Giáo trình Nguyên lý kế toán
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (11.84 MB, 184 trang )
CHƢƠNG
1
TỔNG QUAN VỀ
KẾ TỐN
Thơng tin kế tốn của một đơn vị cho biết tình hình “sức khỏe” tài chính,
cũng như hiệu quả hoạt động của đơn vị đó. Báo cáo tài chính là một phương
tiện mà kế tốn dùng để truyền tải thơng tin kế tốn của đơn vị mình cho tất
cả những ai có nhu cầu sử dụng thơng tin. Vấn đề xã hội đặt ra là chất lượng
của báo cáo tài chính phải được đảm bảo, sao cho tránh gây ra những hiểu
lầm ảnh hưởng đến quyết định kinh doanh của những người sử dụng thông
tin như chủ sở hữu, nhà đầu tư, nhà quản lý, chủ nợ, khách hàng, nhân viên…
Trong chương 1, chúng ta sẽ nghiên cứu tổng quan về kế toán với 2 vấn đề:
1. Bản chất của kế toán qua các nội dung: khái niệm kế tốn, vai trị và
chức năng của kế tốn; Đối tượng sử dụng thơng tin kế tốn và các lĩnh
vực kế tốn khác nhau; Mơi trường pháp lý kế toán và tầm quan trọng
của đạo đức nghề nghiệp;
2. Đối tƣợng kế toán đo lƣờng qua các nội dung: đối tượng kế tốn đo
lường; Phương trình kế tốn cơ bản, phương trình kế tốn mở rộng; Phân
tích ảnh hưởng của nghiệp vụ kinh tế phát sinh đến phương trình kế tốn.
MỤC TIÊU HỌC TẬP
MT01 Giải thích được chức năng và tầm quan trọng của kế toán
MT02 Phân biệt các lĩnh vực của kế tốn
MT03 Giải thích được tầm quan trọng của mơi trường pháp lý, đạo
đức nghề nghiệp kế tốn.
MT04 Nhận biết được đối tượng đo lường của kế toán. Giải thích các
yếu tố của phương trình kế tốn.
MT05 Phân tích sự ảnh hưởng của nghiệp vụ kinh tế phát sinh đến
phương trình kế tốn.
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
I. BẢN CHẤT CỦA KẾ TỐN
CHỨC NĂNG CỦA KẾ TỐN
MT01
Kế tốn là một hệ thống đo lường và xử lý thông tin kinh tế trong một tổ chức
thông qua việc thu thập dữ liệu, xử lý dữ liệu và truyền đạt thông tin cho những
người ra quyết định, mà những thơng tin đó phải hợp lý, đáng tin cậy và có thể so
sánh được.
Từ khái niệm kế tốn, ta thấy kế tốn có 3 chức năng cơ bản: Thu thập dữ liệu; Xử lý
dữ liệu; và Truyền đạt thơng tin _Hình 1.1_
HÌNH 1.1
Chức năng của kế tốn
Ngƣời ra quyết định
Nhu cầu thơng tin
Hệ thống kế tốn
Hoạt
động
kinh
doanh
Thơng tin
Thu thập dữ liệu
Xử lý dữ liệu
Nhận biết và ghi
chép các nghiệp vụ
kinh tế
Phân loại, sắp xếp
và tổng hợp dữ liệu
Truyền đạt thơng
tin
Lập báo cáo kế
tốn (các báo cáo
tài chính)
Thu thập dữ liệu: để thu thập được dữ liệu kế toán, trước hết kế toán phải nhận
diện được các nghiệp vụ hay sự kiện kinh tế có tính chất tài chính (đo lường được
bằng tiền). Sau đó dùng cơng cụ chứng từ kế tốn để ghi nhận và lưu lại các nghiệp vụ
hay sự kiện kinh tế phát sinh trong quá trình hoạt động của đơn vị. Đó là những dữ
liệu đầu vào của hệ thống kế tốn và mới chỉ là những dữ liệu thơ chưa có nhiều tác
dụng cho việc ra quyết định, chúng sẽ được lữu trữ để tiếp tục xử lý và sử dụng trong
tương lai.
Xử lý dữ liệu: để có những thơng tin hữu ích cho việc ra quyết định thì dữ liệu
ban đầu của kế tốn phải được xử lý. Thơng qua các cơng cụ kế tốn như hệ thống sổ
2
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
sách kế toán, và các phương pháp kế toán như “phương pháp tài khoản”, “phương
pháp ghi sổ kép”, “phương pháp tính giá”, v.v. dữ liệu kế tốn ban đầu (dữ liệu thơ) sẽ
được xử lý để trở thành các dự liệu kế toán hữu ích hơn cho người ra quyết định.
Truyền đạt thơng tin: câu hỏi đặt ra là làm thế nào để những người ra quyết định
có được những dữ liệu kế tốn hữu ích sau khi đã xử lý? Bản thân họ có thể khơng
phải là những người trực tiếp xử lý dữ liệu kế toán, vậy hệ thống kế toán phải có cơng
cụ nào đó để đưa những thơng tin hữu ích đến cho những người có nhu cầu sử dụng
thơng tin để ra quyết định? Câu trả lời đó chính là hệ thống các báo cáo kế tốn, mà
thơng thường đó là hệ thống các báo cáo tài chính (Bảng cân đối kế toán; Báo cáo kết
quả hoạt động kinh doanh; Báo cáo lưu chuyển tiền tệ; Thuyết minh báo cáo tài
chính). Vậy có thể nói ngắn gọn là hệ thống các báo cáo tài chính là phương tiện để
truyền đạt thơng tin kế tốn đến những người có nhu cầu sử dụng để ra quyết định.
Trong phạm vi nhiều loại hình tổ chức có hệ thống kế tốn, ta tập trung vào tổ
chức vì lợi nhuận mà có thể gọi là các doanh nghiệp, cơng ty, từ đó thơng tin kế tốn
trong các tổ chức vì lợi nhuận thường được dùng để ra quyết định kinh doanh. Do đó
trong cuốn sách này, bắt đầu từ nay chúng tơi sẽ sử dụng thuật ngữ là “Ra quyết định
kinh doanh” để diễn đạt ý nghĩa của việc sử dụng thông tin kế tốn hữu ích trong việc
ra quyết định đối với các tổ chức vì lợi nhuận (cơng ty, doanh nghiệp kinh doanh).
ĐỐI TƢỢNG SỬ DỤNG THƠNG TIN KẾ TỐN
MT01
Kế tốn thường được gọi là “ngơn ngữ của kinh doanh”, bởi tất cả các tổ chức đều
thiết lập một hệ thống thơng tin kế tốn để cung cấp những dữ liệu kế tốn cho những
người ra quyết định. Trong hình dưới đây minh hoạ thơng tin kế tốn phục vụ cho
nhiều đối tượng khác nhau và có thể chia ra làm 2 nhóm đối tượng: những người bên
ngồi doanh nghiệp và những người bên trong doanh nghiệp.
Những ngƣời bên ngoài doanh nghiệp
Người cho vay
Cổ đông
Các tổ chức chính phủ
Người tiêu dùng
Kiểm tốn viên độc lập
Khách hàng
Những ngƣời bên trong doanh nghiệp
Các nhà quản lý doanh nghiệp
Trưởng các phịng, ban
Kiểm tốn viên nội bộ
Nhân viên bán hàng
Người lập dự toán ngân sách
Kiểm soát viên
3
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
NHỮNG NGƢỜI BÊN NGỒI DOANH NGHIỆP
Đây là những người khơng trực tiếp tham gia điều hành hoặc không trực tiếp làm việc
trong doanh nghiệp. Họ bao gồm các cổ đông (nhà đầu tư); những người cho vay (chủ
nợ); các khách hàng; các nhà cung cấp; các nhà chính sách; các luật sư; các nhà mơi
giới; .v.v. Những nhóm người này chịu tác động nhất định bởi chất lượng thơng tin kế
tốn của doanh nghiệp, tức là việc ra quyết định kinh doanh của họ phụ thuộc vào
thơng tin có hợp lý, đáng tin cậy và có thể so sánh được hay khơng.
Kế tốn tài chính là một lĩnh vực kế tốn cung cấp thơng tin chủ yếu cho những
người bên ngồi doanh nghiệp thơng qua các báo cáo tài chính. Các báo cáo tài chính
thường chỉ cung cấp những thơng tin kế tốn có tính tổng hợp, nên đối tượng sự dụng
thơng tin từ các báo cáo này cũng rộng lớn và đa dạng, khơng chỉ những người bên
ngồi doanh nghiệp sử dụng mà những người bên trong doanh nghiệp cũng có thể sử
dụng. Tuy nhiên mục tiêu của các báo cáo tài chính chủ yếu là cung cấp thơng tin cho
những người bên ngồi doanh nghiệp.
Ví dụ: Các ngân hàng và các quỹ đầu tư (những người cho vay), qua các báo cáo tài chính họ có thể
đánh giá khả năng chi trả nợ gốc và lãi vay của doanh nghiệp.
