ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI

ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ
CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM

Nhóm nghiên cứu:

Năm học

Ths. Trần Thị Bích Diệp,
Ths. Vũ Thị Thu Hường,
Ths. Trần Thị Thảo
:

2021 – 2022


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Sinh viên
Sư phạm
Giáo dục hướng nghiệp
Giảng viên
Kĩ năng
Tham vấn nghề
Đại học Thủ Đô Hà Nội
Năng lực
Điểm trung bình
Độ lệch chuẩn
Chương trình đào tạo

SV
SP
GDHN
GV
KN
TVN
ĐHTĐHN
NL
ĐTB
ĐLC
CTĐT

2


3


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................................................... 2
MỤC LỤC....................................................................................................................................................... 3
DANH MỤC BẢNG.......................................................................................................................................... 6
DANH MỤC HÌNH........................................................................................................................................... 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM...............14
1.1. TỔNG QUAN NHỮNG CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI.............................................................14
1.1.1. Nghiên cứu về tham vấn nghề...........................................................................................................14
1.2. THAM VẤN NGHỀ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.........................................................................................19
1.2.1. Khái niệm tham vấn nghề..................................................................................................................19
1.2.1.1. Phân biệt tham vấn nghề và tư vấn nghề...................................................................................................20

1.2.2. Mục tiêu của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông............................................................21
1.2.3. Nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông............................................................22
1.2.4. Các hình thức tham vấn nghề ở trường trung học phổ thơng...........................................................24
1.2.5. Quy trình tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông..................................................................25
1.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông......................................26
1.3. KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CẦN PHÁT TRIỂN CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM.....................................................................28
1.3.1. Định nghĩa kĩ năng và kĩ năng tham vấn nghề...................................................................................28
1.3.2. Kĩ năng tham vấn nghề cần phát triển cho sinh viên sư phạm..........................................................29
1.3.2.1. Cơ sở xác định hệ thống kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm...................................................29
1.3.2.2. Kĩ năng tham vấn nghề cần có của sinh viên sư phạm...............................................................................35

1.3.3. Các con đường phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm........................................40
1.4. PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ..............................................................................................................42
1.5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM...................................43
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.................................................................................................................................. 45
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM......................47
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG....................................................................................................47
2.1.1. Mục tiêu khảo sát...............................................................................................................................47
2.1.2. Nội dung khảo sát..............................................................................................................................47
Một bảng hỏi (hay phiếu điều tra) bao gồm các câu hỏi nhiều lựa chọn đã được thiết kế để thu thập các
thông tin của giảng viên và sinh viên về các nội dung sau (xem bảng hỏi chi tiết trong phụ lục 1 và phụ lục 2):
......................................................................................................................................................................47
- Nhận thức của SV sư phạm trường ĐHTĐHN về tham vấn nghề..............................................................47
- Nhận thức của SV về tầm quan trọng của việc rèn luyện kĩ năng tham vấn nghề....................................47

4


- Mức độ kĩ năng tham vấn nghề hiện có của sinh viên theo quan điểm của giảng viên và tự đánh giá của sinh

viên...............................................................................................................................................................47
- Các con đường phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm................................................47
- Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm.............................47
2.1.3. Đối tượng khảo sát.............................................................................................................................47
2.1.4. Phương pháp khảo sát.......................................................................................................................47
2.1.4.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.........................................................................................................47
2.1.4.4. Phương pháp thống kê toán học................................................................................................................48

2.1.5. Tiêu chí và thang điểm đánh giá........................................................................................................48
2.2. KẾT QUẢ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG................................................................................................................... 61
2.2.1. Nhận thức của SV sư phạm trường ĐHTĐHN về tham vấn nghề......................................................61
2.2.2. Nhận thức về tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng tham vấn nghề.......................................63
2.2.3. Thực trạng kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm...............................................................65
2.2.3.1. Thực trạng từng nhóm kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm......................................................65
2.2.3.2. Đánh giá chung về kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên sư phạm.............................................................67

2.4. CÁC CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM....................................................68
2.5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CHO SV KHOA SP TRƯỜNG ĐHTĐHN.................69
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.................................................................................................................................. 71
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM...........................73
3.1. NGUYÊN TẮC ĐẢM PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM VẤN NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM........................................73
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích...................................................................................................73
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống...................................................................................................73
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn...................................................................................................74
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả....................................................................................................74
3.1.5. Nguyên tắc tập trung vào năng lực của sinh viên..............................................................................74
3.1.6. Nguyên tắc coi trọng hoạt động thực hành, trải nghiệm..................................................................75
3.2. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG TVN CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM.............................................................................75
3.2.1. Tích hợp năng lực giáo dục hướng nghiệp vào chương trình đào tạo ngành Sư phạm....................76
3.2.1.1. Mục đích, ý nghĩa.......................................................................................................................................76

3.2.1.2. Nội dung của biện pháp.............................................................................................................................76
3.2.1.3. Tổ chức thực hiện biện pháp......................................................................................................................76
3.2.1.4. Điều kiện thực hiện biện pháp...................................................................................................................77
3.2.1.5. Ví dụ minh họa học phần Giáo dục hướng nghiệp.....................................................................................77

3.2.2.Tổ chức thực hiện các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho sinh viên.......................................78
3.2.2.1. Mục đích, ý nghĩa của biện pháp................................................................................................................78
3.2.2.2. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp...............................................................................................79
3.2.2.3. Điều kiện thực hiện biện pháp...................................................................................................................82

5


3.2.2.4. Ví dụ minh họa...........................................................................................................................................82

3.2.3. Tổ chức dạy học theo hướng phát triển kĩ năng tham vấn nghề của sinh viên thơng qua các nhiệm vụ
học tập..........................................................................................................................................................82
3.2.3.1.Mục đích, ý nghĩa của biện pháp................................................................................................................82
3.2.3.2. Nội dung và cách thức thực hiện biện pháp...............................................................................................83
3.2.3.3. Điều kiện thực hiện biện pháp...................................................................................................................84

3.2.4. Mối liên hệ giữa các biện pháp...........................................................................................................85
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................................................................... 2
1. KẾT LUẬN...................................................................................................................................................... 2
2. KHUYẾN NGHỊ................................................................................................................................................... 2
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 4

