Phong tục thờ cúng tổ tiên CSVHVN

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ
KHOA: VIỆT NAM HỌC

BÀI TIỂU LUẬN
ĐỀ TÀI: ANH/CHỊ HÃY CHỌN VÀ PHÂN TÍCH ĐẶC TRƯNG, Ý NGHĨA
CỦA 01 PHONG TỤC, TẬP QUÁN TẠI ĐỊA PHƯƠNG? QUAN ĐIỂM CỦA
ANH/CHỊ VỀ VIỆC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY PHONG TỤC, TẬP QUÁN
ĐÓ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY?

Học phần

: Cơ sở văn hóa Việt Nam-KNV1022.006

Sinh viên thực hiện

: Nguyễn Thị Hồi Thương

Nhóm học phần

: Nhóm 6

Giảng viên phụ trách : Nguyễn Thị Hoài Thanh

Huế, tháng 12 năm 2021


MỤC LỤC
A. PHẦN MỞ ĐẦU

Trang 1

1. Lý do chọn đề tài

Trang 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trang 1

3. Mục tiêu nghiên cứu

Trang 2

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Trang 2

5. Bố cục tiểu luận

Trang 2B. PHẦN NỘI DUNG

Trang 3
Chương I: Phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 3

1. Một số khái niệm về phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 3

2. Nguồn gốc của phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 4

3. Bản chất của phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 6

4. Phong tục thờ cúng ở Thừa Thiên Huế

Trang 6

4.1 Đặc trưng của phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 6

4.2 Ý nghĩa của phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 9

Chương II: Quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay Trang 10
1. Thực trạng phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay

Trang 10

2. Biện pháp để bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên

Trang 10

C. PHẦN KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Trang 12



A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ở Huế, cho đến nay, phong tục thờ cúng tổ tiên vẫn ln giữ một vai trị quan trọng trong
đời sống tinh thần của nhiều người. Tuy nhiên, sự nhìn nhận đánh giá vai trò và ý nghĩa của
phong tục thờ cúng tổ tiên còn nhiều ý kiến khác nhau. Trước đây, đã có một thời gian dài
chúng ta có những sai lầm khi đánh đồng tất cả các hoạt động, nghi lễ trong phong tục dân gian,
các hoạt động tế lễ, lên đồng… đều là mê tín dị đoan cần phải bài trừ.
Hoạt động thờ cúng tổ tiên trong gia đình, dòng họ diễn ra khá phổ biến ở các địa phương
trong cả nước. Nhưng do sự tác động mạnh mẽ của lối sống hiện đại, đã làm cho phong tục thờ
cúng tổ tiên có biểu hiện tiêu cực như: phơ trương về tiền tài, danh vong, địa vị gây chia rẽ, bè
phái, bày ra những nghi thức cầu kỳ, tốn kém làm mất đi tính thiêng liêng và giá trị văn hóa của
phong tục, nặng nề về mê tín.
Một ngun nhân nữa, trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược, nhiều người thân yêu
ruột thịt của chúng ta đã không trở về. Sự mất mát, hi sinh đó khơng thể nào bù đắp được. Từ
đó, người ta nghĩ nhiều đến vấn đề tâm linh và tìm đến phong tục thờ cúng tổ tiên với mong
muốn khỏa lấp được sự cô đơn sự trống trải trong lòng, xoa dịu tâm hồn người đang sống.
Vì vậy nhận thức đúng đắn về phong tục thờ cúng tổ tiên của người Huế nói riêng và dân
tộc Việt Nam nói chung là một vấn đề mang ý nghĩa lý luận về thực tiễn, làm góp phần làm
lành mạnh hóa các hoạt động phong tục hướng vào các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc,
góp phần thực hiện thắng lợi cuộc vận động tồn dân đồn kết xây dựng đời sống văn hóa ở
khu dân cư.
Với những lý do trên, tôi đã chọn chủ đề: “Phân tích đặc trưng, ý nghĩa của phong tục thờ
cúng tổ tiên ở Thừa Thiên Huế và quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ
tiên trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Vấn đề phong tục thờ cúng tổ tiên đã xuất hiện khá lâu trong lịch sử nhân loại và tồn tại
phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam đặc biệt là người dân Huế . Vì lẽ
đó, vấn đề thờ cúng tổ tiên của người Huế đã thu hút sự quan tâm của rất nhiều người, trong đó
có các nhà nghiên cứu, đội ngũ cán bộ giảng dạy và đã được công bố trên sách, báo, tạp chí.
Các tác phẩm như:
- Trần Đại Vinh: “Tín ngưỡng dân gian Huế”. Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội, 2006.
1