Các cổ đông (các nhà đầu tư) là những người sở hữu cơng ty cổ phần họ sử dụng thơng tin tài
chính được cung cấp từ các báo cáo tài chính để quyết định là có nên mua, nên giữ, hay nên bán
cổ phiếu mà họ đang nắm giữ hay không. v.v.
NHỮNG NGƢỜI BÊN TRONG DOANH NGHIỆP
Đây là những người trực tiếp tham gia điều hành hoặc trực tiếp làm việc trong doanh
nghiệp. Họ sử dụng thơng tin kế tốn để gia tăng năng suất và hiệu quả sản xuất kinh
doanh của doanh nghiệp.
Kế toán quản trị là một lĩnh vực của kế tốn, cung cấp thơng tin nội bộ phục vụ
cho những người bên trong doanh nghiệp. Những báo cáo kế tốn nội bộ khơng nhất
thiết phải tn thủ những ngun tắc, những ràng buộc như những báo cáo thiết lập
cho những người bên ngồi doanh nghiệp, thay vào đó nó được thiết lập theo yêu cầu
cụ thể đặc điểm thông tin mà những người bên trong doanh nghiệp mong muốn.
4
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
Ví dụ: Giám đốc Bộ phận Nghiên cứu và Phát triển (R&D) cần những thơng tin về doanh thu và chi
phí của các dự án để đề xuất những thay đổi trong các sản phẩm và dịch vụ.
Giám đốc Mua hàng cần biết họ mua hàng gì? Khi nào thì mua? Và mua bao nhiêu?
Giám đốc Nhân sự cần thông tin về tiền lương phải trả cho nhân viên, những khoản bắt buộc trả
theo lương, những phúc lợi, những khoản thưởng cho người lao động.
Giám đốc sản xuất cần thơng tin kế tốn để kiểm sốt về chi phí giá thành và kiểm soát chất
lượng sản phẩm. v.v.
Cả hai đối tượng người bên ngoài và bên trong doanh nghiệp đều dựa vào hệ
thống kiểm soát nội bộ để giám sát và kiểm soát các hoạt động kinh doanh. Kiểm soát
nội bộ là các thủ tục được thiết kế để bảo vệ tài sản của doanh nghiệp, đảm bảo các
báo cáo kế toán đáng tin cậy, gia tăng tính hiệu quả và đảm bảo sự cam kết về các
chính sách của doanh nghiệp.
CÁC LĨNH VỰC CỦA KẾ TỐN
MT02
KẾ TỐN TÀI CHÍNH
Là một lĩnh vực kế tốn cung cấp thơng tin chủ yếu cho những người bên ngồi doanh
nghiệp thơng qua báo cáo tài chính. Thơng thường, cuối mỗi kỳ kế tốn các doanh
nghiệp phải lập 4 báo cáo tài chính, gồm Bảng cân đối kế toán; Báo cáo kết quả hoạt
động kinh doanh; Báo cáo lưu chuyển tiền tệ; và Thuyết minh báo cáo tài chính.
Kế tốn tài chính u cầu phải tn thủ các Nguyên tắc kế toán chung được thừa
nhận (Generally Accepted Accounting Principles – GAAP). Đặc điểm thơng tin kế
tốn tài chính là có ngữ cảnh lịch sử, là thơng tin định lượng, thể hiện dưới dạng là
tiền tệ, và có thể xác nhận được. Thơng tin kế tốn tài chính phản ánh các hoạt động
trên phạm vi toàn tổ chức. Đối với các cơng ty đại chúng thì báo cáo tài chính của họ
bắt buộc phải được kiểm tốn bởi cơng ty kiểm tốn độc lập.
KẾ TỐN QUẢN TRỊ
Là một lĩnh vực của kế tốn, cung cấp thơng tin nội bộ phục vụ cho những người bên
trong doanh nghiệp. Kế tốn quản trị được dùng để tập hợp các thơng tin kể cả tài
chính và phi tài chính. Thơng tin được sử dụng dưới 3 chức năng của kế toán quản trị,
đó là: (1) lập kế hoạch; (2) thực hiện kế hoạch; và (3) kiểm sốt. Kế tốn quản trị
khơng yêu cầu phải tuân thủ theo GAAP và đặc điểm thơng tin kế tốn quản trị là
5
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
hướng đến tương lai, nhằm giúp các nhà quản lý doanh nghiệp ra quyết định kinh
doanh trong tương lai.
KẾ TOÁN THUẾ
Là lĩnh vực kế toán tập trung vào việc xác định thu nhập chịu thuế của cá nhân và
doanh nghiệp. Luật thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp đã chi phối
rất nhiều đến kế toán thuế. Kế toán thuế có những nguyên tắc riêng do cơ quan thuế
ban hành có sự khác biệt so với các nguyên tắc kế tốn chung (GAAP), từ đó có thể
dẫn đến sự khác nhau giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế. Tuy nhiên, đặc
điểm thơng tin kế tốn thuế cũng giống đặc điểm thơng tin của kế tốn tài chính (Cơ
quan thuế là đối tượng sử dụng thông tin do kế toán thuế cung cấp), tức là chủ yếu
cung cấp thơng tin cho người bên ngồi doanh nghiệp. Vì vậy có thể nói kế tốn thuế
là một lĩnh vực của kế tốn tài chính.
KIỂM TỐN
Là một q trình kiểm tra và đánh giá các bằng chứng liên quan đến những thơng tin
kế tốn, nhằm xác định và báo cáo về mức độ phù hợp giữa những thơng tin đó với
các chuẩn mực đã được thiết lập. Q trình kiểm tốn phải được thực hiện bởi các
kiểm toán viên đủ năng lực và độc lập. Kiểm tốn có thể phân thành: kiểm toán độc
lập; kiểm toán nhà nước; kiểm toán nội bộ.
Kiểm toán độc lập là hoạt động kiểm toán được tiến hành bởi các kiểm tốn viên
thuộc các cơng ty kiểm toán chuyên nghiệp. Kiểm toán độc lập là hoạt động dịch vụ
được pháp luật thừa nhận và quản lý chặt chẽ. Các kiểm toán viên độc lập là những
người hội đủ các tiêu chuẩn theo chuẩn mực kiểm toán và các quy định pháp lý về
hành nghề kiểm toán, cịn được gọi là các kế tốn viên cơng chứng (Certified Public
Accountant - CPA). Kiểm toán độc lập chủ yếu là kiểm tốn báo cáo tài chính.
Nếu kiểm tốn độc lập là hoạt động dịch vụ có thu phí thì kiểm tốn nhà nước
lại là cơng việc kiểm tốn do cơ quan kiểm toán nhà nước tiến hành theo luật định và
khơng thu phí kiểm tốn. Kiểm tốn nhà nước chủ yếu là kiểm toán tuân thủ, xem xét
việc chấp hành các chính sách luật lệ của Nhà nước và đánh giá sự hữu hiệu, hiệu quả
hoạt động tại các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước. Cơ quan kiểm toán nhà nước là
6
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
một tổ chức trong bộ máy quản lý Nhà nước. Kiểm toán viên nhà nước là các viên
chức Nhà nước.
Kiểm toán nội bộ là một bộ phận kiểm soát trong doanh nghiệp, thực hiện kiểm
tra vì lợi ích của doanh nghiệp. Cơng việc thực hiện chủ yếu là kiểm tra, đánh giá và
kiểm sốt tính thích đáng và hiệu quả của các hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ.
Kiểm toán nội bộ được thực hiện bởi các kiểm toán viên nội bộ của doanh nghiệp tiến
hành theo yêu cầu của nhà quản lý doanh nghiệp. Chức năng của kiểm toán nội bộ là
kiểm tra, xác nhận và đánh giá. Nội dung kiểm tốn thường là kiểm tốn báo cáo tài
chính; kiểm toán báo cáo kế toán quản trị của doanh nghiệp; kiểm toán tuân thủ; và
kiểm toán hoạt động. Trên thực tế phạm vi của kiểm tốn nội bộ có thể thay đổi tùy
thuộc vào qui mô, cơ cấu, cũng như yêu cầu của các nhà quản lý doanh nghiệp.
CÁC YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA KẾ TỐN
MT01
Trong khái niệm kế tốn chúng ta đã đề cập đến 3 yêu cầu về thơng tin kế tốn, đó là
tính “hợp lý”, “đáng tin cậy”, và “có thể so sánh được”. Tuy nhiên để làm rõ hơn 3
yêu cầu này chúng ta có thể phát triển chi tiết hơn thành 6 yêu cầu cụ thể về thơng tin
kế tốn như trong Chuẩn mực kế tốn số 01 của Việt Nam đã đề cập, đó là: Trung
thực; Khách quan; Đầy đủ; Kịp thời; Dễ hiểu; Có thể so sánh.
(1) Trung thực: các thơng tin và số liệu kế toán phải được ghi chép và báo cáo
trên cơ sở các bằng chứng đầy đủ, khách quan và đúng với thực tế về hiện trạng, bản
chất nội dung và giá trị của nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
(2) Khách quan: các thông tin và số liệu kế toán phải được ghi chép và báo cáo
đúng với thực tế, khơng bị xun tạc, khơng bị bóp méo.
