Báo cáo " Tính phổ biến và tính đặc thù của quyền con người từ phương diện giáo dục " docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 1/2011 19






PGS.TS. Nguyễn Văn Động *
1. Quan nim v quyn con ngi t
phng din giỏo dc
T phng din giỏo dc, cú th quan
nim quyn con ngi l i tng tỏc
ng ca chớnh sỏch nh nc v giỏo dc
(chớnh sỏch giỏo dc quyn con ngi), i
tng iu chnh ca phỏp lut v giỏo dc
(phỏp lut v giỏo dc quyn con ngi) v
l quyn c bn ca con ngi trong lnh
vc giỏo dc (quyn ca con ngi c
hng nn giỏo dc tin b), l ni dung
quan trng ca cụng tỏc giỏo dc ca xó
hi i vi con ngi (cụng tỏc giỏo dc
quyn con ngi ca xó hi).
1.1. Quyn con ngi - i tng tỏc
ng ca chớnh sỏch nh nc v giỏo dc
Khi quyn con ngi tr thnh i tng
tỏc ng ca chớnh sỏch nh nc v giỏo
dc thỡ t gúc h thng, trong h thng
cỏc chớnh sỏch giỏo dc ca nh nc xut

hin b phn mi (hay chớnh sỏch mi hoc
phõn h chớnh sỏch mi) - b phn (chớnh
sỏch, phõn h chớnh sỏch) giỏo dc quyn
con ngi.
Chớnh sỏch (hay phõn h chớnh sỏch)
giỏo dc quyn con ngi ca nh nc l
ton b cỏc quan im, thỏi ca nh
nc i vi vic giỏo dc quyn con
ngi, trong ú cha ng nhng ch
trng ln, mang tớnh tng th, khỏi quỏt
v mc tiờu, tớnh cht, ni dung, nguyờn
tc, hỡnh thc, phng phỏp giỏo dc
quyn con ngi nhm hỡnh thnh mi
cỏ nhõn nhng tri thc v phm cht nht
nh, trờn c s ú cỏ nhõn mi cú kh
nng v iu kin thc hin quyn con
ngi ca mỡnh mt cỏch ỳng n. Chớnh
sỏch giỏo dc quyn con ngi ca nh
nc c th ch hoỏ thnh phỏp lut v
giỏo dc quyn con ngi, cú giỏ tr bt
buc i vi mi cỏ nhõn, t chc trong xó
hi v c nh nc bo m thc hin
bng tt c cỏc bin phỏp, trong ú cú bin
phỏp cng ch.
Vic xõy dng v hon thin chớnh sỏch
giỏo dc quyn con ngi l ngha v ca
mi nh nc trong thi i ngy nay nhm
to c s, nn tng xõy dng v hon
thin phỏp lut giỏo dc quyn con ngi.
1.2. Quyn con ngi - i tng iu

chnh ca phỏp lut v giỏo dc
Nh trờn ó núi, chớnh sỏch giỏo dc
quyn con ngi phi c th ch hoỏ
thnh phỏp lut v giỏo dc quyn con ngi
* Ging viờn chớnh Khoa hnh chớnh-nh nc
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
20 tạp chí luật học số 1/2011
cho xó hi phi thc hin thỡ chớnh sỏch
giỏo dc quyn con ngi ca nh nc mi
c "hin thc hoỏ", "vt cht hoỏ". Khi
quyn con ngi l i tng tỏc ng ca
chớnh sỏch giỏo dc ca nh nc thỡ nú
cng tr thnh i tng iu chnh ca
phỏp lut v giỏo dc. Nh vy, t gúc h
thng, trong h thng phỏp lut v giỏo dc
cng xut hin b phn phỏp lut mi (hay
h thng phỏp lut nh mi hoc phõn h
phỏp lut mi) - b phn phỏp lut (h thng
phỏp lut nh hay phõn h phỏp lut) v giỏo
dc quyn con ngi.
Phỏp lut v giỏo dc quyn con ngi l
ton b cỏc quy phm phỏp lut v giỏo dc
quyn con ngi, do nh nc t ra (hoc
tha nhn), th hin ý chớ nh nc v c
nh nc bo m thc hin.
Trờn c s chớnh sỏch giỏo dc quyn
con ngi, cỏc nh nc u cú ngha v

