luận văn thạc sĩ kinh tế chiến lược phát triển kinh tế xã hội việt nam đến 2020

1

M

ð U

1. S c n thi t c a ñ tài
Qua hơn hai mươi năm ñ i m i, Vi t Nam đã có s phát tri n vư t b c, ñ t
ñư c nh ng thành t u r t quan tr ng, ñưa n n kinh t t ng bư c thốt kh i tình
tr ng đói nghèo. ð đ t nh ng thành t u đó, Vi t Nam th c hi n hai chi n lư c
phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000 và th i kỳ 2001-2010. Hi n t i, Vi t
Nam ñang chu n b xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i cho th i kỳ
2011-2020 và Chính ph đang xin ý ki n đóng góp r ng rãi v ch ñ tư tư ng c a
chi n lư c này.
Tuy nhiên, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong th i gian
qua chưa th hi n rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a chi n lư c ñ
ñ nh hư ng cho dân t c b t phá, tr thành qu c gia giàu có sánh vai v i các cư ng
qu c năm châu. Nh n th c v chi n lư c phát tri n còn mơ h , l n l n nên vi c
tri n khai th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c chưa ñ t hi u qu cao. Trong
b i c nh n n kinh t th gi i bi n đ ng m nh m , các q trình h p tác và c nh
tranh luôn di n ra song hành, ph c t p và không ng ng phát tri n, Vi t Nam c n
ph i xác ñ nh rõ xu t phát ñi m c a mình, các đi m m nh, các đi m y u, các cơ
h i và nguy cơ đ t đó xây d ng m t chi n lư c phát tri n có khoa h c, t o đư c
s ñ ng thu n r ng l n trong toàn xã h i nh m xây d ng Vi t Nam tr thành m t
qu c gia giàu m nh.
Nh ng v n ñ trên r t r ng l n và ph c t p, nó đang là m i b n tâm không ch
c a các nhà khoa h c, các nhà qu n lý và ho ch đ nh chính sách, mà cịn là c a c
dân t c. V i mong mu n góp ph n làm sáng t hơn m t s v n ñ v chi n lư c
phát tri n và hơn h t là th hi n m t b n chi n lư c phát tri n có ý tư ng chi n
lư c, m c tiêu chi n lư c rõ ràng do đó chúng tơi ch n đ tài “Chi n lư c phát tri n
kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020”.

2

2. Khung nghiên c u
ð tv nñ

M c tiêu nghiên c u

Cơ s lý lu n chung v
chi n lư c phát tri n

Thu th p thông tin
th c p

M t s y u t tác ñ ng phát tri n kinh
t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020

T ng k t SWOT

ð xu t chi n lư c phát tri n kinh t xã h i Vi t Nam ñ n 2020

K t lu n

3. M c tiêu nghiên c u
H th ng hóa cơ s lý lu n và kinh nghi m v chi n lư c phát tri n c a Vi t
Nam và m t s nư c. T đó rút ra các v n đ có tính phương pháp lu n cho vi c
nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam.
Thơng qua phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i
Vi t Nam ñ ch ra ñi m xu t phát c a n n kinh t , các ñi m m nh, ñi m y u, cơ

h i và thách th c c a Vi t Nam trong n n kinh t th gi i.
T ñó, mong mu n cao nh t c a ñ tài là th hi n ñư c m t khung chi n lư c
phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam rõ ràng v i tư tư ng ch ñ o c a chi n


3

lư c, m c tiêu c a chi n lư c, các nhi m v ch y u c a chi n lư c và t ch c th c
hi n chi n lư c.
4. ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u ñư c xác ñ nh là các ho t ñ ng c a n n kinh t Vi t
Nam, trong đó t p trung vào m t s y u t ch y u (y u t ñ a lý, ngu n nhân l c,
th c tr ng phát tri n n n kinh t , h th ng tài chính, khoa h c - công ngh , k t c u
h t ng, an sinh xã h i, ô nhi m môi trư ng, vai trò nhà nư c và b i c nh qu c t )
tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam.
M c dù có nhi u c g ng, song b n thân v n ñ nghiên c u khá r ng, ph c t p
và hơn n a n i dung m t b n chi n lư c không ph i là s li t kê t t c các ngành,
lĩnh v c nên ñ tài ch xin ñ c p ñ n m t s v n ñ ch y u trên ñư c cho là c n
thi t trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. ð i v i
lĩnh v c an ninh và qu c phịng, đ tài ch đ c p ñ n như là m t b ph n không th
thi u trong chi n lư c phát tri n mà khơng đi sâu vào phân tích.
Ngu n s li u th c p s d ng trong nghiên c u c a đ tài đư c chúng tơi ti n
hành thu th p và x lý t các ngu n chính sau: T ng c c Th ng kê Vi t Nam; các t
ch c qu c t WB, ADB, WEF và k th a m t s tài li u t các ngu n nghiên c u
khác (có ghi rõ trích d n).
5. Phương pháp nghiên c u
V i cách ti p c n h th ng, ñ tài phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng
phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong n n kinh t th gi i ñ n năm 2020. K t
h p v i s d ng phương pháp SWOT ñ xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã
h i Vi t Nam ñ n 2020.

S d ng các phương pháp phân tích, t ng h p, di n gi i, th ng kê h c và
phương pháp chuyên gia.
6. Ý nghĩa c a ñ tài
V m t khoa h c: đ tài đã góp ph n h th ng hóa và làm rõ hơn các v n ñ lý
lu n v chi n lư c phát tri n, qua đó góp ph n kh ng đ nh v trí, vai trị c a chi n


4

lư c trong phát tri n ñ t nư c; góp ph n xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã
h i Vi t Nam ñ n năm 2020 v i tư tư ng chi n lư c và m c tiêu chi n lư c rõ ràng.
V m t th c ti n: đ tài phân tích trình đ phát tri n c a n n kinh t Vi t Nam,
ch ra nh ng l i th , h n ch , cơ h i và thách th c c a n n kinh t Vi t Nam trong
t ng th n n kinh t th gi i. ð tài ñ xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i
Vi t Nam ñ n năm 2020.
7. K t c u c a đ tài
Ngồi ph n m ñ u, ph n k t lu n, tài li u tham kh o và ph l c, ñ tài này
g m ba chương chính. Chương 1, cơ s lý lu n chung v chi n lư c phát tri n.
Chương 2, m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam
ñ n năm 2020. Chương 3, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n
năm 2020.


5

Chương 1:

CƠ S

LÝ LU N CHUNG V CHI N LƯ C PHÁT TRI N

Chương 1 t p trung làm rõ m t s v n ñ lý lu n v chi n lư c phát tri n kinh
t - xã h i; m t s quan ñi m và lý thuy t vào nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh
t - xã h i; kinh nghi m chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i
tác nghiên c u, th c thi chi n lư c phát tri n

m t s nư c và công

Vi t Nam th i gian qua làm cơ s lý

lu n cho nghiên c u c a ñ tài.