6

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Nhiệm vụ của giáo viên thực hiện công tác tham vấn nghề.............................18
Bảng 1.2. Những công việc giáo viên cần làm khi thực hiện công tác tham vấn nghề.....19
Bảng 1.3. Kĩ năng tham vấn nghề cần có của SV SP................................................25
Bảng 2.1. .......................................................................................................................40
Bảng 2.2. .......................................................................................................................41
Bảng 2.3. Nhận thức của SV về tham vấn nghề trong GDHN........................................41
Bảng 2.4. Mức độ quan trọng của việc rèn luyện các kỹ năng sư phạm đối với SV
ĐHTĐHN......................................................................................................................44
Bảng 2.5. .....................................................................................................................46
Bảng 2.6. Đánh giá chung về mức độ kĩ năng tham vấn nghề của SV SP....................49
Bảng 2.7. .....................................................................................................................50
Bảng 2.8. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển KN TVN của SVSP.........51

7


DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1 .........................................................................................................................47
Hình 3.1. Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm GDHN cho SV............63

8


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) ở trường phổ thơng có tầm quan trọng đặc biệt, cung
cấp và hướng dẫn học sinh cách tìm những thơng tin nghề nghiệp, hệ thống đào tạo và thị
trường lao động một cách có hệ thống, giúp học sinh có thể lựa chọn cho mình nghề
nghiệp phù hợp với năng lực của bản thân và nhu cầu của xã hội. Ở trường phổ thông việc

giáo dục hướng nghiệp cho học sinh được thực hiện thông qua các con đường cơ bản sau:
1/ Thông qua dạy học các môn khoa học cơ bản; 2/ Thông qua việc tổ chức hoạt động
giáo dục hướng nghiệp chính khóa; 3/ Thơng qua hoạt động ngoại khóa; 4/ Thơng qua
việc dạy học môn công nghệ; 5/ Thông qua các buổi sinh hoạt hướng nghiệp. Các con
đường GDHN này chú trọng đến việc cung cấp những kiến thức về các ngành nghề, các
cơ sở đào tạo, nhu cầu thị trường lao động nhưng chưa đi sâu giải quyết những thắc mắc,
băn khoăn, lo lắng của học sinh khi các em lựa chọn nghề nghiệp. Hơn nữa, các em cịn
có những căng thẳng, áp lực trong quá trình học tập và trong cuộc sống nên khó có thể tự
mình giải quyết hiệu quả được tất cả những vấn đề nảy sinh. Những vấn đề này sẽ được
giải quyết thông qua một con đường giáo dục hướng nghiệp khác – thông qua tham vấn
nghề. Lúc này, thầy cô bên cạnh việc thực hiện tốt vai trò của người giáo viên còn cần
phải là những nhà tham vấn để giúp đỡ học sinh giải tỏa những khó khăn, vướng mắc
trong q trình lựa chọn nghề nghiệp.
Giáo dục hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng cũng là vấn đề đã được sự
quan tâm của các cấp, các ngành: Ngày 19 tháng 3 năm 1981, Hội đồng Chính phủ đã ban
hành Quyết định 126- CP. Trong đó đã quy định mục đích, nhiệm vụ của công tác hướng
nghiệp.và giao nhiệm vụ cho các bộ, ngành, địa phương phối hợp với ngành giáo dục thực
hiện [90]. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương khóa 8 khóa
XI về đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ “đẩy mạnh phân luồng sau
trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thơng”,“bảo đảm cho học sinh
có trình độ trung học cơ sở có tri thức phổ thơng nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng
mạnh sau trung học cơ sở; trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị
cho giai đoạn học sau phổ thơng có chất lượng”[78]. Thơng báo số 3119/BGDĐT-GDCN
về việc hướng dẫn phối hợp để thực hiện giáo dục hướng nghiệp, đào tạo kĩ năng nghề
nghiệp cho học sinh phổ thông, ngày 17 tháng 06 năm 2014, có nội dung “để nâng cao
hiệu quả của công tác hướng nghiệp trong nhà trường, các trường phổ thông phối hợp với
các cơ sở đào tạo trung cấp chuyên nghiệp tổ chức các hoạt động giáo dục hướng nghiệp
9

khác cho học sinh như: Thăm quan cơ sở đào tạo; giảng dạy môn học Công nghệ; tổ chức
các buổi nói chuyện, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh” [12].
Những chỉ đạo được thể hiện ở văn bản nêu trên cho thấy, Đảng và Nhà nước ta đã rất
quan tâm đến việc tăng cường cơng tác hướng nghiệp nhằm góp phần tích cực và có hiệu
quả vào việc phân luồng học sinh, chuẩn bị cho học sinh đi vào lao động hoặc tiếp tục
được đào tạo phù hợp với năng lực, sở trường của bản thân và nhu cầu của xã hội.
Thông tư 32/2018/TT- BGD&ĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018) về ban hành
chương trình phổ thơng, ngày 26 tháng 12 năm 2018 đã chỉ rõ trong mục tiêu của chương
trình “Chương trình giáo dục trung học phổ thơng giúp học sinh…có khả năng lựa chọn
nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để
tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động” [16]
Trong những năm gần đây, tỷ lệ sinh viên ra trường thất nghiệp ngày càng nhiều.
Một số người tìm được việc làm thì khơng đúng chun ngành đào tạo, một số thì phải
đào tạo lại. Trong khi đó một số ngành vẫn đang cịn thiếu nguồn nhân lực. Theo cơng bố
của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tính đến quý IV năm 2019 cả nước có 1.063,8
triệu người trong độ tuổi lao động đang thất nghiệp. Trong đó, số người thất nghiệp ở
trình độ cao đẳng là 92.500 người, trình độ đại học trở lên là 200.200 người [17]. Một
trong những nguyên nhân của thực trạng nói trên là việc lựa chọn nghề của học sinh chưa
phù hợp. Nhiều trường phổ thông chưa thực hiện đầy đủ các nội dung GDHN, chưa thực
hiện hoặc thực hiện chưa hiệu quả công tác tham vấn nghề cho học sinh.
Theo sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục - Đào tạo trong công văn số 3119/BGDĐT-GDCN ngày
17 tháng 6 năm 2014 [12] về việc hướng dẫn phối hợp để thực hiện giáo dục hướng
nghiệp, đào tạo kĩ năng nghề nghiệp cho học sinh phổ thơng thì việc thực hiện giáo dục
hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng ngồi đội ngũ giáo viên ở các trường
phổ thơng thì cần có sự chung tay giúp sức của các lực lượng khác, trong đó có giảng viên
các trường cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp để thực hiện các nhiệm vụ, nội dung của
giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề nhằm trợ giúp học sinh giải quyết được những
khó khăn, vướng mắc trong quá trình chọn nghề và lựa chọn được nghề nghiệp cho bản
thân trên cơ sở khoa học. Tuy nhiên, đội ngũ giáo viên thực hiện GDHN nói chung và
tham vấn nghề nói riêng chưa được đào tạo chính quy, còn quá thiếu về số lượng, yếu về

