Toàn tập thơ Xuân Diệu doc

ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN
(Buát kyá vaâ tiïíu luêån
- In theo baãn cuãa NXB Vùn hoåc 1968)
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 5
6 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
NHÛÄNG SUY NGHƠ
CA MƯÅT NHÂ VØN NØM 1968
Bấc Hưì ca chng ta àêìu nùm 1968 nây cố thú:
Tiïën lïn! Toân thù’ng ù’t vïì ta!
Chng ta phẫi lâm nhiïìu nhêët àïí àống gốp cho cåc
toân thù’ng êëy! Vâ khi giố lúán toân thù’ng thưíi lïn vn
vt, bìm ca ta phẫi bổc cho àûúåc giố lúán êëy àïí bùng
mẩnh lûúát túái mưåt cấch rûåc rúä, àâng hoâng! Mưỵi chng ta
nhêån phêìn hy sinh, tùng phêìn gù’ng sûác, àïí xûáng àấng
vúái cấi ấnh sấng vễ vang trân ngêåp Tưí qëc chng ta! Vâ
mưỵi nhâ thú, nhâ vùn phẫi àống gốp bùçng ấnh sấng!
Nhûäng àiïìu gò tưët àểp ta àậ nối vïì thúâi àẩi ca ta
trong hai mûúi nùm nay, - hậy kïí tûâ Thấng Tấm Bưën
mûúi nhùm - bêy giúâ àêy lẩi phẫi nêng cao lïn hún nûäa,
búãi vò mưåt sûå kiïån múái àậ xẫy ra trong hiïån thûåc ca thïë
giúái: Nhên dên Viïåt Nam, ngûúâi khưng nhiïìu, àêët khưng
rưång, ca khưng lù’m, àậ bễ gậy cåc têën cưng xêm lûúåc
ca àïë qëc hung hận nhêët thúâi nay, àïë qëc M. Lïnin
vơ àẩi trûúác àêy àậ gổi àïë qëc M lâ tïn khưíng lưì hai
chên bùçng àêët sết; nhên vêåt Viïåt Nam àậ lâm cho àïë
qëc M.
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 7
Thanh thiïn bẩch nhêåt rộ râng cho coi
khuu hai cấi chên àêët sết ca nố trïn àêët nûúác mònh!
Mưåt nûä vùn sơ tiïën bưå Thu Àiïín àïën thùm nûúác ta,
nối vúái chng ta: “Nhúâ cấc bẩn mâ con mù’t ca chng

tưi nhòn àúâi cng cố sûå thay àưíi”. Bùçng dng cẫm, hy
sinh, bùçng trđ sấng sët, lông tin tûúãng, bùçng nhûäng
chiïën cưng vang dưåi thù’ng M, cûáu nûúác, nhên dên ta
àậ gốp phêìn lúán lao vâo tíi trễ ca cåc àúâi. Tíi trễ
ca cåc àúâi! Chên l nây, nhûäng ngûúâi sấng tẩo vùn
nghïå àậ nhêån thûác rưìi, lẩi phẫi ln ln nhêån thûác trúã
lẩi, vâ cấi tíi trễ cåc àúâi êëy àang múái tinh trïn àêët
nûúác bõ bom cây àẩn xế ca chng ta! - Vûâa rưìi, tònh cúâ
cêìm mưåt têåp san Têy Êu, tưi àậ àổc mưåt bâi thú nưíi tiïëng
ca mưåt em bế gấi Phấp tấm tíi, dõch ra nhû sau:
Cêy
bẩn ca ta úi!
Cêy mưåt mònh trú trổi ca ta,
Cng lûu lẩc nhû ta,
Lûu lẩc trong trúâi àêët
Lûu lẩc giûäa bn lêìy.
Em bế gấi êëy bêy giúâ àậ lâ ngûúâi lúán vâ àang viïët
vùn, thïë mâ bâi thú em lâm vêỵn àûúåc nhù’c lẩi àïën bêy
giúâ, nhû lâ mưåt hiïån tûúång thêìn àưìng; tûác lâ bâi thú àố
àûúåc ch , truìn tng, gêy nhiïìu vang hûúãng. Ưi! Mưåt
em bế ngêy thú tấm tíi, múái múã mù’t ra trong xậ hưåi
tû sẫn Phấp, trong thïë giúái tûå do tû bẫn, àậ phẫi thưët ra
cấi têm tònh cư àưåc bú vú ca mònh! - Hậy n lùång, cấc
bẩn úi, mâ nghe àêy sûå xët hiïån ca sûå sưëng tin u úã
trïn Trấi àêët:
8 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
tiïëng gâ
tiïëng gâ
gic quẫ na
múã mù’t

trôn xoe
gic àân sao
trïn trúâi
chẩy trưën
gổi ưng trúâi
như lïn
rûãa mùåt
Àng lâ “tiïëng gâ vûâa gấy tễ tê te”! Tiïëng gâ êëy gấy
trïn àêët Hẫi Dûúng, qụ ca em bế Trêìn Àùng Khoa tấm
tíi khi em lâm bâi thú êëy. Ưng trúâi như lïn rûãa mùåt
trïn sưng rưång, trïn biïín lúán, ưng rûãa mùåt ài cho câng
sấng hún nûäa, ưng úi! - Mùåt ca ưng trúâi hay lâ mùåt ca
ch thiïëu nhi Viïåt Nam àêëy?
“Àêy khưng chó lâ ch nghơa anh hng mâ lâ trđ tụå
lúán lao ca cẫ mưåt dên tưåc àậ nù’m vûäng vâ phất triïín
mưåt cấch vư hẩn nhûäng tû tûúãng múái” - bẩn trïn nùm
chêu nối vïì dên tưåc ta nhû vêåy. Nhûäng tû tûúãng ca ch
nghơa Mấc - Lïnin, ca Àẫng àûúåc ba mûúi mưët triïåu
nhên dên ta ấp dng, phất huy vâo thûåc tiïỵn, tẩo thânh
mưåt cc diïån múái lẩ vư hẩn, hêët ngậ chỗng gổng cấi xe
Hụ K. Qua nhûäng chiïën cưng hiïín hấch hiïån nay ca
nhên dên ta, úã trïn nûúác M cố mưåt ngûúâi ph nûä tûâng
viïët nhiïìu thú vâ bâi vïì ta, àậ cẫm nghe àûúåc mưåt cấch
rêët tinh vi qua vẩn dùåm rùçng trïn àêët nûúác Viïåt Nam
nây àậ sẫn sinh ra mưåt tû tûúãng, mưåt triïët hổc vư cng
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 9
hêëp dêỵn, vâ Saclưt - Pưlin tïn ngûúâi ph nûä M êëy -
khùèng àõnh rùçng tû tûúãng triïët hổc êëy nhêët àõnh sệ trân
ngêåp khưng nhûäng toân bưå chêu Ấ, chêu Phi vâ chêu M
la tinh, mâ cẫ toân thïë giúái.