1.1. Lý lu n chung v chi n lư c phát tri n
1.1.1. Quan ni m chi n lư c phát tri n
Chi n lư c phát tri n là tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n do con ngư i
ñ nh ra, nó th hi n ch đ tư tư ng và g n li n v i ch ñ tư tư ng y là ph m vi
bao quát và n i dung ch y u c a chi n lư c đư c th hi n thơng qua m c tiêu, h
th ng các quan ñi m, bi n pháp cơ b n có tính chi n lư c v phát tri n

t m cao,

t m t ng th , t m dài h n ñ i v i s phát tri n c a m t ñ i tư ng (hay c a m t h
th ng) mà các nhà lãnh đ o đ ra; nó ch đ o hành ñ ng th ng nh t c a m t c ng
ñ ng hay m t qu c gia ho c m t nhóm qu c gia nh m ñ t t i m c tiêu cao nh t, l n
nh t, t ng quát nh t ñã xác đ nh.
Theo Ngơ Dỗn V nh (2007),

phương Tây, ngư i ta thư ng s d ng thu t

ng “chi n lư c qu c gia”. Chi n lư c qu c gia là chi n lư c

lư c

t m vĩ mô, là chi n

t ng cao nh t v b o v , xây d ng, phát tri n c a qu c gia trong m t th i kỳ

nh t đ nh. Nó ch ng nh ng g m, g p chi n lư c v chính tr , chi n lư c v kinh t ,
chi n lư c v quân s thành m t kh i, mà cịn có s ch đ o hành đ ng trên th c t
ñ i v i chi n lư c c a các lĩnh v c, các v n ñ phát tri n c a ñ t nư c; Các h c gi
Trung Qu c cho r ng chi n lư c là nh ng mưu tính và quy t sách ñ i v i nh ng
v n ñ tr ng đ i có tính ch t tồn c c và lâu dài, còn lý lu n và phương pháp quy t
sách nh ng v n ñ tr ng đ i mang tính tồn c c và lâu dài là nhi m v c a chi n
lư c h c; Các nư c thu c Liên minh châu Âu (EU) ñ ra chi n lư c phát tri n ñ n


6

năm 2020; ñư c coi như là tuyên b c a h v i dân chúng c a EU và th gi i v
ch trương phát tri n c a EU; Ngư i M và ngư i ð c s d ng khái ni m “k
ho ch chi n lư c”. Nh ng k ho ch có t m chi n lư c v ñ i n i, ñ i ngo i đư c
xây d ng và thơng qua đã tr thành cơng c lãnh đ o, ch đ o cơng cu c phát tri n
đ t nư c; Các nhà khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n thu c B K ho ch ð u tư nư c Vi t Nam cho r ng, nh ng mưu tính có tính tồn c c, lâu dài, cơ b n
ñư c xem là chi n lư c.
Như v y, có th hi u chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a
ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v
các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h
th ng nào đó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành
hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n
đ mang tính quy lu t đư c d báo và đư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c đ
ch đ o q trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i.

1.1.2 N i dung c a chi n lư c phát tri n
Có ba v n đ c n đ c bi t quan tâm khi bàn ñ n chi n lư c phát tri n.
- Th nh t, ñư ng l i cơ b n phát tri n ñ t nư c ph i ñư c ph n ánh

ch ñ tư

tư ng chi n lư c và h th ng các quan ñi m ch ñ o chi n lư c, mà chúng đư c
thơng qua các m c tiêu, ph m vi bao quát c a chi n lư c và nh ng nhi m v cơ b n
ph i th c hi n ñ ñ t m c tiêu ñó. M c tiêu chi n lư c c n ph i ñư c xác ñ nh ñúng
và các nhi m v cơ b n hay phương th c th c thi ph i đư c xác đ nh chính xác. M t
khi ñã xác ñ nh sai m c tiêu s d n ñ n xác ñ nh sai nhi m v , t p trung sai ngu n
l c, làm sai hư ng phát tri n và đó là m t quy t đ nh mang tính chi n lư c sai.
- Th hai, ph i ñ m b o ñ y ñ , k p th i các phương ti n v t ch t và tinh th n
ñ bi n các m c tiêu và nhi m v chi n lư c thành hi n th c. M i nhi m v c n
đư c hồn thành trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh, b ng phương cách nh t ñ nh
và b ng m t l c lư ng v t ch t nh t đ nh nhưng chúng khơng tách r i các nhi m v
khác. H th ng các nhi m v c n ñư c s p x p theo m t tr t t ưu tiên, tuy nhiên có
th đi u ch nh cho phù h p v i b i c nh.


7

- Th ba, vi c ñi u hành và t ch c th c hi n chi n lư c có ý nghĩa c c kỳ to
l n, nó có tính quy t đ nh t i vi c bi n các ý tư ng, quan ñi m và m c tiêu chi n
lư c tr thành hi n th c. Trong quá trình t ch c th c hi n chi n lư c s b

nh

hư ng c a r t nhi u y u t , mà nh ng y u t này v nguyên t c chúng ln v n
đ ng và tương tác l n nhau nên địi h i s linh ho t, nh y bén, kiên quy t, d t ñi m

c a ngư i ch ñ o và t ch c th c thi chi n lư c. ð ng th i, vi c ki m tra, rà sốt
đ k p th i ñi u ch nh chi n lư c là vi c làm c n thi t nh m làm cho s phát tri n
c a ñ t nư c tr nên ñúng ñ n, liên t c và thi t th c.
Như v y, chi n lư c phát tri n là chi n lư c v s phát tri n c a m t h th ng,
chi n lư c d n d t h th ng đó phát tri n đúng hư ng và có k t qu theo mong
mu n. Mu n h th ng v n đ ng theo hư ng có l i thì ph i đi u khi n nó theo quy
lu t v n đ ng c a nó. Vi c n m b t quy lu t v n ñ ng và c th hóa các quy lu t
thành chi n lư c phát tri n cho h th ng là v n đ quan tr ng và có tính b t bu c
ñ i v i s phát tri n c a h th ng.
Chi n lư c phát tri n ñ t nư c không ph i là k ho ch phát tri n dài h n ho c
trung h n, càng không th là k ho ch phát tri n ng n h n. Do đó tính c th , tính
lư ng hóa c a nó khơng nhi u, v a ñ ñ m b o cơ s khoa h c c a các ch trương và
ñư ng l i phát tri n dài h n và mang t m chi n lư c c a ñ t nư c. Trư c h t m c
tiêu chi n lư c ph i c th , các v n ñ tr ng y u mà chi n lư c ñ c p (hay nh ng
nhi m v chi n lư c ph i làm), các bư c th c hi n và t ch c th c hi n ph i ñư c th
hi n m t cách c th . Ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c phát tri n ñ t nư c
ph i ñư c th hi n trong văn ki n l n c a ñ ng c m quy n hay c a nhà nư c; có như
th m i t o ra s th ng nh t và quy t tâm trong hành ñ ng c a c dân t c. Tính lư ng
hóa đư c th hi n ñ làm rõ m c tiêu t ng quát c a chi n lư c phát tri n; c n tính
tốn các ch tiêu c th v kinh t , xã h i tr ng y u. Ch ng h n như các ch tiêu v
quy mô dân s , t ng s n ph m qu c n i, t c ñ tăng trư ng kinh t bình quân và m t
s ch tiêu khác ph i đư c tính tốn và th hi n b ng con s v i biên ñ nh t ñ nh. H
th ng các ch tiêu c th có th đính kèm như ph l c minh h a.


8

M t chi n lư c phát tri n c n ph i có:
- Tên g i c a chi n lư c: ñây là v n ñ r t quan tr ng và ln ln khó. Tên
c a chi n lư c ph i d hi u, chính xác, rõ ràng, thu hút s chú ý và ph i ch a ñ ng

tư tư ng l n.
- Ý tư ng và m c tiêu chi n lư c: b t kỳ qu c gia nào, phát tri n không ph i ch
là đ o lý mà cịn ph i là chân lý. Xác ñ nh m c tiêu ñúng s có ý nghĩa quan tr ng
đ hành đ ng chu n xác, có hi u qu . M c tiêu chi n lư c th hi n ý tư ng chi n
lư c phát tri n. Ý tư ng chi n lư c ph i ñư c thi t k tương đ i c th , nó mang
n i hàm c a nhi u lu n ñi m chi n lư c có căn c khoa h c.
- Nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c (c th hóa thành các m c tiêu,
nhi m v c p th p) và l a ch n phương cách ñ th c thi các m c tiêu chi n lư c.
ðây chính là t p h p các chi n lư c con hay ti u chi n lư c ho c các nhi m v cơ
b n cùng phương cách ñư c l a ch n ñ th c hi n ñư c m c tiêu t ng quát. Ch ng
h n, ñ i v i chi n lư c phát tri n qu c gia s có các chi n lư c thành ph n v : phát
tri n ngành, lĩnh v c, phát tri n lãnh th , phát tri n nhân l c và khoa h c - công
ngh , thu hút ñ u tư, xây d ng nhà nư c g n v i c i cách h th ng chính tr và
phịng ch ng tham nhũng.
- ð xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c sau khi chi n lư c đư c c p
có th m quy n cơng b . Ch ñ o th c hi n chi n lư c có vai trị l n đ i v i vi c
bi n chi n lư c thành hi n th c. V n ñ ñ c bi t quan tr ng là xây d ng cho ñư c
chương trình hành đ ng rõ ràng, chính xác và t ch c th c hi n chương trình này có
k t qu , có hi u qu .
1.1.3. ð c tính cơ b n c a chi n lư c phát tri n
Chi n lư c phát tri n đ t nư c có các đ c tính cơ b n sau:
- Tính ð ng và tính dân t c: ph i th hi n ñư c quan ñi m ch ñ o c a ñ ng
c m quy n, ñáp ng ñư c lý tư ng, hy v ng cao ñ p c a nhân dân và th hi n
đ m nét tính dân t c.
- Tính h th ng: chi n lư c phát tri n ñ t nư c c n có tính h th ng và đã
mang tính h th ng thì nó ph i mang tính n đ nh tương đ i. Trên ngun t c h