(3) Đầy đủ: mọi nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh liên quan đến kỳ kế toán
phải được ghi chép và báo cáo đầy đủ, khơng bị bỏ sót.
(4) Kịp thời: các thơng tin và số liệu kế tốn phải được ghi chép và báo cáo kịp
thời, đúng hoặc trước thời hạn quy định, không được chậm trễ.
(5) Dễ hiểu: các thơng tin và số liệu kế tốn trình bày trong báo cáo tài chính
phải rõ ràng, dễ hiểu đối với người sử dụng. Người sử dụng ở đây được hiểu là người
7
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
có hiểu biết về kinh doanh, kinh tế, tài chính, kế tốn ở mức trung bình. Thơng tin về
các vấn đề phức tạp trong báo cáo tài chính phải được giải trình ở phần thuyết minh.
(6) Có thể so sánh: các thơng tin và số liệu kế toán giữa các kỳ kế toán trong
một doanh nghiệp và giữa các doanh nghiệp chỉ có thể so sánh được khi tính tốn và
trình bày nhất qn. Trường hợp khơng nhất qn thì phải giải trình trong phần thuyết
minh để người sử dụng báo cáo tài chính có thể so sánh thơng tin giữa các kỳ kế tốn,
giữa các doanh nghiệp hoặc giữa thơng tin thực hiện với thơng tin dự tốn, kế hoạch.
Các u cầu kế toán phải được thực hiện đồng thời. Như: trung thực bao hàm yêu cầu
khách quan; yêu cầu kịp thời nhưng phải đầy đủ, dễ hiểu và có thể so sánh được.
MƠI TRƢỜNG PHÁP LÝ VỀ KẾ TỐN
MT03
LUẬT KẾ TỐN
Để thống nhất quản lý trong lĩnh vực kế toán, bảo đảm kế tốn là cơng cụ quản lý,
giám sát chặt chẽ, có hiệu quả mọi hoạt động kinh tế, tài chính, cung cấp thơng tin đầy
đủ, trung thực, kịp thời, công khai, minh bạch, đáp ứng yêu cầu tổ chức, quản lý điều
hành của cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân, Quốc hội nước Cộng
hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ban hành Luật kế toán vào ngày 17/06/2003.
Luật kế toán là một văn bản phát luật cao nhất trong hệ thống các văn bản pháp
luật liên quan đến lĩnh vực kế toán. Luật kế toán ra đời đã tạo một hành lang pháp lý
vững chắc, thuận lợi cho ngành kế toán phát triển và hội nhập quốc tế về kế toán. Luật
kế toán đã có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2004.
Luật kế tốn bao gồm 64 điều, thuộc hệ thống luật chuyên ngành, nó quy định
những vấn đề chung nhất và cơ bản nhất về trách nhiệm quản lý, sử dụng, cung cấp
thông tin, tài liệu kế toán. Dưới Luật kế toán là có Nghị định và dưới nghị định là có
Thơng tư để hướng dẫn cụ thể việc áp dụng luật trong cuộc sống.
CHUẨN MỰC VÀ KHN MẪU KẾ TỐN
Chuẩn mực kế toán là những hướng dẫn về phương pháp và nguyên tắc để ghi nhận,
đo lường, trình bày và cơng khai các nghiệp vụ kinh tế - tài chính trên báo cáo tài
chính. Chuẩn mực kế tốn bao hàm các Ngun tắc kế toán chung được thừa nhận
8
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
(GAAP), đảm bảo báo cáo tài chính của các doanh nghiệp được trình bày một cách
trung thực và hợp lý.
Chuẩn mực kế toán Việt Nam (Vietnamese Accounting Standards - VAS):
Để đáp ứng yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, tài chính, nâng cao chất
lượng thơng tin kế tốn cung cấp trong nền kinh tế quốc dân và để kiểm tra, kiểm sốt
chất lượng cơng tác kế tốn, vào cuối năm 2001, Bộ tài chính đã ban hành 4 chuẩn
mực kế tốn đợt 1 và đã có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2002.
Đến này Việt Nam có 26 chuẩn mực kế tốn và thơng tư hướng dẫn thi hành các
chuẩn mực này. Thông qua sự trợ giúp của các tổ chức quốc tế, Việt Nam đã xây dựng
hệ thống chuẩn mực kế toán trên nền tảng của hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế.
Chuẩn mực kế toán Quốc tế (International Accounting Standards - IAS)
Sự đa dạng về thực tế kế tốn giữa các quốc gia gây nhiều khó khăn trong giao
thương quốc tế, và vấn đề này đã được tranh luận qua nhiều thập niên. Sự khác biệt
giữa hệ thống kế toán các quốc gia đã cản trở các luồng vốn đầu tư giữa các quốc gia.
Với sự nỗ lực của nhiều thập niên trong việc hoà hợp các báo cáo tài chính ở tầm
quốc tế. Để đẩy nhanh tiến trình hồ hợp quốc tế về kế tốn, đến hội nghị quốc tế về
kế toán lần thứ 10 ở Sydney vào năm 1972, Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế
(International Accounting Standards Committee - IASC) đã ra đời và đặt trụ sở chính
ở London. Nhiệm vụ của IASC là phát triển các chuẩn mực kế tốn để có thể áp dụng
rộng rãi cho nhiều quốc gia trên thế giới và hội nghị đầu tiên được tổ chức vào tháng 6
năm 1973. Cho đến ngày nay, IASC đã ban hành được 42 chuẩn mực - International
Accounting Standards (IAS). Các chuẩn mực này cũng được Việt Nam biên dịch và
sử dụng để soạn thảo các chuẩn mực kế toán Việt Nam.
Chuẩn mực Báo cáo tài chính Quốc tế (International Financial Reporting
Standards - IFRS)
Giữa những năm 1973 và 2000, các IAS đã được ban hành và áp dụng rộng rãi
trên thế giới. Từ năm 2001, IASC mô tả các nguyên tắc kế toán với tên gọi mới là
Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS), mặc dù các IAS vẫn được thừa nhận.
Năm 2005, đánh dấu sự bắt đầu của kỷ nguyên mới về cách quản lý kinh doanh
toàn cầu và hoàn thành sự nỗ lực trong 30 năm bằng việc ban hành các IFRS cho thị
9
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
trường vốn trên thế giới. IFRS do Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế (IASB) và Hội
đồng hướng dẫn lập báo cáo tài chính quốc tế (International Financial Reporting
Interpretations Committee – IFRIC) biên soạn theo định hướng phục vụ cho thị trường
vốn và hệ thống lập báo cáo tài chính. Phương thức lập báo cáo tài chính được mơ tả
là tập trung vào mối quan hệ giữa doanh nghiệp với nhà đầu tư và luồng thông tin đến
thị trường vốn.
Hiện nay nhiều doanh nghiệp và tổ chức tại Việt Nam áp dụng Chuẩn mực Báo
cáo Tài chính Quốc tế (IFRS). Việc áp dụng IFRS giúp tăng cường khả năng so sánh
và tính minh bạch của báo cáo tài chính. Các báo cáo tài chính lập theo IFRS được
nhiều nước trên thế giới chấp nhận. Các yếu tố này là điều kiện tiên quyết để tiếp cận
thị trường vốn quốc tế.1
CHẾ ĐỘ KẾ TỐN VIỆT NAM
Chế độ kế tốn là những quy định và hướng dẫn về kế toán trong một lĩnh vực hoặc
một số công việc cụ thể do cơ quan quản lý nhà nước về kế toán hoặc tổ chức được cơ
quan quản lý nhà nước về kế toán ủy quyền ban hành.
Tại Việt Nam, Bộ tài chính là cơ quan ban hành chế độ kế toán. Hiện nay, Chế độ kế
tốn doanh nghiệp theo thơng tư số 200/2014/TT/BTC, ban hành ngày 22/12/2014 của
Bộ Tài Chính (Thay thế cho quyết định 15/2006/QĐ-BTC) là văn bản pháp quy chi
phối phần lớn chính sách kế tốn của nhiều loại hình doanh nghiệp đang hoạt động
trên lãnh thổ Việt Nam. Chế độ kế toán chính là những hướng dẫn và quy định cụ thể
của các Chuẩn mực kế toán.
CÁC HIỆP HỘI NGHỀ NGHIỆP KẾ TỐN VIỆT NAM
Hội Kế tốn và Kiểm tốn Việt Nam (Vietnam Association of Accountants
and Auditors – VAA)2 là tổ chức nghề nghiệp của các tổ chức và cá nhân làm nghề
kế toán và kiểm toán ở Việt Nam. VAA hoạt động theo pháp luật của nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam, chịu sự quản lý nhà nước của Bộ Tài chính. Hội là thành
viên của Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), thành viên
1
Theo KPMG Việt Nam
2
Theo website VAA Việt Nam
10
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
chính thức của Liên đồn Kế tốn Quốc tế (IFAC) và Hiệp hội Kế tốn Đơng Nam Á
(AFA). Mục đích của hội là:
Tập hợp, đoàn kết các tổ chức và cá nhân hoạt động trong lĩnh vực kế toán và
-
kiểm toán ở Việt Nam vì sự nghiệp duy trì và phát triển nghề nghiệp;
-
Nâng cao chất lượng nghiệp vụ chun mơn;
-
Giữ gìn phẩm chất, đạo đức nghề nghiệp nhằm phục vụ ngày càng tốt hơn yêu
cầu quản lý kinh tế, tài chính của đất nước;
Hội nhập với tổ chức nghề nghiệp kế toán và kiểm toán các nước trong khu vực
-
và thế giới.
Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (Vietnam Association of Certified
Public Accountants -VACPA)3 là tổ chức nghề nghiệp của những người có Chứng
chỉ kiểm tốn viên độc lập (CPA VN) và các doanh nghiệp kiểm tốn ở Việt Nam.
Mục đích của Hội là tập hợp, đoàn kết các cá nhân và doanh nghiệp cùng nghề
kiểm tốn; duy trì, phát triển và nâng cao trình độ kiểm tốn viên, kiểm tốn viên hành
nghề; chất lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán; giữ gìn uy tín và phẩm chất đạo đức
nghề nghiệp; không ngừng gia tăng giá trị hội viên để trở thành Hội nghề nghiệp
chuyên nghiệp được khu vực và quốc tế thừa nhận, góp phần cơng khai, minh bạch
thơng tin kinh tế, tài chính của doanh nghiệp và tổ chức theo qui định của pháp luật.
VACPA đã từng bước đạt được các mục đích đề ra, như khơng ngừng gia tăng
số lượng và chất lượng hội viên; tạo được niềm tin của Hội viên và các cơng ty kiểm
tốn; đặc biệt được cộng đồng quốc tế chính thức thừa nhận (được kết nạp làm thành
viên chính thức của Hiệp hội kế tốn Châu Á - Thái Bình Dương (CAPA) từ tháng
6/2010), các tổ chức nghề nghiệp quốc tế danh tiếng như ACCA, CPA Aus, ICPAS,
ICAEW, ICAA, CIMA, NIA, IMA, ICAI... đánh giá cao và đặt quan hệ hợp tác.
Chi Hội Kế toán Hành nghề Việt Nam (Vietnam Association of Chartered
Accountants - VICA)4
VICA là một Hội nghề nghiệp chuyên nghiệp của các cá nhân có Chứng chỉ
hành nghề Kế tốn (APC) hoặc chứng chỉ Kiểm toán viên (KTV) do Bộ Tài chính cấp
3
4
Theo website VACPA Việt Nam
Theo website của VICA ( />
11
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
đang hành nghề cung cấp dịch vụ kế toán và các tổ chức kế toán, kiểm toán độc lập
đang hoạt động tại Việt Nam. Chi Hội hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ,
bình đẳng vì lợi ích và uy tín nghề nghiệp;
Chi Hội hoạt động với các mục đích quy tụ các cá nhân hành nghề kế toán và tổ
chức đang cung cấp dịch vụ kế toán, được phép hoạt động tại Việt Nam nhằm mục
đích giúp đỡ hỗ trợ nhau duy trì và phát triển nghề nghiệp kế tốn, giữ gìn phẩm chất
đạo đức nghề nghiệp, nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp cho xã hội.
Nhiệm vụ của VICA đối với Nhà nước và nghề nghiệp là tham gia vào việc xây
dựng, bổ sung sửa đổi các chính sách, quản lý kinh tế trong các lĩnh vực tài chính, kế
toán, thuế, v.v. .do Nhà nước soạn thảo trước khi ban hành. Xây dựng các tài liệu
hướng dẫn hoạt động nghề nghiệp, nghiệp vụ hành nghề kế toán cho hội viên. Hàng
năm có trách nhiệm báo cáo Bộ Tài chính tình hình và kết quả thưch hiện các nhiệm
vụ được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giao.
ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP
MT03
Tầm quan trọng của đạo đức nghề nghiệp kế toán
Mục tiêu của kế tốn là cung cấp thơng tin hữu ích cho những người ra quyết
định. Thông tin hữu ích là phải đảm bảo tính hợp lý, đáng tin cậy, và có thể so sánh
được. Từ đó những tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp trong kế toán được đặt ra để đảm
bảo thơng tin kế tốn đạt được 3 u cầu cơ bản đó, bảo vệ quyền lợi của người sử
dụng thơng tin kế tốn. Người có Đạo đức là người biết phân biệt hành vi nào là
“đúng”, “sai”, hành vi nào là “tốt”, “xấu”. Tuy nhiên, giữa nhận thức và hành động
đơi khi khơng đồng nhất. Một người có giáo dục nhưng chưa chắc hành động của họ
lại có đạo đức. Như vậy việc xây dựng các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp nhằm
hướng những người hành nghề phải tuân thủ theo các chuẩn mực để bảo vệ thanh
danh của chính bản thân họ và bảo vệ nghề nghiệp mà họ đang làm.
Thông thường các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp là do Hiệp hội nghề nghiệp
thuộc lĩnh vực đó ban hành, và đơi khi những tiêu chuẩn đó cũng được quy định trong
các bộ luật chuyên ngành có tính bắt buộc. Ví dụ tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp của
những người hành nghề kế tốn, kiểm tốn thì do các Hiệp hội kế toán, kiểm toán ban
12
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
hành; tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp của các bác sĩ thì do Hiệp hội ngành y ban
hành. Nếu một ai đó khi hành nghề mà vi phạm đạo đức nghề nghiệp gây hậu quả xấu
cho cá nhân, tổ chức khác trong xã hội thì các Hiệp hội có thể khai trừ ra khỏi thành
viên của Hiệp hội và có thể khơng được hành nghề trong lĩnh vực đó nữa, nếu ở mức
độ nghiêm trọng thì bị truy cứu pháp luật.
Các tiêu chuẩn của đạo đức nghề nghiệp kế toán
Cũng như các quốc gia khác trên thế giới, các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp là
do một hiệp hội hành nghề độc lập ban hành hoặc do một cơ quan chính phủ ban hành.
Tại Việt nam, Bộ tài chính đã ban hành và cơng bố bộ chuẩn mực đạo đức nghề
nghiệp kế tốn, kiểm toán Việt nam theo quyết định 87/2005/QĐ-BTC, ngày
01/12/2005. Ban hành kèm theo Quyết định này là "Chuẩn mực đạo đức nghề
nghiệp kế toán, kiểm toán Việt Nam" áp dụng cho tất cả người làm kế toán, người
làm kiểm toán và cơng ty kế tốn, kiểm tốn. Trong đoạn 35 của Chuẩn mực này đã
đưa ra các tiêu chuẩn cơ bản5, gồm: Độc lập; Chính trực; Khách quan; Năng lực
chuyên mơn và tính thận trọng; Tính bảo mật; Tư cách nghề nghiệp; Tuân thủ chuẩn
mực chuyên môn.
II. ĐỐI TƢỢNG ĐO LƢỜNG CỦA KẾ TỐN
Kế tốn là một hệ thống đo lường và xử lý thông tin kinh tế trong một tổ chức. Vậy
câu hỏi đặt ra là “thông tin kinh tế kế toán phải đo lường và xử lý cụ thể là gì?” Hay
nói ngắn gọn “kế tốn đo lường cái gì?” Câu hỏi đó sẽ được trả lời rõ trong mục này.
ĐẶC ĐIỂM ĐỐI TƢỢNG ĐO LƢỜNG CỦA KẾ TỐN
MT04
Kế tốn được xem là một mơn khoa học thực thụ bởi vì có đối tượng nghiên cứu
là “tài sản” và “nguồn hình thành nên tài sản” – cịn gọi là “nguồn vốn”. Trong q
trình sản xuất kinh doanh, có các sự kiện hay biến cố phát sinh hằng ngày sẽ ảnh
hưởng và làm biến động đến tài sản và nguồn vốn của doanh nghiệp, ta gọi đo là các
“nghiệp vụ kinh tế”. Nghiệp vụ kinh tế cần được kế toán ghi nhận vào sổ sách kế toán.
5
Tham khảo quyết định 87/2005/QĐ-BTC, để biết rõ nội dung của các nguyên tắc cơ bản.
13
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
Nghiệp vụ kinh tế (NVKT) là một khái niệm pháp lý, đó là những sự kiện hoặc
những biến cố kinh tế làm ảnh hưởng đến tài sản và nguồn vốn của doanh nghiệp.
Vậy để ghi nhận và đo lường các NVKT thì kế toán phải: (1) xác định rõ phạm
vi biểu hiện của NVKT phát sinh trong khoảng thời gian và không gian nào? và (2)
Dùng cơng cụ gì để đo lường những NVKT đó để có những thơng tin định lượng?