- Trần Hồng: “Tìm về văn hóa- văn học dân gian một miền quê Trung Bộ”. Nxb Thuận
Hóa, Huế, 2000.
- Cuốn “Việt Nam phong tục” của Phan Kế Bính, nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh,
1995.
- Cuốn “ Phong tục thờ cúng trong gia đình Việt Nam”, của Toan Ánh, Nhà xuất bản văn
hóa dân tộc, Hà Nội, 1996.
- Dương Văn An: “Ơ châu cận lục”. Hiệu đính và chú dịch Trần Đại Vinh. Nxb Thuận
Hóa, Huế, 2015.
Các cơng trình nghiên cứu trên đã đề cập dưới các góc độ khác nhau về phong tục, tơn
giáo nói chung và phong tục thờ cúng tổ tiên của người Huế nói riêng. Trong bối cạnh hiện nay,
những giá trị đạo đức, văn hóa có những biểu hiện bị xâm hại dẫn đến tình trạng bị suy thối thì
việc nghiên cứu phong tục thờ cúng tổ tiên đối với người Huế cần được tiếp tục duy trì để phát
huy những giá trị của nó đối với sự phát triển nền tảng văn hóa, tinh thần của dân tộc
3. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu: Nghiên cứu và tìm hiểu phong tục thờ cúng tổ tiên của người Huế nhằm bảo tồn,
phát huy những giá trị của thờ cúng tổ tiên trong xã hội hiện nay.
Để thực hiện mục đích nói trên, đề tài có những nhiệm vụ sau đây:
- Làm rõ khái niệm phong tục thờ cũng tổ tiên, nguồn gốc, bản chất phong tục thờ cúng tổ
tiên, tìm hiểu thêm về thờ cúng tổ tiên của người Huế.
- Nêu ra quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay.

4. Đối tượng phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về phong tục thờ cúng tổ tiên của
người dân Huế từ nghìn xưa đến ngày nay thơng qua nguồn gốc xuất xứ, bản chất của phong
tục này, bên cạnh đó đề tài cũng nêu ra quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ
cúng tổ tiên hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu. Trong thời gian có hạn, đề tài được xác định nghiên cứu trong phạm
vi là những lý luận chung về phong tục thờ cúng tổ tiên và giá trị của phong tục ấy trong đời
sống tâm linh của người Huế.
5. Bố cục tiểu luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương:
Chương I: Phong tục thờ cúng tổ tiên
Chương II: Quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay
2


B. PHẦN NỘI DUNG
Chương I: Phong tục thờ cúng tổ tiên
1. Một số khái niệm về phong tục thờ cúng tổ tiên.
 Phong tục
Theo từ điển tiếng Việt giải thích: “ Phong tục là thói quen đã ăn sâu vào đời sống xã hội,
được mọi người công nhận và làm theo”. Phong tục được hiểu là những hoạt động sống của con
người, được hình thành trong suốt chiều dài lịch sử và ổn định thành nề nếp, được mọi thành
viên trong cộng đồng thừa nhận và tự giác thực hiện có tính kế thừa từ thế hệ này sang thế hệ
khác trong cộng đồng nhất định. Phong tục được vận dụng linh hoạt và nó khơng phải là một
ngun tắc bắt buộc, nhưng phong tục không thể tuỳ tiện, nhất thời và thay đổi mạnh mẽ như
các quan hệ đời thường.
Phong tục có thể chia thành nhiều loại: Hệ thống phong tục liên quan đến vòng đời của
con người, như phong tục về sinh đẻ, trưởng thành, cưới xin, mừng thọ… Hệ thống phong tục
liên quan đến chu kỳ lao động của con người, mà với nông dân là từ đất gieo hạt, cấy hái đến
thu hoạch, với ngư dân là theo mùa đánh bắt cá,… Hệ thống phong tục liên quan đến chu kỳ

