o n g can

thap

h i i d n g , den t r e n ban t h d ni3a. Bcii v i hvfdng h o n ngUoi
k h u a t da t r d ve coi a m de tiep tuc "cuoc song" n d i Hoany
t u y e n cho t d i ngay gio n a m sau.
C i u hoi 90: Tuc dot ma dvLOc thuc hien nhvL the nao?
Traldi:
N g a y r a m t h a n g 7 dau t i e n sau T i e u tifdng, ngifdi ta
t h i i d n g l a m l l dot m a cho vong. N e u chet triJdc ngay r i m
t h a n g 7 t h i chiia den T i e u tUdng da dot ma vao ngay t r u n g

Ciu hoi 91: Lam chay difdc thiic hien nhif the nao?

TrimD a n g i a n t i n r i n g , n h i i n g n g i i d i chet bat d i e k y t i i ,
chet duoi, chet do t a i n a n p h a n la v i t i e n oan

nghiep

chiidng. Bdi the, can p h a i l a m chay de giai oan, c i u mong
cho l i n h h o n dvidc sieu thoat.
L a m chay t h i i d n g to chiic d chua hoac d n h a (mdi sii t d i
doc k i n h ) . T h o n g t h i i d n g p h a i 7 dem m d i xong. D a n t r a n g
bay t r e n t h d Phat, dudi la t h a p dien D i e m V i i d n g , r o i den

n g u y e n n a m ay, t h a n h r a h a i ma. M a dau la ma bieu,

cac t h a n l i n h . . . Le cung t r e n chay diidi m a n . N h i i n g d a m

d a n g cho t h a n l i n h de chia cho cac vong hon khac, ma dot

tang chay to p h a i t h i n h v a i chuc n g i i d i v i i a n h a sii vCia

k y sau m d i thiic de cho ngiidi chet. N h i e u n d i c6 tuc dot

thay p h i i t h u y va ngiidi dao trUdng.

m a ngay gio d a u va ngay gio het, k h o n g dot ngay t r u n g
nguyen.
Do m a l a m bang giay, giong het n h i i n g do d u n g hang
ngay n h i i ao, quan, k h a n , y e m , giay, dep, 6, non, chan, goi,
r i i d n g , t r a p , dieu, hop t r a u , ong nho, n o i , n i e u , m a m , bat...

t h a m c h i ca con meo, con cho, con ngiia, con t r a u . Co nha
m u a s i m h i n h n h a n l a m ngiidi h a u ha. N h a giau hay l a m
126

Co k h i l a m chay cho n g i i d i chet duoi, dan t r a n g diidc
thiet lap ngay d bd song, bd ho.
Co ngiidi t i n chet p h a i gid x a u cham t u o i , cd t r i i n g
( t r u n g n i e n , t r i i n g nguyet, t r u n g n h a t , t r u n g t h i va n h i e u
t h i l t r u n g khac), ngiidi chet se b i t r u n g t r a khao, d i n ve
nha b i t n g i i d i t h a n t h i c h , nen l a m chay cung 1§ trvi t r u n g .

127


Nhieu ngifdi t i n r i n g , nha lam an khong thuan loi
(khong mat) do hi oan hon quay nhieu. NhQng oan hon
nay t r u ngu tai ndi dat d hoac Ian quan d ao ho canh nha
vi khong r u dudc nghiep bao; c6 the "hit" tre sd sinh, lam
dau yeu ca ngiidi Idij. Trong nhQng trUdng hdp do, dan
gian thiidng c6 tuc lam chay de giai thoat cho nhQng oan
hon ay, de ngifdi song diidc khoe manh.
Ngoai ra, nhQng ngiidi theo dao Phat, t i n vao thuyet
luan hoi, du cha me ho chet vi benh tat, ho vhn to chile
lam chay d chCia de cau mong kiep sau cua cha me se dildc
nhe nhang hdn.
C i u hoj 92: T u c cai tang difcfc thuc h i e n n h u the nao?
Traldi:

Chon luc mdi chet goi la hung tang, con sau 3 nam dem
hai cot di tang d ndi khac goi la cai tang hay hoc mo, cat

tang, cai cat.
Ngay cai tang phai la ngay tot, khong xung k h l c v6i
tuoi ngvfdi qua co'. Tnl6c ngay do phai lam le cao vong va
cao gia tien. Vao ngay cai tang phai lam le khan Tho than
ndi xin dao ma len va ciing Tho than ndi sdp dem chon.
Hai cot dildc riia sach bSng mldc, sau rijfa bSng rUdu
hoac con, xep gon vao tieu sanh, ray nildc ngii hifdng, phu
giay trang kim, day nap roi dem tang. Khong bao gid tang
d cho cvi.
Chii y k h i nhat riia, xep hai cot khong dUdc cho anh
sang mat trdi chieu vao. Sau k h i cai tang mdi dUdc nl6c
128

bat hildng va than chu (anh) sang nha thd chung v6i
to tien.
Hau het cac gia dinh c6 ngildi than qua ddi diJdc 3 nam
\xh len deu lam cai tang de cho mo phan dildc yen v i , sach
se, nhilng ciing c6 mot vai trildng hdp dac biet khong nen
cai tang. Do la k h i gap ndi dat tot, ma ket. Nhan dan ta
coi ma ket la mot diem hay, khong nen dung cham gi vao
ma mat loc. Sau day la nhflng dau hieu cua ngoi ma ket:
- Thay con rSn song d ma hay k h i vat gi. Dat b day
thinh, ma ket nen rSn hoac k h i vat m6i song ci do.
- Thay td hong quan quyt d c6 ao quan, hoac c6 nhilng
giot nildc trang nhil sila ci ben ngoai hoac trong ao quan,
nhilng giot niidc nay hdi am. Ma nhil vay la c6 sinh k h i va
da ket.
- Mot hdi am tiet ra ci mo, trong huyet lai kho rao. Dat
ndi day tot.
- Nhilng xildng cot dinh lien vao nhau ket thanh tildng.