xõy dng v hon thin phỏp lut v giỏo
dc quyn con ngi.
1.3. Quyn con ngi - quyn c bn ca
con ngi trong lnh vc giỏo dc (quyn ca
con ngi c hng nn giỏo dc tin b)
Quyn ca con ngi c hng nn
giỏo dc tin b l kh nng ca con ngi
c ũi hi, c yờu cu nh nc v xó
hi ỏp ng cỏc nhu cu chớnh ỏng ca
mỡnh v hc tp, nõng cao trỡnh hiu bit
mang tớnh tớch cc v t nhiờn, xó hi v v
chớnh con ngi; c t mỡnh thc hin
nhng hnh vi hp phỏp, chớnh ỏng nhm
tho món cỏc nhu cu hp phỏp, chớnh ỏng
ca mỡnh v tri thc vn hoỏ tin b v
nhng hiu bit, khỏm phỏ khỏc.
Mi nh nc trong thi i ngy nay
khụng nhng cú ngha v ghi nhn v bo
m thc hin quyn ca con ngi c
hng nn giỏo dc tin b m cũn thng
xuyờn m rng ni dung v hon thin
nhng bo m phỏp lớ cho vic thc hin
quyn ny phự hp vi s phỏt trin v thay
i ca xó hi v ca thi i.
1.4. Quyn con ngi - ni dung quan
trng trong cụng tỏc giỏo dc ca xó hi i
vi con ngi (cụng tỏc giỏo dc quyn con
ngi ca xó hi)
Trong xu th xó hi hoỏ giỏo dc thỡ
giỏo dc quyn con ngi ó v ang tr

thnh b phn, ni dung quan trng ca
cụng tỏc giỏo dc ca xó hi. Cụng tỏc giỏo
dc ca xó hi l ton b nhng hot ng
cú mc tiờu, nh hng, nguyờn tc, ni
dung, hỡnh thc, phng phỏp nht nh, do
cỏc t chc xó hi v mi cỏ nhõn tin hnh
i vi con ngi nhm cung cp cho con
ngi nhng tri thc cn thit v phm cht
cn cú h cú suy ngh ỳng v thc hin
hnh vi ỳng phự hp vi ý chớ v li ớch
chung ca xó hi. Vi ý ngha nh vy, giỏo
dc quyn con ngi t phớa xó hi l hot
ng ca xó hi nhm cung cp cho con
ngi nhng tri thc cn thit v quyn con
ngi, hỡnh thnh con ngi nhng phm
cht cn cú thc hin quyn con ngi
mt cỏch ỳng n, phự hp vi ý chớ v li
ớch chung ca xó hi.


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 1/2011 21
Cỏc t chc xó hi v cỏc on th
qun chỳng trong mi quc gia ng i
cú ngha v thng xuyờn i mi, hon
thin ni dung, hỡnh thc, phng phỏp
giỏo dc quyn con ngi, nhm hỡnh
thnh v bi dng kin thc chung v
quyn con ngi trong xó hi, trờn c s
ú nh hng hnh vi ỳng n ca con

ngi trong xó hi.
2. Tớnh ph bin v tớnh c thự ca
quyn con ngi t phng din giỏo dc
2.1. Tớnh ph bin v tớnh c thự ca
quyn con ngi
Quyn con ngi - giỏ tr xó hi c
tha nhn chung trờn ton th gii t bn
thõn nú ó cú tớnh ph bin v tớnh c thự.
Tớnh ph bin ca quyn con ngi ó
c tuyờn b t Tuyờn ngụn c lp ca
M nm 1776, Tuyờn ngụn nhõn quyn v
dõn quyn ca Phỏp nm 1789 v c bit
c tip tc khng nh trong Tuyờn ngụn
th gii v nhõn quyn ca Liờn hp quc
nm 1948: "Mi ngi sinh ra u t do v
bỡnh ng v phm giỏ v cỏc quyn"
(iu 1); "Mi ngi u c hng tt
c cỏc quyn v t do nờu trong bn Tuyờn
ngụn ny, khụng cú bt kỡ s phõn bit i
x no v chng tc, mu da, gii tớnh,
ngụn ng, tụn giỏo, chớnh kin hoc quan
im khỏc, ngun gc dõn tc hoc xó
hi, ti sn, ging nũi hay cỏc tỡnh trng
khỏc" (iu 2).
(1)