thời tiết trong năm như phong tục mùa xuân, mùa hè, mùa thu, mùa đông [1]. Phong tục là một
bộ phận của văn hóa, có vai trị quan trọng trong việc hình thành truyền thống của một dân tộc,
một địa phương, nó ảnh hưởng, thậm chí chế định nhiều ứng xử của cá nhân trong cộng đồng.
 Tổ tiên
Theo quan niệm của nhiều người, “Tổ tiên” là những người đã qua đời trong một dòng họ.
Với tác giả Trần Đăng Sinh thì: “Tổ tiên là khái niệm dùng để chỉ những người có cùng huyết
thống nhưng đã mất như cụ, kị, ông bà, cha mẹ… những người đã có cơng sinh thành và ni
dưỡng, có ảnh hưởng lớn đến đời sống vật chất và tinh thần tới thế hệ con cháu” [2, tr.25].
Còn tổ tiên trong xã hội nguyên thủy là tổ tiên tôtem giáo của thị tộc. Ở thời kỳ thị tộc
mẫu hệ, tổ tiên tôtem là những vật trong thiên nhiên được thần thánh hóa hoặc là các vị thần.
Thời kỳ thị tộc phụ hệ, tổ tiên lại là những người đứng đầu thị tộc đầy quyền uy, khi mất họ trở
thành thần che chở cho gia đình thị tộc. Họ thường là những người giữ địa vị chủ gia đình, gia
tộc nhưng đã mất, có quyền thừa kế và di chúc tài sản được luật pháp và xã hội thừa nhận.
Trong quá trình phát triển lịch sử, khái niệm tổ tiên khơng cịn bó hẹp trong phạm vi huyết
thống gia đình, họ tộc… mà đã mở rộng ra phạm vi cộng đồng, xã hội. Sự hình thành và phát
triển của các quốc gia, dân tộc thường gắn liền với tên tuổi của những người có cơng tạo dựng,
và bảo vệ đất nước. Ở Việt Nam, họ là những tổ sư, tổ nghề, thành hoàng làng, anh hùng dân
3


tộc, danh nhân văn hóa…Ví dụ: Trần Hưng Đạo đã thành “Cha” được tổ chức cúng, giỗ vào
tháng 8 âm lịch hàng năm. Ngoài ra, tổ tiên trong phong tục của người Việt Nam còn là “Mẹ Âu
Cơ”, còn là “Vua Hùng”, là người sinh ra các dân tộc trong đại gia đình Việt Nam.
 Thờ cúng tổ tiên
Thờ cúng tổ tiên là hình thức phong tục mà thơng qua nghi lễ thờ cúng nhằm xác lập “mối
liên hệ” giữa người sống với người chết, giữa người ở thế giới hiện tại và thế giới tâm linh. Các
nghi thức thờ cúng tổ tiên ở nước ta phần lớn phỏng theo nghi lễ Nho giáo, nhưng lại có những
yếu tố rất gần gũi với Phật giáo hay Đạo giáo.
Thờ cúng là hoạt động có ý thức của con người, là tổng thể phức hợp những yếu tố: ý thức
về tổ tiên, biểu tượng về tổ tiên và lễ nghi thờ cúng tổ tiên trong không gian thờ cúng. Sự tôn

thờ, thành kính, biết ơn, tưởng nhớ, hi vọng sự trợ giúp của tổ tiên là nội dung cốt lõi, là cái chủ
yếu hình thành phong tục thờ cúng tổ tiên.
Tóm lại, qua việc tìm hiểu trên chúng ta có thể rút ra kết luận: Phong tục thờ cúng tổ tiên
là một phận của ý thức xã hội, là một loại hình phong tục dân gian, được hình thành từ thời
nguyên thủy trong chế độ thị tộc phụ quyền. Đó là sự biết ơn, tưởng nhớ và tơn thờ những
người có cơng sinh thành, tạo dựng, bảo vệ cuộc sống như: cha mẹ, ơng bà, cụ, kỵ, tổ sư tổ
nghề, thành hồng, tổ nước…
2. Nguồn gốc của phong tục thờ cúng tổ tiên.
Ở nước ta, từ xưa đến nay không một gia đình người Việt nào khơng đặt bàn thờ tổ tiên ở
nơi trang trọng nhất trong nhà hoặc ở nhà từ đường thờ họ. Tuy vậy, một số dân tộc ít người
cũng đã có tục thờ cúng tổ tiên nhưng cịn lỏng lẻo và mờ nhạt chưa trở thành một thiết chế văn
hóa như của người Việt.
 Nguồn gốc nhận thức
Từ quan niệm người chết linh hồn vẫn tiếp tục sống ở thế giới bên kia, linh hồn người chết
vẫn có “nhu cầu” như người sống vì thế người ta chơn theo người chết những đồ tùy táng, dần
về sau người ta đốt vàng mã, tiền âm phủ và các đồ vật, nhà cửa. Từ ý niệm trên đây cho ta thấy
mối liên hệ giữa người sống và người chết được tiếp tục duy trì. Ơng bà, cha mẹ dù qua đời
nhưng vẫn luôn hiện diện trong tâm tưởng của con cháu và con cháu luôn cảm thấy trách nhiệm
cả về vật chất lẫn tinh thần đối với họ. Niềm tin vào cái chết thực chất là một cuộc trở về gặp tổ
tiên, ông bà và tổ tiên sẽ dõi theo, phù hộ độ trì cho con cháu. Chính vì vậy nó đã là cơ sở hình
thành phong tục thờ cúng tổ tiên.
 Nguồn gốc về kinh tế-xã hội
4