Ma ket thanh tiidng nay rat quy.
Cau hoi 93: S a u k h i cai tang, mo p h a n duofc l a m n h u the nao?
Tralai:

Hung tang d i p mo hinh chil nhat, cai tang d i p mo
hinh tron c6 dinh nhon nho cao. K h i cai tang phai chon
dat tot v6i mong ildc con chau binh yen.
Thong thildng, mo d i p tron, dat vun cao tren mat,
didng kinh rong hdn mot thii6c tay. Nha nao giau c6
thudng xay mp b i n g gach da noi tren be mat, i t k h i xay
129


b a o boc t i e u d i i n g h a i cot v i ngi:fdi t a c h o r i n g x a y b i t k i n ,
k h o n g t h o n g k h i dat, xifdng k h o n g tot, k h o n g m a t me.
N h i n chung,

mo xay khong

jsTo d i i d c c o i

theo m o t t h e thilc nhai

d i n h nao, k h i t h i x a y t r o n k i n t r e n m a t , hoac c h i x a y bao
xung

quanh,

do d a t g i i i a

de c6 m o c d§ t h o n g

C u n g g i o l a viec r a t q u a n t r o n g t r o n g t h d c u n g t o t i e n .

suot a m

d U d n g . M o x a y v u o n g goc t h i t h i i d n g c a u k y h d n , t r u d S n g

diicjc g o i l a n g a y k y n h a t . C o n c h a u c a n p h a i n h d n h i i n g
n g a y n a y d e c u n g l e cho day d u , c h u dao, m a t l o n g n g i i d i
chet, a n l o n g n g i i d i s o n g .

t r i i 6 c , b i a d i n g s a u , g d c h i hin h o i , c6 k h i dip b e n h o de
b a t h i J d n g , t r e n c6 m a i c o n g . D u sao, k h o n g a i x a y c a o Idn
n g h e n h n g a n g , sd n g a o n g h e d o i v 6 i n g i i d i c h e t n a m n g o a i

nhU n g a y k y n i e m ngUdi c h e t q u a d d i , c o n

Triidc ngay gio (goi l a ngay t i e n thiidng), ngiidi t r i i d n g
toe l a m 1§ cao v 6 i T h o c o n g , n g a y h o m s a u l a n g a y gio, x i n

dong, v a ca doi v 6 i n g i i d i song t r o n g l a n g x o m , n h a t l a k h i

p h e p T h o c o n g cho h i i d n g h o n n g i i d i d i i d c c i i n g g i o v e p h o i

dat chat hep, gan g u i n h i e u vdi n h i i n g mo p h a n khac.

h i i d n g . D o n g t h d i c i i n g k h a n x i n T h o cong cho p h e p v o n g

Cac n h a q u a n t o h a y x a y m o n g a y l u c c o n s o n g , g o i l a

s i n h p h a n , de n g i i d i song k i p t r o n g t h a y t a n mSt n d i a n
n g h i cuo'i c u n g c u a m i n h , v a n h i i n g n g i i d i n a y t h i i d n g d i c h
t h a n d i e u k h i e n cong viec x a y c a t t r a n g t r i . S i n h
choan

hang

phan

m i u dat, t h i i d n g x a y tiidng h o a bao chung

q u a n h , x a y d i p v o i n g i i a c h a u h a i b e n , lUc s i c a m

giidm

h o n n o i n g o a i gia t i e n n h a m i n h diidc v e dii gid. T h e o q u a n
niem ciia ngiidi xiia t h i vong hon ngiidi k h u a t m u o n ve
t h a m c o n c h a u , diJ g i o d e u p h a i x i n p h e p T h o c o n g t r i i d c .
K e t i i l u c Cling c a o g i o n g a y t i e n t h i i d n g , b a n t h d l u c n a o
ciing phai thap hiidng.

d i i n g h a u , c6 b e t h d , c6 d i n h d i J n g b i a c h e p t i e u svl c o n g

D e n h o m s a u l a n g a y g i o c h i n h , g i a c h u l a m c6 t r i i d c

n g h i e p c u a n g U d i nkm do.
Co n g o i s i n h p h a n g o m v o i , n g i i a , lUc s i b i n g d a d u e
c h a m c o n g p h u , l a n h i i n g c o n g t r i n h d i e u khic.

Co ngoi

s i n h p h a n l a ca m o t toa n h a cao r o n g , x a cot I a n c a n t o a n

Cling g i a t i e n , s a u c i i n g n g i i d i k h u a t . G i o c6 t h e l a m t o h a y
n h o t u y t h e o g i a c a n h , n h i i n g n h a t d i n h p h a i c6 m o t b a t
cdm lip v a m o t q u a t r i i n g g a luoc de c i i n g .

b i n g da cham tro t i n h vi, k i e n true nguy nga t r a n g le.