chất lượng, họ hầu như chưa được trang bị những kiến thức, kĩ năng tham vấn nghề mà
chủ yếu thực hiện bằng kinh nghiệm, thiếu phương pháp, yếu kĩ năng, kém lý luận. Tuy
được Bộ hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức tập huấn (ngắn hạn) hàng năm song do
10


thời gian dành cho hoạt động này ít nên việc tổ chức hoạt động tham vấn nghề ở trường
phổ thông gặp khó khăn và đạt hiệu quả chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu của học
sinh và của xã hội, học sinh chưa có sự chuẩn bị chu đáo để lựa chọn cho mình một ngành
nghề phù hợp với bản thân và yêu cầu của xã hội - đây là thực trạng cần được giải quyết.
Vì vậy, việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho sinh viên (SV) sư phạm (SP) là
rất cần thiết nhằm giúp cho SV SP sau khi ra trường vừa đảm nhiệm tốt việc giảng dạy
chun mơn, vừa có kiến thức, kĩ năng mang tính chun nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả
cơng tác tham vấn nghề ở các cơ sở giáo dục – Đây là một trong những hướng đi nhằm
thực hiện mục tiêu kép trong đào tạo giáo viên.
Từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn “Nghiên cứu phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho sinh viên sư phạm” làm đề tài nghiên cứu khoa học.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn việc kĩ năng tham vấn nghề của sinh
viên sư phạm trường Đại học Thủ Đô Hà Nội, đề xuất các biện pháp phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho sinh viên sư phạm.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình đào tạo sinh viên sư phạm trường Đại học Thủ Đô Hà Nội.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Qúa trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP trường Đại học Thủ Đô Hà
Nội.
4. Giả thuyết khoa học
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP là cần thiết và phù hợp với xu thế đổi
mới của chương trình giáo dục phổ thơng 2018. Tuy nhiên, hiện nay việc đào tạo giáo

viên ở trường Đại học Thủ Đô Hà Nội chưa coi trọng đúng mức vấn đề này. Nếu xây
dựng được hệ thống các biện pháp phát triển kĩ năng tham vấn nghề thì sẽ nâng cao hiệu
quả phát triển kĩ năng cho sinh viên sư phạm.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
-

- Xây dựng cơ sở lí luận về phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
Khảo sát thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
- Đề xuất các biện pháp phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.

11


6. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho SV SP. SV sau khi tốt nghiệp sẽ làm công tác giáo dục hướng nghiệp ở các
trường THPT.
- Giới hạn về đối tượng khảo sát: Khảo sát giảng viên và sinh viên 1 số chuyên
ngành khoa Sư phạm trường Đại học Thủ Đô Hà Nội.
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận
Đề tài được thực hiện dưới những tiếp cận dưới đây:
- Tiếp cận trải nghiệm
Theo tiếp cận này, để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP cần nghiên cứu,
phân tích và tổ chức hoạt động dạy học NVSP cho SV SP theo hướng tổ chức các hoạt
động thực gắn liền với thực tiễn, tạo môi trường học tập để sinh viên có cơ hội được trải
nghiệm dựa trên sự hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của SV, từ đó giúp SV SP tích lũy
được kiến thức, kinh nghiệm mới, giúp phát triển kĩ năng tham vấn nghề.
- Tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Theo tiếp cận này, chúng tơi xem xét q trình phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho

SV SP là một hệ thống và để phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP cần quan tâm
tới tất cả những thành tố trong hệ thống đó.
- Tiếp cận thực tiễn
Theo tiếp cận này, khi đưa ra những nhận định, đề xuất mới nhằm phát triển kĩ năng
tham vấn nghề cho SV SP phải xuất phát từ thực tiễn dạy học tại trường Đại học Thủ Đơ
Hà Nội và những đề xuất đó cần được kiểm nghiệm bằng thực tiễn.
- Tiếp cận phát triển
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP cho người học là yêu cầu rất cần thiết.
Phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP là hướng vào phát triển ở SV những kĩ năng
nhằm giúp SV sau khi ra trường có thể vừa thực hiện tốt việc giảng dạy chun mơn, vừa
có kiến thức, kĩ năng mang tính chun nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả cơng tác tham
vấn nghề ở các cơ sở giáo dục. Việc phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP được
thực hiện bằng cách chỉ rõ những kĩ năng tham vấn nghề cần phát triển cho SV SP và đề
xuất được biện pháp phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
12


Trong đề tài này, chúng tôi sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh,
phân loại, hệ thống hóa, mơ hình hóa để nghiên cứu và xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
Việc sử dụng những phương pháp nghiên cứu lí thuyết này để xác định bản chất các khái
niệm tham vấn nghề, tiếp cận trải nghiệm, những kĩ năng tham vấn nghề cần có của SV
SP…từ đó xây dựng khung lí thuyết cho đề tài.
7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
-Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Chúng tôi điều tra bằng bảng hỏi với giảng viên,
sinh viên SP thuộc các chuyên ngành SP Văn, Toán, Vật lý, GDCD thuộc khoa Sư phạm
trường Đại học Thủ Đô Hà Nội. Đây là phương pháp chủ đạo trong đề tài nhằm thu thập
thông tin về thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP. Cụ thể, bảng hỏi
được thiết kế với hệ thống câu hỏi đóng và câu hỏi mở tập trung làm rõ mức độ kĩ năng