Có thể nói rằng, phong tục thờ cúng tổ tiên cùng huyết thống thực sự ra đời và phát triển
trong thời kỳ thị tộc phụ hệ. Sự ra đời của thị tộc phụ hệ là kết quả của sự phân công lao động
lần thứ hai giữa trồng trọt, chăn nuôi và thủ công. Trong chế độ phụ quyền, địa vị của người
đàn ông được đặt lên hàng đầu, quyền thừa kế tài sản theo dòng họ cha và tiếp nối đến thế hệ
sau đã củng cố vững chắc vị trí của người đàn ông trong xã hội. [3]

Nền kinh tế tiểu nông theo kiểu tự cung tự cấp đã tồn tại lâu dài trong xã hội Việt Nam
cũng là một cơ sở cho sự hình thành và duy trì phong tục thờ cúng tổ tiên. Mỗi một gia đình là
một cơ sở kinh tế độc lập, sản xuất và tiêu thụ. Nước ta cịn là một nước có nền kinh tế nông
nghiệp lúa nước phát triển và diễn ra theo gia đình phụ quyền.
Chính vì lý do về kinh tế và việc nối dõi tông đường mà người Việt đối với cha mẹ tơn
kính khi sống và thờ cúng khi chết. Và cứ như thế, đời này qua đời khác cha mẹ đối với ông bà,
con cái đối với cha mẹ kế tiếp nhau thành tục thờ cúng cha mẹ, từ đó gọi là thờ cúng tổ tiên hay
tiên tổ (tổ tông đời trước).
 Nguồn gốc tôn giáo
Nho giáo: Theo như Khổng Tử, sự sống của con người không phải do tạo hóa sinh ra càng
khơng phải do bản thân tự tạo ra mà nhờ cha mẹ, sự sống của cha mẹ lại gắn với ông bà và cứ
như vậy thế hệ sau kế tiếp thế hệ trước, vì thế mà thế hệ sau phải biết ơn thế hệ trước. Cùng với
tư tưởng tôn quân, quyền huynh thế phụ đã củng cố thêm phong tục thờ cúng tổ tiên ở nước ta
ngày một thể chế hóa.
Đạo giáo: Nếu như Khổng giáo đặt nền tảng lý luận về đạo đức, về trật tự kỉ cương xã hội
thì Đạo giáo góp phần củng cố niềm tin vào sự tồn tại và năng lực siêu nhiên của linh hồn,
thông qua một số nghi lễ thờ cúng như: gọi hồn, bùa chú, tang lễ, mồ mả và đốt vàng mã,...
Phật giáo: Những tư tưởng cơ bản của Phật giáo có ảnh hưởng rất lớn đến sự giữ gìn và
phát triển phong tục thờ cúng tổ tiên ở Việt Nam Người Việt Nam. Trước hết là quan niệm về
cái chết, kiếp luân hồi và nghiệp báo. Rồi đến quan niệm rằng cha mẹ tổ tiên luôn lo lắng, quan
tâm cho con cái ngay cả khi họ đã chết. Người sống chăm lo đến linh hồn người chết, vong hồn
người chết sẽ quan tâm đến sự sống của người đang sống.[3]
 Nguồn gốc tâm lý
Trong cuộc sống con người thường cảm thấy lo lắng và thiếu tự tin vào chính bản thân khi
phải đối mặt giải quyết với các vấn đề khó khăn trong cuộc sống. Họ ln mong muốn có sự
giúp đỡ của các thế lực khác nhau, trong đó họ cần sự giúp đỡ và che chở của ông bà tổ tiên ở
“thế giới bên kia” . Từ quan niệm dân gian về linh hồn, người ta cho rằng, nếu không cúng tế
5