9

th ng, chi n lư c phát tri n ñ c p đ n nh ng v n đ tồn c c, nh ng v n đ có
ý nghĩa đi m huy t, có s c gây cơng phá l n ñ i v i s phát tri n c a tồn b h
th ng. Tính h th ng c n th hi n yêu c u tiên ti n c a các phân h c u thành
cũng như c a c h th ng.
- Tính bao quát: th hi n bao quát t t c nh ng v n ñ cơ b n c a ñ t nư c;
nó ñ c p nh ng v n ñ l n, t ng th v phát tri n kinh t - xã h i, môi trư ng
và an ninh qu c phịng c a qu c gia có tính t i b i c nh qu c t ; v a bao quát
nh ng v n ñ dài h n v a ñ c p th a ñáng nh ng v n đ ng n h n có tính
quy t đ nh.
- Tính l a ch n: Ngu n l c phát tri n bao gi cũng có h n. ð t nư c bao gi
cũng t n t i nhi u v n ñ l n c n gi i quy t. B i c nh th gi i m i th i kỳ m i
khác. Do đó chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i ch n nh ng v n ñ then ch t đ
tìm cách gi i quy t.
- Tính linh ho t và m m d o: Chi n lư c phát tri n đ t nư c ph i có kh năng
đi u ch nh nhanh, thích ng r ng phù h p v i hoàn c nh m i.
- Tính dài h n: Chi n lư c phát tri n ñ t nư c thư ng ñ c p ñ n nh ng
v n ñ l n, mà nh ng v n đ này khơng th gi i quy t tr n v n trong m t
th i gian ng n.
- Tính th i đ i: bi u hi n

tính hi n đ i, tính liên k t, khơng ch và khơng

q bó h p b i ranh gi i hành chính. Nh ng thành t u c a nhân lo i ph i ñư c
phát huy, nh ng th t b i c a th gi i ph i ñư c rút kinh nghi m và tránh.

1.1.4. Phân lo i chi n lư c phát tri n
Tùy theo tính ch t và c p đ c a chi n lư c phát tri n mà chúng ta có th chia
chi n lư c phát tri n thành các lo i chi n lư c:
- Theo c p ñ : có đ i chi n lư c và chi n lư c b ph n.
- Theo tính ch t và lĩnh v c: có chi n lư c phát tri n kinh t , chi n lư c phát

tri n xã h i, chi n lư c b o v môi trư ng, chi n lư c an ninh, chi n lư c qu c
phòng, chi n lư c ñ i ngo i, chi n lư c ñ i n i và các chi n lư c khác.


10

ð i v i chi n lư c phát tri n kinh t là h th ng quan ñi m, tư tư ng ch ñ o,
m c tiêu v phát tri n kinh t c a ñ t nư c trong m t th i kỳ nh t ñ nh. Trong
ho ch ñ nh và t ch c th c hi n chi n lư c phát tri n kinh t ngư i ta thư ng ñ c
bi t chú ý t i các v n ñ quan tr ng như: tăng trư ng kinh t và ch t lư ng tăng
trư ng kinh t , tăng trư ng kinh t g n v i cơ c u kinh t và cách th c cùng phương
ti n s d ng ñ ñ t ñư c m c tiêu kinh t ñ ra. Chi n lư c phát tri n kinh t ph i
ñ c p ñ n v n ñ m c a c a n n kinh t , phát tri n k t c u h t ng, nhân l c ch t
lư ng cao, t ch c n n kinh t , vi c làm và s d ng tài ngun. Trong đó, ngư i ta
r t chú ý t i lĩnh v c kinh t có ý nghĩa đ t phá, có vai trị mũi nh n, t o ra nh ng
c c tăng trư ng.
Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i bao g m hai b ph n l n là phát tri n kinh
t và phát tri n xã h i và ph i ñ c p ñ n an ninh qu c phịng c a đ t nư c. Phát
tri n kinh t và phát tri n xã h i là yêu c u hai m t c a s phát tri n c a m t qu c
gia. S phát tri n ch coi tr ng kinh t ho c ch coi tr ng xã h i là s phát tri n l ch
l c. M c tiêu c a chi n lư c ñan quy n tính kinh t và tính xã h i, đó là m t t p h p
m c tiêu v kinh t , xã h i, môi trư ng, an ninh, qu c phòng. Chi n lư c phát tri n
kinh t - xã h i ph i ph n ánh ñư c ý tư ng t ng quát ch ñ o ñư ng l i phát tri n,
h th ng các quan ñi m, nhi m v và con ñư ng phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ
nh t đ nh (có th là 10 năm, 15 năm, 20 năm và xa hơn n a). Phát tri n kinh t
nhanh, hi u qu , b n v ng và xây d ng xã h i ti n b là nh ng nhân lõi c a chi n
lư c phát tri n kinh t - xã h i. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c là
ngh thu t d a trên n n t ng tri th c cao và thu ñư c nhi u l i ích trong q trình
tồn c u hóa, h i nh p cùng phát tri n. Khi xây d ng chi n lư c kinh t - xã h i
ph i trên cơ s n m rõ, n m đúng tình hình và d báo chính xác tri n v ng c a ñ t

nư c; ph i xác ñ nh ñư c m c ñ phát tri n kinh t c a m t nư c (trình ñ kinh t ,
th c l c kinh t và xu th bi n ñ ng kinh t ) ñ t đó đ t ra m c tiêu chi n lư c phù
h p và kh thi.
Chi n lư c an ninh, qu c phịng: có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c
gia là chi n lư c bao trùm; l i có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c gia ch là


11

m t chi n lư c b ph n trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Tuy nhiên, dù
th nào ñi n a thì vi c đ m b o an ninh tồn di n, ñ m b o v ng ch c u c u
phịng th và ti n cơng trư c các l c lư ng ch ng ñ i t bên ngồi nh m gi v ng
đ c l p, th nh vư ng qu c gia là nh ng n i dung r t cơ b n c a chi n lư c an ninh
qu c phòng.
Chi n lư c ñ i ngo i: ñây là lo i chi n lư c đ c bi t địi h i tính m m d o, linh
ho t và nh y bén. Chi n lư c này bao quát các v n đ khơng ch đ i ngo i v chính
tr , kinh t mà còn c các lĩnh v c h p tác qu c t v quân s , c nh sát, b o v môi
trư ng; vi c tham gia các liên minh, các t ch c qu c t và l a ch n các ñ i tác
chi n lư c ñ u ph i ñ ơc ñ c p

chi n lư c ñ i ngo i.

Chi n lư c phát tri n ngành, lĩnh v c và lãnh th : là b ph n c a chi n lư c
phát tri n ñ t nư c. Nó chi ti t và c th hơn n i dung v ngành, lĩnh v c và lãnh
th ñã ñư c ñ c p trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. Ch ng
h n chúng ta có: chi n lư c phát tri n năng lư ng, chi n lư c phát tri n ñi n t tin
h c, chi n lư c phát tri n tài chính ngân hàng, chi n lư c phát tri n gi ng nòi và
nhân l c, chi n lư c phát tri n các vùng kinh t ñ ng l c, chi n lư c phát tri n các
hành lang kinh t và các chi n lư c khác.,
1.2. M t s quan ñi m, lý thuy t cơ b n trong nghiên c u chi n lư c phát tri n

kinh t - xã h i
Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, B K
ho ch và ð u tư thì các lý thuy t trong nghiên c u chi n lư c phát tri n là m t
m ng đang cịn tr ng

Vi t Nam. Vì v y, trong Ngơ Dỗn V nh (2007), h đ xu t

m t s quan ñi m và lý thuy t quan tr ng c n và có th nghiên c u ng d ng ñ i
v i ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n

Vi t Nam.