Lâ nhûäng ngûúâi sấng tẩo vùn nghïå, nhûäng ngûúâi lâm
cưng tấc tû tûúãng, cưng tấc têm hưìn bùçng v khđ vùn
nghïå chng ta trûúác hïët cẫm nghe nhùåm lể vâ sêu sù’c
cấi chêët lûúång tû tûúãng múái êëy àậ sẫn sinh ra trïn àêët
nûúác ta, sẫn sinh àïën mûác lay trúâi chuín àêët, cấi gấnh
vễ vang êëy trïn vai dên tưåc ta, chng ta phẫi biïën thânh
gấnh vễ vang ca mưỵi riïng mònh. - Àưìng chđ Trûúâng
Chinh, khi nối chuån vúái àưåi ng vùn nghïå, cố nối mưåt
cêu: “Chng ta lâ nhûäng ngûúâi vư y”. Mêëy êm thanh
Hấn Viïåt, úã àêy lẩi rêët khïu gúåi; nố cố mưåt cấi gò trang
nghiïm, mậnh liïåt, vûâa lâ truìn thưëng lêu àúâi ca cha
ưng! Nhâ vùn Phấp Albert Camus cố gổi thïë k XX lâ
“thïë k ca cấi súå”; nhûäng ngûúâi àûáng úã mưåt gốc àưå nâo
àố nhòn àúâi mâ súå thêåt, súå k ngun cưång sẫn cûá túái
dêìn, súå chiïën tranh ngun tûã, súå mưåt nïìn vùn minh nâo
àố - tû sẫn - tù’t ài Nhûng chng ta phêët ngổn cúâ vư
y! Nhûäng tiïëng “khưng súå” êëy vang gổn giûäa hưåi trûúâng
nhû mưåt trấi nưí k diïåu. - Cng nhûäng bûác k hổa ca
cấc hổa sơ miïìn Nam àûúåc in ra êëy, tưi àậ nhiïìu lêìn xem,
àậ bao lêìn ngù’m mâ u mïën, tuy nhiïn sau khi àổc
nhûäng lúâi phất biïíu ca Saclưt Pưlin, kïët húåp vúái hai
tiïëng “vư y” ca àưìng chđ Trûúâng Chinh bïn tai hậy côn
vùng vùèng, hưm trûúác àêy, trong khi tưi cng vúái mưåt chõ
phống viïn nhâ bấo àúåi lêëy thëc úã bïånh viïån Bẩch Mai,
chng tưi r nhau àïën xem nhûäng k hổa êëy dấn úã trïn
mưåt bûác tûúâng, thò lêìn nây tưåi lẩi khấm phấ nhûäng ba,
nhûäng mấ, nhûäng anh trinh sất, nhûäng em giao liïn
miïìn Nam êëy dûúái mưåt ấnh sấng múái lẩ hún nûäa. Tưi ch
àïën tû tûúãng ca hổ, àïën nhûäng con mù’t ca hổ. Nhòn
10 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

k hoẩ mưåt ưng c cûúng kiïn, qú’c thûúác, chõ phống
viïn trễ bưỵng thưët lïn: “Nhû Vùn Thiïn Tûúâng!”. Chõ úi,
chõ àậ thêëy mùåt Vùn Thiïn Tûúâng bao giúâ chûa? Chõ nhó,
nïëu chng ta chûa àûúåc gùåp Vùn Thiïn Tûúâng trong quấ
khûá, thò bêy giúâ chng ta gùåp.
Tưí qëc ta, àêët nûúác ta àang lâ àêët ca ma gùåt lúán
lao nhû thïë. Tuy nhiïn, cố àûúåc cùn bẫn nhêån thûác êëy rưìi,
nïëu khưng viïët, thò cng chùèng bao giúâ cố tấc phêím. Tưi
xin phếp àûúåc nối têm sûå riïng, khưng phẫi lâ vò tưi quan
trổng gò, nhûng vò vùn hổc lâ trûúâng thânh thêåt, vâ tưi
mën thêëy vêën àïì mưåt cấch rêët c thïí. Ngûúâi cưng nhên,
ngûúâi nưng dên ln ln phẫi nghơ àïën sẫn xët, àïën
thânh phêím vâ nưng phêím; nhâ thú cố cấi lúåi thïë hún lâ
dïỵ thïì thưët, bưåc bẩch têëm kiïn trung ca mònh vúái Nhên
dên, vúái Àẫng bùçng nhûäng lúâi trûä tònh. Nhûng thïì thưët
rưìi, côn phẫi lâm nûäa chûá. Khi mấ tưi côn sưëng, úã Bònh
Àõnh, mưỵi lêìn tưi úã xa vïì thùm mấ, thò mấ tưi mûâng
qunh, vưìn vậ, nhûng xong rưìi mấ tưi àïí tưi nối chuån
vúái bâ ngoẩi, cêåu dò, bâ con, côn mấ tưi thò lùång lệ ài chúå,
vïì nêëu cúm cho tưi ùn, mưåt bûäa ùn ngon lânh mâ àïën nay
tưi vêỵn côn nhúá. Ưi! Dûúâng nhû nhûäng tònh thûúng u
lúán trong àúâi thûúâng mën tỗ ra bùçng hânh àưång, bùçng sûå
viïåc. Tưi nghơ nhâ thú, nhâ vùn cố têëm lông son sù’t thò
phẫi àïm àïm ngây ngây chùm chùm ch ch nghơ àïën
hânh àưång c thïí ca mònh; àố lâ tấc phêím. Khưng sấng
tấc c thïí, thò ùn sao ngon? Ng sao n?
Nhûng trong sấng tấc c thïí, thò tưi mën nối rùçng
riïng cấ nhên tưi, khi súâ lïn trïn àêìu, àậ thêëy mưåt àưëng
tíi trïn àố! Vêng, tưi khưng mën chó nối mïnh mưng,
bất ngất, cho nïn tưi phẫi àïëm xóa àïën cấi lûåc ca mònh.

Ngûúâi àúâi nối: Cố nhûäng lc “lûåc bêët ty têm”. Têm, vâ
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 11
tû, vâ chđ giẫ thuët nhû àậ à rưìi, thò côn lûåc rêët lâ
quan trổng! Tưi rêët cẫnh giấc, rêët phẫi àïì phông vúái lûåc,
vúái sûác viïët ca mònh. Nïëu nhû qui nẩp àûúåc nhûäng chêët
lûúång cêìn thiïët cho sûå sấng tấc vâo hai trc chđnh, thò
tưi nối: mưåt lâ cêìn sûå giâ dùån ca tû tûúãng, hai lâ cêìn
sûå trễ trung ca cẫm xc. Tû tûúãng phẫi giâ dùån, nghơa
lâ chđn chù’n, cao vâ sêu, àố lẩi lâ hònh thấi trễ ca tû
tûúãng, vò tû tûúãng mâ non thò lưëp lếp, ổp ểp; nhûng xc
cẫm ca vùn, nhêët lâ ca thú thò nhêët àõnh khưng àûúåc
giâ, mâ phẫi trễ ln ln! Cấi trễ ln ln ca xc
cẫm, ca u thûúng, chđnh lâ lûåc ca sûå viïët vùn àố.
Nhûng tẩo vêåt chúi khùm nhâ thú, chêët tíi lïn àêìu anh,
anh tđnh sao àêy? Nhiïìu khi båt mưìm àa vui vúái cấc
bẩn, tưi nối: - Nâng vúå chung tònh, chung thy vúái chưìng,
chûá nâng thú thò chùèng chung thy vúái ai hïët! Nhâ thú
mâ khưng lâm thú àûúåc nûäa - tưi mën nối lâm thú tûâ
khấ trúã lïn - thò nâng thú bỗ anh mâ ài ngay (cưë nhiïn
anh lẩi lâm thú àûúåc, thò nâng thú sệ trúã lẩi). Nối cho
quấ qú’t nhû vêåy, àïí mâ chùm lo bưìi àù’p tû tûúãng vâ
chùm lo ni dûúäng xc cẫm.
Tû tûúãng khưng gù’n liïìn trûåc tiïëp vúái sûå mẩnh ëu
ca thên thïí, nhûng xc cẫm gù’n liïìn rêët nhiïìu vúái
thên thïí, búãi vêåy nïn phẫi àïì phông vúái tíi tấc, vâ búãi
vêåy nhâ thú phẫi chùm sốc cho sûå nhẩy bến lêu dâi ca
xc cẫm ngay trong khi nố hậy côn trân àêìy nhêët. Lâm
nghïì gò phẫi lo nghïì êëy, nhâ thú cố thïí vư têm vúái sûác
xc cẫm ca mònh àûúåc sao? Cûá àïí nố tûå nhiïn nhi
nhiïn súám núã tưëi tân hay sao? Mitsurin nối vïì cêy cưëi