tham vấn nghề của SVSP, phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP, những khó khăn
khi phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
- Phương pháp quan sát: Chúng tôi tiến hành quan sát và ghi chép theo biên bản
quan sát đã được thiết kế sẵn trong quá trình dự giờ của các giảng viên giảng dạy NVSP
nhằm thu thập những thông tin phục vụ cho quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp chun gia: Trong q trình nghiên cứu, chúng tơi xin ý kiến
chuyên gia là các nhà khoa học, các nhà quản lý và các giảng viên có kinh nghiệm trong
giảng dạy NVSP về tính cần thiết, tính khả thi của quy trình phát triển kĩ năng tham vấn
nghề cho SVSP.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Chúng tôi tiến hành nghiên cứu
hồ sơ giảng dạy của giảng viên ( lịch trình, giáo án, đề cương bài giảng…) và sản phẩm
hoạt động học tập của sinh viên trong quá trình học tập NVSP để thu thập những thơng tin
cần thiết về quá trình dạy học NVSP, về kĩ năng tham vấn nghề của SV SP.
7.2.3. Nhóm các phương pháp hỗ trợ
Chúng tơi sử dụng thống kê tốn học và phần mềm SPSS để xử lí số liệu thực trạng
và thực nghiệm nhằm rút ra những kết luận cần thiết.
8.Những đóng góp mới của đề tài
- Đề tài đã góp phần làm mới hơn các thành phần trong cấu trúc của kĩ năng tham
vấn nghề trong đào tạo cho sinh viên SP.
- Đề tài đã làm rõ thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP ở trường
Đại học Thủ Đô Hà Nội. Đây là cơ sở thực tiễn quan trọng để đề xuất biện pháp phát triển
kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
13


9.Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các cơng trình của tác giả đã
công bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, đề tài bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.
Chương 2: Thực trạng phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.

Chương 3: Biện pháp phát triển kĩ năng tham vấn nghề cho SV SP.

14


Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG THAM
VẤN NGHỀ CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM
1.1. Tổng quan những cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
1.1.1. Nghiên cứu về tham vấn nghề
Trên thế giới, tham vấn nghề đã xuất hiện vào cuối thế kỉ 19, với nhiều hướng nghiên
cứu điển hình dưới đây:
* Hướng nghiên cứu về lý thuyết tham vấn nghề
Các tác giả đã đưa ra nhiều lý thuyết tham vấn nghề có giá trị đến hiện nay như:
Lý thuyết đặc điểm và nhân tố của Frank Parsons (1909) [112] đã chỉ ra rằng thông
qua việc làm trắc nghiệm tâm lý sẽ phát hiện ra các đặc điểm khác nhau của con người. Sau
đó, nhà tham vấn giúp họ tìm hiểu về cơng việc và kết hợp nhân cách của họ với những
công việc phù hợp.
Lý thuyết về nhân cách của Holland (1997) [120] là lý thuyết được sử dụng rộng rãi
hiện nay. Holland cho rằng đặc điểm nhân cách của con người cần được xem xét trong sự
thống nhất với môi trường nghề nghiệp và có sáu kiểu nhân cách cơ bản: 1/ Kiểu thực tế
(Realistic), 2/ Kiểu khám phá (Investigate), 3/ Kiểu nghệ sĩ (Aritistic), 4. Kiểu xã hội
(Social), 5/ Kiểu quyết đoán (Enterprising), 6/ Kiểu truyền thống/bảo thủ (Conventional).
Con người sẽ có xu hướng tìm kiếm những mơi trường làm việc mà ở đó có cơ hội thể hiện
đặc điểm nhân cách.
Ngồi ra, cịn có các lý thuyết khác như lý thuyết hệ thống [143], lý thuyết vị trí điều
khiển [134], lý thuyết 5 nhân tố [144]… Những lý thuyết này đã chỉ ra:
Trong quá trình chọn nghề, mỗi cá nhân phải hiểu về bản thân mình, về thế giới nghề
nghiệp và mối liên hệ giữa đặc điểm của bản thân và yêu cầu công việc cụ thể để chọn được
nghề phù hợp.
Việc lựa chọn nghề nghiệp của mỗi cá nhân khơng chỉ phụ thuộc vào yếu tố chủ quan

mà cịn phụ thuộc vào các yếu tố khách quan tác động như gia đình, ý kiến bạn bè, trào lưu
xã hội, tập quán địa phương. Chúng ta không điều khiển được ngoại cảnh nhưng điều khiển
được nội tâm của mình và làm chủ được vận mệnh của mình.

15


Nhấn mạnh đến năm yếu tố chính trong tham vấn nghề có ảnh hưởng đến quyết định
lựa chọn nghề nghiệp của mỗi cá nhân: 1/ Sự nỗ lực; 2/ Sự nhạy cảm; 3/ Hướng ngoại; 4/
Sự hài lòng; 5/ Sự cởi mở đối với trải nghiệm: thông minh, táo bạo, giàu tưởng tượng, tị
mị, sáng tạo, khác biệt.
Mơ tả 6 kiểu người đặc trưng, 6 loại môi trường tương ứng và sẽ có những nghề
nghiệp tương ứng với từng kiểu tính cách và mơi trường làm việc, từ đó tạo ra sự hịa hợp
giữa con người và mơi trường làm việc.
Những nội dung trong lý thuyết mà các tác giả đưa ra là cơ sở quan trọng để các nhà
tham vấn nghề vận dụng khi tham vấn cho khách hàng.
* Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối
tượng ngồi trường phổ thơng
Tác giả Williamson trong nghiên cứu của mình vào năm 1965 đã đưa ra 6 bước trong
tham vấn: 1/ Phân tích vấn đề; 2/ Tổng hợp vấn đề; 3/Dự đoán những tình huống có thể xảy
ra; 4/ Chẩn đốn những hành vi, suy nghĩ của thân chủ; 5. Tham vấn cho thân chủ; 6. Theo
dõi việc thực hiện kế hoạch của thân chủ [trích theo 127].
Tác giả Winslade trong nghiên cứu của mình vào năm 2005 đã đưa ra 6 bước cho buổi
tham vấn nghề như sau: 1/ Thiết lập mối quan hệ, xây dựng lòng tin, phát hiện vấn đề và
dẫn dắt thân chủ đến với quá trình tham vấn; 2/ Phát triển cuộc trị chuyện, phân tích vấn đề
và xác định từng vấn đề trong cuộc trò chuyện; 3/ Kết nối, liên hệ những ý kiến suy luận từ
câu chuyện được kể từ thân chủ; 4/ Nhận ra nỗ lực của thân chủ trong việc cố kháng cự lại
những suy luận trên; 5/ Tìm hiểu kỹ hơn khách hàng, đưa ra những suy luận khác; 6/ Phát
triển những suy nghĩ, mối quan hệ trong các buổi trò chuyện để đưa ra những phán quyết
đúng đắn [trích theo 127].