1.2.1. Quan ñi m các nư c cùng phát tri n
Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, ñây là
phương cách phù h p trong th i ñ i tồn c u hóa, h i nh p qu c t phát tri n m nh
m và sâu r ng. T b các quan ñi m phát tri n khép kín, l ng tránh trách nhi m
đ i v i công vi c c a th gi i và ch p nh n quan ñi m cùng th gi i phát tri n vì


12

hưng th nh qu c gia, hịa bình, coi tr ng h p tác, h u ngh và m r ng v th trên
trư ng qu c t . Cùng th gi i phát tri n ph i tr thành tư tư ng xuyên su t trong c
ñ i n i và ñ i ngo i. Trong b i c nh mà công vi c c a th gi i ñư c gi i quy t c n
có s tham gia tích c c c a các qu c gia, ñòi h i các nư c ph i h p tác và chia s
trách nhi m; chính vì th các nư c ph i cùng phát tri n và cùng hư ng l i. Do đó,
khơng ch vì l i ích c a m t qu c gia mà quên l i ích c a các qu c gia khác, nh t là
các qu c gia có liên quan tr c ti p.
Xét trong ph m vi m t qu c gia, s phát tri n cũng ph i có s “cùng” m i ñem
l i k t qu và hi u qu cao. Ch ng h n, m t khi thành th cùng nơng thơn phát tri n

thì hai khu v c này h tr nhau cùng phát tri n r t t t; m t m t gi m thi u và ki m
sốt đư c các dịng di chuy n lao đ ng t nơng thơn vào thành th , m t khác lan t a
nhanh văn minh đơ th t i các vùng nơng thơn và nh đó làm cho b m t nơng thơn
ti n b nhanh hơn.
1.2.2. Cơ c u kinh t quy t ñ nh phát tri n và giao thương qu c t
Khi nói v m t h th ng cịn có gì quan tr ng hơn là nói v cơ c u c a nó. S
phát tri n c a h th ng và cơ c u c a h th ng có quan h ch t ch v i nhau. Như
v y, cơ c u c a n n kinh t (thư ng ñư c g i t t là cơ c u kinh t ) luôn là v n ñ
ñư c các nhà qu n lý, các nhà ho ch đ nh chính sách, các nhà khoa h c đ c bi t
quan tâm khơng ch b i nó c c kỳ quan tr ng mà còn là v n đ ln ln thay đ i
qua các th i kỳ phát tri n c a m i n n kinh t . H th ng kinh t này khác v i h
th ng kinh t kia b i cơ c u c a nó.
Cơ c u kinh t bi u th n i dung, cách th c liên k t, ph i h p gi a các ph n t
c u thành nên h th ng kinh t . Khi nói v cơ c u kinh t ph i nói c v m t s
lư ng và m t ch t lư ng; ñ ng th i c n kh ng ñ nh nh ng ñi m cơ b n dư i ñây:
- Khi thay ñ i ki u cách k t c u hay thay ñ i c u trúc thì h th ng s thay đ i c
v d ng, tính ch t và trình đ . Các ph n t trong h th ng cùng t n t i và phát tri n.
N u chúng phát tri n cùng chi u thì t o nên s c m nh cho h th ng, nhưng n u
chúng phát tri n trái chi u s c n tr l n nhau, làm c n tr cho s phát tri n chung
c a h th ng.


13

- Trong h th ng t n t i t p h p các ph n t theo m t tr t t và quan h t l
nh t ñ nh. M i ph n t có v trí trong tr t t cơ c u. Nh ng ph n t quy t đ nh đ n
tính ch t, trình ñ c a h th ng ñư c g i là ph n t cơ c u. Nh ng ph n t ít có ý
nghĩa đ i v i h th ng thì g i là ph n t phi cơ c u.
- Cơ c u chuy n ñ ng khơng ng ng, bi n đ i khơng ng ng; nó có th phát tri n
m t cách tu n t ho c có bư c nh y v t. S thay ñ i v cơ c u s làm cho tính ch t,

trình đ c a h th ng thay ñ i theo. Như m i hi n tư ng, s v t khi cơ c u c a nó
thay đ i thì khơng ch có b n ch t c a h h ng thay ñ i mà các quan h c a nó v i
các h th ng khác cũng thay ñ i theo. ðây là ñi u c n coi tr ng trong quá trình k t
c u l i n n kinh t

b t kỳ giai ño n phát tri n nào.

Như v y, vi c xác ñ nh ñư c cơ c u kinh t ñúng ñ n ñã là r t quan tr ng
nhưng t ch c xây d ng ñư c cơ c u kinh t ñã ñư c xác ñ nh là đúng đ n y cịn
quan tr ng hơn. C n ph i v n d ng sáng t o lý thuy t h th ng và lý thuy t ñi u
khi n tác ñ ng vào nh ng ph n t cơ c u quy t ñ nh ñ n h th ng và tìm cách t i đa
hóa ñ u ra cũng như gi m t i m c có th đ u vào; t i ưu hóa cơ c u c a h th ng và
nh đó làm cho h th ng v n ñ ng ñúng chi u ñã ñư c xác ñ nh b ng h th ng các
cơ ch , chính sách đúng đ n và có s đi u khi n h p lý c a Nhà nư c.
1.2.3. T do hóa và liên k t là phương th c h u hi u đ phát tri n
T do đ gi i phóng các ti m năng c a con ngư i ph c v cho công cu c phát
tri n, nghĩa là t do đ sáng t o và vì phát tri n. Liên k t ñ ñ m b o t do hóa t i
đa, h u ích và đ tăng thêm s c m nh; t do hóa nh m thúc ñ y liên k t b n v ng.
T do hóa kinh t là xu th t t y u. Tuy nhiên, t do hóa khơng làm m t ñi tính
ñ c l p c n thi t c a m i qu c gia. Vi c b o v chính đáng c a m i qu c gia s cịn
t n t i nhưng nó s ch t n t i trong b i c nh h p tác cùng có l i.
Liên k t là xu th đang khơng ng ng phát tri n và có tác d ng th c s ñ i v i
s phát tri n c a m i qu c gia. Trong khi mà quan đi m chu i giá tr tồn c u ñã và
ñang tr thành xu hư ng chi ph i thái ñ

ng x c a các qu c gia thì v n đ liên k t

đ có m t trong chu i giá tr toàn c u y là m u ch t c a chi n lư c phát tri n ñ t
nư c. V n ñ ñ i tác chi n lư c càng tr nên quan tr ng hơn bao gi h t ñ các