(1) Dưới góc độ kế tốn, một doanh nghiệp là một thực thể tách biệt, không
những độc lập với chủ nợ và khách hàng, mà còn độc lập với chủ sở hữu của doanh
nghiệp. Vấn đề này được đề cập trong khái niệm “thực thể kinh doanh”. Khi có một
NVKT thì phải xác định rằng nghiệp vụ đó phát sinh trong phạm vi đơn vị nào thì đơn
vị đó mới ghi nhận vào sổ sách kế tốn. Nhờ có khái niệm này mà doanh nghiệp mới
ghi nhận và đo lường được các đối tượng kế tốn. Ví dụ: một doanh nghiệp phải có con dấu
và tài khoản ngân hàng riêng và hồn toàn tách biệt với tài khoản ngân hàng của chủ sở hữu.
(2) Thơng tin kế tốn tài chính là những thông tin định lượng cho nên mọi
NVKT đều được ghi nhận bằng thước đo giá trị. Khái niệm này được gọi là “thước đo
tiền tệ”. Đơn vị tiền tệ được dùng như là một thước đo chung cho mọi NVKT, nhờ
vậy mà tất cả các đối tượng kế toán trong tổ chức được quy đổi về cùng một thước đo
để thơng tin tài chính có thể so sách được. Đơn vị tiền tệ của một quốc gia là khác
nhau, do đó với các cơng ty đa quốc gia khi đo lường đối tượng kế toán trên phạm vi
xuyên quốc gia phải quy đổi theo tỷ giá hối đoái của từng loại đồng tiền.
Vậy kế toán phải đo lường và xử lý các thông tin về sự thay đổi của tài sản và nguồn
vốn của một doanh nghiệp bởi các NVKT thông qua đơn vị đo lường thống nhất là
đơn vị tiền tệ. Cách đo lường và xử lý thông tin của kế toán được thực hiện bằng việc
vận dụng ý nghĩa của phương trình kế tốn vào phân tích NVKT.
PHƢƠNG TRÌNH KẾ TỐN
MT04
PHƢƠNG TRÌNH KẾ TỐN CƠ BẢN
Hệ thống kế toán phản ánh 2 mặt cơ bản của một doanh nghiệp, đó là: Tài sản và Nguồn hình
thành nên tài sản (hay nguồn vốn). Tài sản là những nguồn lực mang lại lợi ích tương lai cho
14
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
doanh nghiệp mà được sở hữu hoặc kiểm soát bởi doanh nghiệp. Vậy những tài sản này do
đâu mà có? Nó được hình thành trong doanh nghiệp từ đâu? Ai tài trợ cho những tài sản này?
Ví dụ 1.1
Tài sản và Nguồn vốn
Một công ty muốn mua một chiếc ô tô trị giá 1 tỷ đồng, nhưng khả năng cơng ty chỉ có 700
triệu đồng. 700 triệu đồng này là tiền của công ty tích luỹ và được sở hữu nó một cách hợp
pháp. Dưới góc độ kế tốn, 700 triệu đồng này gọi là vốn chủ sở hữu. Vậy, để mua được
chiếc xe ô tô này công ty phải cần thêm 300 triệu đồng nữa, và chỉ có một cách duy nhất là
công ty phải đi vay một đơn vị hoặc cá nhân khác để có đủ tiền mua xe và cam kết phải trả
lại cho họ trong tương lai. Dưới góc độ kế toán, 300 triệu đồng này gọi là nợ phải trả.
Qua ví dụ 1.1 ta thấy nợ phải trả và vốn chủ sở hữu là nguồn (nguồn vốn) để
mua được tài sản (là chiếc xe ô tô). Mối quan hệ giữa tài sản, nợ phải trả, và vốn chủ
sở hữu được phản ánh thơng qua phƣơng trình kế tốn cơ bản (PTKTCB) sau:
Tài sản = Nguồn vốn
(hoặc)
Tài sản = Nợ phải trả + Vốn chủ sở hữu
(1 Tỷ)
(300 triệu)
(700 triệu)
Nợ phải trả thường xếp đứng trước vốn chủ sở hữu trong PTKTCB bởi vì tính
pháp lý của nợ phải trả cao hơn vốn chủ sở hữu. Tức là doanh nghiệp phải cam kết trả
nợ cho các chủ nợ và khi có tiền phải ưu tiên trả nợ trước, trong khi đó vốn chủ sở hữu
thì doanh nghiệp khơng phải cam kết trả lại nếu doanh nghiệp bị thua lỗ. PTKTCB áp
dụng ở mọi thời điểm cho tất cả các nghiệp vụ và sự kiện kinh tế - tài chính trong tất
cả các loại hình tổ chức.
Các thành phần trong phƣơng trình kế tốn:
- Tài sản: các nguồn lực được sở hữu hoặc kiểm soát bởi một doanh nghiệp. Những
nguồn lực này được kỳ vọng mang lại lợi ích trong tương lai cho doanh nghiệp.
Máy móc thiết bị, phương tiện vận tải, tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, hàng hoá, … là tài sản của
doanh nghiệp. Các khoản nợ phải thu cũng là tài sản của doanh nghiệp vì doanh nghiệp có quyền
được thu tiền hay một tài sản khác trong tương lai.
- Nợ phải trả: xác nhận quyền của chủ nợ trên tài sản của doanh nghiệp. Quyền của
chủ nợ ràng buộc trách nhiệm của doanh nghiệp phải hoàn trả cho chủ nợ có thể
bằng tiền, bằng tài sản khác, hoặc bằng cách cung cấp dịch vụ.
15
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
Trong ví dụ 1.1 về mua xe ô tô, 300 triệu đồng là khoản công ty đi vay để mua xe, vậy người cho
công ty vay tiền gọi là chủ nợ và họ là người gián tiếp tạo ra tài sản cho doanh nghiệp là chiếc xe ô
tô. Nghĩa là, chúng ta đã có quyền sở hữu ơ tơ này cùng với một nghĩa vụ phát sinh là phải hoàn trả
cho chủ nợ có thể bằng tiền, tài sản khác, hoặc bằng cách cung cấp dịch vụ với giá trị tương đương
300 triệu đồng.
- Vốn chủ sở hữu: xác nhận quyền sở hữu của chủ sở hữu trên tài sản của doanh
nghiệp.
Trong ví dụ 1.1 về mua ô tô, 700 triệu đồng là số tiền do công ty tự bỏ ra để mua xe, và do chính
cơng ty là người sở hữu chiếc xe, nên cơng ty có quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định
đoạt chiếc xe ơ tơ đó.
Nếu ta lấy Tài sản trừ đi Nợ phải trả thì ta được Vốn chủ sở hữu, đây cũng là lý do
vì sao người ta gọi vốn chủ sở hữu là tài sản rịng. Do đó ta có thể viết lại PTKTCB
như sau:
Tài sản - Nợ phải trả = Vốn chủ sở hữu
(1 tỷ)
(300 triệu)
(700 iệu)
PHƢƠNG TRÌNH KẾ TỐN MỚ RỘNG
Từ phương trình kế tốn cơ bản là: Tài sản = Nợ phải trả + Vốn chủ sở hữu, ta có thể
phân tích chi tiết hơn bằng cách mở rộng phương trình để thấy được bản chất hoạt
động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Vốn chủ sở hữu thường chủ yếu được hình thành từ vốn góp của chủ sở hữu và
lợi nhuận chưa giữ lại (nói ngắn gọn là lợi nhuận) từ quá trình hoạt động kinh doanh
của doanh nghiệp. Để dễ hình dung vấn đề này ta lấy ví dụ 1.2 sau:
Ví dụ 1.2
Lợi nhuận và Vốn chủ sở hữu
Giả sử 3 sinh viên mới ra trường cùng nhau thành lập công ty kinh doanh mặt hàng rau sạch,
lấy tên là Clean & Green. Mỗi bạn góp vào cơng ty 200 triệu đồng tiền mặt, vậy 3 bạn là 600
triệu đồng. 3 bạn này là sáng lập viên của công ty và là người chủ sở hữu công ty Clean &
Green, nên 600 triệu đồng gọi là vốn góp của chủ sở hữu. Vậy công ty Clean & Green hiện tại
có tài sản là 600 triệu đồng tiền mặt và nó cũng là nguồn vốn kinh doanh của cơng ty.
Sau 2 năm làm ăn khấm khá, Clean & Green mua được một chiếc xe tải trị giá 400 triệu đồng
để chở hàng giao tận nơi cho khách hàng. Công ty cho biết họ khơng dùng tiền vốn góp ban
đầu để mua xe mà tiền mua xe là tiền tích luỹ được sau 2 năm làm ăn. Như vậy tài sản của
16
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
cơng ty đã tăng lên 400 triệu đồng (chính là chiếc xe tải), do đó nguồn vốn của cơng ty cũng
tăng lên 400 triệu đồng. Nếu chúng ta bỏ qua nợ phải trả và vốn góp của chủ sở hữu vẫn
khơng đổi thì rõ ràng 400 triệu đồng này là từ lợi nhuận của cơng ty trong 2 năm do làm ăn
có lãi. Hay nói cách khác vốn chủ sở hữu của cơng ty có một thành phần trong đó là lợi
nhuận nếu cơng ty làm ăn có lãi.