hoa quẫ: Bêy giúâ khưng phẫi lâ chúâ àúåi tẩo hốa ban cho,
mâ phẫi giânh giêåt lêëy trong tay tẩo hốa. Nhâ thú nhêån
thûác àûúåc, tri giấc àûúåc vïì sûác trễ ca vùn minh, thò cố
12 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
thïí àêíy li sûå tân phai, vâ chổc thng àûúåc sûå bao vêy
ca tẩo vêåt!
Hậy nhòn àúâi bùçng àưi mù’t xanh non
Hậy àïí trễ con nối cấi ngon ca kểo
Hậy àïí cho bâ nối mấ thúm ca chấu
Hậy nghe tíi trễ ca ngúåi tònh u.
Tưi khưng hïì dấm cho rùçng sûác trễ ca vùn minh
khưng thïí môn, cho nïn tûâ nùm 1957, àậ tûå viïët chêm
ngưn êëy àïí rùn mònh. Nhâ thú àûâng àûáng mưåt chưỵ bõ
àưång vúái tíi, mâ phẫi tòm thïë àûáng di àưång thïë nâo àïí
cho sûå vêåt lưì lưå cấi gốc àưå nâo cố lúåi nhêët, trễ nhêët, àểp
nhêët ca nố. Cấi mấ thúm ca con nđt chûa phẫi lâ thúm
nhêët àưëi vúái ngûúâi mể àễ ra nố, mâ chđnh lâ thúm tho
tuåt vúâi àưëi vúái bâ nố; bâ c tíi tấc nhùn nheo gêìn àêët
xa trúâi, hđt thúã mấ chấu non núát q bấu vư cng, nhû
mưåt trấi diïåu k ca tẩo hốa! Côn cố cấch nâo khấc hún,
húäi cấc bẩn nhâ thú, nhâ vùn àậ cố nûãa thïë k trúã lïn úã
trïn àêìu? Chó cố cấch àûáng vïì phđa nhûäng ngûúâi trễ,
nhûäng sûå vêåt trễ, nhûäng giai cêëp trễ, nhûäng dên tưåc lâm
cấch mẩng, chó cố cấch lâ nhòn tûâ gốc àưå ln ln cấch
mẩng ca cåc àúâi!
Vâ nïëu cố mưåt vâi vêën àïì nâo àố chûa tûå giẫi quët
àûúåc ca tû tûúãng, ca nhêån thûác, thò cng àûâng vò vêåy
mâ cẫ àoân qn ca mònh - mưỵi ngûúâi nïn tûå coi mònh
nhû mưåt àoân qn - sa lêìy úã àố khưng nhđch àûúåc lïn;
vâ nïëu giấ nhû dẩ dây cố bõ loết, àẩi trâng cố bõ viïm,

thò hậy khoanh vng cấi bïånh ca cú thïí lẩi àố, nhû cù’t
chưỵ ng ca mưåt quẫ cam, khưng cho chưỵ àau chi phưëi
cẫ mưåt sûå sưëng! Tưi nhúá khi anh Huy Cêån bẩn tưi bù’t
àêìu vâo lâng thú, mưåt ưng giấo dẩy anh tûâ cêëp ri-me, sú
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 13
hổc, àậ cố con mù’t xanh àoấn àûúåc khiïëu thú ca anh
tûâ nhỗ, ưng giấo viïët thû khun ngûúâi hổc trô c ca
mònh àậ thânh thi sơ: - “Trô hậy thúã thêåt sêu!”. ưng
mën bẫo vïå vâ phất huy tâi nùng ca Huy Cêån, nïn
khun anh nhiïìu àiïìu, trong àố cố viïåc phẫi biïët thúã
ưëc-xy vâo ngûåc cho tưët! - Nhâ thú phẫi giânh giêåt sûác
khỗe trong tay tẩo vêåt, bùçng thïí dc; sûác khỗe lâ mưåt
ngìn lúán bưìi dûúäng sûác vùn!
*
* *
Cåc àúâi ca chng ta nay àểp àệ rẩng ngúâi, àấng cho
chng ta àưí xûúng mấu mònh ra àïí mâ bẫo vïå. Tưi ao
ûúác vâ ao ûúác. Chó mưåt cấi viïåc lâm anh kếp, bấc xêím vễ
vang ài bònh thú têån núi cho nhûäng ngûúâi chiïën àêëu vâ
lao àưång nghe ngay tûúi sưët, cng àấng cho mònh sưëng
mưåt, hai cấi àúâi nûäa! Vïì huån Tiïn Hûng, Thấi Bònh,
àêët 5 têën u thú àïën lẩ! Bưën ngây tưi àậ lâm sấu cåc
bònh thú; sấng hưm sau ra ài, huån y côn nối: “Cố xậ
Hoa Lû mï thú lù’m, mën anh vïì àố thïm nûãa ngây”.
Bíi phc v xong, àưìng chđ bđ thû àẫng y xậ phất
biïíu: “Cåc bònh thú cng bùçng mưåt sûå àêìu tû vêåt chêët
vâo cho xậ”. Tưi ao ûúác, ao ûúác mën viïët àûúåc nhiïìu tiïíu
lån, vò cưng chng múái ca ta cêìn chiïëm lơnh kho tâng
vùn hốa, rêët cêìn sûå mưi giúái ca cấc nhâ vùn. Tưi ao ûúác
viïët Thi thoẩi, cấi viïåc mâ Ty Viïn xûa àậ lâm, mònh