14

qu c gia l a ch n “b n chơi” nh m ph c v cho m c đích phát tri n c a mình.
Trong khi nghiên c u chi n lư c phát tri n qu c gia, ñ i tác chi n lư c cho phép
m i qu c gia vư t qua nh ng tr ng i trư c m t đ mưu tính nh ng th l n, lâu dài
và hư ng t i tương lai phát ñ t c a s phát tri n. ð i tác chi n lư c ñư c xem như
gi i pháp có tính ngun t c. Các nư c l n và qu c gia láng gi ng luôn ln đư c
cân nh c trong vi c tìm đ i tác chi n lư c c a b t kỳ qu c gia nào.
V n ñ nương t a và ph thu c trong quá trình phát tri n c n có s phân bi t rõ
và l i d ng m t cách có hi u qu . V n ñ nương t a l n nhau gi a các qu c gia ñ
cùng phát tri n ñang t n t i trên th c t và nó tr thành d u hi u r t ñáng quan tâm.
N u ch vì e ng i s l thu c mà coi nh nương t a gi a các qu c gia thì đã đ m t
đi s c n có c a các y u t bên ngồi mà v n các y u t này có tác ñ ng l n ñ n s
phát tri n c a m i qu c gia. S ph thu c thư ng làm m i ngư i e s m i khi bàn
v phát tri n qu c gia nhưng s ph thu c l n nhau hay nương t a l n nhau trong
quá trình phát tri n l i là ñi u quan tr ng c n ch p nh n và có k sách phù h p ñ
h n ch nh ng b t l i b t nh ng b t l i trong quá trình này. Trong quá trình phát
tri n c a m t ñ t nư c còn y u kém ph i coi tr ng yêu c u t ch , phát huy s c
m nh n i sinh ñ gia tăng s phát tri n; trên cơ s l i th so sánh c a mình mà tính
tốn phương án tham gia m nh m vào chu i các giá tr toàn c u trên cơ s m r ng
h p tác qu c t .
1.2.4. Tư duy chi n lư c
Tư duy chi n lư c ñư c xem như là cách nghĩ, cách suy đốn c a nhà chi n
lư c ñ xây d ng nên m t chi n lư c phát tri n khoa h c. Tư duy chi n lư c là n n
t ng thành cơng c a các nhà ho ch đ nh chi n lư c phát tri n. Nó là bư c k ti p
nhau c a q trình suy đốn và hình thành nên ý tư ng, h th ng quan ñi m ch ñ o
và ti n t i l a ch n phương cách cũng như l c lư ng s ñư c huy ñ ng ñ th c hi n
chi n lư c. V b n ch t, tư duy chi n lư c là tư duy có tính đ t phá trên cơ s
nh ng gi đ nh và suy đốn.

Tư duy chi n lư c v cơ b n có các bư c sau: bư c 1, phân tích đi m xu t phát
c a hi n tư ng; bư c 2, xây d ng các gi ñ nh và ki m tra các gi ñ nh cho chi n


15

lư c; bư c 3, ki n t o t m nhìn chi n lư c; bư c 4, xác ñ nh m c tiêu chi n lư c;
bư c 5, xác ñ nh các y u t then ch t ñ th c hi n m c tiêu chi n lư c; và cu i
cùng, ñ nh hư ng các ho t đ ng chính c a chi n lư c (ph l c 2).
Khi bàn v tư duy chi n lư c phát tri n, có m t v n ñ r t quan tr ng, chi ph i
khá l n ñ i v i tư duy c a nhà chi n lư c, đó là tam giác T do - Văn hóa - ð i
m i. C ba y u t này có chung m t t ñi m và s c s ng là “con ngư i”. T do hay
Văn hóa hay ð i m i không th không g n v i con ngư i. Con ngư i ph i là y u t
xuyên su t m i quá trình phát tri n và v a là m c tiêu v a là phương ti n c a tư
duy chi n lư c.
T do c a con ngư i chính là cái g c c a s phát tri n. T do chính là đ ng l c
phát tri n c a m i cá nhân cũng như c a c c ng ñ ng, c a c qu c gia. T do và
sáng t o ln đi li n v i nhau. T do và sáng t o theo ñúng nghĩa s ñem ñ n s
thăng hoa cho s phát tri n.
Văn hố chính là k t qu c a các ho t ñ ng c a con ngư i trong quá kh ;
chúng t n t i và ñư c xã h i xem như k t tinh quý báu c a con ngư i thì chúng c n
đư c tơn vinh và phát huy th a đáng; n u chúng khơng đư c coi tr ng m t cách
khách quan t c là chúng ít có giá tr ho c khơng có giá tr thì chúng ph i đư c xem
xét đ có đ nh hư ng c i ti n. M t dân t c không coi tr ng giá tr văn hóa c a mình,
khơng hi u bi t q kh c a mình thì khơng th phát tri n ñư c.
ð i m i là yêu c u khách quan, là hành đ ng có ý th c c a con ngư i, nó giúp
con ngư i phát hi n ra nh ng gi i h n c a mình cũng như c a xã h i và t o ra năng
l c m i cho chính b n thân con ngư i cũng như cho c xã h i. ð i m i ñ phát
tri n, phát tri n là k t qu và là thu c tính c a ti n hóa. Trong Lý thuy t ti n hóa v
phát tri n kinh t (cịn g i là Lý thuy t tân Shumpeter v phát tri n kinh t ) ñưa ra

hai lo i ñ i m i: ñ i m i cơ b n và ñ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n là nhân t t o
ra th i kỳ m i, xóa b th i kỳ cũ. Chính đ i m i cơ b n đã mang ñ n các công ngh
m i, giúp tăng năng su t, đ nh hình nh ng đ c đi m cơ b n c a t ng mơ hình kinh
t - xã h i. ð i m i ti m ti n giúp phát tán ñ i m i cơ b n thơng qua b t chư c và
thích nghi, có th d n đ n u c u ph i thay đ i th ch . Khơng có nh ng ñ i m i


16

cơ b n thì khơng th có nh ng đ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n hoàn toàn là do
các doanh nhân, các cá nhân ho c nhóm ngư i có kh năng ñ c bi t ñ ñ i m i và
sáng t o. S tích lũy ngu n nhân l c, trình đ h c v n, h th ng Nghiên c u và Phát
tri n (R&D) là nh ng nhân t quy t ñ nh ti n b k thu t trong m t xã h i. V y nên
ñ nh ng ñ i m i cơ b n xu t hi n trong m t n n kinh t thì nh ng đi u ki n đó là
c n nhưng chưa ñ . ði u ki n ñ ñ ñ i m i cơ b n ra ñ i là ph i có n n kinh t t
do v i ngành d ch v giao d ch n i ñ a ñư c phát tri n t i ña. Phân tích cho th y ñ c
tính quan tr ng nh t c a m t cư ng qu c d n ñ u th gi i v phát tri n kinh t
chính là kh năng s n sinh ra nh ng ñ i m i cơ b n hay mang tính đ t phá. Cịn các
nư c bám ñu i (ñư c thúc ñ y b ng ñ i m i ti m ti n) ch có th tr thành m t
qu c gia th nh vư ng mà khơng đ t đư c v trí lãnh đ o v kinh t .
1.2.5. Tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng
Bên c nh các quan ñi m và lý thuy t phát tri n nêu trên thì v n đ tăng trư ng
kinh t và phát tri n b n v ng c a n n kinh t là m t trong nh ng v n ñ c t lõi
nh t c a lý lu n v phát tri n kinh t . Trong th c t , ngư i ta th y tăng trư ng kinh
t có ngư ng, vư t qua ngư ng tăng trư ng s ñem l i k t qu và hi u qu kém. Vì
th , trong khi nghiên c u và ho ch đ nh chính sách phát tri n các nhà ho ch đ nh
chính sách khơng ph i lúc nào cũng mu n đ ra t c ñ tăng trư ng kinh t cao m t
cách ch quan duy ý chí.
Ch t lư ng tăng trư ng là s phát tri n nhanh, hi u qu và b n v ng c a n n
kinh t , th hi n qua năng su t nhân t t ng h p và năng su t lao ñ ng xã h i tăng

và n ñ nh, m c s ng c a ngư i dân ñư c nâng cao không ng ng, cơ c u kinh t
chuy n d ch phù h p v i t ng th i kỳ phát tri n c a ñ t nư c, s n xu t có tính c nh
tranh cao, tăng trư ng kinh t đi đơi v i ti n b , công b ng xã h i và b o v môi
trư ng, qu n lý kinh t c a nhà nư c có hi u qu .
M c tiêu phát tri n c a m i qu c gia không ch là tăng trư ng cao mà ph i phát
tri n b n v ng, t c là ph i t o ra s hài hòa gi a tăng trư ng kinh t v i gi i quy t
các v n ñ xã h i, gi a tăng trư ng kinh t v i b o v môi trư ng sinh thái, gi a
tăng trư ng kinh t và ñ m b o qu c phòng an ninh. ð i v i các nư c ñang phát


17

tri n, v i ñi u ki n ngu n l c cịn h n ch , đ c bi t là ngu n v n đ u tư khơng
nhi u, l i đang có m t kho ng cách l n v trình đ phát tri n so v i các nư c cơng
nghi p phát tri n, thì gi i quy t m i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n
b n v ng như th nào cho phù h p, không vì q t p trung tăng trư ng nhanh đ
m t n đ nh xã h i và suy thối mơi trư ng, cũng khơng vì q t p trung vào duy trì
n đ nh xã h i và b o v mơi trư ng d n đ n tăng trư ng ch m, t t h u so v i các
nư c. ðây là v n ñ nan gi i, không d gi i quy t nhưng cũng không th l n tránh.
Theo Ngơ Dỗn V nh (2005), s phát tri n b n v ng thư ng ñư c phân tích
các khía c nh: phát tri n b n v ng v m t kinh t ñư c th hi n khi n n kinh t phát
tri n có hi u su t t c là đ gia tăng c a s n lư ng ñ u ra nhi u hơn là t ng ph n
tăng ñ u vào; phát tri n b n v ng v m t xã h i th hi n

m c tiêu vì con ngư i,

không ch là s m r ng cơ h i l a ch n cho th h hôm nay mà cịn khơng đư c
làm t n h i ñ n nh ng cơ h i l a ch n c a các th h mai sau; phát tri n b n v ng
v m t môi trư ng thông qua các ch tiêu v ch t lư ng mơi trư ng ph i đư c đ m
b o và không ng ng c i thi n môi trư ng.