Muốn tăng vốn chủ sở hữu (tăng nguồn vốn) thì có 2 cách là tăng vốn góp của
chủ sở hữu hoặc tăng lợi nhuận của doanh nghiệp. Cịn vốn chủ sở hữu giảm thì phần
lớn là do doanh nghiệp làm ăn thua lỗ và mất dần vốn. Khi vốn đầu tư của chủ sở hữu
không đổi thì lợi nhuận là yếu tố chính làm thay đổi vốn chủ sở hữu.
Từ phương trình tài chính cơ bản: Lợi nhuận = doanh thu – chi phí, ta có: khi
lợi nhuận tăng đồng nghĩa với doanh thu tăng hoặc chi phí giảm, từ đó sẽ làm tăng
vốn chủ sở hữu; ngược lại, khi lợi nhuận giảm đồng nghĩa với doanh thu giảm hoặc
chi phí tăng, từ đó sẽ làm giảm vốn chủ sở hữu. Hay nói cách khác doanh thu và chi
phí có ảnh hưởng đến sự tăng, giảm của nguồn vốn, nên ta có thể viết lại phương trình
kế tốn cơ bản như sau:
Tài sản = Nợ phải trả + Vốn góp chủ sở hữu + Doanh thu - Chi phí
Phương trình trên gọi là phƣơng trình kế tốn mở rộng. Như vậy, ngồi NVKT
liên quan đến tài sản và nguồn vốn, phương trình kế tốn cịn bị ảnh hưởng bởi các
NVKT liên quan đến doanh thu và chi phí. Doanh nghiệp có lãi khi doanh thu cao hơn
chi phí, từ đó nguồn vốn sẽ tăng. Doanh nghiệp bị lỗ khi doanh thu nhỏ hơn chi phí, từ
đó nguồn vốn sẽ giảm.
Trong phương trình kế tốn mở rộng cần chú ý trước doanh thu là dấu cộng (+)
và trước chi phí là dấu trừ (-), nghĩa là doanh thu trừ chi phí cho ra lợi nhuận. Hay ta
hiểu theo cách khác là dấu cộng trước doanh thu là khi doanh thu tăng làm tăng nguồn
vốn hoặc ngược lại; và dấu trừ trước chi phí là khi chi phí tăng làm giảm nguồn vốn
hoặc ngược lại.
Các thành phần trong phƣơng trình kế tốn:
17
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
- Vốn góp chủ sở hữu là những tài sản mà chủ sở hữu bỏ ra để góp vào doanh
nghiệp khi mới thành lập hoặc bổ sung vốn theo yêu cầu khi doanh nghiệp đang
hoạt động.
- Doanh thu/ thu nhập là sự tăng lên lợi ích kinh tế trong kỳ kế tốn dưới hình thức
sự gia tăng của tài sản hoặc là sự giảm xuống của nợ phải trả do việc cung cấp
hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ và các hoạt động khác của doanh nghiệp dẫn đến sự
tăng lên của VCSH mà khơng phải do góp vốn.
- Chi phí là những lợi ích kinh tế cần thiết của doanh nghiệp mất đi nhằm để tìm
kiếm doanh thu (để tạo ra doanh thu) từ hoạt động cung cấp hàng hóa, sản phẩm,
dịch vụ và các hoạt động khác của doanh nghiệp. Chi phí được biểu hiện qua hình
thức giảm xuống của tài sản hoặc là tăng lên của nợ phải trả dẫn đến sự giảm
xuống của VCSH mà không phải do phân phối vốn cho CSH.
Ví dụ 1.3
Doanh thu và Chi phí
Cơng ty bán cho khách hàng một lô hàng thu tiền 50 triệu đồng. Lô hàng này đã được công ty
mua với giá 40 triệu đồng. Với nghiệp vụ kinh tế này ta thấy:
Tiền – (tài sản) của công ty tăng 50 triệu đồng do thu được tiền từ việc bán hàng cho
khách hàng. Số tiền này tăng lên chính là một khoản doanh thu đã phát sinh tương ứng 50
triệu đồng.
Để có khoản doanh thu 50 triệu này, cơng ty đã mất đi một lô hàng trị giá 40 triệu đồng.
Tức là hàng hóa – (tài sản) giảm 40 triệu đồng tương ứng với một khoản chi phí phát sinh
40 triệu. Chi phí 40 triệu này chính là lợi ích kinh tế công ty bỏ ra để thu về khoản doanh
thu 50 triệu đồng.
ẢNH HƢỞNG CỦA NGHIỆP VỤ KINH TẾ ĐẾN PHƢƠNG
TRÌNH KẾ TỐN
MT05
Nghiệp vụ kinh tế có 2 loại: NVKT phát sinh bên ngoài doanh nghiệp và NVKT phát
sinh bên trong nghiệp.
NVKT phát sinh bên ngoài doanh nghiệp là các nghiệp vụ phát sinh do sự
giao thương giữa doanh nghiệp với các đối tác kinh doanh, mà kết quả nó làm ảnh
18
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
hưởng đến phương trình kế tốn. Ví dụ: bán hàng hố chưa thu tiền của khách hàng; mua
nguyên vật liệu thanh toán bằng chuyển khoản; vay ngắn hạn của ngân hàng;…v.v.
NVKT phát sinh bên trong doanh nghiệp là các nghiệp vụ phát sinh trong
phạm vi doanh nghiệp mà nó có thể có hoặc khơng ảnh hưởng đến phương trình kế
tốn. Ví dụ: nghiệp vụ thanh toán tiền lương, tiền thưởng, phúc lợi cho người lao động; nghiệp vụ
vay mượn trong nội bộ; các sự kiện về thiên tai lũ lụt, hoả hoạn phá huỷ tài sản của doanh nghiệp gây
tổn thất tài sản doanh nghiệp, tất cả đều có ảnh hưởng đến phương trình kế tốn. Tuy nhiên có sự kiện
kinh tế như việc ký hợp đồng kinh tế với các đối tác khơng ảnh hưởng đến phương trình kế tốn.
Một NVKT bao giờ cũng ảnh hưởng ít nhất đến hai khoản mục khác nhau trên
PTKTCB nhưng phương trình ln cần bằng. Để đảm bảo được tính cân bằng này thì
các thành phần của PTKTCB (tài sản và nguồn vốn) phải tuân theo các qui luật sau:
Quy luật 1: NGHIỆP VỤ KINH TẾ ẢNH HƢỞNG ĐẾN 2 BÊN CỦA
PHƢƠNG TRÌNH KẾ TỐN
Cả bên tài sản và bên nguồn vốn cùng bị ảnh hưởng, để đảm bảo phương trình kế tốn
cân băng thì lúc đó tổng tài sản và tổng nguồn vốn sẽ cùng tăng hoặc cùng giảm với
giá trị tương ứng bằng nhau, cụ thể như sau:
(1a) 1 hay nhiều tài sản tăng tƣơng ứng với 1 hay nhiều nguồn vốn tăng thì tổng
tài sản và tổng nguồn vốn sẽ cùng tăng.
Ví dụ 1.4
Phân tích nghiệp vụ kinh tế ảnh hƣởng đến PTKT
Nghiệp vụ (1) “Chủ sở hữu góp 600 triệu đồng bằng tiền thành lập công ty Black & White”.
Nghiệp vụ (2) “Mua hàng hóa chưa trả tiền cho người bán 150 triệu đồng”.
Sau nghiệp vụ (1), kế toán ghi nhận tiền gửi ngân hàng (TGNH) (Tài sản) tăng 600 triệu
đồng, đồng thời cũng ghi vốn góp chủ sở hữu (VGCSH)( Nguồn vốn) tăng 600 triệu đồng. Ta
phân tích ảnh hưởng của nghiệp vụ này đến PTKTCB như sau:
(ĐVT: Triệu đồng)
Tài sản
=
Nợ phải trả
+
Vốn chủ sở hữu
TGNH
=
VGCSH
(1)
+ 600
=
+ 600
SD
600
=
600
Vậy tổng tài sản và tổng nguồn vốn cùng tăng 600 triệu đồng. Phương trình cân bằng với tổng
tài sản và tổng nguồn vốn bằng 600 triệu..
Sau nghiệp vụ (2), kế toán ghi nhận hàng hóa (HH) (Tài sản) tăng 150 triệu đồng, đồng thời
cũng ghi phải trả cho người bán (PTCNB)( Nguồn vốn) tăng 150 triệu đồng. Ta phân tích ảnh
19
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
hưởng của nghiệp vụ này đến PTKTCB như sau:
(ĐVT: Triệu đồng)
Tài sản
TGNH
SD cũ
Nợ phải trả
=
+
HH
=
600
PTCNB
VGCSH
600
+ 150
Tổng
+
=
(2)
SD mới
Vốn chủ sở hữu
+
600
+ 150
150
=
750
150
600
=
750
Vậy tổng tài sản và tổng nguồn vốn cùng tăng thêm 150 triệu. Phương trình cân bằng với tổng
tài sản và tổng nguồn vốn mới bằng 750 triệu.
(1b) 1 hay nhiều tài sản giảm tƣơng ứng với 1 hay nhiều nguồn vốn giảm thì tổng tài sản
và tổng nguồn vốn sẽ cùng giảm.