linh hồn ơng bà tổ tiên đầy đủ thì những linh hồn này sẽ mang lại rủi ro, quấy nhiễu cuộc sống
của người đang sống.
Nhưng nỗi lo sợ bị trừng phạt không phải là yếu tố duy nhất và chủ yếu dẫn đến sự hình
thành và phát triển phong tục thờ cúng tổ tiên của người Việt. Nếu chỉ vì sợ hãi mà con người
phải thờ cúng thì phong tục thờ cúng tổ tiên đã không thể tồn tại lâu bền và đẩy giá trị nhân văn
như vậy. Yếu tô tâm lý quyết định trong việc duy trì phong tục thờ cúng tổ tiên là sự tơn kính,
biết ơn, tình yêu và lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà cha mẹ, các thế hệ trước.
3. Bản chất của phong tục thờ cúng tổ tiên.
Đặc trưng trong đời sống của người Việt là tính duy lí. Vì thế trong gia đình hình ảnh của
những người đã khuất ln luân hiện hữu và không xa rời đời sống của những thành viên trong
gia đình và làng xã. Chết là một dạng chuyển hóa vật chất từ dạng này sang dạng khác và họ sẽ
tồn tại ở một thế giới siêu hình mà con người khơng thể nhìn thấy được. Việc thờ cúng được lặp
đi lặp lại như một công việc quen thuộc, khơi dậy những kí ức về tổ tiên.
Với đạo lí “uống nước nhớ nguồn”, thờ cúng tổ tiên là xuất phát từ lịng hiếu kính nhớ ân
thâm nghĩa trọng, nó đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người ngay từ lúc còn thơ bé. Một mặt,
bày tỏ lòng biết ơn đối với các bậc sinh thành lúc họ đã chết cũng như khi còn sống. Mặt khác,
nhớ về những người đã sinh thành gây dựng nên cuộc đời cho mình cả về thể xác, linh hồn và
khả năng kinh tế.
Đặc trưng chung nhất của phong tục thờ cúng tổ tiên là một hình thái ý thức xã hội đặc
biệt, hiện tượng lịch sử, xã hội và văn hóa thuộc lĩnh vực đời sống tinh thần; chịu sự quy định
của xã hội có tính độc lập tương đối, được hình thành từ rất sớm và tồn tại lâu dài trong xã hội.
Như vậy, có thể nói phong tục thờ cúng tổ tiên là một loại hình phong tục dân gian, gắn
liền với tập tục văn hóa, đạo đức trên cơ sở của niềm tin, cho rằng tổ tiên đã chết sẽ phù trợ che
chở cho con cháu. Là sự phản ánh hoang đường quyền hành của người gia trưởng và được thể
hiện thông qua nghi lễ thờ cúng tổ tiên theo quan niệm, phong tục, tập quán của mỗi người, mỗi
gia đình và mỗi cộng đồng xã hội
4. Phong tục thờ cúng ở Thừa Thiên Huế
4.1 Đặc trưng của phong tục thờ cúng
Nghi lễ thờ cúng tổ tiên
Nguyên tắc thiết kế bàn thờ: Trong gia đình người dân xứ Huế nói riêng và người Việt nói

chung, thường theo lối kiến trúc nhà rường 1 gian hoặc 3 gian 2 chái, bàn thờ tổ tiên luôn được

6


bài trí ngay ở gian giữa, nơi trang trọng nhất của ngơi nhà. Mơ típ dễ dàng nhận thấy trong kết
cấu bàn thờ gia tiên của gia đình người Huế có hai hoặc ba bậc:
- Bậc ngồi cùng bài trí cao nhất, là nơi để thờ Phật hoặc Chúa tuỳ vào tính chất tơn giáo
của gia đình. Nếu là gia đình người lương thì vẫn có thể thỉnh thờ ảnh hoặc tượng Phật.
- Bậc trong thấp hơn là nơi bài trí bàn thờ tổ tiên với nhiều ảnh của các bậc đang được thờ
phụng; có nhiều lư hương (bát nhang) được đặt chính giữa bàn thờ.
- Bậc thứ ba (nếu có) sẽ là bậc ở giữa thấp nhất so với hai bậc kề trên, chủ yếu là nơi đặt
để lễ vật, mâm cỗ cúng bái.[4]

Ảnh: Bàn thờ một một số gia đình ở Huế
Đồ trong bàn thờ chủ yếu được bài trí trên bậc thứ nhất, gồm có bộ tam sự hoặc ngũ sự,
tranh ảnh thờ, bình hoa. Các bậc trong chỉ cần có thêm đơi đèn, bình hoa, ly tách để rót trà, rót
rượu lúc cúng tế. Ở một số gia đình, họ thiết trí bàn thờ trang trọng và bàn thờ chỉ có một bậc
nhưng phải đầy đủ hương, đèn, nước, hoa quả...
Nghi thức thờ cúng: Nét đặc biệt trong nghi thức thờ cúng dòng tộc xứ Huế là các ngày
huý kỵ thường được tổ chức trước ngày mất một ngày. Ví dụ một dịng họ tổ chức giỗ kỵ vị
thuỷ tổ vào ngày mồng 1 tháng 1 âm lịch thì có nghĩa là ngày mất của ngài phải là ngày mồng 2
tháng 1âm lịch. Còn trong nghi thức cúng tế dòng họ của cư dân xứ Huế, Lễ Tế được coi là lễ
có quy mơ lớn nhất. Lễ Tế thường được quy định theo chu kỳ 3 hoặc 5 năm, tuỳ theo khả năng
kinh tế của từng dòng họ, hoặc khánh thành nhà thờ họ...[4]
Lễ phẩm: Tùy thuộc gia cảnh và nội dung ngày lễ, nhưng điều thiết yếu là đồ lễ phải là
những thứ thanh khiết và được giành riêng. Lễ phẩm phải có đầy đủ nhang, đèn, trầu, cau, trà,
rượu, hoa, quả và mâm cỗ thịnh soạn. Mâm cỗ chí ít phải có đĩa xơi gà hoặc bắt cơm quả trứng.
Lễ chay thì xơi chè, hoa quả, thức ăn từ thực vật,… Trong lễ Tế thuỷ tổ vì vậy phải có lợn, bị,