Ngồi ra, các tác giả David Capuzzi, Mark D. Stauffer (2011) [107] Elizabeth B. Yost;
M. Anne Corbishley (1987) [110]; Gysbers N.C., Heppner. M.J. và Johnston J.A (1998)
[118]; Isaacson, L.E, & Brown, D (2000) [122]; James P. Sampson, JR. Robert C. Readon,
Gary W. Peterson, Janet G. Lenz (2004) [126]; Lynda Ali và Barbara Graham (1996) [136];
Mary McMahon và Wendy Patton (2006) [144]; Migel Jayasinghe (2001) [145]; Nathan, R
và Hill, L. (2006) [146]; Robert Lee Metcalf (1999) [151]; Ramesh Chatuverdi (2007)
[150]; UNESCO (2002) [157] đã nghiên cứu và chỉ ra những vấn đề về tham vấn nghề dành

16


cho đối tượng ngồi nhà trường phổ thơng khi họ muốn tìm một cơng việc cho bản thân
hoặc đang gặp khó khăn trong cơng việc hoặc muốn thay đổi cơng việc của mình. Họ có thể
là sinh viên, những người đang thất nghiệp hoặc những lao động tự do…, bao gồm:
Tham vấn nghề có mục tiêu giúp thân chủ tìm được công việc phù hợp với bản thân.
Nội dung của tham vấn nghề chính là việc giúp đỡ thân chủ tự nhận thức về bản thân,
về thế giới nghề nghiệp, giúp thân chủ đưa ra được những quyết định phù hợp nhất trong
quá trình chọn nghề.
Chỉ ra quy trình tham vấn nghề và các kĩ năng cần có của nhà tham vấn để thực hiện
có hiệu quả cơng việc của mình.
Ngồi ra, cịn có những cơng trình khác nghiên cứu về đặc điểm của thân chủ, về quá
trình ra quyết định chọn nghề của thân chủ với các đại diện Crites,J.O [106]; Eugene Joseph
Martinez (1980) [111]; Gideon Arulmani và Sonali Nag Armani (2004) [113]; Ginzberg, E;
Ginsburg, S.W; Axelrad, S, & Herma (1951) [115]; Gottfredson, L.S (1981) [116]; Holland,
J.L [120]; Krumboltz, Mitchell và Gellat (1975) [133]; Mark Pope [140]; Roger D. Herring
[152]; Norman C. Gysbers [147]; Wendy Patton và Mary Mc Mahon (2006) [159]; …
*Hướng nghiên cứu về mục tiêu, nội dung, các giai đoạn tham vấn nghề cho đối
tượng trong trường phổ thông
Các tác giả Schmidt, J.J, (1996) [153]; Roger D. Herring (1998) [152];Vernon
G.Zunker (2002) [158]; Jennifer M Kidd (2006) [127]; Norman C. Gysbers, Mary J.

Heppner, Joseph A. Johnston (2009) [148]; Lynda Ali and Barbara Graham [136]; UNESCO
(2002) [157] đã nghiên cứu trên những khía cạnh sau:
- Xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tham vấn nghề cho học sinh
các cấp.
- Xây dựng chương trình giáo dục hướng nghiệp và tham vấn nghề trong trường phổ
thông trong đó xác định cụ thể mục tiêu, nội dung, phương pháp và tiêu chí đánh giá.
- Đưa ra quy trình tham vấn nghề theo từng giai đoạn và chỉ rõ nội dung, cách thức
thực hiện từng giai đoạn.
- Những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình chọn nghề.
- Xác định vai trò của nhà tham vấn và chỉ ra những kĩ năng cần thiết của nhà tham

17


vấn.
Như vậy, tham vấn nghề là vấn đề được các nhà khoa học trên thế giới đề cập từ rất
sớm, kết quả đó chính là một hệ thống lý luận vô cùng quý báu cho việc phát triển hoạt
động giáo dục hướng nghiệp nói chung và tham vấn nghề nói riêng ở nước ta.
Tại Việt Nam, khi nói đến vấn đề trợ giúp người học giải quyết những khó khăn trong
lựa chọn nghề nghiệp thì nhiều tác giả sử dụng cụm từ “tư vấn nghề”, thuật ngữ “tham vấn
nghề” mới xuất hiện trong mấy năm gần đây. Vì vậy, chúng tơi khái qt những cơng trình
nghiên cứu trong nước theo các hướng sau:
1.1.2. Nghiên cứu về tư vấn nghề tại Việt Nam
Tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền (2009) đã đưa ra những vấn đề lý luận về tư vấn
nghề như: mục đích, chức năng, phân loại tư vấn nghề; những thành tố cơ bản của mơ hình
tư vấn nghề tư vấn nghề trong trường trung học phổ thông; đề xuất mơ hình tư vấn nghề
trong trường trung học phổ thơng [53].
Tác giả Đặng Danh Ánh (2010) đã đưa ra 7 bước trong q trình tư vấn gồm có: 1/
Tìm hiểu nguyện vọng, sở trường, hứng thú, năng lực nghề, học lực, và hoàn cảnh của HS;
2/ Tiến hành những phép đo cần thiết; 3/ Nghiên cứu mô tả nghề, rút ra các yêu cầu về

nghề; 4/ Đối chiếu các đặc điểm tâm sinh lí của HS với các yêu cầu của nghề và rút ra kết
luận ban đầu; 5/Nghiên cứu nhu cầu nhân lực của thị trường lao động địa phương, quốc gia,
KV và quốc tế; 6/ Đối chiếu kết quả thu được ở bước 5 với kết luận ban đầu ở bước 4 và
đưa ra lời khuyên; 7/ Hướng dẫn tìm trường, tìm khoa đào tạo trong hệ thống dạy nghề,
trường cao đẳng, đại học [4].
Các tác giả Lê Thị Thanh Hương (2010) [60]; Dương Thị Diệu Hoa (2012) [38];
Tổ chức VVOB Việt Nam (2012) [97], [ 98], [101], [102]; Phan Văn Nhân (2012)
[81];
Phạm Ngọc Linh (2013) [70] đã chỉ ra những nội dung quan trọng về tư vấn nghề, cụ
thể:
Chỉ ra những vấn đề lý luận chung về tư vấn nghề; Mơ hình tư vấn nghề theo các lý
thuyết; Kinh nghiệm về tư vấn hướng nghiệp của một số nước trên thế giới như Mỹ, Pháp,
Áo, Malaysia, New Zealand, Hàn Quốc, Ấn Độ.