Cau hoi 94: Theo phong tuc, tap quan tniyen thong, ngay gio
thudng duotc t h U c hien nhu the nao?
Traldi:
G i o t h i i d n g l a n h i J n g n g a y giS s a u n g a y c a i t a n g . D a y

K h a c h t d i a n g i 6 c6 t h e m a n g do l e l a v a n g h i i d n g , t r a u
r i i d u , t r a n e n , h o a q u a . C o n c h a u p h a i don do l e c u a k h a c h
d a t l e n b a n t h d , k h a c h \l b o n l a y b a v a i . G i a c h u d i i n g d a p
le. L e b a n t h d x o n g , k h a c h q u a y r a v a i n g i i d i d a p l e .

^mmUl^

x o n g m a m c6 c i i n g , g i a c h u k h a n a o c h i n h t e v a o

l a n g a y g i o l a n h , c o n c h a u t u h o p de c i i n g l e n g U d i k h u a t

chieu t r a i triidc ban t h d l a m l l ciing t o t i e n v a ngiidi qua

to long t h a n h k i n h t i i d n g nhd.

CO. C l i n g x o n g , c o n c h a u , k h a c h k h i j t a s u m h o p a n u o n g .

130

V

131


Cau hoi 95: T u c giii gio duqc thuc h i e n n h i i the nao?

Co n h i i n g t n i d n g hdp ngifdi t r i i d n g chi ho khong n h a n do
le g^i gio cua mot ngUdi nao, hoac v i ho bat k i n h v6i to tien,

Trildi:

Ngay gio chi cung b nha ngifdi con t r a i tracing, hoac
nha chau dich ton, neu con t r a i triicing da chet. Con t r a i
t r i i d n g (hoac chau dicli ton) la trvfdng mot n g a n h ho, p h a i
lo viec cung gio, n h i f n g nhiJng n g i i d i con t h i i , chau t h i l ,
chau ngoai k h o n g the bo gio ong ba, cha me m i n h diJdc.
Ngay gio, n h i i n g n g i i d i nay deu p h a i te txixx d n h a ngiJdi
t r i i d n g chi ho. N e u la ngay gio mot v i da xa, vao h a n g cao
t a n g , t h i con, chau, chat te i\i\x h n h a n g i i d i tracing toe de
l a m gi6. N h i i n g ngiJdi nay p h a i c6 do l l m a n g t 6 i ciing.
Viec m a n g do le l a i nha t r i f d n g toe n h i f vay goi la g i i i gio
hay gop gio.
L l gvLi gio t r o n g hay mon t i i y theo mot p h a n ci k h a
n a n g t a i c h i n h cua n g i i d i song va mot p h a n tOiy theo sU
l i e n he giiia ngifdi song v 6 i n g i i d i chet. M o t n g i i d i chau
cung chu CO the g i i i mot v a i can t r a i cay hoac mot bo hoa

cung vang, hifdng, nen. Con chau thiJdng g i i i gio

trong

hdn, v i d u n g r a con chau p h a i c h i u v 6 i t r i f d n g chi ho p h i

hoac v i ngiidi nay cay cua k h i n h nhdn ngiidi t r i i d n g toe.
Ciu hoi 96: P h o n g tuc lap ixi diidc thtfc h i e n n h i i the nao?

;

Traldi:

D o i v 6 i ngifdi V i e t N a m , viec c i i n g gio la r a t q u a n
trong. Ho t i n rSng k h i ciing l l p h a i do n g i i d i dong k h i
huyet v d i ngvfdi da k h u a t v a i h i i d n g h d n m d i c6 the phoi
hiidng diidc. C h i n h v i m u o n c6 n g i i d i g i i i viec k h o i h i i d n g
thd p h u n g to t i e n nen t a c6 tuc p h a i lo sao cho c6 con t r a i
de lap t i i .
L a p t i i trii6c het p h a i lap con vd ca, t r i i t r i i d n g hdp vd
ca da ngoai 50 t u o i ma k h o n g c6 con t r a i , m d i lap con vd le
goi la t h i i t r i i d n g t i i . N e u t a t ca vd c h i n h , vd t h i i

deu

k h o n g C O con, p h a i chon mot n g i i d i c h a u goi bang c h i i hay
bang bac, k h o n g c6 chau gan t h i lap chau xa de g i i i viec
t h i i a t i i cho m i n h .

t o n ve l a m gio. Con chau t h i f d n g g i i i gio b^ng t i e n , gao l a m

Lap t i i p h a i theo t h i i t i i "chieu muc", nghia la n g i i d i

theo do le d a n g gia, c6 k h i la cap ga, t h a m c h i c6 k h i ca

diidc t h i i a t q cho n g i i d i t r e n , n h i i chau thvfa t q cho c h i i

con Idn. Co ngifdi k h i g i i i gio l a i m u a t h i i c g i n g i i d i chet

bac, em t h i i a t q cho anh, c h i i k h o n g l a m ngiidc l a i .

k h i sinh thdi lia thich.