vúái ngûúâi àổc cng nhû àưi bẩn gấc ài lïn nhau nối
chuån thú xûa nay, thđch chđ vưỵ ài mònh hốa ra vưỵ
sang ài bẩn! - Àổc bấo Nhên dên, tưi ao ûúác: Lâm thïë
nâo tûâ nhûäng nết thûåc tïë hng vơ àùng trïn bấo, têåp
trung lẩi thânh vùn, thânh thú; Thưng têën xậ Giẫi phống
14 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
kïí lẩi trêån tiïu diïåt cùn cûá hẩm àưåi M trïn sưng Hâm
Lng (àïm 29-12-1967); khưng phẫi cấi khưng khđ
Phong tiïu tiïu hïì, Dõch thy hân ca Kinh Kha nhêåp
Têìn, mâ mưåt khưng khđ anh hng ca mẩnh sấng lẩ
thûúâng: “Bêëy giúâ thy triïìu àang dêng lïn, giố tûâ biïín
thưíi vâo rêët mẩnh, tûâng lûúån sống cao bùçng ngưi nhâ xư
lïn nhû giêån dûä. Cấc cấnh qn ca ta àïìu bấo cấo vïì
ban chó huy: ”Têët cẫ àậ sùén sâng!". Trûúác àố, “tiïëng v
khđ khua lấch cấch giûäa àïm khuya lâm tùng thïm khđ
thïë hâo hng ca àoân qn xët trêån”, sau àố “Nhûäng
tïn giùåc M trïn chiïëc tâu la khốc vang cẫ khc sưng ”,
tưi àổc vûâa vui sûúáng, mâ vûâa êëm ûác, nhâ vùn phẫi cố
nhiïåm v gia cưng thïm vâo àêy, lâm thânh cấi loẩi vùn
sûã hay vâ ngù’n gổn nhû khù’c vâo àấ, hóåc nhâ thú viïët
thânh trấng ca
Tưi ao ûúác lâm thïë nâo ht nhu mêåt tûâ nhûäng sấng
tấc qìn chng hiïån nay àang lïn mưåt chêët lûúång cao,
vûúåt bêåc thânh nhûäng bâi thú thêåt xûáng àấng vúái tïn êëy!
Tưi vûâa múái àûúåc àổc nhûäng thú, ca dao ca Àẩi àoân
Chiïën thù’ng lâm trong khi hânh qn ngân dùåm:
Àêo cao tiïëng sấo lẩi câng cao,
Gấnh nùång àûúâng xa cố nùång nâo.
Dưìn dêåp bûúác chên theo nhõp sấo,
Trúâi mêy vi vt cng nao nao

Thêåt lâ thú bưå àưåi ca nùm 1967, cao lù’m rưìi, àng lâ
têm hưìn vâ chđ khđ ca qn ta nùm 1967-68, vâ lâ mưåt
àoân qn rêët trễ!
Tưi ao ûúác, ao ûúác, mâ àậ ao ûúác thò phẫi hển hô, vâ
hển hô lâ mưåt cấch àïì ra nhiïåm v, phẫi gù’ng sûác thûåc
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 15
hiïån. Tưi sûåc nhúá lẩi nhûäng cêu thú khun hổc trô,
mònh thåc lông:
Chúá nghe bûúám nổ hoang àûúâng
Bẩn bê r rến kiïëm àûúâng giong chúi.
Ong nây lâ kễ lo àúâi,
Túâ múâ àậ thêëy bay ngoâi trúâi sûúng
Ai cố ngúâ nhûäng cêu thú hổc tûâ khi tốc côn àïí chỗm lẩi
cố đch cho mònh khi àậ cố nûãa thïë k úã trïn àêìu! Øn
cng àậ tûâng ùn rưìi, ng cng àậ tûâng ng rưìi, nối
chuån mung lung thiïn àõa cng àậ tûâng nối rưìi, bêy
giúâ Ong nây lâ kễ lo àúâi, tiïët kiïåm thò giúâ, mûúâi cẩnh àc
lâm mưåt trûå
(1)
, phẫi nù’m nùm ngốn tay xôe lẩi thânh
mưåt quẫ àêëm, phẫi nhê nhê mâ thi, mâ sấng tấc!
Nhâ vùn nối àïën viïåc chui xëng bïëp thò múái cố
nhûäng mốn xâo nêëu c thïí, nhûng hưìn vêỵn ln ln àïí
úã giố gic, mêy vêìn ca thúâi àẩi, phẫi ln ln nhêån
thûác cấi trễ vư song, cấi câng ngây câng trễ ca thúâi àẩi,
mâ thúâi àẩi c thïí trïn àêët nûúác Viïåt Nam ta thò trễ àïën
tuåt vúâi!
Mưåt lêìn tưi vïì phc v bònh thú úã xậ An Dc, huån
Ph Dûåc, Thấi Bònh; bâ con chiïìu hưm êëy cìn cån ài
nghe thú, cố nhûäng bâ àang cêëy giûäa àưìng, cng gûúåm

tay, lïn búâ ài nghe thú cấi àậ. Hai àưìng chđ úã xậ bên àêo
nhau xe àẩp àïën nghe thú, mưåt anh nhẫy lïn cấi àêo
hâng, mưåt anh phốc lïn n, hổ l th quấ nïn rêët cêëp
bấch, thïë lâ hai àưìng chđ xậ cng ngậ ra giûäa àûúâng
lâng. Hổ ngậ mâ vêỵn cûá cûúâi nhû ngư núã, hoân toân
16 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Tc ngûä úã Nghïå Tơnh: mûúâi cẩnh àc lâm mưåt chûä tiïìn, àổc
thânh mưåt trûå tiïìn theo lưëi àõa phûúng.
khưng àïí gò àïën cấi sûå lùn kïình êëy, lẩi lïn xe àêo nhau
ài, giûäa nhûäng trêån cûúâi chûa tù’t bao giúâ. Thò ra cấi ngậ
êëy do hổ vui mâ múái xẫy ra, vâ cấi ngậ êëy lâm cho hổ
vui thïm. Nûãa nùm rưìi, mâ tưi vêỵn khưng qụn hai cấi
n cûúâi ngậ xe ài nghe thú êëy. Tưi côn coi nhû àố lâ mưåt
sûå têm àù’c, mưåt sûå khấm phấ ca tưi, cố thïí đch lúåi cho
tưi sët àúâi, vò tưi lẩi thïm giấc ngưå sêu sù’c vïì sûác sưëng
vui ca qìn chng nhên dên ta, ca dên tưåc Viïåt Nam
ta, ngay giûäa nhûäng ngây bom àẩn M àï hên gieo tốc
tang àưí vúä.
Àố lâ sûå têm àù’c ca lông u, têm àù’c vïì sûác mẩnh
lúán lao àang tiïën túái, khưng gò ngùn cẫn nưíi; sûác mẩnh
êëy, tưi mâ biïët nhêån àûúåc mưåt mẫnh vâo têm trđ, cng
lâm cho mònh bûâng sấng khỗe vui: Sûác mẩnh lẩc quan
êëy nhêët àõnh dêỵn dên tưåc ta toân thù’ng
(1)
.
20-1-1968
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 17
(1) Tham lån úã Àẩi hưåi Vùn nghïå lêìn thûá IV
HÔA BỊNH GØỈN VÚÁI ÀƯÅC LÊÅP TÛÅ DO
Gûãi cấc bẩn trđ thûác miïìn