Nh vy, theo tinh thn ca li vn trong
cỏc bn tuyờn ngụn thỡ tớnh ph bin ca
quyn con ngi c hiu l bt c ai dự
ngi ú õu, thuc v dõn tc no, chng

tc no, nam hay n, tỡnh trng ti sn ra
sao, cú chớnh kin gỡ u cú cỏc quyn con
ngi vn cú ca mỡnh, khụng ai cú th tc
ot c.
Tuy vy, quyn con ngi cũn cú tớnh
c thự ca nú. Tớnh c thự ny cú c l
do quyn con ngi luụn luụn gn cht vi
con ngi m mi con ngi u l thnh
viờn ca mt cng ng ngi cú chung
ngun gc hỡnh thnh, tõm lớ-t tng, ngụn
ng, li sng, sinh hot cng ng, vn hoỏ,
phong tc, tp quỏn, phng thc sn xut,
v.v.; cho nờn vic chuyn hoỏ quyn con
ngi t ch l nhng kh nng cú c, cú
th sang trng thỏi hin thc hoỏ cỏc kh
nng ú trong mi cỏ nhõn luụn luụn b chi
phi (hay chu s tỏc ng) bi cỏc nhõn t
hỡnh thnh v tn ti con ngi cng nh
cỏc nhõn t quyt nh s hot ng (hay
sinh hot) ca con ngi. Núi cỏch khỏc, s
"hin thc hoỏ", "vt cht hoỏ" quyn con
ngi ca mi cỏ nhõn, mi cng ng
ngi u chu nh hng ca cỏc nhõn t
v kinh t, chớnh tr, vn hoỏ, xó hi
trong mi quc gia, dõn tc, mi khu vc
trờn th gii.
Vi nhn thc nh trờn v nguyờn c
sinh ra "tớnh c thự ca quyn con ngi",
cú th khng nh rng tớnh c thự ca
quyn con ngi khụng nm ni dung bn

cht ca quyn con ngi m tn ti khõu
"hin thc hoỏ", "vt cht hoỏ" quyn con


nghiên cứu - trao đổi
22 tạp chí luật học số 1/2011
ngi trong mi quc gia, mi dõn tc, mi
khu vc ca th gii ng i.
2.2. Biu hin ca tớnh ph bin v tớnh
c thự ca quyn con ngi t phng din
giỏo dc
- V chớnh sỏch giỏo dc quyn con
ngi ca mi quc gia
Chỳng tụi cho rng giỏo dc quyn con
ngi cú th ó tr thnh ch trng chung
ca nhiu quc gia trờn th gii theo tinh
thn ca cỏc vn bn mang tớnh tuyờn ngụn
v mang tớnh phỏp lớ ca Liờn hp quc v
quyn con ngi (biu hin ca tớnh ph
bin ca quyn con ngi t phng din
giỏo dc). Tuy nhiờn, vic chuyn hoỏ t ch
trng giỏo dc quyn con ngi thnh
chớnh sỏch quc gia v giỏo dc quyn con
ngi v thc hin chớnh sỏch quc gia v
giỏo dc quyn con ngi mi quc gia
cng cú nhng im khỏc nhau, tựy thuc
vo c im v tõm lớ-t tng, vn hoỏ,
chớnh tr, xó hi, kinh t, kh nng v iu
kin trong tng quc gia, dõn tc (biu hin
ca tớnh c thự ca quyn con ngi t

phng din giỏo dc). Bờn cnh ú, cng
thy c rng ni dung, mc hon thin
trong chớnh sỏch quc gia v giỏo dc quyn
con ngi mi quc gia cng khỏc nhau
tựy thuc vo mc v kh nng nhn thc
ca gii lónh o v iu hnh quc gia v ý
ngha, tm quan trng ca giỏo dc quyn
con ngi i vi vic thc hin quyn con
ngi nc mỡnh.
- i vi phỏp lut v giỏo dc quyn
con ngi
Cỏc quc gia thnh viờn Liờn hp quc,
c bit l cỏc quc gia thnh viờn cỏc
cụng c ca Liờn hp quc v quyn con
ngi ó xõy dng c nc mỡnh h
thng phỏp lut v quyn con ngi.
Nhng cú th ớt quc gia, nu nh khụng
mun núi l khụng quc gia no xõy dng
c cho riờng mỡnh h thng phỏp lut v
giỏo dc quyn con ngi. Tỡnh hỡnh ú
ang t ra trc nhiu quc gia trờn th
gii nhim v cn sm xõy dng (i vi
nhng quc gia cha cú h thng phỏp lut
ny) v hon thin (i vi cỏc quc gia ó
xõy dng nhng cha y h thng
phỏp lut ú) h thng phỏp lut v giỏo
dc quyn con ngi.
Chc chn nhiu quc gia trờn th gii
u cú nhn thc chung v s cn thit phi
cú phỏp lut iu chnh vn giỏo dc