N g i i d i diidc lap t h i i a t q neu la con n u o i n g i i d i lap t h i

N h i e u n g i i d i b xa, ngay gio k h o n g ve diidc ciing co' mua

phai an d v 6 i cha me n u d i n h i i v6i cha me de, p h a i thqc

do le g i i i ve n g i i d i toe tru:cing. N h i i n g ngifdi nay, ngoai viec

hien moi bon p h a n ciia n g i i d i con de, k h o n g diidc t q y bo

g i i i gio con l a m le cung vong t r o n g ngay gio. Cau "con dau

cha me ve n h a m i n h . T u y n g i i d i t h i i a t q da lap r o i , n h i i n g

cha me day" la y n o i con cai ciing gio d dau t h i h i i d n g hon

neu v i t i n h h a n h x a u xa, v a n c6 the bo d i de lap n g i i d i

cha me ve do phoi hiidng.

khac, goi la lap h i e n hay lap ai. T r o n g k h i lap t q , k h o n g

132

133


II. NHimG OIEU KIENG KY TRONG TANG MA

diidc dung con dinh hoac con trifdng, vi nhiJng ngUdi nay
con phai gii3 viec khoi hiidng ciia chinh cha me de.
Trong triidng hdp cha me nuoi con sau k h i da lap tu
mdi sinh diidc con trai, ngifdi con thtfa t\i c6 the ve ci vdi
cha me de minh, hay. c6 the cii d lai vdi cha me nuoi, se
difdc hifdng mot phan gia tai cua con de va c6 du moi
quyen Idi nhvf con de. NgUdi dan ong khong con, khong lap
t\i luc song, k h i chong chet roi, vd c6 bdn phan thoa hiep
vdi toe triidng de lap t\i lay ngvfdi cung gio cho chong va
gia tien nha chong.
NhiJng ngiidi da hoi vd nhiing chiia cifcti hay mdi cUdi
vd nhiing chiia c6 con chang may chet sdm, cha me lap tiJ
cho con, nhifng vdi dieu kien da den tuoi trifdng thanh roi.
NhQng ngifdi chet yeu chiia triidng thanh khong difdc lap
t\i. Nhutng ngifdi nay diidc thd chung tai ban thd cua gia
dinh, cung c6 k h i linh thieng diidc thd rieng lam ong
manh, va viec cung gi6 do con triidng nhd ma ciing cho.
NhQng ngQdi con nuoi lap t i i phai dong k h i huyet vdi

cha me nuoi. Tuc khong cho lap t\l nhiing con nuoi khac
ho. NhQng ngQdi nay chi la nhQng nghia tQ, khong diidc
hiidng du quyen Idi nhQ con de. Con re khong dQdc thQa tQ
cha me vd. Neu con re d re k h i cha me vd chet, phai chon
ngQdi dong tong lap tQ.
Ngay nay, tai nhieu gia dinh khong c6 con trai, con gai
thQdng cung gio cha me. Hoac cung c6 k h i chau ngoai cung
gio ong ba. Dan gian c6 cau "V6 nam dung nQ, v6 tQ dung
ton", nghia la khong c6 con trai t h i dung con gai, khong c6
con t h i dung chau.
134

Ciu hoi 97: T a i sao l a i k h o n g cUdi to, n o i to trong d a m tang?
.

<

'

i

Trildi:
.•
.*/
Day la dieu kieng ky ma tat ca moi ngQdi deu phai
tuan theo k h i c6 mat d dam tang. Nha c6 ngQdi mat, con
chau dang buon rau, vi the de chia buon vdi gia dinh ngQdi
ta. Neu CO ai do v6 y noi to, cQdi to k h i den gia dinh c6
tang t h i se bi coi la khiem nha va khien moi ngQdi kho
chiu. Con chau, ngQdi trong ho va gia dinh ngQdi c6 tang

lai cang khong dQdc phep noi to, cQdi to. NgQdi ta thQdng
chi noi vdi nhau d mQc du nghe, noi i t va tuyet doi khong
CO tieng cQdi d day. NgQdi duy nhat dQdc phep noi to trong
dam tang la ngQdi dieu hanh buoi tang le, cat c\i moi viec,
dQdc phan cong cong viec va c6 trach nhiem doi ngoai, noi
Idi cam On doi vdi nhQng ngQdi den chia buon cung gia
quyen.
Cau hoi

98: V i sao l a i k h o n g mac q u a n ao sac s S k h i d e n d\i
tang le?

*

Traldi:

6 dam tang, ngQdi ta chi mac trang phuc c6 mau to'i
nhu: xam, den, xanh den...; ngoai ra c6 the mac mau trang
de tao khong k h i trang nghiem. Tdi ky mac cac trang phuc
sac sd nhQ do, da cam, vang cam... V i cac trang phuc nay
gdi khong k h i vui tQdi, khong phu hdp vdi buoi tang l i .
NhQng ngQdi ruot thit vdi ngQdi da khuat t h i phai mac
tang phuc. Cu the nhQ sau: con trai, con gai, con dau dpi
135


k h a n s o , d p i m u b e n b a n g sdi d a y c h u o ' i , m a c a o s o ,
quang

sdi chuoi,

ngoai

Cau hoi 100: V i sao k h o n g de cho, meo trong nha chay l u n g

t h a t d a y l u n g b a n g c h a c . Con r e t h i d o i

tung k h i gia d i n h co tang ma?

k h a n t r a n g . Nhuing n g U d i h o h a n g k h a c t h i d e o k h a n t a n ^
Ngvfdi d i v i e n g m a m a c q u a n a o s a c s d l a b i e u hieii

trang.

siJ t h i e u t o n t r o n g g i a d i n h n g i i d i q u a cd, t h e h i e n t h a i
bat k i n h

do

v6i n g i i d i q u a c o . Vay n e n , b a n h a y c o gang d o

k h o n g r d i vao

triidng

Traldi:

hdp n a y , k e d k h o n g b a n l a m ngufdi

k h a c k h d c h i u v e e a c h an v a n c u a m i n h d a y .