7


gà, vịt, bánh...vì thường có rất nhiều con cháu trong gia tộc, kể cả các bà cô trong họ đã xuất
giá cùng con, cháu, rể của dòng họ tham gia.
Bên cạnh đó, cịn phải kể thêm vào hệ thống lễ nghi cúng tế dịng tộc hình thức tảo mộ. Có
thể nói tảo mộ là nghi thức tế lễ rất quan trọng, nó khơng chỉ là cơng việc lao động bình thường
mà qua đó con cháu đang sống kí gửi tất cả sự thành kính, lịng biết ơn của mình đối với tổ tiên.
Tảo mộ còn thể hiện quan niệm của người Việt về “mồ yên mả đẹp”; nếu mồ mả khơng tốt, con
cháu sẽ gặp khó khăn trong cuộc sống.

Ảnh: Tảo mộ
 Thờ cúng tổ tiên trong ngày Tết, ngày giỗ
Trong ngày Tết: Hoa quả cúng thường là ngũ quả: quả mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài nghĩa là
“Cầu vừa đủ xài”. Mâm cơm cúng ngày Tết thường có bốn món cơ bản: bánh tét (bánh chưng),
thịt lơn, dưa hành và cơm tẻ. Lễ cúng tổ chức vào chiều 30 Tết thường gọi là cúng tất niên, tức
là cúng trình với ông bà, tổ tiên năm cũ đã hết. Vào đêm 30 cúng giao thừa, thời điểm chuyển
tiếp năm cũ sang năm mới. Vào sáng mùng 1 Tết thì mọi người sẽ đi thăm mộ, thắp hương để
bày tỏ sự tưởng nhớ và sự biết ơn đối với người đã khuất. Ngày mùng 3 là ngày cuối của tết
nên cúng tạ ông vải với ý nghĩa các ngày tết đã đầy đủ.

Ảnh: Mâm cúng ngày Tết

Ảnh: Mâm ngũ quả ngày Tết
8


Trong ngày giỗ: Ý thức cội nguồn được thế hiện tập trung ở lễ giỗ. Giỗ là kỉ niệm ngày
qua đời của người mất. Đó là sự trùng tụ họp của con cháu ở mọi nơi về dự lễ và dẫu có bề bộn
cơng việc nhưng đến ngày cúng kỵ tổ tiên mọi người phải có mặt để cùng nhau tưởng nhớ đến

ông bà và cũng là dịp để con cháu sum vầy gặp gỡ, trò chuyện, để gắn chặt hơn quan hệ anh em
dòng tộc. Khi khách tới, gia chủ phải có người chào đón lễ phép, nếu khách mang lễ vật cúng
thì người chủ nhà phải đón lễ đặt lên bàn thờ. Khi tiệc đã tàn, khách đã vãn, gia chủ cúng thêm
tuần hương nữa rồi mới lễ tạ và đốt vàng mã.
Ngồi những ngày trên thì cũng lễ cũng được tổ chức vào các dịp quan trọng như tang ma,
cưới xin, mừng thọ…, trong những ngày lễ tiết như tết Thanh minh, Hàn thực, Đoan ngọ…, các
ngày Sóc, Vọng theo chu kì tuần trăng, mà cịn được con cháu kính cáo mọi chuyện vui buồn:
sinh nở, ốm đau, thi cử, đỗ đạt, kiện cáo,… với mong muốn được gia tiên phù hộ.

Ảnh: Cúng tổ tiên vào ngày cưới

Ảnh: Lễ cúng đám tang

4.2 Ý nghĩa của phong tục thờ cúng
Trong tất cả các phong tục truyền thống của dân tộc, thờ cúng tổ tiên là một loại hình
phong tục có từ ngàn đời, mang bản sắc văn hóa người Huế. Phong tục này mang giá trị văn
hóa và ẩn chứa nhiều ý nghĩa về những bài học về công ơn sinh thành.
Phong tục thờ cúng tổ tiên mang một ý nghĩa hết sức quan trọng đối với người Huế. Thơng
qua phong tục này, nó khơng chỉ thể hiện ý thức luôn hướng về cội nguồn cội, bảy tỏ sự biết ơn
và lịng thành kính, tâm lịng hiếu thảo với ông bà tổ tiên với những người đã sinh thành dưỡng
dục chúng ta. Mỗi con người hiểu được giá trị “đạo hiếu” trong mối quan hệ với những người
trong gia đình, do đó ln phải hiếu thảo và biết ơn với cha mẹ khi cịn sống và ln khắc cốt,
bày tỏ sự thành kính và xót thương cha mẹ về thế giới vĩnh hằng.

