Báo cáo " Vấn đề giới trong luật tố tụng hình sự Việt Nam " pot

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2007 69




ThS. Đỗ THị Phợng *
1. Gii l phm trự ch vai trũ v mi
quan h xó hi gia nam v n. Núi n mi
quan h gii l núi n cỏch thc phõn nh
xó hi gia nam gii v ph n, liờn quan
n hng lot vn thuc v th ch v xó
hi ch khụng phi l mi quan h cỏ bit
gia mt nam gii hay ph n no. Cỏc vai
trũ gii l s hi t ca nhng hnh vi ng
x c dy d v mt xó hi, mong mun
v nhng c im v nng lc m xó hi
coi l thuc v n ụng hoc thuc v n b
trong mt xó hi hay mt nn vn hoỏ c th
no ú. Thụng thng, nam hay n u phi
chu rt nhiu ỏp lc buc phi tuõn th cỏc
quan nim xó hi ny. Khỏc vi gii tớnh
(ging), gii cú cỏc c im:
- Mt phn b quy nh bi cỏc yu t
sinh hc ca gii tớnh;
- Khụng mang tớnh bm sinh, di truyn
m mang tớnh chu nh hng bi cỏc nhõn
t lch s, tụn giỏo, kinh t, vn hoỏ v
chng tc;

- Cú th thay i di tỏc ng ca cỏc
yu t bờn trong v bờn ngoi, c bit l v
iu kin xó hi.
Phõn bit i x trờn c s gii ngha l
nam hay n b i x khỏc nhau (b hn ch
hay b loi tr) trong nhiu lnh vc xó hi
nh: trong gia ỡnh, ti ni lm vic, trong
xó hi do cỏc nh kin gii, lm hn ch
h phỏt huy ht tim nng v hng th mt
cỏch y quyn con ngi ca h. Cỏc
nh kin gii l mt tp hp cỏc c im
c s ụng gỏn cho l thuc v nam hay
n, cỏc quan nim ny ụi khi sai lm v hn
ch nhng iu m mt cỏ nhõn cú th lm.
Trờn c s nh kin gii, phõn bit trờn c
s gii thng t ph n v th l thuc
v bt li hn so vi nam gii.
(1)
Bỡnh ng
gii khụng ch n gin l s lng ca ph
n v nam gii hay tr em trai v gỏi tham
gia trong tt c cỏc hot ng l nh nhau.
Bỡnh ng gii cú ngha l nam gii v ph
n c cụng nhn v hng v th ngang
nhau trong xó hi. Bỡnh ng gii khụng cú
ngha l nam gii v ph n ging nhau m
l s tng ng v khỏc bit gia nam v
n c cụng nhn v cú giỏ tr nh nhau.
Bỡnh ng gii cú ngha l nam gii v ph
n c hng cỏc thnh qu mt cỏch bỡnh

ng. Bỡnh ng gii va l vn c bn v
quyn ca con ngi va l yờu cu v s
phỏt trin cụng bng, hiu qu v bn vng.
Xut phỏt t nhng quan im ny m
phỏp lut t tng hỡnh s cng cú mt s quy
nh liờn quan n vn v gii. Khi cp
vn ny, phỏp lut t tng hỡnh s ó cú
nhiu quy nh th hin s bỡnh ng gia
nam v n, tuy nhiờn cng cú nhng quy nh
li mang tớnh cht phõn bit i x gia cỏc
ch th l nam gii v n gii khi h tham gia
t tng. Nhng quy nh ny ó lm hn ch
* Gi
ng vi
ờn Khoa lu
t
hỡnh
s