Nam úã cấc àư thõ thên mïën.
Hưm nay, thấng tấm êm lõch cố trung thu cưí truìn
vûâa hïët, thò àậ sang thấng chđn chđn hoa quẫ, vêỵn lâ
trong ma thu mn àúâi êëy, ma thu àểp ca nûúác Viïåt
ta, nù’ng vâng nhû mêåt ong; tưi lâ mưåt ngûúâi vưën qụ úã
miïìn Trung, cha Hâ Tơnh, mấ Qui Nhún, mâ mï cấi ma
thu xûá Bù’c vư hẩn, ma thu hưìng cưëm, ma thu chëi
trûáng cëc, m thu vỗ bûúãi vâng bốc thúm mûúâi àêìu
ngốn tay Chao ưi! Cấc bẩn trđ thûác úã miïìn Nam thên
mïën! Tưi chó múái vûâa nhù’c àïën cố chûâng êëy, mâ mù’t tưi
àậ hưì nhû ûúát lïå! Trấi tim chng ta cố lưỵ tai, nố nghe
mưåt cấch k diïåu nhûäng àểp àệ, vâ cẫ nhûäng sung sûúáng
nûäa ca àêët nûúác qụ ta. Tưi biïët ùn ngon, tưi nghe cẫ
cấi thi võ ca àơa ưëc ma thu vỗ ấnh dûúái trùng, lấ gûâng
thúm phûác! Tuy nhiïn, nïëu mâ miïång tưi cố nhai ngon
ngổt, thò cưí tưi cng nët nghển ngâo! Búãi vò sûå vêåt mốc
xđch lêỵn nhau, tưi khưng thïí bûng tấch cấi àơa ưëc ngon
ca qụ ta ra khỗi àêët nûúác nây àïí mâ thûúãng thûác! Vò
vêåy mâ, vûâa múái thiïët tha nối àïën cẫnh vêåt ma thu
18 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Viïåt àểp, hoa quẫ vâ thûác ùn ma thu Viïåt ngon, cấi àểp
vâ cấi ngon êëy rêët lúán lao! Thò àậ àng ngay túái mưåt nưỵi
àau àúán giêån húân ët ûác lúán lao khấc. Nguỵn Àònh
Chiïíu nối, bùçng lúâi ca ưng giâ ch quấn: Búãi chûng hay
ghết cng lâ hay thûúng; thûúng àïën àêu, thò lêåp tûác
ghết àïën àố, thûúng câng cao, thò ghết lẩi câng sêu. Trấi
tim ta tẩo ra àïí u thûúng, nhûng nhûäng kễ th ca sûå
sưëng bù’t ta phẫi cùm ghết. Tưí tiïn chng ta tûâ ngân
nùm xûa bẫo vïå àêët nûúác àậ phẫi lâm nhû vêåy, con chấu
lâ chng ta ngây nay bẫo vïå àêët nûúác cng khưng thïí

lâm khấc àûúåc.
Ưi! Hôa bònh! Hôa bònh.
Hôa bònh xanh biïëc vâ son àỗ
Nûúác ngổt vúái trúâi trong,
Nhâ mấy múái dûång xong
La vûâa àưng sûäa ngổt;
Mể hiïìn ru thấnh thốt,
Vúå trễ ngûåc sinh sưi,
Chưìng khỗe mẩnh cây vui,
Trễ tûúi cûúâi mù’t thỗ
Chng ta ai mâ chùèng nhẩy cẫm àưëi vúái nhûäng hẩnh
phc ca Hôa bònh! Nguỵn Trậi, sau khi cåc Khấng
chiïën mûúâi nùm chưëng xêm lûúåc nûúác ngoâi thù’ng lúåi,
têu vúái vua:
- “Hôa bònh lâ gưëc ca nhẩc; mën cho nïìn nhẩc úã
trong nûúác àûúåc phêën chêën, cêìn phẫi lâm cho dên ấo êëm
cúm no ”. Dên tưåc Viïåt Nam cố truìn thưëng u chång
Hôa bònh.
Bêy giúâ giùåc àïë qëc M lẩi lïn lúáp cho nhên dên ta
vïì lông u Hôa bònh; Giưn-búác Hụ K úã Liïn húåp qëc
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 19
lẩi lâm nhû chòa bân tay hôa bònh ra cho chng ta bù’t!
Chng nố múã mưåt chiïën dõch hôa bònh; hïët àúåt c sang
àúåt múái, vâ lêìn nây câng tha thiïët hún nhûäng lêìn trûúác,
nhûäng con chố sối rùng nanh lẩi ngûúác mù’t lïn trúâi ra
vễ hiïìn hêåu, lêëy bân chên cố mống àêåp vâo trấi tim, thïì
thưët thiïån chđ hôa bònh!
Cấc bẩn trđ thûác miïìn Nam thên mïën! Côn ai u q
Hôa bònh hún chng ta? Côn gò Hôa bònh cho bùçng
nhûäng lâng mẩc Viïåt Nam ta hâng râo tre lôa xôa tûúi

tưët, biïëc xanh mất mù’t, lẩi kệo kểt vùån mònh khi cố giố
thưíi! Nhên dên Viïåt Nam ta cng Hôa bònh nhû cêy tre
Viïåt Nam êëy. Nố n bònh nhû vêåy àố, nhûng àûâng cố
àng vâo nố, àûâng cố hông khët phc nố!
Tre khi bõ bễ cong
ën mònh mâ qåt mẩnh!
Gai chổc thng mùåt th,
Tre thânh chưng cố ngẩnh!
Trễ ken dây ly chù’c,
Cûúáp vư, gêåy àấnh quê!
Nhûng bù’c thang, dûång cưåt,
Àan giỗ: Lẩi hiïìn tre.
Cêy tre lâm gêåy têìm vưng, lâm chưng cố ngẩnh,
chưëng th mưåt cấch ghï gúám cng lâ cêy tre àan rấ vo
gẩo hôa bònh, vâ ngûúåc lẩi, nïëu cêìn thiïët!
Hún hai mûúi nùm nay, bù’t àêìu tûâ ngây 23-9-1945
Nam bưå àûáng lïn khấng chiïën, chng ta khưng lâm gò
khấc hún lâ giânh lêëy mưåt cåc sưëng àưåc lêåp, tûå do, hẩnh
phc trong Hôa bònh. Nhûng cêy mën lùång, giố chùèng
ngûâng! Cåc àúâi nây hậy àang côn bổn àïë qëc thûåc dên,
bay giúâ lâ àïë qëc Hụ K thûåc dên kiïíu múái câng tân
20 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
ấc dậ man hún bổn nâo hïët! Thûa cấc bẩn thên mïën! Cố
ai ngúâ àïën ngêìn nây tíi àêìu, tưi múái nhêån thêëy ra cấi
cẫnh con hưn mể, mể hưn con! Hưm êëy tưi àïën thùm nhâ
mưåt chõ bẩn gấi ca tưi, àïën ngưìi mưåt lc thò chõ ài cưng
tấc vûâa vïì; àûáa con trai àậ tấm tíi chẩy àïën nhẫy lïn
lông chõ; thïë lâ àậ xẫy ra mưåt sûå diïåu k trong v tr;
hai mể con hổ ưm lêëy nhau, àûáa bế rưëi rđt reo vang, nố
vi àêìu vâo lông mể, nố gổi “mể úi!” “mể úi!”; chao ưi!