9


Có thể nói, phong tục thờ cúng tổ tiên nhắc nhở mỗi chúng ta, dù ở đâu, xa quê hương
nhưng ln tơn thờ, khắc ghi nguồn gốc mình và cịn giáo dục mỗi người ln phải có trách
nhiệm với q hương đất nước, bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp mà tổ tiên ta dày công

vun đắp.
Như vậy, phong tục thờ cúng tổ tiên không chỉ là nét đẹp truyền thống của văn hóa dân
tộc mà nó cịn là bài học đạo đức vơ giá trong tiềm thức của mỗi người. Nó răn dạy con người
về đức hiếu thảo, hiếu sinh và hướng về cội nguồn.
Chương II: Quan điểm về việc bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay
1. Thực trạng phong tục thờ cúng tổ tiên hiện nay
Cố đô Huế nổi tiếng là vùng đất tâm linh của chùa chiền, lăng tẩm nên mặc dù trải qua
nhiều năm lịch sử lâu đời nhưng người Huế vẫn gìn giữ được nét đẹp văn hóa trong các nghi lễ
thờ cúng tổ tiên. Bên cạnh những giá trị tích cực cần phải giữ gìn và phát huy ý thức tâm linh
để tưởng nhớ công ơn của tổ tiên, giáo dục truyền thống gia đình cho con cháu, chăm lo lưu
giữ, tôn tạo phần mộ, xây dựng tu sửa nơi thờ tự tổ tiên, phục hồi các nghi lễ truyền thống,…
Thờ cúng tổ tiên và các nghi lễ thờ cúng tổ tiên hiện nay đang có nhiều diễn biến phức tạp, tiêu
cực cần phải khắc phục như: một bộ phận tuyệt đối hóa giá trị tâm linh nên bị lợi dụng vào mục
đích mê tín gây lãng phí tiền bạc của Nhà nước và nhân dân; đề cao quan hệ cộng đồng huyết
thống, xem nhẹ các quan hệ xã hội khác dẫn đến dẫn đến cục bộ, hẹp hòi… Đồng thời du nhập
một số lễ nghi, lễ vật không phù hợp ảnh hưởng đến đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân
như: đua nhau sắm sửa vàng mã trong các dịp lễ, tết; nạn phong bì… làm biến dạng ý nghĩa
nhân văn sâu sắc của truyền thống thờ cúng tổ tiên, tạo điểu kiện cho tư tưởng cơ hội, trục lợi,
vì mục đích bn thần bán thánh.
2. Biện pháp bảo tồn và phát huy phong tục thờ cúng tổ tiên
Như chúng ta đã thấy thì phong tục thờ cũng tổ tiên của người Huế đang được khôi phục
và phát triển nhanh, mang lại những giá trị tích cực như mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, thể
hiện đạo đức truyền thống của người Huế. Tuy nhiên bên cạnh những giá trị tích cực đó cịn tồn
tại những biểu hiện sai lệch về loại hình phong tục này. Để việc bảo tồn và phát huy những giá
trị tích cực của phong tục thờ cúng tổ tiên, cần phải quan tâm thực hiện một số giải pháp sau:
Một là, tăng cường các biện pháp tổ chức, quản lý hành chính kết hợp với tuyên truyền
giáo dục ý thức tự giác của người dân. Về phía nhà nước và các cơ quan chức năng phải có sự
quản lý giám sát chặt chẽ các hoạt động tổ chức, kinh doanh không lành mạnh và cần sớm bị
loại bỏ, xử lý nghiêm khắc những kẻ lợi dụng tự do phong tục để phá vỡ sự ổn định chính trị 10