18


Đưa ra những lý thuyết về hướng nghiệp như: lý thuyết cây nghề nghiệp, lý thuyết mật
mã Holland, lý thuyết hệ thống, lý thuyết vị trí điều khiển, lý thuyết ngẫu nhiên có kế
hoạch…
Đánh giá nhu cầu tư vấn nghề, thực trạng công tác tư vấn nghề cho học sinh trong nhà
trường phổ thơng. Xây dựng mơ hình tư vấn nghề trong nhà trường phổ thơng nhằm góp
phần thực hiện tốt nhiệm vụ hướng nghiệp cho học sinh phổ thông.
Quy trình thực hiện tư vấn nghề, những cơng việc phải chuẩn bị trước, trong và sau
quá trình tư vấn.
Đưa ra mơ hình nhân cách, trong đó cụ thể hóa những phẩm chất và năng lực cần thiết
của nhà tư vấn để thực hiện có hiệu quả cơng tác tư vấn nghề.
* Nghiên cứu về tham vấn nghề tại Việt Nam
Mặc dù tham vấn nghề là thuật ngữ mới xuất hiện ở Việt Nam trong những năm gần
đây nhưng cũng đã những cơng trình nghiên cứu của các tác giả theo những chiều hướng

nhất định, điển hình như:
Tác giả Mai Thị Việt Thắng (2008) [93] đã đưa ra cách thức phân loại các lý thuyết về
tham vấn hướng nghiệp: phân loại dựa trên các đặc điểm nhân cách, phân loại dựa trên các
giai đoạn phát triển của con người và phân loại dựa trên q trình xử lý thơng tin và ra
quyết định. Cùng với mỗi cách phân loại đó, tác giả đi phân tích các lý thuyết của các tác
giả điển hình.
Tác giả Trương Thị Hoa (2014),( 2015) [39], [40], [41], [42], [43] trong những nghiên
cứu đã chỉ ra:
Những vấn đề cơ bản của tham vấn nghề trong giáo dục hướng nghiệp ở trường phổ
thông như: Quan niệm về tham vấn nghề, ưu thế của tham vấn nghề và quy trình của hoạt
động tham vấn nghề.
Các lý thuyết phát triển nghề nghiệp được phân chia thành hai hướng: thứ nhất các lý
thuyết tập trung vào nội dung, thứ hai các lý thuyết tập trung vào quá trình. Và trong bài
viết của tác giả tập trung vào một số lý thuyết tập trung về nội dung trong tham vấn nghề
với các đại diện tiêu biểu Parsons, Holland, Bordin (1990), Brown, Dawis, Lofquist,
McCrae, John.

19


Thực trạng công tác tham vấn nghề ở trường phổ thơng.
Đề xuất quy trình tham vấn nghề gồm có 3 giai đoạn với 11 bước và hướng dẫn thực
hiện quy trình tham vấn nghề cho học sinh trung học phổ thông.
Như vậy, ở Việt Nam trong những năm gần đây cũng có những cơng trình nghiên cứu
về tư vấn nghề và tham vấn nghề và các tác giả không những đã khái quát lại những lý
thuyết về tư vấn nghề và tham vấn nghề mà còn chỉ ra vai trò, nhu cầu và thực trạng tư vấn
nghề, tham vấn nghề, quy trình tham vấn nghề ở trường phổ thơng nhưng cũng chưa có
cơng trình nghiên cứu nào đề cập đến những kĩ năng tham vấn nghề và việc phát triển kĩ
năng này cho đội ngũ giáo viên làm công tác tham vấn nghề ở trường phổ thông.

1.2. Tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
1.2.1. Khái niệm tham vấn nghề
Có rất nhiều quan niệm khác nhau của các tác giả trong và ngồi nước về tham vấn
nghề, điển hình:
F.Parsons cho rằng “Tham vấn nghề là việc trợ giúp một cá nhân lựa chọn một nghề”
[112].
Herr, E. L., & Cramer, S. H. (1996) quan niệm: “Tham vấn nghề là một tiến trình
tương tác bằng lời thơng qua đó nhà tham vấn và người được tham vấn có mối quan hệ
thúc đẩy và hợp tác, tập trung vào xác định và hành động theo các mục tiêu của người
được tham vấn, trong đó nhà tham vấn thực hiện hàng loạt các kĩ năng và tiến trình tham
vấn để giúp người được tham vấn tự hiểu biết, hiểu được các hành vi lựa chọn và tự ra
quyết định, người được tham vấn có trách nhiệm với hành động của chính mình” [119;tr.5].
Mary J. Heppner and P. Paul Heppner (2004) cho rằng: “Tham vấn nghề là sự tương
tác trực tiếp của những người được đào tạo chuyên nghiệp nhằm hỗ trợ mọi người trong
việc hiểu rõ về bản thân (ví dụ: hứng thú, kĩ năng, giá trị, đặc điểm tính cách) và bức tranh
của thế giới cơng việc để họ có những sự lựa chọn hài lòng” [142;tr.9].
Jennifer M Kidd (2006): “Tham vấn nghề là sự tương tác cởi mở giữa tham vấn viên
và khách hàng trong đó tham vấn viên vận dụng các thuyết tâm lí và các kĩ năng giao tiếp
nhằm giúp khách hàng đưa ra quyết định và giải quyết các vấn đề liên quan tới nghề
nghiệp” [127;tr.1].