Th t ra, gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng có m i quan h h t s c
ch t ch . Khi kinh t phát tri n s giúp cho con ngư i nâng cao ñư c kh năng
hư ng th c a mình khơng ch v t ch t mà c văn hóa xã h i và có nhi u hi u bi t,
trách nhi m hơn v môi trư ng, kh năng tái ñ u tư vào b o v mơi trư ng s cao
hơn và do đó s c i thi n môi trư ng t t hơn. Tuy nhiên, s tăng trư ng kinh t quá
nhanh là nguyên nhân gây nên s s d ng quá m c, lãng phí ngày càng tăng ngu n
tài nguyên và môi trư ng. Phát tri n kinh t m t cách khơng tính tốn s vư t q
năng l c t i c a môi trư ng v kh năng s n xu t tài nguyên và kh năng ch a ch t
th i an toàn. S m t an tồn tài ngun s tác đ ng đ n đ i s ng, an sinh xã h i c a
ngư i dân.
Trình đ khoa h c và cơng ngh tác ñ ng m nh ñ n tăng trư ng kinh t và phát
tri n b n v ng, ñ c bi t

khía c nh mơi trư ng. Ch khi có ñư c n n khoa h c và

công ngh hi n đ i, khơng nh ng tăng năng su t lao ñ ng, tăng kh năng c nh tranh


18

đ đ t tăng trư ng nhanh mà cịn là ñi u ki n cơ b n gi m thi u ơ nhi m mơi trư ng
do đã hình thành ra n n cơng nghi p s ch.
Chính sách c a Chính ph có tác đ ng quy t đ nh ñ n gi i quy t các m i quan
h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng như: xây d ng m ng lư i an sinh
xã h i, phát ñ ng các phong trào xây d ng cu c s ng m i, ban hành các văn b n
pháp lu t v b o v môi trư ng, tham gia các cơng ư c qu c t .
1.2.6. Vai trị c a Nhà nư c
Ngày nay, khơng có m t n n kinh t nào là kinh t “hoàn toàn” th trư ng, t t
c các n n kinh t trên th gi i đ u có th g i là “n n kinh t h n h p” gi a th
trư ng và nhà nư c. Nhưng m c ñ và cách th c nhà nư c ñư c s d ng trong các

ho t ñ ng kinh t l i t o ra s khác bi t gi a các n n kinh t . Trong kinh t h c, l p
lu n quan tr ng nh t ng h vi c nhà nư c can thi p vào n n kinh t là “s th t b i
c a th trư ng” hay “s khi m khuy t c a th trư ng”.
Theo Li Tan (2006), m t s n n kinh t phát tri n ñi sau d a vào nhà nư c
trong phát tri n kinh t có th đư c lý gi i b ng cách k t h p hai nhân t : chi phí s
d ng th trư ng và l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau. Phát tri n d a
vào nhà nư c n i lên trư c h t là do s d ng chính ph như là cơng c ñi u ph i
v i giá r hơn s d ng th trư ng1. Nhưng trong vai trị đi u ph i, chính ph c n có
thơng tin “chu n xác” ñ ñ nh hư ng các ho t ñ ng s n xu t trong n n kinh t . V i
l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau, các nư c này có th d a vào nhà
nư c như m t công c phát tri n, c t b m t s chi phí giao d ch liên quan ñ n vi c
s d ng th trư ng trong nư c.
Vai trò c a nhà nư c còn th hi n

vi c ph i duy trì tính n đ nh c a n n kinh

t vĩ mô thông qua vi c qu n lý chính sách ti n t và chính sách tài khóa; và v i
ch c năng như là m t ch th trung gian trong n n kinh t ñ t o ra m t n n t ng
v ng ch c cho các ho t ñ ng s n xu t và trao ñ i di n ra trong n n kinh t th
trư ng t do. Karl Marx ñã ch ra r ng, v i vai trò là nhà thi hành pháp lu t trong
n n kinh t th trư ng, nhà nư c hi n ñ i th hi n s c m nh
1

ch : l i ích cá nhân

John Wallis và Douglass North (1986), chi phí giao d ch chi m g n m t n a thu nh p qu c dân (GNP) c a
n n kinh t M trong giai ño n 1870-1970.


19

c a các quan ch c cơng quy n hồn tồn tách bi t kh i cơng vi c qu n lý s n xu t
và tiêu th . Chính s tách bi t này cho phép chính ph ho t ñ ng như m t th c th
ñ c l p nh m th c thi nhi m v c a mình.
1.3. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i

m t s nư c

1.3.1. Trung Qu c
Trong Ngơ Dỗn V nh (2007), các h c gi Trung Qu c cho r ng nư c mình có
đ i chi n lư c hay chi n lư c t ng th , nó bao g m hai b ph n cơ b n là chi n
lư c an ninh qu c gia và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. ðây là chi n lư c
t ng th , cao nh t v phát tri n ñ t nư c ñư c m t cơ quan c a nhà nư c chuyên
nghiên c u v chi n lư c phát tri n qu c gia đ trình lên Qu c v vi n xem xét.
Qu c v vi n xem xét và ch p nh n ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c cũng
như con ñư ng ñ t ñư c m c tiêu y và công b tinh th n cơ b n c a chi n lư c v i
công chúng. H không thông qua chi n lư c theo ki u ban hành m t Ngh quy t v
chi n lư c phát tri n ñ t nư c và khơng pháp lý hóa văn b n chi n lư c.
Vi c nghiên c u chi n lư c ñư c gi i h c gi r t quan tâm và các nhà lãnh ñ o,
nh ng ngư i làm chính sách h t s c coi tr ng. Năm 1980, ð ng Ti u Bình nêu ra ý
tư ng v s phát tri n c a Trung Qu c tr i qua 3 bư c và ý tư ng này ñã tr thành
chi n lư c phát tri n c a Trung Qu c. N i dung t ng quát c a Chi n lư c này là:
bư c 1, đ n năm 1990 thốt nghèo kh , GDP/ngư i tăng g p đơi năm 1980; bư c 2,
đ n năm 2000, xây d ng xã h i no ñ , GDP/ngư i tăng g p ñôi năm 1990; bư c 3,
xây d ng xã h i khá gi và tr thành nư c phát tri n trung bình c a th gi i ñ n
năm 2020.
T i Di n đàn Bát Ngao (13/11/2003) ơng Tr nh T t Kiên đ xu t ý tư ng phát
tri n hịa bình. Ý tư ng này đư c di n đ t b ng các khái ni m “qu t kh i hịa bình”,
“tr i d y hịa bình”, “phát tri n hịa bình”. ð n 20/4/2004, cũng t i Di n ñàn Bát
Ngao, Ch t ch H C m ðào ñã chính th c phát bi u Trung Qu c kiên trì đi theo

con đư ng phát tri n hịa bình. Sau đó, ý tư ng này đã tr thành “Chi n lư c phát
tri n hịa bình” c a Trung Qu c.