Ví dụ 1.5
Phân tích nghiệp vụ kinh tế ảnh hƣởng đến PTKT
Nghiệp vụ (3): “Công ty Black & White lập uỷ nhiệm chi chuyển khoản thanh toán 100 triệu
đồng là một phần khoản nợ người bán 100 triệu đồng”.
Sau nghiệp vụ (3), kế toán ghi nhận tiền gửi ngân hàng (TGNH) (Tài sản) giảm 100 triệu
đồng, đồng thời cũng ghi phải trả cho người bán (PTCNB)( Nguồn vốn) giảm 100 triệu đồng
Ta phân tích ảnh hưởng của nghiệp vụ này đến PTKTCB như sau:
(ĐVT: Triệu đồng)
Tài sản
TGNH
SD cũ
(3)
SD mới
Tổng
+
600
=
Nợ phải trả
+
Vốn chủ sở hữu
HH
=
PTCNB
+
VGCSH
150
=
- 100
500
150
600
- 100
150
650
=
50
=
600
650
Vậy tổng tài sản và tổng nguồn vốn cùng giảm đi 100 triệu. Phương trình cân bằng với tổng
tài sản và tổng nguồn vốn mới bằng 650 triệu.
Quy luật 2: NGHIỆP VỤ KINH TẾ ẢNH HƢỞNG ĐẾN 1 BÊN CỦA
PHƢƠNG TRÌNH KẾ TỐN
Chỉ 1 bên tài sản bị ảnh hưởng cịn bên nguồn vốn khơng ảnh hưởng, hoặc là chỉ 1 bên
nguồn vốn bị ảnh hưởng cịn bên tài sản khơng ảnh hưởng. Lúc này tổng tài sản và
tổng nguồn vốn không thay đổi, cụ thể như sau:
(2a) Chỉ 1 bên tài sản bị ảnh hƣởng nghĩa là có 1 hay nhiều loại tài sản tăng lên đồng
thời có 1 hay nhiều loại tài sản khác giảm xuống tƣơng ứng.
20
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
Ví dụ 1.6
Cách phân tích nghiệp vụ kinh tế ảnh hƣởng đến PTKT
Nghiệp vụ (4): “Cơng ty Black & White mua hàng hóa trị giá 80 triệu đã thanh toán.
Sau nghiệp vụ (4), kế tốn ghi nhận hàng hóa (HH) (Tài sản) tăng 80 triệu đồng, đồng thời
cũng ghi tiền gửi ngân hàng (TGNH)(tài sản) giảm 80 triệu đồng. Ta phân tích ảnh hưởng
của nghiệp vụ này đến PTKTCB như sau:
(ĐVT: Triệu đồng)
Tài sản
TGNH
Nợ phải trả
+
Vốn chủ sở
hữu
+
VGCSH
HH
=
PTCNB
SD cũ
500
150
=
50
600
(4)
- 80
+
80
SD mới
420
230
=
50
600
Tổng
+
=
650
=
650
Vậy chỉ 1 bên tài sản bị ảnh hưởng (1 tài sản tăng 80 triệu, 1 tài sản khác giảm 80 triệu) cho
nên tổng tài sản và tổng nguồn vốn cùng không đổi. Phương trình cân bằng với tổng tài sản và
tổng nguồn vốn vẫn bằng 650 triệu.
(2b) Chỉ 1 bên nguồn vốn bị ảnh hƣởng nghĩa là có 1 hay nhiều loại nguồn vốn tăng
đồng thời có 1 hay nhiều loại nguồn vốn khác giảm tƣơng ứng.
Ví dụ 1.7
Cách phân tích nghiệp vụ kinh tế ảnh hƣởng đến PTKT
Nghiệp vụ (5): “Công ty Black & White vay ngân hàng để trả nợ người bán 50 triệu đồng”.
Sau nghiệp vụ (5) kế toán ghi nhận phải trả cho người bán (PTCNB)( Nguồn vốn) giảm 50
triệu đồng, đồng thời cũng ghi vay ngân hàng (VNG) (Nguồn vốn) tăng 50 triệu đồng. Ta
phân tích ảnh hưởng của nghiệp vụ này đến PTKTCB như sau:
(ĐVT: Triệu đồng)
Tài sản
TGNH
SD cũ
+
420
=
Nợ phải trả
HH
=
PTCNB
230
=
50
(5)
SD mới
Tổng
- 50
420
230
650
=
=
0
+ VNH
+
Vốn chủ sở hữu
+
VGCSH
600
+ 50
50
600
650
Vậy chỉ 1 bên nguồn vốn bị ảnh hưởng (1 nguồn vốn tăng 50 triệu, 1 nguồn vốn khác giảm 80
triệu) cho nên tổng tài sản và tổng nguồn vốn cùng khơng đổi. Phương trình cân bằng với tổng
tài sản và tổng nguồn vốn vẫn bằng 650 triệu.
Để hiểu rõ hơn về việc phân tích sự ảnh hưởng của các nghiệp vụ kinh tế đến phương trình kế
tốn như thế nào, chúng ta cùng làm bài VẬN DỤNG 1 dưới đây.
VẬN DỤNG 1
PHÂN TÍCH NGHIỆP VỤ KINH TẾ
21
Chương 1 _ Tổng quan về Kế tốn
Phân tích sự ảnh hƣởng đến đến phƣơng trình kế tốn các NVKT phát sinh trong tháng 1 của
công ty Clean & Green: (Các số liệu có đơn vị tính là triệu đồng)
Nghiệp vụ 1: chủ sở hữu góp vốn:
Vào ngày 01/01, ba sinh viên mới tốt nghiệp A, B, C góp vốn bằng tiền mỗi người 200 triệu đồng để
thành lập công ty cung cấp rau sạch lấy tên Clean & Green.
Sau nghiệp vụ (1), tiền gửi ngân hàng (TGNH) (tài sản) của cơng ty có 600 triệu đồng, đồng thời vốn
góp chủ sở hữu (VGCSH) (nguồn vốn) cũng có 600 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
Tài sản
(1)
Nợ phải trả
=
TGNH
+ 600
+
=
=
Vốn chủ sở hữu
VGCSH
+ 600
Nghiệp vụ 2: mua hàng hố đã thanh tốn:
Vào ngày 05/01, cơng ty Clean & Green mua lơ hàng hóa trị giá 50 triệu đồng đã thanh toán.
Sau nghiệp vụ (2), tiền gửi ngân hàng (TGNH) (tài sản) giảm 50 triệu đồng, đồng thời hàng hoá
(HH) (tài sản) tăng 50 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
Tài sản
+
TGNH
600
SD cũ
(2)
SD mới
Tổng
HH
- 50
550
+ 50
50
600
Nợ phải trả
=
=
=
Vốn chủ sở hữu
VGCSH
600
+
=
=
600
600
Nghiệp vụ 3: mua tài sản cố định chƣa trả tiền:
Vào ngày 10/01, công ty Clean & Green mua một xe tải nhỏ (tài sản cố định) để chở hàng giao cho
khách hàng trị giá 150 triệu đồng chưa thanh toán cho người bán.
Sau NVKT (3), tài sản cố định (TSCĐ) tăng 150 triệu đồng, đồng thời phải trả người bán (PTNB)
cũng tăng 150 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
TGNH
SD cũ
550
(3)
SD mới
Tổng
Tài sản
+
HH
+
50
550
+
TSCĐ
+ 150
150
50
750
Nợ phải trả
=
=
=
+
+
PTNB
Vốn chủ sở hữu
VGCSH
600
+ 150
150
=
=
600
750
Nghiệp vụ 4: thanh tốn nợ bằng tiền:
Vào ngày 15/01, cơng ty Clean & Green lập uỷ nhiệm chi chuyển khoản thanh toán 100 triệu đồng là
một phần khoản nợ người bán ở nghiệp vụ 3 ngày 10/01.
Sau NVKT (4), tiền gửi ngân hàng (TGNH) của công ty giảm 100 triệu đồng, đồng thời nợ phải trả
cho người bán (PTNB) giảm 100 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
Tài sản
TGNH
SD cũ
550
(4)
- 100
SD mới
450
Tổng
+
HH
50
+
=
Nợ phải trả
+
TSCĐ
=
PTNB
+
150
=
150
Vốn chủ sở hữu
VGCSH
600
- 100
50
650
150
=
50
=
600
650
Nghiệp vụ 5: bán hàng hoá thu tiền ngay:
22
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
Vào ngày 20/01, công ty Clean & Green cung cấp cho một đại lý rau sạch một lơ hàng có giá bán là
20 triệu đồng, thu tiền ngay.