20


Howard Figler & Richard Nelson Bolles (2009): “Tham vấn nghề được coi là sự nỗ
lực của nhà tham vấn để chia sẻ với thân chủ về những “công cụ” như hiểu biết, kiến thức,
thông tin bằng cách trợ giúp họ ứng dụng những cơng cụ đó trong lĩnh vực cơng việc và
cuộc sống” [121;tr.11].
Vũ Mộng Đóa đã quan niệm như sau: “Tham vấn nghề nghiệp là một quá trình tương
tác giữa nhà tham vấn và thân chủ, cùng nhau chia sẻ, thảo luận để giúp thân chủ khám

phá bản thân về các khía cạnh cơ bản: sự hứng thú, năng lực, kiến thức và các nguồn lực
hỗ trợ (gia đình và những người thân); khám phá thế giới nghề nghiệp và khám phá về nhu
cầu xã hội để từ đó giúp thân chủ ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp phù hợp” [28].
Tác giả Trương Thị Hoa cho rằng: “Tham vấn nghề là quá trình tương tác giữa nhà
tham vấn và thân chủ, trong đó nhà tham vấn vận dụng các kiến thức và kĩ năng của bản
thân để trợ giúp thân chủ nhằm giúp họ nâng cao năng lực tự giải quyết những khó khăn
gặp phải trong q trình lựa chọn nghề tương lai” [41].
Như vậy, các tác giả đều cho rằng tham vấn nghề là sự tương tác giữa nhà tham vấn và
thân chủ, giúp các thân chủ giải quyết được khó khăn và lựa chọn được nghề nghiệp phù
hợp.
Trên cơ sở kế thừa quan điểm của các tác giả trên, chúng tôi cho rằng:
Tham vấn nghề là việc trợ giúp thân chủ nâng cao năng lực giải quyết những khó
khăn trong q trình chọn nghề và lựa chọn được nghề cho bản thân trên cơ sở khoa học.

1.2.1.1. Phân biệt tham vấn nghề và tư vấn nghề
Ở Việt Nam, việc cung cấp thông tin, cho lời khuyên, trợ giúp những khó khăn tâm lý,
chỉ bảo hay hướng dẫn… cho một cá nhân hoặc một tổ chức, khi họ có nhu cầu thường gọi
là tư vấn nhưng cũng có khi được gọi là tham vấn. Một số tác giả đã chỉ ra sự giống và khác
nhau giữa tham vấn (Counseling) và tư vấn (Consulation) như Trần Thị Minh Đức, Bùi Thị
Xuân Mai, Trương Thị Hoa [29],[74],[41].
Trên cơ sở đó, chúng tơi khái qt sự giống và khác nhau giữa tư vấn nghề và tham
vấn nghề như sau:
- Giống nhau: Đều là sự tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ để trợ giúp thân chủ
giải quyết những khó khăn trong lựa chọn nghề nghiệp

21


- Khác nhau

Tiêu chí
1. Mục tiêu

2. Tiến trình

Tham vấn nghề
Nhà tham vấn trợ giúp thân chủ
nâng cao năng lực tự giải quyết
khó khan trong q trình chọn
nghề
Có thể diễn ra trong thời gian
dài, gồm nhiều buổi nói chuyện,
gặp gỡ liên tục giữa nhà tham
vấn với cá nhân hay nhóm nhỏ

3. Cách thức
tương tác

Q trình tham vấn có sự tương
tác chặt chẽ giữa nhà tham vấn
và thân chủ. Nhà tham vấn giữ
vai trò trợ giúp, còn thân chủ là
trọng tâm và làm chủ cuộc nói
chuyện.

4. Kết quả

Sự thành cơng của q trình
tham vấn phụ thuộc vào kĩ năng
tương tác của nhà tham vấn để

thân chủ tự nhận thức bản thân
và những điều kiện hồn cảnh
của mình để chủ động tìm kiếm
giải pháp phù hợp cho sự lựa
chọn nghề nghiệp của bản thân.

Tư vấn nghề
Nhà tư vấn đưa ra lời khuyên
về việc chọn nghề cho thân chủ
Thường diễn ra trong thời gian
ngắn hoặc trong một lần gặp
gỡ, giải quyết vấn đề tức thời
(Tư vấn nghề thường được tổ
chức dưới dạng các buổi giao
lưu tư vấn tồn trường hay
nhóm ngành
- Cung cấp thơng tin và lời
khuyên từ nhà tư vấn với
những kiến thức chuyên sâu về
vấn đề cần tư vấn
- Nhà tư vấn là chun gia, là
người chủ động, tích cực, cịn
thân chủ thì thụ động nghe theo
sự phân tích và khun bảo của
nhà tư vấn.
Sự thành cơng của q trình tư
vấn phụ thuộc vào sự hiểu biết
của nhà tư vấn về lĩnh vực nghề
mà thân chủ đang cần tư vấn.

1.2.2. Mục tiêu của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
Tác giả Schmidt,J.J, (1996) [128]; Roger D. Herring (1998) [152]; Vernon G.Zunker
(2001) [158] đã chỉ ra mục tiêu của tham vấn nghề trong trường phổ thông bao gồm: giúp
đỡ học sinh trong việc tìm hiểu thế giới nghề nghiệp, về năng lực, tính cách, sở thích của
bản thân và đưa ra lời khuyên giúp học sinh có thể lựa chọn được nghề phù hợp nhất với
bản thân.
Tác giả Trương Thị Hoa [41] đã chỉ ra mục tiêu tham vấn nghề trong GDHN ở trường
trung học phổ thông như sau:
- Học sinh giải quyết được những khó khăn trong q trình chọn nghề

22


- Đạt được mục tiêu của GDHN, cụ thể:
+ Học sinh có năng lực tự khám phá bản thân: Năng lực, tính cách, sở thích, giá
trị, mong muốn, nguyện vọng của bản thân.
+ Học sinh có hiểu biết đầy đủ về ngành nghề, trường thi.
+ Học sinh có năng lực lựa chọn ngành nghề phù hợp.

1.2.3. Nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
Tác giả Schmidt,J.J (1996) trong cuốn “Counseling in school: Essential services and
comprehensive programs” [153] và “Handbook on career counseling” của Unesco (2002)
[157] đã chỉ ra nội dung của tham vấn nghề trong trường phổ thông bao gồm: Cung cấp
thông tin về thế giới nghề nghiệp, kết nối học sinh với các nguồn lực; giúp các em nhận
thức về sở thích, giá trị, khả năng và cá tính của bản thân; động viên khuyến khích, thúc đẩy
và đưa ra lời khuyên cho các em để có thể chọn con đường sự nghiệp phù hợp; giúp học
sinh chủ động quản lý con đường sự nghiệp của mình cũng như trở thành người học suốt
đời.
Tác giả Trương Thị Hoa [41] đã chỉ ra nội dung của tham vấn nghề ở trường trung học
phổ thông như sau:

* Trợ giúp học sinh trung học phổ thông tự nhận thức về bản thân
- Tự nhận thức bản thân tức là tự đánh giá được điểm yếu, điểm mạnh của bản thân
mình về năng lực, sở thích, kĩ năng của từng cá nhân. Tự nhận thức về bản thân là yếu tố
quan trọng, có ảnh hưởng trực tiếp đến việc lựa chọn nghề nghiệp. Vì vậy, trong quá trình
tham vấn nghề, giáo viên cần trợ giúp học sinh “tự nhận thức” bản thân mình ở những khía
cạnh cơ bản sau:
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu điểm mạnh, điểm yếu về thể lực, sức khỏe và
hình thức của bản thân có ảnh hưởng đến nghề nghiệp trong tương lai.
+ Trợ giúp học sinh tự nhận thức những điều kiện, hồn cảnh của gia đình có tác
động đến nghề nghiệp trong tương lai.
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về tính cách, khí chất của bản thân và những
ngành nghề phù hợp với kiểu khí chất, tính cách đó.