Khi

tang l l ?

cd' c h i f a

nhap

quan,

ngiidi

"quy

nhap

t r a n g " , dpi

ta

v i sd n e u n h i i n g

c o n v a t n a y n h i n v a d m a t n g U d i c h e t t h i n g i i d i n a y se
thanh

hoi 99: V i sao lai k h o n g trang d i e m , an mac dep k h i den

qua

k i e n g k h o n g c h o c h o , m e o , c h u o t d e n gan

ngifdi

Ciu

t h i h a i ngUdi

l o t n g i i d i di

an thit

bien

nhiing

dang s d n g t r d n g n h a . Day l a e a c h g i a i t h i c h m a n g

t i n h cha't t h a n b i , m e
n g u y e n do: k h i e o n meo

tin.

Thife t e v i e c k i e n g k y n a y c d

n h a y q u a xae

ngUdi chet, ngUdi dd

b6ng n h d m day r d i l a i d d n g a y x u d n g . Sd d i c o h i e n t i i d n g

Trim

n h U vay v i t o a n t h a n eon

V e b e n g o a i co t h e d a n h g i a v e m o t c o n ngvfdi. A n

van

meo t i e h dien d i T d n g q u a m a n h ,

t h i h a i n g U d i c h e t t i e h dien a m . K h i c d n m e d

con

n h i f t h e n a d p h a i p h u h d p v6i m d i t r U d n g , h d a n c a n h n i J a .

qua,

O t r d n g d a m t a n g m a l a i t r a n g d i e m d e p , an

nhay

h a i ddng d i e n a m d i i d n g h u t n h a u n e n x a y r a h i e n

mac cau

ky

t U d n g n h i f v a y . V i t h e , n g U d i t a p h a i c a n h k h d n g cho

( d u l a t r a n g p h u c t o i m a u ) , toe v a n cao... t h i r o r a n g

la

meo,

c h u o t c h a y q u a hay

k h o n g p h i i h d p . M6t

se

cho,

med

loe

xudi

t h i m d i t h a c h d , meo. N h i i n g n h a h a n g x6m c u a gia

an

mac

loet...

n g i i d i c6 v a n h o a k h i d e n d a m t a n g

g i a n d i , gon g a n g , k i n dao, k h o n g t r a n g d i e m

C h a n g ai c o t h e c i i d i n g i i d i a n m a c g i a n d i , k i n d a d

t r d n g d a m t a n g . Cdn

chau, ho h a n g cua ngtfdi qua cd lai

c a n g k h d n g d i f d c t r a n g d i e m , a n m a c d e p . Day
la dieu kieng ky ma
t u a n t h e d . Nha

khdng

han

la m o t q u y U6c e h u n g m o i n g i J d i p h a i

t u n g c h i l k h d n g d u d c cap h a y v a n toe; c o n t r a i p h a i
(v6i

xo

y n g h i a de k h o i b i n g a v i q u a d a u b u o n ) . V i

dam

tang diin ra

c6

xdng

med

den thi cang p h a i t r d n g giii chd c a n t h a n v i n g i i d i t a chd
r a n g : c h d d e n , m e d d e n m a l a i gan

n g i i d i c h e t t h i de x a y

ra

hien tiidng quy nhap trang.

Ciu hoi 101: T a i sao k h i ngudi chet a ngoai dUdng, thi h a i lai
k h o n g difdc diia vao trong nha, vao lang?

the,

g i a n d e b i e u 16 s U t h i i d n g t i e c , d a u b u o n v d i g i a d i n h n g i i d i

136

khi

nad

d i n h n g i i d i c d t a n g e i i n g v a y . Dae b i e t , vdi c h d d e n ,

chong

t r o n g d a m t a n g t h U d n g t h a y m o i n g i f d i a n m a c h e t siJtc d d n

q u a Cd'.

p h a i x i c h n g a y lai;

n g i i d i c h e t . Nha

co d a i t a n g ( c h a m e m a ' t ) t h i c o n c a i t r o n g

n h a p h a i d i c h a n da't; c o n g a i , c o n d a u t h U d n g de tdc

gay

d

d e n gan

cho,

Traldi:
Ngiidi mat b t r o n g nha t h i mdi dKdc t d c h i i e t a n g l l d
t a i nha.

Con

n g i i d i mat

ci n g d a i d i i d n g (dan

g i a n goi l a c h e t

137


dUdng, chet chd) thi khong difdc mang thi hai ve nha de

C^a hoi 102: Tai sao midc mat cua con chau khong diiOc nho

phat tang, ma ngUdi nha phai to chCfc tang le d ndi khac,

vao thi hai ngiifJi chet? Khong bo quan ao cua ngi^di
song vao ao quan?

V i the nen nhieu ngUdi khi biet minh kho qua khoi thUdng
bang moi each doi dua ve nha de n ^ m chd chet. 6 trong
benh vien, khi c6 ngitfdi benh nang khong the chi3a dUdc
thi bac si thifdng cho thd oxy ve nha. Sau k h i da yen vi,
con chau quay quan thi bac sT m d i thao oxy ra. N g i i d i mat
d ngoai diidng thi khi den le diia t i i n , ngiidi ta ru6c quan
tai ngiidi qua co d i qua nha de nhin lai nha I a n cuoi v a de
nhiJng ngifdi hang xom c6 the tien biet. N g i i d i chet dot tii a
ngoai dUdng dd tai nan tau xe, sdng nu6c... dUdc cdi la
ngUdi xau so' va ngiidi nha thiidng ciing l l ngay tai ndi ma
ngifdi nay thiet mang.