Thò ra con gùåp mể, mể gùåp con cố thïí sung sûúáng àïën
thïë êëy! Ba nùm rưìi, tưi vêỵn nhúá mậi cấi hiïån tûúång mưåt
tưëi hưm êëy, nố giấc ngưå tưi thïm vïì sûå sưëng! Tưi nghơ:
Khưng cố gò cao hún sûå sưëng. Duy chó cố mưåt àiïìu cao
hún sûå sưëng: lâ khi sûå sưëng bõ àe dổa, xc phẩm, thò vò
sûå sưëng mâ hi sinh. - Chên l úã àố, úã mể nûång con, con
hưn mể, úã vúå chưìng mûâng rúä gùåp nhau, úã bâ thúm chấu,
úã bẩn tri k ëng tấch nûúác trâ cng nhau têm sûå. Hẩnh
phc rêët àún giẫn, rêët phẫi lệ, mâ cúá sao khố thûåc hiïån
vêåy, húã cấc bẩn? Khố thûåc hiïån cho nhiïìu ngûúâi, cho têët
cẫ mổi ngûúâi! Àối thò phẫi àûúåc ùn àïí no, chên l àố trễ
con cng biïët! Thïë mâ sao àïën bêy giúâ mưåt phêìn lúán
nhên loẩi vêỵn chûa àûúåc hûúãng cấi chên l êëy? Nhâ thú
Petưphi úã giûäa thïë k 19 hỗi: “Àêët húäi! Sao mây ëng
nhiïìu mấu con ngûúâi nhû thïë? Ngêìn êëy chûa à sao?”.
Tẩi ai? Tẩi ai, húäi cấc bẩn? - Cêu trẫ lúâi àậ rộ nhû
ban ngây! Tẩi cố nhûäng bổn sưëng bùçng ấp bûác bốc lưåt,
nhûäng bổn sưëng vò chiïën tranh. Chng nố xêy cấi phê
phúän, cấi thõnh vûúång ca chng trïn sûå chia lòa, trïn
cấi àối, trïn cấi chïët ca ngûúâi khấc. Àïë qëc M àûâng
cố nếm hỗa m! Cấc ngûúâi úã têån bïn àưng Thấi Bònh
Dûúng, xa tđt khúi, côn nûúác Viïåt Nam ta úã têy Thấi
Bònh Dûúng cúá gò àem trïn ba mûúi vẩn qn sang nûúác
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 21
ta bù’n giïët, àưët phấ? Kễ xêm lûúåc phẫi chêëm dûát xêm
lûúåc, khưng cố thïí san bùçng bổn cûúáp nûúác vúái ngûúâi bẫo
vïå Tưí qëc. Bổn xêm lûúåc khưng cố quìn àôi hỗi ngûúâi
bõ xêm lûúåc gò cẫ! - Hay lâ àïë qëc M cûá nối chuån phi
l, búãi cêåy mònh cố cấi l ca kễ mẩnh? Thò àïë qëc M
khưng phẫi lâ kễ mẩnh nûäa rưìi. Tïn khưíng lưì cố hai

chên bùçng àêët sết. Nhên dên Viïåt Nam ta àậ àấnh vâo
hai cấi chên àêët sết êëy rưìi; M àậ bêët lûåc trong êm mûu
giânh lẩi thïë ch àưång vâ lâm thay àưíi cc diïån chiïën
tranh, búãi chng ta cố sûác mẩnh vư àõch ca chiïën tranh
nhên dên mâ sûác sấng tẩo àang phất huy àïën cao àưå.
Nhûng chng vêỵn cưë xoay xúã àïën cng, chng giúã trô bõp
búåm “tiïën cưng hôa bònh”, àâm phấn hôa bònh, trong lc
chng chín bõ nhûäng bûúác leo thang nghiïm trổng hún
nûäa, trong khi M cố nhûäng hânh àưång xêm lûúåc úã vơ
tuën 17 vâ vêỵn tiïëp tc tân sất nhên dên ta.
Y tấ Trêìn Xn Àêåu úã mổt bïånh viïån miïìn Bù’c hâng
chc lêìn tiïëp húi thúã cho mưåt em bế àậ chïët ngêët vâ cûáu
àûúåc em sưëng lẩi. Ai u sûå sưëng hún chng ta? Chng ta
tûâng li, tûâng tđ vun àù’p cho mấu xûúng da thõt con ngûúâi,
mâ àïë qëc M thò mấy bay B52, chêët àưåc vâ húi ngẩt giïët
ngûúâi hâng loẩt! Vêng, chng ta u hôa bònh, nhûng hôa
bònh gù’n liïìn vúái àưåc lêåp tûå do; chng ta khưng thïí sưëng
trong mưåt thûá hôa bònh qu gưëi! Vò thïë mâ nhên dên ta hy
sinh xûúng mấu hún hai mûúi nùm nay!
Nhâ thú Tẫn Àâ trûúác àêy nối:
Ca thiïng ai bấn mâ mua,
Ai cho mâ lêëy, ai thûâa mâ xin!
Khưng cố gò qu hún àưåc lêåp tûå do, vâ àưåc lêåp tûå do
êëy khưng àïë qëc Hụ K nâo cố thïí bưë thđ cho ta àûúåc,
22 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
mâ chng ta phẫi giânh giêåt lêëy. Àïë qëc M hậy ngûâng
nếm bom úã miïìn Bù’c, rt qn ra khỗi miïìn Nam, lâ
tûác khù’c cố hôa bònh. Àïë qëc M khưng chõu nhû thïë,
thò sûác mẩnh ca dên tưåc ta tûâ Bù’c chđ Nam sệ bù’t àïë
qëc M phẫi chõu nhû thïë!

Mưåt nghòn nùm trùm mấy bay giùåc M àậ rúi trïn
miïìn Bù’c. Nhûäng chiïëc tûâ khoẫng 1350 gò àố àïën 1500
àậ rúi trong ma thu vâng àểp ca nûúác ta, vâ mấy bay
M côn rúi nûäa cho àïën hïët ma thu, vâ côn rúi nhiïìu
nûäa trong nhûäng ma chng xêm lûúåc. Chng nố khưng
thïí ngùn àûúåc thấng Chđn chđn hoa quẫ ca àêët nûúác ta!
Nhên dên ta àang vûúåt lïn mn vân gian khưí hy sinh
àïí giânh lêëy hôa bònh, àưåc lêåp, tûå do chên chđnh. Dên
tưåc ta khưng nhûäng chiïën àêëu cho bẫn thên mònh, mâ
côn chiïën àêëu cho hôa bònh, cho tûå do ca toân thïí nhên
loẩi. Toân thïí loâi ngûúâi tiïën bưå thêëy rộ cấi chđnh nghơa
lúán lao êëy. Vâ nhûäng Bertrand Russel, nhûäng Jean-Paul
Sartre, Simone de Beauvoir , nhûäng ngûúâi trđ thûác u
chång lệ phẫi trïn thïë giúái àôi lêåp tôa ấn nhên loẩi xûã
bổn tưåi phẩm chiïën tranh M àưëi vúái Viïåt Nam.
Hôa bònh qu bấu! Hôa bònh chên chđnh trong àưåc lêåp
tûå do, hôa bònh ca nhûäng ngûúâi àûáng thùèng àưåi trúâi àẩp
àêët úã àúâi! Nhûäng ngûúâi trđ thûác Viïåt Nam chên chđnh,
Nam cng nhû Bù’c, bêët k úã àêu, nguån phêën àêëu cho
hẩnh phc êëy, cho nhûäng “ngây mai ca hất” êëy.
15-10-1966
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 23
MƯÅT BÍI SẤNG
TRONG VÛÚÂN HOA THƯËNG NHÊËT
Gûãi cấc bẩn tri thûác vâ vùn nghïå sơ
miïìn Nam úã cấc àư thõ thên mïën.
Cấch àêy mêëy hưm, mưåt bíi sấng tưi vâo thùm Vûúân
hoa Thưëng Nhêët. Ngốt mêëy thấng nay tưi khưng vâo chúi
vûúân nây; hưm nay àïën, tưi lẩi nhû nhòn thêëy lêìn àêìu
cấi vûúân hoa êëy.