23


+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về sở thích, hứng thú, nhu cầu, về xu hướng
nghề, về động cơ lựa chọn nghề của bản thân
+ Trợ giúp học sinh tự tìm hiểu về năng lực của bản thân.
* Trợ giúp học sinh trung học phổ thơng tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp, về nhu cầu
xã hội
Nhà tham vấn cần trợ giúp học sinh trong việc tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp, giúp
học sinh hiểu rõ đặc điểm, yêu cầu và những chống chỉ định của nghề mà mình chọn lựa.
Ngồi ra, nhà tham vấn cịn trợ giúp học sinh trong việc tìm hiểu về hệ thống các
trường cao đẳng, đại học và các trường dạy nghề từ trung ương đến địa phương có đào tạo
ngành, nghề đó.
Hơn nữa, nhà tham vấn sẽ trợ giúp học sinh tìm hiểu về nhu cầu xã hội, nhu cầu của
thị trường lao động đối với ngành, nghề đó khơng chỉ ở hiện tại mà cả trong tương lai.
* Trợ giúp học sinh ra quyết định chọn nghề cho bản thân trên cơ sở khoa học và giải
quyết được khó khăn trong quá trình chọn nghề

Muốn chọn được nghề phù hợp với bản thân mình thì bản thân học sinh ngồi việc tự
nhận thức đúng về năng lực, sở thích, tính cách của bản thân thì cần đối chiếu những đặc
điểm kể trên với đặc điểm, yêu cầu, những chống chỉ định của nghề và nhu cầu nhân lực
của xã hội không chỉ ở hiện tại mà cả trong tương lai. Nói cách khác, khi trước khi quyết
định lựa chọn nghề nghiệp, học sinh phải trả lời ba câu hỏi:
- Tôi thích nghề gì?
- Tơi có thể làm được nghề gì?
- Nghề đó xã hội có cần khơng?
Việc trả lời ba câu hỏi này cũng chính là sự kết hợp giữa ba yếu tố đã nêu trên trong
quá trình lựa chọn nghề, giúp học sinh có thể lựa chọn được nghề cho bản thân trên cơ sở
khoa học.
Trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp, ngồi những khó khăn đã chỉ ra ở trên, học sinh
sẽ gặp phải những khó khăn khác nữa như sự mâu thuẫn quan điểm với cha mẹ trong sự lựa
chọn nghề, mâu thuẫn giữa năng lực và sở thích của bản thân trong chọn nghề hay sự băn

24


khoăn, sự bực bội, chán nản, lo lắng…khi không biết chọn nghề gì. Vì vậy, giáo viên trong
quá trình tham vấn nghề luôn phải chú ý đến trạng thái tâm lý của học sinh để trợ giúp các
em giải tỏa những khó khăn tâm lý. Trạng thái tâm lý bên trên của học sinh luôn tỷ lệ thuận
với với mức độ giải quyết những khó khăn trong q trình chọn nghề. Vì thế, dưới sự trợ
giúp của giáo viên, học sinh tự nhận thức về bản thân, về các ngành, nghề, về yêu cầu xã
hội và lựa chọn được ngành nghề cho bản thân mình. Từ đó, học sinh sẽ khơng cịn tâm
trạng chán nản, băn khoăn, lo lắng…và giúp các em tự tin vào bản thân và sự lựa chọn nghề
nghiệp của mình.

1.2.4. Các hình thức tham vấn nghề ở trường trung học phổ thông
* Tham vấn nghề cho cá nhân học sinh
Đây là hình thức tham vấn được tiến hành giữa giáo viên (nhà tham vấn) với cá nhân

học sinh (nam, nữ) có nhu cầu để giúp học sinh nâng cao năng lực tự giải quyết được những
khó khăn trong q trình lựa chọn nghề từ đó có thể lựa chọn được nghề nghiệp phù hợp với
bản thân, gia đình và nhu cầu xã hội.
Trong quá trình tham vấn cho cá nhân học sinh, đòi hỏi giáo viên phải có kiến thức,
kinh nghiệm về tâm lý và tham vấn, có hiểu biết về đối tượng tham vấn và có khả năng sư
phạm. Nói cách khác, để giúp cho quá trình tham vấn đạt được hiệu quả, giáo viên cần tuân
thủ những nguyên tắc trong tham vấn nghề và phải có những kĩ năng tham vấn cơ bản và
chuyên biệt trong tham vấn nghề để trợ giúp học sinh giải quyết được những khó khăn và
lựa chọn được ngành, nghề phù hợp.
Giáo viên có thể tham vấn trực tiếp cho học sinh hoặc có thể tham vấn gián tiếp thơng
qua điện thoại, email, facebook…
* Tham vấn nghề cho nhóm học sinh
Đây là hình thức tham vấn được tiến hành giữa giáo viên (nhà tham vấn) với nhóm
học sinh (nam, nữ) có thể cùng lớp hoặc cùng khối trong cùng thời gian và không gian nhất
định. Tùy vào điều kiện của cơ sở giáo dục mà nhà tham vấn có thể tổ chức tham vấn nghề
cho nhóm lớn hoặc nhóm nhỏ nhằm nâng cao năng lực giải quyết khó khăn cho từng học
sinh trong nhóm đồng thời giải quyết được khó khăn chung cho cả nhóm. Trong q trình
tham vấn nghề, dưới sự trợ giúp của giáo viên các thành viên trong nhóm sẽ thảo luận, trao
đổi, chia sẻ các vấn đề và hỗ trợ lẫn nhau để giúp mỗi học sinh đưa ra cách giải quyết phù

25