Jiald'i:

v,W*f

..•/^;•'•'^*frVv<

ur

T r o n g qua t r i n h k h a m l i e m , p h a i k i e n g de nii6c m a t
cua con chau nho vao t h i h a i v i sd sau nay con chau t r o n g
nha l a m an kho k h a n , va ciing de t r a n h hien t i i d n g "quy
nhap t r a n g " . V i the, ngiidi trvfc tiep k h a m l i e m (thiidng la
ngifcJi nha) t h i k h o n g diidc khoe k h i dang t i e n h a n h eac
thao tae k h a m liem. N h i i n g ngiidi eon chau khac dii t h i i d n g
xot ngiidi qua cd den dau t h i k h i khoe 16c ciing p h a i d i i n g
each t h i h a i mot quang de t r a n h niide m i t nho vao.
N g i i d i t a t h i i d n g bo q u a n ao eua ngifdi chet vao ao

Co nhiing vung que lai c6 tuc kieng ky khong difa thi

quan, k y ngifdi chet m a n g n h i i n g do v a t ciia n g i i d i sd'ng

h a i cua ngUdi da chet d ndi khac vao trong lang. Sd d i nhu

nhU: k h a n , t a t , dd t r a n g siie, hdae q u a n ad... N h i i n g q u a n

vay vi ngiidi ta quan niem r i n g ngiJdi chet la thuoc ve coi

ad ma trifdc day mac c h u n g t h i c i i n g k h o n g dUdc bo vao ao

am nen khong the mang am k h i vao lang dUdc. N e u dUa

quan; chi bo vao ao q u a n n h i i n g t r a n g phuc thuoc sd h i i u

thi hai ngifdi chet t i i ngoai vao lang thi nam do sue vat
trong lang se bi dich benh, trong lang se c6 nhieu chuyen
luc due... T r o n g triJdng hdp nay, t a n g chu phai dtfng I a n d
ngoai dong, quan thi hai than nhan va to chiie l l tang d
day ( T r a i ngUdc v6i d eac do thi, co the rxldc quan tai qua
n h a , ci cae lang que thi thi hai phai de ngoai lang ehijf diing

cua ngUdi da k h u a t . K i e n g k y n h i f vay v i n g i i d i t a q u a n
n i e m rSng: neu de ngiidi chet m a n g do v a t ciia ngiidi song
t h i ngiidi do de b i ngd ngan, d a n don, hay q u e n . . . t r o n g
cuoc song h a n g ngay.
Can hoi 103: V i sao khong de ong ba, cha me diia tang con
chau?

noi den chuyen rxidc qua nha). "Phep vua thua le lang".
M 6 i lang deu co nhiing le rieng hit buoe moi ngildi phai
tuan thed. V a day la mpt trong nhiing dieu kieng ky m a
hien nay v i n eon giiJ ci nhieu lang que.

138

Traldi:
Con chau dUa t a n g ong ba, cha me la t h u a n v6i le t u
nhien. N h i i n g con chau ma chet trii6c ong ba, cha me t h i
139


lai la nghich canh, gay noi dau t h i f d n g k h o n xiet cho nguai

t h a n . N h i e u ngifdi c6 t u o i k h o n g k i e m che dUdc xuc dong
nen da ngat l i m d i ben t h i h a i con, chau. C u n g c6 nhieu
trUdng hdp me chet l u o n ben h u y e t chon con... X u a t phat
ta thiJc te nhxi vay ma ngifdi t a k i e n g k h o n g de ong ba, c h a
me dua t a n g con chau n h ^ m vdi bdt noi dau buon va do
t r a n h t r i i d n g hdp t r u n g t a n g .

yigc len tay, len v a i , nhac chan d i , d i i n g , difng l a i , doi
y a i . . . nha't n h a t deu n h i p nhang. D a n gian c6 tuc giuf cho
t h i h a i ngifdi chet difdc n a m yen, cho nen k h i k h i e n g l i n h
cflu can p h a i nhe n h a n g , t h a m chi con p h a i co t i n h k h i e n g
cham de the h i e n siJ l i f u l u y e n vdi ngvfdi da khua't.
Trifdc k h i ha huyet, ngifdi ta p h a i l a m le cung Tho t h a n
de x i n phep diidc an t a n g ngvfdi chet t a i day. Le cung Tho
than gom co t r a u , r i i d u , vang hifdng va dia xoi, t h u Idn hoac

Cau hoi 104: T a i sao k h i ngudi t h i t co i\i tuf da chet l a i k i e n g
thao day thitng xuo'ng?

chan gio, ga... (Nha ngheo t h i chi can cdi t r a u , bau rifdu).
Tat ca bay t r e n mot an dat theo chieu hifdng t h u a n Idi.
C l i n g Tho t h a n xong, ddi gid H o a n g dao t h i h n h c i i u

Traldi:

mdi difdc ha huyet. De t h e m p h a n long t r o n g , ngifdi dai

N e u p h a t h i e n r a ngUdi t h ^ t co t u t i i da chet t h i ngUdi
t a k i e n g thao day thiifng, ma p h a i d t i n g con dao bai chem
dijft sdi day oan nghiet do k h i ngUdi x a u so con dang t i n h

t r a n g Id liJng. P h a i l a m nhif vay v i ngiidi xifa cho r i n g :

dien t a n g c h u con l a m le doc v a n te.