quyn con ngi phự hp vi quan im
ca Liờn hp quc ó c ghi nhn trong
cỏc vn bn mang tớnh tuyờn ngụn v mang
tớnh phỏp lớ v quyn con ngi (biu hin
ca tớnh ph bin ca quyn con ngi t
phng din giỏo dc) nhng trong quỏ
trỡnh xõy dng v hon thin h thng phỏp
lut v giỏo dc quyn con ngi chc chn
s ni lờn nhng nột riờng bit ca mi
quc gia (biu hin ca tớnh c thự ca
quyn con ngi t phng din giỏo dc),
vỡ phỏp lut luụn luụn chu s chi phi (s
tỏc ng) ca cỏc iu kin kinh t, chớnh
tr, vn hoỏ, xó hi trong tng nc, tng


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 1/2011 23
dõn tc. S khỏc nhau v nột riờng bit ú
c th hin phm vi v mc iu
chnh ca phỏp lut, ni dung ca phỏp lut
v hỡnh thc th hin ca phỏp lut (vớ d:
cú nc ban hnh o lut nhng cú quc
gia ch cú mt vn bn di lut); mc ,
kh nng nhn thc ca nh nc v nh
lm lut v i tng iu chnh ca phỏp
lut cng nh trỡnh k thut xõy dng
phỏp lut.
Vit Nam hin nay, tuy cha cú vn
bn quy phm phỏp lut riờng v giỏo dc

quyn con ngi nhng ó cú nhng quy
phm phỏp lut quy nh v ngha v ca
Nh nc, gia ỡnh v xó hi trong vic giỏo
dc thanh thiu niờn v cỏc cụng dõn khỏc
m cỏc quy phm phỏp lut y nm ri rỏc
trong nhiu o lut, b lut v cỏc vn bn
quy phm phỏp lut di lut khỏc thuc cỏc
ngnh lut khỏc nhau.
- V quyn ca con ngi c hng
nn giỏo dc tin b
Quyn ca con ngi c hng nn
giỏo dc tin b ó c ghi nhn trong
Tuyờn ngụn nhõn quyn ca Liờn hp quc
nm 1948 (iu 26) v Cụng c ca Liờn
hp quc v cỏc quyn kinh t, xó hi v
vn hoỏ nm 1966 (iu 13). õy chớnh l
mt biu hin ca tớnh ph bin ca quyn
con ngi t phng din giỏo dc. Tuy
vy, mc v phm vi m phỏp lut ghi
nhn, m rng cng nh bo m thc hin
quyn ny ca con ngi mi quc gia
cng khụng th ging nhau do mi quc gia
cú nhng hon cnh, iu kin v kh nng
khỏc nhau v kinh t, chớnh tr, vn hoỏ,
giỏo dc, khoa hc, xó hi (biu hin ca
tớnh c thự ca quyn con ngi t phng
din giỏo dc).
Chng hn, Vit Nam hin nay, mc
v phm vi m phỏp lut ghi nhn, m
rng, bo m thc hin cng nh ni dung

ca quyn con ngi c hng nn giỏo
dc tin b c th hin trong Hin phỏp
nm 1992 (Chng III: Vn hoỏ, giỏo dc,
khoa hc, cụng ngh; iu 59), Lut bo
v, chm súc v giỏo dc tr em nm 2004,
Lut giỏo dc nm 2005 Bờn cnh ú,
nu xột t gúc lch s hỡnh thnh v phỏt
trin, quyn hin nh ca con ngi c
hng nn giỏo dc tin b nc ta cng
cú nhng nột c thự do hon cnh v iu
kin phỏt trin c thự ca Vit Nam: Trong
Hin phỏp nm 1946, do hon cnh nc ta
va mi ginh c c lp cha cú kh
nng v iu kin bo m y vic
hc tp ca ngi dõn nờn quyn hc tp
ca cụng dõn c quy nh mt cỏch giỏn
tip thụng qua vic quy nh nhng bo
m ca Nh nc i vi bc s hc, hc
sinh nghốo, m trng t (iu 15); Hin
phỏp nm 1959 khụng nhng quy nh
quyn hc tp ca cụng dõn mt cỏch trc
tip m cũn b sung ngha v ca Nh nc
bo m quyn ny (iu 33); Hin phỏp
nm 1980 dnh hn mt chng - Chng
III quy nh v vn hoỏ, giỏo dc, khoa hc,
k thut, trong ú xỏc nh rừ mc tiờu,