Trng i hc Lut H Ni


nghiªn cøu - trao ®æi
70


T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007

sự tiến bộ trong các quy định của pháp luật tố
tụng hình sự. Như chúng ta đã biết, tố tụng
hình sự là một ngành luật độc lập trong hệ
thống pháp luật Việt Nam điều chỉnh các
quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực khởi
tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án
hình sự. Các quan hệ xã hội phát sinh trong
các lĩnh vực này chủ yếu là quan hệ giữa
người tiến hành tố tụng với người tham gia
tố tụng và quan hệ giữa những người tiến
hành tố tụng với nhau. Như vậy, giới trong
tố tụng hình sự là phạm trù chỉ vai trò và mối
quan hệ xã hội giữa nam và nữ khi tham gia
vào các quan hệ tố tụng. Các quan hệ về giới
trong tố tụng hình sự được thể hiện thông
qua việc pháp luật tố tụng hình sự quy định
về sự bình đẳng trong các quan hệ pháp luật
giữa nam và nữ. Tuy nhiên, câu hỏi được đặt
ra là các quy định về giới và bình đẳng giới
trong tố tụng hình sự đã thể hiện được vai trò
của nó hay chưa?
2. Cũng như các ngành luật khác, pháp
luật tố tụng hình sự có những quy định thể
hiện sự bình đẳng của mọi người nói chung
và của nam giới và phụ nữ nói riêng khi
tham gia vào các quan hệ pháp luật. Điều 5
BLTTHS quy định: “Tố tụng hình sự được
tiến hành theo nguyên tắc mọi công dân đều
bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt
dân tộc, nam nữ, tín ngưỡng, tôn giáo, thành

phần xã hội, địa vị xã hội. Bất cứ người nào
phạm tội đều bị xử lí theo pháp luật”.
Nguyên tắc này cho thấy bất cứ người
nào phạm tội, dù họ là ai cũng phải bị xử lí
theo luật hình sự, pháp luật không có quy
định riêng cho từng công dân cụ thể, dù họ là
nam hay nữ. Mọi người đều có quyền và
nghĩa vụ như nhau khi tham gia tố tụng hình
sự. Trên cơ sở nguyên tắc này, một nguyên
tắc khác khi đề cập vấn đề bình đẳng trước
toà án cũng đã thể hiện rõ dù là nam giới hay
phụ nữ khi tham gia trong vụ án hình sự với
tư cách là kiểm sát viên, bị cáo, người bào
chữa, người bị hại, nguyên đơn dân dự, bị
đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ
liên quan đến vụ án, người đại diện hợp pháp
của họ, người bảo vệ quyền lợi của đương sự
đều có quyền bình đẳng trong việc đưa ra
chứng cứ, tài liệu, đồ vật, đưa ra yêu cầu và
tranh luận dân chủ trước toà án. Toà án phải
có trách nhiệm tạo điều kiện cho họ thực
hiện các quyền đó nhằm làm rõ sự thật khách
quan của vụ án (Điều 19 BLTTHS). Trong
một số nguyên tắc khác như: nguyên tắc đảm
bảo quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo (Điều 11), bảo đảm quyền bất
khả xâm phạm về thân thể của công dân
(Điều 7), bảo hộ tính mạng, sức khoẻ, danh
dự, nhân phẩm, tài sản của công dân (Điều
8), bảo đảm quyền được bồi thường thiệt hại

và phục hồi danh dự, quyền lợi của người bị
oan (Điều 29), bảo đảm quyền được bồi
thường của người bị thiệt hại do cơ quan
hoặc người có thẩm quyền tiến hành tố tụng
hình sự gây ra (Điều 30)… cũng thể hiện
được vai trò của sự bình đẳng giới khi các cá
nhân tham gia các hoạt động tố tụng. Họ
được công nhận và hưởng vị thế ngang nhau
trong xã hội và họ được hưởng các thành quả
một cách bình đẳng. Có thể nói pháp luật tố
tụng hình sự đã thể hiện được các vấn đề cơ
bản về quyền con người và các yêu cầu của
sự phát triển quyền con người. Pháp luật tố
tụng hình sự cũng đã thể hiện được các