Thêåt lâ mưåt bíi sấng rêët àểp! Nùm nay rết mån
lù’m, nïn khi àậ rết thò rết liïìn thêåt dâi ngây vâ rết rêët
gay gù’t. Nhûng sau mêëy àúåt lẩnh bët chên cống tay,
sấng nay mùåt hưì Thưëng Nhêët sấng sa nhû mưåt gûúng
mùåt xinh tûúi. Cấi rết àậ dõu ài trong giố, à àấnh vâo
kđch thđch da thõt cho mấu chẩy thïm hùng; tưi phúi phúái
cẫm thêëy ma xn àang àïën. Mưåt chiïëc cêìu bù’c qua
nûúác hưì ài vâo chiïëc àẫo nhỗ; chung quanh búâ àẫo lâ liïỵu
xanh vâ dûâa, dûâa àang ra trấi non. Hưì Thưëng Nhêët nây
trûúác kia lâ hưì Bẫy Mêỵu bỗ àêëy hoang vu, tưi àậ tûâng
cng vúái bẩn bê gốp mưì hưi mònh àù’p chûäa hưì c thânh
ra hưì múái. Nay bïn hưì Thưëng Nhêët, tưi àûúåc hûúãng mưåt
24 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
bíi sấng trúâi nûúác cỗ hoa thêåt lâ th võ, phúi phúái nhû
mònh cng lâ ma xn!
Vâo giûäa chiïëc àẫo, tưi giêåt mònh gùåp mưåt bưìn lúán hoa
hưìng nhung, bïn cẩnh bûác thïu bùçng cỗ hai mâu viïët
mêëy chûä “Hâ Nưåi - Hụë - Sâi Gôn”. Mẫi mï viïët lấch,
mẫi ài vïì cấc àõa phûúng bònh thú cho bâ con nghe,
chưëng M cûáu nûúác ngûúâi thú cng nhû mổi ngûúâi, ai mâ
chùèng khêín trûúng lâm viïåc hïët sûác mònh; hưm nay àûúåc
mưåt bûäa tiïåc hoa hûúng, tưi thêåt lâ khoan khoấi; ấng tiïåc
hoa hưìng dûúái trúâi trïn nûúác úã giûäa cỗ cêy, àậ àùåt têm
hưìn tưi àng vâo giûäa nghơa ca cåc àúâi! Pht chưëc
tưi nhúá àïën têåp thú Vûúân hưìng ca Saầi, nhâ thú cưí
àiïín trûá danh Ẫ-rêåp; pht chưëc tưi nghơ àïën “vûúân hưìng
chi dấm ngùn râo chim xanh”, cêu thú u mïën lâm sao!
Ca Nguỵn Du; pht chưëc tưi nghơ àïën bâi thú “Hoa
hưìng Saầi” ca nûä thi sơ Marceline Desbordes-Valmore:
“- Em mën àem hoa hưìng vïì tùång anh, em tham quấ

àûång àêìy cẫ vẩt ấo, thù’t nt khưng khếo, cẫ mưåt vẩt hoa
nûát tung rúi bay tỗa khù’p ra trúâi, ra biïín ài têët cẫ, thưi
anh hậy hđt thúã ấng hûúng hưìng àậ ûúáp lẩi trong hưìn
em!”.
Cấc bẩn tri thûác vâ vùn nghïå sơ miïìn Nam úã cấc àư
thõ thên mïën!
Giố xn ca àêët nûúác àậ nhêån cho tưi gûãi vâo àïën
cấc bẩn hûúng hưìng nhung ngâo ngẩt ca Vûúân hoa
Thưëng Nhêët àêy rưìi; cấc bẩn úi! Àïm àïm ngây ngây hoa
trïn àẫo giûäa hưì Thưëng Nhêët hïët àốa nây núã àïën àốa
khấc núã, vêỵn ûúáp hûúng dông chûä cỗ thïu “Hâ Nưåi - Hụë
- Sâi Gôn” tẩi núi àêy; phẫi chùng àêy lâ mưåt cấi bân
thúâ ca têm hưìn ngûúâi Viïåt Nam chng ta úã giûäa “nghòn
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 25
nùm vùn vêåt àêët Thùng Long”, úã giûäa th àư nghòn cưí
Thùng Long - Àưng Àư - Hâ Nưåi? Mn nghòn nghơ xư
àïën trong tưi lc êëy; tûâ cấi àiïím àểp bưìn hoa hưìng
nhung ngâo ngẩt sấng hưm êëy, mâ tưi nghơ àïën nghơa
ca cåc àúâi. nghơa ca cåc àúâi lâ “bấnh mò vâ hoa
hưìng cho têët cẫ mổi ngûúâi”, nhû mưåt nhâ triïët hổc cấch
mẩng àậ nối, hóåc lâ “cúm vâ hoa hưìng cho têët cẫ mổi
ngûúâi”.
Àố lâ chưỵ ài túái ca cấch mẩng: mổi ngûúâi àïìu cố bâ
cha hoa cù’m úã trong phông nhâ xinh xù’n, cố àûúåc bng
no àïí mâ khỗi nghơ túái cấi àối múái cố thïí nghơ túái ngù’m
hoa, vâ cố àûúåc thò giúâ nghó ngúi múái ngù’m hoa àûúåc.
Trong lc tưi côn thêín thú qua lẩi cho hûúng hưìng ài vâo
thêëm têån mổi ngộ nễo ca têm hưìn mònh, thò nhûäng
ngûúâi thúå lâm vûúân vêỵn àang côn cù’t tóa cấc búâ cỗ biïëc,
quết dổn cấc lưëi ài, lâm cấi cưng viïåc ca Nhâ nûúác Viïåt

Nam dên ch cưång hôa giao cho. Con trai, con gấi chổn
gốc àưå àûáng bïn hâng dûâa xanh chp ẫnh. Tưi biïët lù’m,
nhûäng ngûúâi dên Th àư àem hïët sûác mònh lâm viïåc àïí
chưëng M cûáu nûúác, gùåp ngây nghó hóåc ngoâi giúâ ca kđp,
lẩi ra hưì Thưëng Nhêët xinh àểp mâ ài dûúäng têm tònh;
nhûäng cùåp vúå chưìng, nhûäng àưi tònh nhên trûúác hưm ra
ài hai nễo àấnh M, lẩi lûu niïåm vúái nhau úã àêy, cng
vïì gùåp nhau mêëy hưm, lẩi mën sum hổp nhau giûäa
cẫnh hưì àểp; cấc tónh, cấc miïìn vïì cng vâo giûäa àẫo
thùm bưìn hoa Hâ Nưåi - Hụë - Sâi Gôn! Do àố bưìn hoa
hưìng nhung thúm phûác nhû hûúng mêåt ca cåc àúâi
cng àang u nûúác chưëng M, u nûúác vò hoa cng cố
mưåt tưí qëc!
Tưi khưng nghơ túái sao àûúåc, giùåc Hụ K xêm lûúåc
khưng mën “cúm vâ hoa hưìng cho têët cẫ mổi ngûúâi”,
26 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
tìng chi lâ giưëng hưi tanh, sao chng nố phẫn vùn
minh, phẫn chđnh nghơa, phẫn sûå sưëng, “phẫn-hoa-hưìng”
àïën cấi mûác êëy! Mưåt khưng khđ xn vïì phẫng phêët ngay
trong giố hậy côn rết, tưi nghơ àïën tïët cưí truìn ca dên
tưåc, tûâ Nam chđ Bù’c cng ùn mưåt cấi tïët “thõt múä dûa
hânh cêu àưëi àỗ - nïu cao phấo nưí bấnh chûng xanh” thò
êëm cng biïët bao! Hònh thûác ca chiïëc bấnh khưng quan
trổng, miïìn Nam khưng gối bấnh chûng mâ gối bấnh tết,
thò cấc dên tưåc vng ni úã miïìn Bù’c cng gối bấnh tết,
nhûng hổ gổi tiïëng dên tưåc lâ bấnh tây; thûåc chêët vêỵn lâ
nïëp, nhên àưỵ thõt, vâ gối lấ, nêëu àïm ba mûúi Chđnh
vò àưåc lêåp ca tưí qëc, tûå do ca nhên dên vâ cng chđnh
vò “thõt múä dûa hânh cêu àưëi àỗ” ngây Tïët cho têët cẫ mổi
ngûúâi, mâ bao nhiïu chiïën sơ àậ vâ àang hy sinh xûúng