nghiên cứu - trao đổi
24 tạp chí luật học số 1/2011

nguyờn tc phỏt trin nn giỏo dc (iu
40) v tip tc quy nh quyn hc tp ca
cụng dõn nhng b sung quy nh vic hc
tp khụng ch l quyn m cũn l ngha v
ca cụng dõn v m rng ngha v ca Nh
nc i vi quyn hc tp ca cụng dõn
(iu 60); Hin phỏp nm 1992 b sung
nhiu quy nh mi v giỏo dc v qun lớ
giỏo dc (Chng III) ng thi vn dnh
mt iu lut riờng quy nh quyn v ngha
v hc tp ca cụng dõn (iu 59), trong ú
cú nhng im mi nh ngi hc phi tr
hc phớ (tr bc tiu hc), cụng dõn cú
quyn hc vn hoỏ v hc ngh bng nhiu
hỡnh thc; hc sinh cú nng khiu c Nh
nc v xó hi to iu kin hc tp phỏt
trin ti nng; Nh nc v xó hi to iu
kin cho tr em khuyt tt, tr em cú hon
cnh c bit khú khn khỏc c hc vn
hoỏ v hc ngh phự hp
- i vi cụng tỏc giỏo dc quyn con
ngi ca xó hi
Trong nhiu quc gia trờn th gii hin
nay, giỏo dc quyn con ngi ó v ang
c coi l nhim v quan trng ca ton
xó hi, l b phn quan trng trong ni
dung giỏo dc núi chung ca xó hi, c th
l ca cỏc t chc chớnh tr, cỏc t chc
chớnh tr-xó hi, cỏc t chc xó hi, gia
ỡnh v ca c xó hi (biu hin ca tớnh

ph bin ca quyn con ngi t phng
din giỏo dc). Tuy vy, quy mụ, mc ,
phm vi, ni dung, hỡnh thc, phng phỏp
giỏo dc quyn con ngi m xó hi tin
hnh cng cú s khỏc nhau gia cỏc quc
gia, tựy thuc vo mc nhn thc ca
xó hi v cỏc nh lónh o, iu hnh xó
hi, cng nh hon cnh, iu kin v kh
nng thc t ca mi quc gia (biu hin
ca tớnh ph bin ca quyn con ngi t
phng din giỏo dc). Vit Nam hin
nay ang thc hin xó hi hoỏ giỏo dc
nhm thu hỳt c xó hi vo cụng tỏc giỏo
dc (trong ú cú giỏo dc quyn con ngi)
v xó hi hoỏ giỏo dc ó c phỏp lut
hoỏ. Vớ d: cỏc on th nhõn dõn, cỏc t
chc xó hi, cỏc t chc kinh t, gia ỡnh
cựng vi nh trng u cú trỏch nhim
giỏo dc thanh niờn, thiu niờn v nhi ng
(iu 36 Hin phỏp nm 1992); Mt trn
T quc Vit Nam cú nhim v tuyờn
truyn, ng viờn nhõn dõn phỏt huy quyn
lm ch, thc hin ng li, ch trng,
chớnh sỏch ca ng, nghiờm chnh thi
hnh Hin phỏp v phỏp lut (iu 2 Lut
mt trn T quc Vit Nam ngy 12/6/1999);
nh trng cú trỏch nhim ch ng phi
hp vi gia ỡnh v xó hi thc hin mc
tiờu, nguyờn lớ giỏo dc (iu 93 Lut giỏo
dc nm 2005); cha m, ngi giỏm h v

mi ngi trong gia ỡnh cú trỏch nhim
giỏo dc con em v mi mt (iu 94 Lut
giỏo dc nm 2005)

(1).Xem: Hong Vn Ho v Chu Hng Thanh (ch
biờn) Tuyờn ngụn th gii v nhõn quyn trong
sỏch Cỏc vn kin quc t v quyn con ngi, xut
bn ln th hai (cú sa cha, b sung), Nxb. Chớnh
tr quc gia, H Ni, 1998, tr. 63.