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2007 71
chớnh sỏch nhõn o ca Nh nc Vit Nam
i vi mt s ch th khi tham gia vo cỏc
quan h phỏp lut t tng hỡnh s nh: B
can, b cỏo, ngi b kt ỏn l ngi cha
thnh niờn, ngi cú nhc im v tõm
thn v th cht v ph n. Tuy nhiờn, bờn
cnh vic th hin chớnh sỏch nhõn o ca
Nh nc i vi i tng l ph n thỡ cỏc
quy nh ny li th hin s nhỡn nhn ngi
ph n nh mt ngi cn c bo v, che
ch v c hng mt s quyn u ói hn
hn so vi nam gii. Chớnh iu ny ó th

hin s bt bỡnh ng v gii trong cỏc quan
h phỏp lut t tng hỡnh s hay núi cỏch
khỏc l s phõn bit, i x v gii.
Mt trong cỏc quy nh ca phỏp lut t
tng hỡnh s cũn cp mt s cỏc ch th
tham gia vo cỏc hot ng t tng hỡnh s
nhm gii quyt ỳng n v ỏn hỡnh s, ú l
cỏc t chc xó hi. Trờn thc t, Hi liờn hip
ph n Vit Nam l mt trong cỏc t chc xó
hi thng tham gia vo cỏc v ỏn hỡnh s
m bo quyn li cho b cỏo, ngi b hi
l ph n hoc ngi cha thnh niờn.
3. Trong phỏp lut t tng hỡnh s, cỏc
nh lm lut ch da trờn cỏc tiờu chớ v gii
tớnh m khụng da trờn cỏc tiờu chớ v gii
v bỡnh ng gii khi quy nh cho ph n
c ỏp dng mt s chớnh sỏch nhõn o
ca Nh nc nh v tm giam, thi hnh
hỡnh pht tự v t hỡnh.
iu 88 BLTTHS quy nh: i vi b
can, b cỏo l ph n cú thai hoc nuụi con
di ba mi sỏu thỏng tui thỡ khụng tm
giam m ỏp dng bin phỏp ngn chn khỏc,
tr nhng trng hp sau õy:
a, b can, b cỏo b trn v b bt theo
lnh truy nó;
b, B can, b cỏo c ỏp dng bin phỏp
ngn chn khỏc nhng tip tc phm ti
hoc c ý gõy cn tr nghiờm trng n vic
iu tra, truy t, xột x;

c, B can, b cỏo phm ti xõm phm an
ninh quc gia v cú cn c cho rng nu
khụng tm giam i vi h thỡ s gõy nguy
hi n an ninh quc gia.
Khi quy nh v th tc thi hnh ỏn t
hỡnh, BLTTHS cng cú nhng quy nh
mang tớnh cht phõn bit i x gia nam v
n. iu 259 quy nh: Trong trng
hp ngi b kt ỏn l ph n thỡ trc khi
ra quyt nh thi hnh ỏn, chỏnh ỏn to ỏn
ó xột x s thm phi t chc kim tra cỏc
iu kin khụng ỏp dng hỡnh pht t hỡnh
c quy nh ti iu 35 ca B lut hỡnh
s thỡ chỏnh ỏn to ỏn ó xột x s thm
khụng ra quyt nh thi hnh ỏn v bỏo cỏo
Chỏnh ỏn To ỏn nhõn dõn ti cao xem
xột chuyn hỡnh pht t hỡnh thnh tự chung
thõn cho ngi b kt ỏn.
Trong trng hp hi ng thi hnh ỏn
phỏt hin ngi b kt ỏn cú iu kin quy
nh ti iu 35 ca B lut hỡnh s thỡ hi
ng thi hnh ỏn hoón thi hnh ỏn v bỏo
cỏo chỏnh ỏn to ỏn ó ra quyt nh thi
hnh ỏn bỏo cỏo Chỏnh ỏn To ỏn nhõn
dõn ti cao xem xột chuyn hỡnh pht t hỡnh
thnh chung thõn cho ngi b kt ỏn.
i vi th tc hoón, tm ỡnh ch thi
hnh ỏn pht tự, phỏp lut t tng hỡnh s
cng cú nhng u ói c bit i vi ph
na trong trng hp h cú thai hoc ang