mấu, thûåc chêët ca cấch mẩng lâ nhû vêåy!
Cấc bẩn tri thûác vâ vùn nghïå sơ miïìn Nam úã cấc àư
thõ thên mïën.
Chung quanh bưìn hưìng nhung ngâo ngẩt vâ bûäa cúm
cố thõt cho nhên dên, chung quanh cấi giấ trõ lâm ngûúâi
cho têët cẫ mổi ngûúâi, mâ xẫy ra mưåt cåc àêëu tranh àïën
quët liïåt nhû thïë; giùåc Hụ K àậ tûâng nếm bom xëng
th àư Hâ Nưåi; trúâi ca chng ta khưng nhûäng chó cố
nûúác rúi xëng lc trúâi mûa, hay chó cố sao bùng àưíi ngưi
cho mù’t nhòn ban àïm tuåt àểp, mâ côn cố bom àẩn
M rúi xëng gieo chïët chốc. Hưm nay sang nùm múái, tưi
khưng mën lẩi “dng nhûäng cêu thú Viïåt Nam mâ nối
nhûäng tưåi ấc ca Hụ K”, nhûäng chûä “M” àï hên êëy
lâm xêëu cẫ ngưn ngûä Viïåt Nam! Tưi cố nối, tưi phẫi nối
àïën giùåc xêm lûúåc M chûá, nhûng chó nối dûúái gốc àưå àểp
àệ vư cng ca nhûäng ngûúâi àấnh M, thù’ng M. - Ngây
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 27
Tïët nối chuån chiïën thù’ng qn xêm lûúåc, àố chùèng
phẫi lâ cấi truìn thưëng Quang Trung hay sao? Trong
mưåt hưåi nghõ qëc tïë ca cấc nhâ vùn thïë giúái ng hưå
Viïåt Nam, bẫn tun ngưn cố viïët cêu nây: “ Trûúác
mù’t chng ta cng àang diïỵn ra mưåt trong nhûäng chiïën
cưng vơ àẩi nhêët trong lõch sûã loâi ngûúâi”; chiïën cưng ca
nhûäng con chấu ca L Thûúâng Kiïåt, Trêìn Hûng Àẩo,
Lï Lúåi, Quang Trung úã thúâi nay àấnh khuu tïn àïë qëc
àêìu sỗ M, àûúåc liïåt vâo hâng nhûäng chiïën thù’ng qn
sûå lúán lao nhêët ca sët lõch sûã nhên loẩi! Bïn cẩnh
nhûäng lúâi sang sẫng ca ngúåi dên tưåc Viïåt Nam anh hng
chng ta, lâm cùng ngûåc mổi ngûúâi dên Viïåt, côn biïët
bao lúâi têm tònh thêëm thđa vâ sêu sù’c. Mưåt nûä vùn sơ

Thu Àiïín sang thùm nûúác ta, nối: “Viïåt Nam lâ trấi tim
ca nhên loẩi”. Nûä thi sơ Blaga Àimitrưva tûâ Bungari
sang thùm Viïåt Nam àậ lâm mưåt chm thú 31 bâi vïì
chng ta. Chõ nối: “Tûâ gốc trúâi xa, sang trúâi mưåt gốc, àïën
Viïåt Nam, tưi àậ ngêìm súå phẫi àûa cấi nhòn vâo mưåt
giïëng sêu ù’p trân nûúác mù’t, trong àố thêëy nhûäng mù’t
àêìy chïët chốc; nhûng àïën àêy, tưi àậ gùåp gúä vúái n cûúâi!
Qua n cûúâi ca ngûúâi Viïåt Nam hiïån nay, tưi nhòn ra
àûúåc cẫ nưỵi àúán àau, vúái niïìm thûúng mïën, vâ sûác hng
mẩnh!”. Chõ lẩi nối: “Tưi àậ tòm thêëy sûå n tơnh bïn
trong, - úã giûäa xûá nây khối lûãa Lûúng têm n tơnh lẩ
lng - úã giûäa trêån cìng phong, bậo tấp”.
Nûä vùn sơ Phấp Madeleine Riffaud àậ ài thùm vng
giẫi phống miïìn Nam, lẩi tûâ Pari ài mưåt chuën sang
thùm miïìn Bù’c; chõ xëng Hẫi Phông vâo hưm àïë qëc
M nếm bom úã Cẫng, bùng thu êm ca chõ àậ ghi nhûäng
tiïëng bom tưåi ấc ca M úã Hẫi Phông; nhûng àiïìu k lẩ
28 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
lâ úã àêy, trong lc M dêåm dổa trúån mù’t phng mang
gieo chïët chốc nhû thïë, thò tẩi khấch sẩn Cất Bi, núi chõ
úã, cấc nûä tûå vïå ưm sng chẩy túái võ trđ bù’n mấy bay, vûâa
chẩy vûâa khc khđch cûúâi.
Nghe tiïëng cûúâi ca thúâi gian khc khđch.
Tiïëng cûúâi Viïåt Nam êëy àậ vâo mấy thu êm cng vúái
tiïëng bom M, àïí nhâ bấo qëc tïë àûa vïì phất thanh cho
khù’p bưën biïín, nùm chêu nghe! Thúâi gian khc khđch
búãi thúâi gian ng hưå chng ta, vò chng ta ài thån chiïìu
lõch sûã!
Bònh tơnh, dên tưåc Viïåt Nam ta tuåt vúâi bònh tơnh
trong cåc khấng chiïën chưëng M vơ àẩi nây, búãi chng

ta rêët mûåc sấng sët, nù’m chù’c chiïën thù’ng! Trong lc
àïë qëc M hổp hưåi nghõ Hưnưlulu vúái chû hêìu vâ ngu,
thò th tûúáng Phẩm Vùn Àưìng giûäa trùm cưng ngân viïåc
cêëp thiïët, vêỵn àïën hổp vúái cấc nhâ vùn vâ cấc nhâ
nghiïn cûáu bân vïì viïåc “Bẫo vïå sûå trong sấng ca tiïëng
Viïåt”. Th tûúáng múã àêìu nối: “Cấc àưìng chđ cng biïët
rùçng mêëy hưm nay àïë qëc M àang hổp úã Hưnưlulu àïí
bân kïë àấnh chng ta mẩnh hún nûäa, nhûng chng ta
vêỵn cố mưåt cåc hổp vïì tiïëng Viïåt. Viïåc nây cố cấi àẩo
l ca nố ”. Àng nhû vêåy, chng ta vêỵn cûá lo phất huy
cấi àểp àệ ca tiïëng Viïåt àïí lẩi cho con chấu trùm àúâi
vïì sau!
Vâ sûå sưëng cêët cao tiïëng hất hún bao giúâ hïët. Giûäa
nhûäng lc nhû úã Bïën Sc, giùåc M xốa mưåt thõ trêën mêët
khỗi bẫn àưì, cho xe i àêët Hụ K trưån nhâ cûãa vâo àêët
vúái cêy cỗ, dưìn mêëy ngân àưìng bâo ta vâo trẩi têåp trung
Ph Cûúâng, giûäa lc bẩo lûåc tung hoânh trïn mưåt àõa
àiïím nâo àố, thò lêëy gò phên biïåt chïët vúái sưëng àêy? -
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 29