xã hội, gây rối trật tự công cộng. Bên cạnh đó, cũng cần phải tuyên truyền giáo dục ý thức tự
giác cho nhân dân để không làm biến dạng ý nghĩa nhân văn sâu sắc của truyền thống thờ cúng
tổ tiên, tạo điểu kiện cho tư tưởng cơ hội, trục lợi, thiếu lành mạnh, mê tín dị đoan như xem bói,
cúng gọi hồn…; cần làm cho mọi người thấy rõ những nguy hại của việc lợi dụng chính sách tự
do phong tục để hoạt động chia rẽ dân tộc.
Hai là, xây dựng mơi trường văn hóa – xã hội lành mạnh. Môi trường xã hội là nơi con
người sinh sống và hoạt động vì thế chúng có vai trị hết sức quan trọng ảnh hưởng đến tâm tư,
tình cảm, nếp nghĩ, lối sống và các hoạt động xã hội của con người. Mơi trường văn hóa là cách
thể hiện bên ngồi của tâm linh, của phong tục, các tôn giáo khác và có thể hiểu đó chính là mơi
trường của gia đình và xã hội. Đặc biệt cần sự thực hiện nghiêm túc chính sách của Đảng và
Nhà nước về quyền tự do phong tục của công dân, tham gia tích cực xây dựng nếp sống mới
lành mạnh, văn minh trong tiệc cưới, việc tang, lễ hội, hạn chế và loại bỏ những hủ tục.
Ba là, chăm lo đời sống vật chất cũng như đời sống tinh thần của người Huế nói riêng và
dân tộc Việt Nam nói chung. Con người là một thực thể của xã hội và luôn vận động, phát triển
không ngừng theo nhiều chiều hướng khác nhau nên rất khó thỏa mãn được nhu cầu của con
người. Vì vậy, để khắc phục những tiêu cực của phong tục nói chung và phong tục thờ cúng của
người Huế nói riêng là phải từng bước nâng cao đời sống vật chất tinh thần, đặc biệt là các nhu
cầu về vật chất. Việc nâng cao đời sống vật chất cho người Huế sẽ là nền tảng cơ bản, lâu dài để
đẩy lùi các hủ tục lạc hậu, khắc phục được nguồn gốc xa hội gây mê tín dị đoan. Còn nếu thiếu
nền tảng tinh thần tiến bộ, lành mạnh, không quan tâm đến mối quan hệ phát triển kinh tế với
sự cơng bằng, tiến bộ xã hội thì khơng thể có sự phát triển kinh tế- xã hội bền vững.

11


C. PHẦN KẾT LUẬN
Dân tộc Việt Nam nói chung người Huế nói riêng, phong tục thờ cúng tổ tiên có nguồn
gốc rất giống loại hình phong tục khác, song có sắc thái riêng mang đậm dấu ấn văn hóa dân cư
nơng nghiệp trồng lúa nước. Nó khơng lý giải vũ trụ, giới, hiện tượng tự nhiên, xã hội sống mà

lý giải triết lý sống, phong cách ứng xử đặc biệt là đạo lý làm người, cội nguốn sống, mối quan
hệ sống chết. Người Việt tin rằng hồn người mất sẽ lui tới gia đình, vong hồn tổ tiên sẽ che chở
cho con cháu và con cháu phải sống để không tủi hổ với tổ tiên.
Vào gia đình người Việt nào, điều ta thường thấy là bàn thờ tổ tiên đặt vị trí trang trọng.
Ngày lễ Tết, ngày tế tự hay dịp hiếu hỷ khác, con cháu quây quần trước bàn thờ ông bà tổ tiên,
sau sưởi ấm quan hệ gia đình. Việc giữ gìn và phát huy giá trị đạo Hiếu- đạo làm người, ý thức
nhớ cội nguồn, thân nhân tộc, cộng đồng người Huế. Trên sự nghiệp xây dựng văn hóa tiên tiến
đậm đà bản sắc dân tộc nước ta, việc tìm hiểu phát huy giá trị tốt đẹp mang ý nghĩa giáo dục, ý
nghĩa vai trò lý luận thực tiễn.
Điều cho thấy hoạt động thờ cúng tổ tiên phản ánh biến đổi xã hội để định hướng cho
phong tục thờ cúng tổ tiên phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực và có giải pháp thiết
thực từ lí luận đến thực tiễn. Vì thế chúng ta phải tỉnh táo để nhận thức vai trò, nhiệm vụ việc
gìn giữ và phát huy tục thờ truyền thống này, sáng suốt để bổ sung cho những hạn chế mà nhu
cầu thời đại mang đến, để thế hệ Việt Nam mai sau sống trong khơng gian gia đình đầm ấm,
hạnh phúc.
Trong bối cảnh nước ta đang trên đà đổi mới và hội nhập, bên cạnh nhiều thuận lợi thì
cũng gặp khơng ít khó khăn, tình hình quốc tế diễn ra mau lẹ, khó lường, các thế lực thù địch
ln tìm mọi cách hịng xóa bỏ vai trị lãnh đạo của Đảng ta, thì mặc dù phong tục thờ cúng tổ
tiên cịn nhiều khiếm khuyết, nhưng rõ ràng nó đã và đang có vai trị rất lớn trong việc đồn kết
tồn dân tộc, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu làm cho dân giầu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh.

12


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bách hóa tồn thư mở, phong tục
/>2. Trần Đăng Sinh (2002), “Những khía cạnh triết học trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên ở
người Việt ở Đồng bằng Bắc bộ hiện nay”, Nxb Chính trị Quốc gia.
3. Nguyễn Thị Hải Yến (2015), tin văn hóa tư tưởng, Nxb Chính trị Quốc gia.

/>4. PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh, “Phong tục- Tập quán”, Khám phá Huế.