20

Trong các văn ki n báo cáo v chi n lư c phát tri n ñ t nư c, các h c gi
Trung Qu c r t chú ý trình bày các lu n c khoa h c; t đó xây d ng các nhi m v
tr ng tâm c a chi n lư c phát tri n và ñưa ra quan ñi m, ñ nh hư ng gi i quy t cho
nh ng v n ñ l n nêu trên.
Bên c nh ñ i chi n lư c phát tri n ñ t nư c, ngư i Trung Qu c cịn đưa ra
chi n lư c cho t ng lĩnh v c tr ng y u, như chi n lư c khai thác bi n, chi n lư c
khai phát mi n Tây, chi n lư c tr i d y mi n Trung, chi n lư c ch n hưng vùng
ðông B c, chi n lư c xây d ng th ch , chi n lư c năng lư ng, chi n lư c cư ng
qu c nhân tài.
1.3.2. Nh t B n
Theo B K ho ch và ð u tư (2007), Nh t B n khơng có văn b n chi n lư c
cơng b chính th c, có s phê duy t c a Chính ph . Song trong su t ch ng đư ng
cơng nghi p hố trư c đây, nư c Nh t B n luôn nh t quán m t tư tư ng chi n lư c
là: “Chi n lư c ñi nh xe” v i phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh
phương Tây” (t c là h c t p và làm ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a
phương Tây). Hi n nay

Nh t B n có hai tài li u chi n lư c ñ n 2020 do hai cơ

quan xây d ng, bao g m:
- B n chi n lư c c a Vi n nghiên c u t ng h p Nh t B n (NIRA), xác ñ nh
“Nhi m v c a Nh t B n trong th k XXI”, trong đó nêu rõ n n t ng c a s phát
tri n qu c gia t p trung vào: Phát tri n năng lư ng, ñ c bi t là phát tri n năng lư ng
nguyên t ; C i t cơ c u ñ i v i công nghi p; Chi n lư c trong lĩnh v c an ninh

qu c gia và h th ng các hành ñ ng c a Nh t trong ñi u ki n x y ra tình hu ng
kh ng ho ng; Chi n lư c trong quan h Nh t B n v i các nư c B c-Nam; Chi n
lư c phát tri n và c ng c quan h v i Hoa Kỳ, các nư c khu v c Châu Á Thái
Bình Dương và khu v c khác.
- B n chi n lư c c a Hi p h i các doanh nghi p Nh t B n (Nippon Keidanren),
v i n i dung cơ b n c a chi n lư c là “Ti n t i xây d ng m t nư c Nh t B n năng
ñ ng trong th k XXI”. Trong ñó nêu rõ m c tiêu chi n lư c giai ño n ñ n 2020 là:
Xây d ng m t nhà nư c v ng m nh trên ph m vi tồn c u (g m: Vai trị nhà nư c


21

đóng góp vào hồ bình, th nh vư ng; có c ng đ ng doanh nghi p gi vai trị tiên
phong; minh b ch, nh g n và hi u qu ñ t trong nguyên t c chuy n giao quy n l c
t khu v c nhà nư c sang tư nhân, t trung ương xu ng ñ a phương); ð ng th i nêu
rõ Chương trình hành đ ng giai ño n ñ n 2020, g m: Lĩnh v c kinh t và cơng
ngh ; Chính sách và hành đ ng c a chính ph ; Lĩnh v c ngo i giao và trao ñ i h p
tác qu c t ; Lĩnh v c giáo d c; Lĩnh v c kinh doanh.
1.3.3. Liên minh châu Âu
Theo Ngô Dỗn V nh (2007), Liên minh châu Âu cơng b chi n lư c phát tri n
b n v ng cho th i kỳ ñ n năm 2020 vào tháng 4 năm 2001. Căn c vào chi n lư c
chung này các nư c thành viên trong kh i xây d ng chính sách phát tri n cho qu c
gia mình.
Trong đó, Ba Lan và Hungary có chi n lư c phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ 10
năm ho c 25 năm, t p trung ch y u vào lĩnh v c kinh t và xã h i. H cho r ng gia
nh p kh i EU là v n đ v a có tính kinh t v a có tính xã h i, có ý nghĩa ñ t phá ñ
th c hi n ñư c chi n lư c phát tri n qu c gia. C hai nư c ñ u ñ c bi t coi tr ng
hai v n ñ c a chi n lư c: xây d ng nhà nư c g n v i xây d ng n n kinh t qu c
gia và h p tác kinh t qu c t ; ñ ng th i, h coi tr ng vi c ñi u hành và th c hi n
chi n lư c; và ñ u chú ý xây d ng ngu n nhân l c và c i cách th ch .

Tháng 3-2005, nư c Anh có chi n lư c phát tri n nhà nư c b n v ng trong th i
kỳ dài h n. Trong chi n lư c m i này, h l y vi c giúp con ngư i có đư c nh ng
l a ch n t t hơn, ki m sốt mơi trư ng t t hơn, an ninh năng lư ng t t hơn, xây
d ng nh ng c ng ñ ng b n v ng làm nòng c t.
1.3.4. Hi p h i các nư c ðông Nam Á (ASEAN)
Tháng 12 năm 1997 t i Kuala Lumpur, Malaysia, nh ng ngư i ñ ng ñ u các
qu c gia c a Hi p h i các nư c ðông Nam Á đã cùng nhau đưa ra “T m nhìn
ASEAN” v i mong mu n vào năm 2020 ASEAN th nh vư ng, tr thành khu v c
n đ nh, hịa bình, h u ngh và h p tác, khơng có vũ khí h t nhân, khơng có vũ khí
h y di t hàng lo t. T m nhìn ASEAN đ nh hư ng phát tri n và liên k t các qu c gia
trong khu v c.


22

1.3.5. Malaysia
Theo B K ho ch và ð u tư (2007), Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a
Malaysia đư c cơng b làm t m nhìn và làm căn c cho các ngành, các doanh
nghi p, các t ch c ñ xây d ng k ho ch phát tri n, song không ñư c phê duy t
như m t văn b n pháp quy. Ý tư ng chi n lư c xuyên su t c a Malaysia là: Tìm
m i phương sách t o cho Malaysia có kh năng vươn t i khơng ng ng. Các giai
đo n chi n lư c c a Malaysia:
- Chi n lư c giai ño n 1957-1990: Chia thành 3 giai ño n ng n hơn: Giai ño n
1957-1970: chi n lư c thay th nh p kh u, t p trung phát tri n công nghi p ph c v
nông nghi p, gi m ph thu c vào các m t hàng công nghi p nh p kh u, t o thêm
công ăn vi c làm cho xã h i; Giai ño n 1971-1985: Chi n lư c hư ng v xu t; Và
giai ño n 1986-1990: ði u ch nh chính sách và t do hoá. T o ra m t xã h i cơng
b ng và tăng trư ng. Trong đó t p trung thay ñ i l n v cơ c u kinh t , lĩnh v c ch
t o tr thành ngành có t c đ tăng trư ng cao, t o cho khu v c tư nhân tăng trư ng
vư t tr i.