Sau nghiệp vụ (5), tiền gửi ngân hàng (TGNH) của công ty tăng 20 triệu đồng. Tiền này có được là do
cơng ty đã bán hàng, cho nên đó là khoản doanh thu của cơng ty. Vậy, tương ứng với TGNH tăng 20
triệu thì doanh thu (DT) cũng tăng 20 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
TGNH
450
SD cũ
(6)
SD mới
Tổng
+ 20
470
+
Tài sản
HH
+
50
TSCĐ
150
50
670
150
=
=
=
Nợ phải trả
PTNB
50
=
=
50
Vốn chủ sở hữu
VGCSH
+
DT
600
+
+
+ 20
20
600
670
Nghiệp vụ 6: bán hàng hoá thu chƣa thu tiền:
Vào ngày 25/01, công ty Clean & Green cung cấp cho một đại lý rau sạch khác trong thành phố một
lơ hàng có giá bán là 30 triệu đồng nhưng chưa thu tiền.
Sau nghiệp vụ (6), doanh thu của công ty tăng 30 triệu đồng, đồng thời khoản phải thu khách hàng
(PTKH) (tài sản) tăng 30 triệu đồng. Việc bán hàng của công ty sẽ tạo ra doanh thu, và nếu chưa thu
được tiền ngay thì cơng ty có quyền được thu trong tương lai. Quyền được thu này được pháp luật bảo
hộ và đó tài sản của công ty. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT :
(ĐVT: triệu đồng)
TGNH
SD cũ
470
(7)
SD mới
Tổng
470
+
Tài sản
+
PTKH
+ 30
30
HH
50
50
+
TSCĐ
150
150
=
=
=
Nợ phải trả
PTNB
50
=
=
700
Vốn chủ sở hữu
VGCSH +
DT
600
20
+
+
50
+30
50
600
700
Nghiệp vụ 7: thanh toán tiền điện, nƣớc trong tháng:
Cuối tháng, công ty Clean & Green chi tiền trả 10 triệu đồng tiền điện, nước đã dùng trong tháng.
Sau nghiệp vụ (7), tiền gửi ngân hàng của công ty giảm 10 triệu đồng, đồng thời chi phí (CP) tăng 10
triệu đồng. Đây là số tiền tiêu tốn phục vụ cho hoạt động kinh doanh của công ty. Ảnh hưởng của
NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
SD cũ
(7)
SD mới
Tổng
Tài sản
=
TGNH + PTKH + HH + TSCĐ =
470
30
50
150 =
- 10
460
30
50
150 =
690
=
Nợ phải trả
PTNB
50
+
Vốn chủ sở hữu
+ VGCSH + DT 600
50
50
600
690
50
CP
+ 10
10
Nghiệp vụ 8: ghi nhận giá vốn hàng bán trong tháng
Cuối tháng, công ty Clean & Green tính được giá vốn hàng bán của tất cả hàng hoá bán ra trong kỳ
(của 2 nghiệp vụ 5 và 6) là 35 triệu đồng.
Giá vốn hàng bán là khoản tiền công ty bỏ ra để mua rau về bán lại hoặc chi phí mà cơng ty đã đầu tư
cho người trồng rau sạch và nó được xem là chi phí của doanh nghiệp. Mặt khác khi xuất hàng đi bán
ở nghiệp vụ (5) và (6) thì hàng hố (tài sản) của cơng ty giảm xuống hàng hố này có giá trị tương
ứng với giá vốn là 35 triệu đồng.
Nghiệp vụ (8) có thể ghi cùng với nghiệp vụ (5) và (6) hoặc ghi vào lúc cuối kỳ tuỳ vào chính
sách kế tốn của cơng ty. Sau NVKT (8), hàng hố (tài sản) của cơng ty giảm 35 triệu đồng, đồng thời
chi phí tăng 35 triệu đồng. Ảnh hưởng của NVKT đến PTKT:
(ĐVT: triệu đồng)
Tài sản
=
Nợ phải trả
+
Vốn chủ sở hữu
23
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
SD cũ
(8)
SD mới
Tổng
TGNH + PTKH +
460
30
460
HH
50
- 35
15
30
+ TSCĐ =
150 =
PTNB
50
+ VGCSH +
600
DT
50
150
50
600
655
50
=
=
655
-
CP
10
- 35
45
Nhƣ vậy, sau mỗi nghiệp vụ phát sinh trên ta thấy phƣơng trình kế tốn đều bị ảnh hƣởng, tuy
nhiên sự cân bằng của phƣơng trình ln đƣợc đảm bảo, nghĩa là Tổng tài sản luôn luôn bằng
tổng nợ phải trả cộng vốn chủ sở hữu.
Sự ảnh hưởng của 8 nghiệp vụ trên đến phương trình kế tốn trong bảng tổng hợp sau:
Tài sản
(1)
TGNH + PTKH +
+600
=
HH
+ TSCĐ =
=
Nợ phải trả
PTNB
=
Vốn chủ sở hữu
+
+ VGCSH +
+600
DT
-
CP
SD
(2)
600
-50
+50
600
SD
(3)
550
50
SD
(4)
550
- 100
50
150
=
150
- 100
600
SD
(5)
450
+20
50
150
=
50
600
SD
(6)
470
50
150
=
50
600
20
+30
SD
(7)
470
-10
30
50
150
=
50
600
50
SD
(8)
460
30
50
- 35
150
=
50
600
50
10
+35
SD
460
30
15
150
=
50
600
50
45
=
+150
600
+ 150
+20
+30
Tổng
+10
655
=
655
LUYỆN TẬP CHƢƠNG 1
CÂU HỎI
1.
Kế tốn là gì? Hãy phân tích các chức năng của kế tốn?
2.
Đối tượng nào sử dụng thơng tin kế tốn của doanh nghiệp? Cho ví dụ.
3.
Kế tốn hiện nay được chia thành những lĩnh vực nào? Hãy nêu những điểm giống
nhau và khác nhau giữa Kế toán tài chính và Kế tốn quản trị?
4.
Bộ chuẩn mực “Đạo đức nghề nghiệp kế tốn” do ai ban hành? Vì sao người làm kế
tốn cần có đạo đức nghề nghiệp?
Phương trình kế tốn cơ bản và phương trình kế tốn mở rộng là gì? Hãy nêu giải thích
từng yếu tố trong phương trình đó và cho ví dụ? Giải thích vì sao từ phương trình kế
tốn cơ bản ta có thể viết thành phương trình kế tốn mở rộng?
5.
24
Chương 1 _ Tổng quan về Kế toán
TRĂC NGHIỆM
1. Chọn phát biểu ĐÚNG:
a. Các nguyên tắc kế toán được thừa nhận chung chỉ nhằm vào mục tiêu lập báo cáo tài
chính chứ khơng phải báo cáo kế tốn quản trị.
b. Các nguyên tắc kế toán được thừa nhận chung được quy định trong Luật kế toán.
c. Kế toán quản trị khơng được áp dụng các ngun tắc kế tốn được thừa nhận chung.
d. Các nguyên tắc kế toán được thừa nhận chung hồn tồn độc lập và khơng có mối liên
hệ gì với nhau.
2. Đối tượng sử dụng thơng tin kế tốn bên 4. Đối tượng nào sau đây khơng thuộc Tài
ngoài doanh nghiệp là:
sản của doanh nghiệp:
a. Nhân viên bán hàng
a. Máy photocopy
b. Trưởng bộ phận mua hàng
b. Dụng cụ văn phòng
c. Hội đồng quản trị
c. Các khoản nợ phải thu
d. Cổ đông
d. Lợi nhuận chưa phân phối
3. Yêu cầu cơ bản của kế toán là:
a. Khách quan, dễ hiểu, chính xác, có thể
so sánh
b. Đáng tin cậy, dễ hiểu, có thể so sánh
c. Cẩn thận, trung thực, khách quan, có
kiến thức về kế tốn
d. Thận trọng, trung thực, tn thủ pháp
luật, có kiến thức về kế tốn
5. Vào đầu năm, tổng tài sản của công ty
Minh Quân là 1.200.000.000đ và tổng nợ
phải trả là 700.000.000đ. Trong năm hoạt
động, tổng tài sản tăng 300.000.000đ và tổng
nợ phải trả giảm 200.000.000đ. Vậy tổng vốn
chủ sở hữu vào cuối năm là:
a. 1.500.000.000đ
c. 1.000.000.000đ
b. 1.300.000.000đ
d. 500.000.000đ
ĐÁP ÁN
1. a
2. d
3. b
4. d
5. c
BÀI TẬP A
Đây là các bài tập cấp độ dễ giúp bạn có thể hiểu và vận dụng các kiến thức cơ bản của
chương học tương ứng cho một hay nhiều mục tiêu học tập (MT). Để làm tốt bạn có thể
tham chiếu với các MT được chú thích ở từng bài để đọc lại phần lý thuyết tương ứng.
BÀI A.1.1 (MT01)
Các đối tƣợng sử dụng thông
nghiệp
1. Nhân viên kinh doanh
2. Kiểm toán viên độc lập
3. Trưởng bộ phận mua hàng
4. Trưởng phịng nhân sự
tin kế tốn sau đây là bên trong hay bên ngồi doanh
5.
6.
7.
8.
Cổ đơng
Người cho vay
Nhà cung cấp
Khách hàng
9.
10.
11.
12.
Quản đốc phân xưởng
Cơ quan thuế
Ngân hàng
Nhân viên môi giới chứng khoán
BÀI A.1.2 (MT01)
25