Cau hoi 106: A i la ngUofi p h a i k i e n g dtf k h a m l i e m , an tang va
cai tang?

neu thao sdi day do de ha t h i h a i ngUdi x a u so x u o n g t h i
t h a n that co v i n con t o n t a i t r e n sdi day thiifng. V i t h a n
nay se theo duoi m a i gia d i n h nay de m 6 i ddi bat d i mot
ngUdi c u n g b i n g e a c h tvt

t h i t co chet. Con neu c h e m d i l t

sdi day thiifng do t h i se bai trijf difdc t h a n cM, co va t i f do
gia d i n h nay se t r a n h dUdc cai h a n the t h a m nay.
Cau hoi 105: T a i sao k i e n g di n h a n h k h i k h i e n g l i n h cflu?
C h u a ha huyet k h i chua l a m 1§ ciing T h 6 than?

Traldi:
Viec k h i e n g l i n h ciJu do 8 - 10 ngifdi k h i e n g (nhflng
ngifdi nay diidc goi l a do t i i y ) . Ho p h a i l a m theo t i e n g l e n h
c u a ngifdi chap h i e u , tijf viec bat tay vao don k h i e n g den
140

,

Traldi:
Ngifdi m 6 i m a t l u o n l a n h hdn so v d i n h i e t do cua ngifdi
b i n h t h i f d n g ciing nhif moi t r i f d n g x u n g q u a n h . C h i c6

ngifdi dong k h i huyet t h i k h o n g h i nhi§m h d i l a n h , k h o n g
CO p h a n l i n g gi ke ca 6m ap t h i h a i va k h a m l i e m . K i e n g
khong cho cac bac cao lao, p h u nQ c6 t h a i sap den ngay
sinh hoac san p h u , t r e nho den dif k h a m l i e m , an t a n g va
cai t a n g v i d i n h i l m p h a i h d i l a n h va b i om. N g i f d i h i cac
benh nhif: phong t h a p , h u y e t ap cao... cang d§ b i n h i e m
hdi l a n h . N e u co cu gia, t r e nho hay p h u n i i m a n g t h a i ci
gan gia d i n h co t a n g t h i ngifdi t a t h i f d n g dat d ciia r a vao
mot 16 t h a n dot v6 bifdi va qua bo k e t de t r i f ue k h i .
141


NhQng ngiidi bi cho dai cSn phai tuyet doi each ly dam
tang va ndi nghia trang v i k h i nhiem phai hdi lanh se len
cdn va chet.
Cau

hoi

107:

T a i sao l a i k i e n g dSp mo trong v o n g tang

(3 nam)? K i e n g de a n h s a n g mat trdi c h i e u k h i tien
h a n h cai tang?

Trildi:

Icinh cua d a n lang doi vdi Thanh hoang, Phat to; tam long
j^ieu thao cua con chau doi vdi ong ba, cu ky, to tien. Doi

vdi ban thd cung c6 nhieu cai de kieng ky.
- Ky moi ngiidi nhin thang vao ban thd gia tien, ban
thd Thanh hoang, ban thd Phat, ban thd d cac ngoi mieu,
dien... V i vay, ngifdi ta thUdng de y mon, manh, biic
trifdng d phia trifdc ban thd (rieng doi vdi ban thd d goc cay
da, canh hon da, d bd gieng t h i khong can c6 y mon).

Sau k h i chon 3 ngay t h i lam le md cvfa ma. Vao ngay
nay con chau ra svia sang mo ma, d i p c6 xung quanh. Lam
ranh thoat niidc, chat bo cay bui xung quanh de phong re
moc xuyen vao mo. Ke t ^ ngay do, con chau den tham
vieng, t h l p hifdng chi lay dat xung quanh dap bo sung vao
nhijfng cho bi sut Id; khong difdc treo len mo, khong dong
cuoc, thuong vao mo.

- Kieng de nhiJng thvf lat vat, dd gia d u n g , non mu,
q u i n ao cua nhflng ngiidi trong gia d i n h len ban thd. Luc
nao cung phai giii ban thd diidc sach se.

Trong 3 nam nay, ao quan va t h i the dang d thdi ky tan
ra. Sap ma, dong ma se gay nhieu lo l i n g cho tang ma,
mac du do la hien tUdng t\i nhien.

Traldi:

Viec cai tang (boc mo) luon difdc thiJc hien ve dem de
tranh anh sang mat trdi. Phai kieng nhu vay v i : c6 nhiing
trifdng hdp t h i the sau nhieu nam v l n con nguyen ven,
neu de anh sang mat trdi chieu vao t h i t h i the se rufa ngay
va teo lai. Gap triidng hdp nhif vay phai lap dat lai ngay,

de vai nam sau mdi cai tang.

- Kieng ke giiJdng t u d gian giQa, doi dien vdi ban thd.

Cau hoi 109: D o i v d i dd ciing p h a i k i e n g k y d i e u gi?

Do Cling phai la do vC(a lam xong, chifa ai an. Khong
Cling do an dd, do thiia, 6i, t h i u . . . v i sd stf ue tap. Trong
khi nau nifdng, bay c6 v a khan cac cu phai ky viec nem, an
boc, a n vung la pham thUdng do d a a n triidc to tien. Bao
gid Cling cac cu xong, tan hiidng t h i m6i difdc hoa vang,
sau do t h u loc, "an xai" cua cac cu.

108: K i e n g k y doi v d i b a n thd duoc the h i e n n h u
thenao?

Trong cac loai do ciing, ngiidi ta kieng cung t h i t cho,
thit meo, d6 den, biin, oc, cua... Thit Idn, xoi, ga, hoa qua
la nhiing thiJt difdc d u n g de ciing phd bien nhat.