- Chi n lư c giai ño n 1991-2020: ðây là b n chi n lư c ñư c cơng b , t m
nhìn qu c gia 30 năm. M c tiêu c a chi n lư c là th ng nh t, toàn v n lãnh th . Xã
h i chu đáo và cơng b ng, dân ch .

n ñ nh, năng ñ ng, v ng m nh và ñ y s c

c nh tranh. Xây d ng m t n n kinh t c a doanh nghi p.
1.4. Công tác nghiên c u và th c thi chi n lư c phát tri n

Vi t Nam th i

gian qua
ð n nay Vi t Nam ñã qua hai th i kỳ xây d ng chi n lư c: chi n lư c n ñ nh
và phát tri n kinh t - xã h i ñ n năm 2000 và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i
2001-2010.
1.4.1. Tích c c
V nh n th c: Các nhà ho ch đ nh chính sách và qu n lý ñ u kh ng ñ nh vai trò
to l n c a chi n lư c; ñ u th y r ng c n ph i có chi n lư c đ căn c đi u hành và
lãnh đ o q trình phát tri n kinh t - xã h i. Các tư duy có tính chi n lư c đã có


23

nh ng tác d ng nh t ñ nh trong ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i

m i ngành,

m i ñ a phương.
V n i dung: ðã xây d ng ñư c chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t
Nam cho giai ño n 10 năm, trong đó đưa ra đư c t m nhìn, phác h a ñ nh hư ng

phát tri n, ñ xu t nh ng gi i pháp l n, t ñó th y ñư c b c tranh chung phát tri n
ñ t nư c, các vùng và ngành trong th i kỳ tri n v ng. Như “Chi n lư c n ñ nh và
phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000” là chi n lư c có m c tiêu chi n lư c
rõ ràng; th c hi n chi n lư c này, ñ t nư c Vi t Nam ñã ra kh i kh ng ho ng và
phát tri n m nh m , thu ñư c nh ng thành t u vư t b c; Các b n chi n lư c ñã làm
căn c cho vi c xây d ng quy ho ch, k ho ch và các chính sách l n.
V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: đã có ý th c thu hút s đóng góp, l y ý
ki n c a đơng đ o các nhà khoa h c trong nư c, các chuyên gia nư c ngoài, các t
ch c ð ng, các t ch c qu n chúng và ñ i b ph n nhân dân trong c nư c qua các
thơng tin đ i chúng; Có s ch đ o sát sao c a B Chính tr , Ban ch p hành Trung
ương và Chính ph .
V m t t ch c th c hi n chi n lư c: ðã có bư c c th hố chi n lư c, b ng
vi c xây d ng chương trình hành đ ng c a Chính ph , bao g m các chương trình,
đ án c th đ các ngành th c hi n ho c căn c vào đó xây d ng chương trình hành
đ ng c th c a ngành và ñ a phương; C th hoá m t s n i dung chi n lư c vào
trong các Ngh quy t c a Trung ương.
1.4.2. H n ch
V nh n th c: Còn mơ h , l n l n trong nh n th c v trí và n i dung c a chi n
lư c. Khơng th ng nh t t trung ương đ n ñ a phương, t nhà nư c ñ n ngoài nhà
nư c và gi a các cơ quan nhà nư c; Vi c xây d ng chi n lư c phát tri n

các ngành,

đ a phương mang tính phong trào, mang tính đ i phó v i c p trên, chưa th c s có k
ho ch c th ñ nghiên c u chi n lư c m t cách thư ng xuyên, liên t c.
V n i dung chi n lư c: N i dung m t b n chi n lư c r t nhi u, song ý ñ
chi n lư c c a qu c gia khơng rõ, đ c bi t là chưa th hi n rõ tr ng tâm, tr ng ñi m


24

và s b t phá2.

các nư c, ý tư ng chi n lư c r t rõ, h không li t kê các ngành,

lĩnh v c ph i làm mà h ch xác ñ nh m c tiêu chi n lư c, ví d : Thái Lan tìm m i
cách t n d ng ñư c cơ h i ñ “lu n lách” và b t phá có l i cho Thái Lan; Hàn Qu c
noi gương các nư c tiên ti n (ñ c bi t là EU) làm gì thì Hàn Qu c h c t p làm ñư c
cái ñó ñ có ñư c n n khoa h c - công ngh ngang b ng;

Nh t B n trong th i kỳ

đ u CNH ln nh t quan m t tư tư ng chi n lư c, ñó là “Chi n lư c ñi nh xe” v i
phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh phương Tây”, t c là h c t p và làm
ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a phương Tây. T nh ng ý tư ng chi n
lư c này mà các nư c ñ nh hư ng cho các ñ a phương, các ngành, các công ty, các
doanh nghi p th c hi n các công vi c “chi n thu t” r t c th .
V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: Nghiên c u ho ch ñ nh chi n lư c ch
gi i h n trong các cơ quan nhà nư c, các cơ quan ngồi nhà nư c, đ c bi t h th ng
các doanh nghi p không tham gia3. Theo m t t ng k t c a cơ quan tư v n Nh t B n,
vi c tham gia vào ho ch đ nh các chính sách qu c gia

Nh t, thì 60% là các đ i gia

(các cơng ty và doanh nghi p l n), 20% là các nhà khoa h c, 10% là các nhà ho ch
ñ nh chính sách c a Chính ph , ch có 10% là c a các quan ch c.
V m t t ch c th c hi n chi n lư c: Mang tính hình th c, gi ng tri n khai ngh
quy t, ch ng h n h c t p, ph bi n. Th c ch t chi n lư c qu c gia là ph i bí m t,
không công b văn b n chi n lư c c th , chi ti t. Chính ph ch cơng b nh ng tư
tư ng chi n lư c ñã ñư c l a ch n, khi hành ñ ng thì c th hố vào trong các quy

ho ch, k ho ch. Bên c nh đó, cơng tác rà sốt, ñi u ch nh chi n lư c không ñư c
2

Ch ng h n, “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 2001 - 2010” v i ch ñ là: “Chi n lư c ñ y
m nh CNH, HðH theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa, xây d ng n n t ng ñ ñ n năm 2020 nư c ta cơ b n
tr thành m t nư c cơng nghi p”, đây là ch đ r t chung mang tính đ o lý, khơng xác đ nh rõ ý tư ng chi n
lư c và các m c tiêu ch ñ o c a giai ño n chi n lư c. Khơng có các căn c vào tiêu chí gì đ có th xác
đ nh th i kỳ chi n lư c 2001-2010 chúng ta ñã (ho c chưa) hồn thành đư c vi c “đ y m nh CNH, HðH
theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa”. Cũng khơng xác đ nh đư c th i kỳ 2001-2010 c n “xây d ng n n t ng
c a m t nư c công nghi p hóa” đ n m c đ như th nào đ có th đ n năm 2020 nư c ta tr thành m t nư c
cơng nghi p?. Ý đ chi n lư c khơng n i rõ cịn th hi n là các n i dung cơ b n c a chi n lư c th i kỳ 20012010 l i nêu l i các v n ñ c a n i dung chi n lư c th i kỳ 1991-2000, ch khác v m c đ , khơng th y s
l a ch n m i và tr ng tâm m i.

3

Trong chi n lư c phát tri n th i kỳ 1991-2000 ñã t ch c cho 6 cơ quan cùng xây d ng, chi n lư c th i kỳ
2001-2010 ñã tri n khai 15 chuyên ñ giao cho h u h t các B ngành tham gia xây d ng. T t c các cơ quan
tham gia xây d ng chi n lư c c a hai th i kỳ chi n lư c ñ u là cơ quan nhà nư c. Các doanh nghi p, các t
ch c qu n chung ch ñư c h i ý ki n, không ph i là nh ng thành ph n cùng tham gia ho ch ñ nh chi n lư c.
Chính vì v y, các chi n lư c này chưa th c s vào cu c s ng.


25

th c hi n; các chương trình hành đ ng ñ th c hi n chi n lư c do Chính ph đ ra đã
th c hi n đ n ñâu, ñã ñ t ñư c k t qu gì và có vư ng m c gì khơng đư c t ng k t.
K t lu n chương 1
T vi c nghiên c u các v n ñ lý lu n chung v chi n lư c phát tri n và kinh
nghi m chi n lư c phát tri n Vi t Nam, m t s nư c trên th gi i, có th th y r ng:
- Chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a

m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o
phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào đó và phương
cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát
tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c
d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c đ ch đ o q trình phát tri n
c a ñ i s ng xã h i.
- M i qu c gia trong q trình phát tri n đ u có chi n lư c phát tri n dù dư i
hình th c này hay m t hình th c khác.
- ð xây d ng chi n lư c phát tri n cho m t qu c gia c n phân tích đi m xu t
phát c a qu c gia đó, phân tích các y u t ch y u tác đ ng đ n q trình phát tri n
c a qu c gia đó đ t trong t ng th n n kinh t th gi i ñ xác ñ nh các ñi m m nh,
ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t . T đó, ki n t o t m nhìn chi n lư c
và m c tiêu chi n lư c ñúng, phù h p, có căn c khoa h c. Ti p theo là xác ñ nh
các nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c ñ th c thi m c tiêu chi n lư c.
Và ñ xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c.