nuụi con di 36 thỏng tui. iu 261
BLTTHS quy nh: i vi ngi b x


nghiên cứu - trao đổi
72


Tạp chí luật học số 3/2007


pht tự ang c ti ngoi, chỏnh ỏn to
ỏn ó ra quyt nh thi hnh ỏn cú th t
mỡnh hoc theo ngh ca vin kim sỏt, c
quan cụng an cựng cp hoc ngi b kt ỏn
cho hoón chp hnh hỡnh pht tự trong
trng hp c quy nh ti khon 1 iu
61 ca B lut hỡnh s. V iu 262
BLTTHS quy nh: Chỏnh ỏn to ỏn ó ra
quyt nh thi hnh ỏn cú th cho ngi
ang chp hnh hỡnh pht tự c tm ỡnh
ch chp hnh hỡnh pht tự trong trng hp
quy nh ti im b, c v d khon 1 iu 61
v iu 62 ca B lut hỡnh s khon 1
iu 61 B lut hỡnh s quy nh: Ph n
cú thai hoc ang nuụi con di 36 thỏng
tui. Trong cỏc quy nh trờn, nh lm lut
ó da trờn quan nim v gii tớnh l ch cú
ph n mi cú chc nng sinh con v nuụi
con. Do ú, khi quy nh v cỏc trng hp

c ỏp dng theo iu 88, iu 261 v iu
262 BLTTHS nh trờn, cỏc nh lm lut ch
tớnh n cỏc chớnh sỏch nhõn o i vi
ngi ph n m khụng xem xột n vn
gii, bỡnh ng gii v thc t ỏp dng khi
quy nh chỳng. Trờn thc t cú rt nhiu
trng hp ngi n ụng khụng cú chc
nng sinh sn nhng l ngi m ng
vic chm súc con cỏi. Vy trong trng hp
h cng ang phi nuụi con di 36 thỏng
tui thỡ chỳng ta cú ỏp dng cỏc quy nh trờn
i vi h hay khụng? Rừ rng l chỳng ta ó
cú nhng nhn thc cha c ỳng v y
v gii v bỡnh ng gii nờn ó cú
nhng quy nh mang tớnh phõn bit nh
trờn. Nam gii v n gii khi tham gia quan
h phỏp lut t tng hỡnh s u cú nhng
c im v gii l s tng ng v khỏc
bit. Cỏc nh lm lut ó khụng xỏc nh
c nhng s tng ng ca h cng nh
nhn thc s khỏc bit gia h khi quy nh
cho ph na c hng cỏc c quyn trờn
cũn nam gii thỡ khụng. Do ú cn phi nhỡn
nhn li quy nh trờn v gii v s phõn bit
v i x v gii quy nh mt cỏch cụng
bng, bỡnh ng v chớnh xỏc hn v cỏc i
tng l nam v n trong t tng hỡnh s.
T nhng phõn tớch trờn chỳng tụi kin
ngh sa i, b sung iu 88, iu 161 v
iu 162 BLTTHS theo hng quy nh cho

c nam v n u c hng mt s quyn
khi ỏp dng cỏc quy nh ny khi ngi ú
ang nuụi con di 36 thỏng tui. Nh phõn
tớch trờn, bỡnh ng gii cú ngha l nam
gii v ph n c cụng nhn v hng v
th ngang nhau trong xó hi. Bỡnh ng gii
cú ngha l nam gii v ph n c hng
cỏc thnh qu mt cỏch bỡnh ng. Bỡnh
ng gii va l vn c bn v quyn ca
con ngi va l yờu cu v s phỏt trin
cụng bng, hiu qu v bn vng. Vi quan
nim truyn thng ca Vit Nam l vic
chm súc con cỏi v nuụi dy con cỏi l vai
trũ ca ngi ph n, nht l khi con cỏi cũn
nh tui, cho nờn khi cp vn ny, cỏc
nh lm lut cng ch xỏc nh i tng cho
hng chớnh sỏch nhõn o ca Nh nc
Vit Nam l ph n nuụi con di 36 thỏng
tui m khụng cp vai trũ ca ngi n
ụng khi phi nuụi con di 36 thỏng tui.
Vic quy nh ny ó cú s phõn bit, i x
gia ngi n ụng v n b khi h tham
gia vo cỏc quan h t tng./.

(1).Xem: Ti liu hng dn lng ghộp gii - Hng
ti bỡnh ng gii Vit Nam, Ti liu ca U ban
quc gia vỡ s tin b ca ph n Vit Nam, tr. 34.