Viec thd cung cua ngiidi Viet Nam dien ra kha thvfdng
xuyen va pho bien. Ban thd la ndi the hien tam long thanh

6 d a m cUdi, Tet Nguyen d a n , ngay d a u thang... khong
nhiing ngiJdi t a kieng ciing t h i t cho m a con kieng a n thit
cho. 6 mot so d a m gid nho ( d a n gian goi la "gio d i i i " ) , hay
ngay Tet Trung nguyen ( r i m thang 7), Tet Doan ngo

142

^

Cau

hoi

Trildi:

143


( m u n g 5 t h a n g 5)... ngiidi ta v i n l a m t h i t cho n h i i n g chi

\i\i6ng phay nhe nhe. N h i e u ngifdi con k i e n g cho l i i a k h i

de an, con cung cu t h i v ^ n p h a i la t h i t ga hay t h i t Idn.

dang cham hUdng v i sd ma't loc.

Con meo la ngiidi b a n t h a n t h i e t cua nha nong v i diet

K h o n g difdc xe dich bat h i f d n g , k y de bat hUdng k h o n g

chuot de bao ve hoa m a u . V i the ngifdi ta k i e n g an thit

dung giiJfa b a n t h d . H a n g n a m , den ngay ta't n i e n t h i m o i

meo, k i e n g ciing hani^ t h i t meo. Chang ai nd giet ngUdi
b a n t r u n g t h a n h de cung cu va l a m do n h i m .
Cua, 6c la loai song d i i 6 i nxidc, chuyen sue xuo'ng b u n .

C h u n g la m o n an hap d i n n h i i n g viec diia len b a n t h d de
cung t h i l a i la dieu k i e n g k y v i no la m o n an k h o n g t i n h
khiet.
B u n ciing la m o n p h a i k i e n g m a n g len b a n t h d . B u n
difdc che bien t r i i c tiep bang t a y nen cac cu cho r ^ n g do la
m o n an k h o n g t i n h k h i e t (chi d u n g b u n de an,

kieng

k h o n g de cung).

nha m 6 i t h a y bat hifdng. T h i f d n g m o i n a m ngifdi t a c h i
thay bat h i f d n g mot Ian. C h i t r o n g nhiJng t r i f d n g hdp dac
biet (nhif t r d n g n a m m d i t h a y ciing ve boc bat h i f d n g de
giai han) t h i ngifdi ta m 6 i t h a y bat h i f d n g h a i I a n mot
nam. N h i e u n h a con k y dem d u n c h a n hifdng hay do t r o
bat h i f d n g r a v i f d n , r a difdng, vao bep. M o i ngifdi t h i f d n g
do t r o bat h i f d n g x u o h g ao r o i t h a y cat, hoac t h a y t r o r d m
nep m6i vao bat hifdng.
K y ngifdi an mac k h o n g c h i n h te m a t h a p h i f d n g v i do
la h a n h dong bat k i n h do'i v 6 i to t i e n v a cac v i t h a n . Trifdc

C3U hoi 110: K h i th^p huOng, khan \i phai chii y dieu gi?

k h i t h a p h i f d n g ngifdi t a p h a i an mac c h i n h te, sach se,
dau tdc gon gang. O cac l a n g que, c h i nhiSng ngifdi c6 d a n h

Traldi:
T h i p h i f d n g la tap q u a n c6 ttf l a u ddi ciia ngifdi phifdng
Dong. D e n n d i l i n h t h i e n g nao hay trifdc k h i cau

khan

dieu g i , d i tao mo hay den n h a t h d h o . . . ngifdi ta deu thap

vong t r o n g l a n g m d i difdc d i i n g d v i t r i c h u te t r o n g cac d i p
te T h a n h hoang, te T h a n n o n g . . . va c h i c6 v i t r i f d n g ho,
trUdng c h i , con t r i f d n g (chau trifcing) m d i difdc doc v a n te

h i i d n g . Ngifdi ta q u a n n i e m r a n g : tarn long t h a n h k i n h cua

to ho, to c h i , bo me hay ong ba. N e u t r o n g t h d i g i a n trifdc

con ngUdi doi v 6 i cu ky, to t i e n hay doi v6i cac v i t h a n l i n h ,

do ngifdi c h u te b i d a i t a n g hay t r o n g n h a b i t a i n a n (chay

t r d i p h a t . . . dvfdc g i i i gam vao viec t h a p h u d n g va dvfdc the

nha, m a t cua, nga que c h a n . . . ) t h i ngifdi do p h a i c6 " n h d i "

h i e n qua k h d i hUdng, qua t a n h i l d n g .

v6i l a n g de l a n g b a n d i n h t i m ngifdi khac t h a y the. Trifdc

T r o n g viec t h a p hUdng p h a i c h u y cam n e n h i i d n g ngay

k h i vao cong viec cung te, ngifdi difdc l a m cong viec t r o n g

n g a n , k h o n g de do nghieng, chieu cao cua dom hUdng

dai nay p h a i difdc tarn goi sach se, k h o n g difdc gan the

k h o n g bang n h a u . K h i c h a m hifdng, neu ngon l i i a boc len

t h i e p . . . neu k h o n g l a m d u n g n h i f vay t h i se b i cac

cao t h i ngifdi ta k i e n g t h d i t a t m a p h a i d u n g tay cam nen

144

ngai

phat. Da c6 nhutng t r i f d n g hdp ngifdi dang k h a n te l a n
111 - K S ( i ( ) ; i

145