Nhận thức luận Phật giáo và sự ảnh hưởng đến tư tưởng triết học Việt Nam

13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

BỘ QUỐC PHỊNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ

  

THU HOẠCH TRIẾT HỌC
NHẬN THỨC LUẬN PHẬT GIÁO
VÀ SỰ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC VIỆT NAM

Họ và tên: Dương Văn Lộc
Cấp bậc: Đại úy
Chức vụ: Lớp trưởng
Đơn vị: Lớp 40G, Hệ 2

Hà Nội, năm 2022


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

2

LỜI MỞ ĐẦU
Đạo Phật là một trong những học thuyết Triết học - tôn giáo lớn nhất trên thế
giới, tồn tại rất lâu đời. Hệ thống giáo lý của nó rất đồ sộ và số lượng phật tử đông
đảo được phân bố rộng khắp. Đạo phật được truyền bá vào nước ta khoảng thế kỷ

II sau Công ngun và đã nhanh chóng trở thành một tơn giáo có ảnh hưởng sâu
sắc đến đời sống tinh thần của con người Việt Nam, bên cạnh đó đạo Nho, đạo
Lão, đạo Thiên chúa. Tùy từng giai đoạn lịch sử dân tộc ta đều có một học thuyết
tư tưởng hoặc một tơn giáo nắm vai trị chủ đạo, có tác động mạnh nhất đến nếp
sống, thói quen, suy nghĩ của con người, như Phật giáo ở thế kỷ thứ X - XIV, Nho
giáo thế kỷ thứ XV - XIX, học thuyết Mác - Lênin từ giữa thập kỷ 40 của thế kỷ
XX cho đến nay.
Trong công cuộc xây dựng đất nước quá độ lên Chủ Nghĩa Xã Hội (CNXH),
chủ nghĩa Mác - Lênin là tư tưởng chủ đạo, là vũ khí lý luận của chúng ta nhưng bên
cạnh đó, bộ phận kiến trúc thượng tầng của xã hội cũ vẫn có sức sống dai dẳng, trong
đó giáo lý nhà Phật đã ít nhiều in sâu vào tư tưởng tình cảm của một số bộ phận lớn
dân cư Việt Nam. Việc xóa bỏ hồn tồn ảnh hưởng của nó là khơng thể thực hiện
được nên chúng ta cần vận dụng nó một cách hợp lý để góp phần đạt được mục đích
của thời kỳ quá độ cũng như sau này. Vì vậy, khi nghiên cứu lịch sử, tư tưởng, đạo
đức Việt Nam không thể không đề cập đến Phật giáo và những mối quan hệ, tác
động qua lại giữa chúng.


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

3

MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU

2

NỘI DUNG
Chương 1: TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO

4

1.1. Sơ lược hình thành và phát triển của Phật giáo

4

1.2. Nội dung tư tưởng triết học Phật giáo

5

1.2.1 Thế giới quan Phật giáo

5

1.2.2 Nhận thức luận Phật giáo (Trọng tâm)

5

1.2.3 Nhân sinh quan Phật giáo

9

Chương 2: ẢNH HƯỞNG TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO ĐẾN
TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC VIỆT NAM

9

2.1 Sơ lược hình thành và phát triển Phật giáo Việt Nam

9

2.2 Ảnh hưởng của Phật giáo đến tư tưởng triết học ở Việt
Nam

10

2.3 Kế thừa những giá trị tích cực của Phật giáo trong xây
dụng đời sống, văn hóa tinh thần người Việt Nam trong giai
đoạn hiện nay

13

KẾT LUẬN

14

TÀI LIỆU THAM KHẢO

15


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

4

NỘI DUNG
Chương 1: TƯ TƯỞNG TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO
1.1 Sơ lược quá trình hình thành và phát triển Phật giáo
Phật giáo là một trào lưu triết học xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ VI trước
Công nguyên. Người sáng lập ra Phật giáo tên là Siddharta (Tất Đạt Đa), họ là
Gơtama, dịng họ này thuộc bộ tộc Sakya. Ông là thái tử - con vua Tịnh Phạn, vua
một nước nhỏ ở Bắc Ấn Độ lúc đó (nay thuộc đất Nepal) sáng lập.
Ông sống trong cung điện suốt thời thơ ấu, nhưng khi thành niên ông đã khám
phá những sự việc bên ngoài cung thành. Trên đường phố nọ, ông thấy một người
bệnh, một lão già, và một xác chết, khiến cho ông suy nghĩ về bản chất khổ đau của
cuộc đời. Khi nhìn thấy một vị khất sĩ thong dong tự tại, ông quán xét đến khả tính
giải thốt khỏi vịng ln hồi. Và vì vậy, năm hai mươi chín tuổi, ơng rời hồng cung,
rũ bỏ trang phục hoàng gia, và thực hành đời sống của một vị khất sĩ thong dong.
Ông đã tham học với các vị đạo sư lớn của thời đại ông và thông đạt những kỹ
thuật thiền định của họ nhưng khám phá ra rằng chúng khơng đưa tới giải thốt. Trải
qua 6 năm ông thực hành khổ hạnh nghiêm khắc trong rừng, nhưng rồi nhận thấy
rằng sự hành hạ thân xác không thuần hóa được tâm, nên ơng tu theo con đường
trung đạo giữ gìn thân thể khỏe mạnh cho lợi ích của việc tu tập tâm linh mà khơng
phóng túng chạy theo các tiện nghi không cần thiết.
Ngồi dưới gốc cây bồ đề nơi mà ngày nay là Bồ Đề Đạo Tràng (Bodhgaya) tại
Ấn Độ, ông nguyện không đứng dậy cho đến khi đạt thành giác ngộ viên mãn. Vào
đêm trăng trịn tháng tư âm lịch, ơng đã hồn thành tiến trình tẩy trừ tất cả vơ minh và
phát triển tất cả thiện pháp, và ông đã trở thành đức Phật giác ngộ hồn tồn. Lúc đó
ơng đã 35 tuổi, và 45 năm kế tiếp ông đi giảng dạy giáo pháp mà ông đã chứng ngộ
qua kinh nghiệm tự thân cho những người đến để nghe.
Đạo Phật có hai nhánh chính. Tiểu thừa (Hinayana), hay Cỗ Xe Nhỏ, nhấn
mạnh đến sự giải thoát cá nhân, trong khi Đại thừa (Mahayana), hay Cỗ Xe Lớn, chú
trọng đến việc tu tập thành một vị Phật toàn giác để phổ độ chúng sinh một cách hồn
hảo nhất. Mỗi nhánh lại có nhiều phân nhánh. Tuy nhiên, hiện nay, ba hình thức

13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

5

chính cịn tồn tại: một là Tiểu thừa, được biết như Theravada, ở Đông Nam Á, và hai
nhánh Đại thừa, đó là các truyền thống Phật giáo Trung Quốc và Tây Tạng.
Sự lan rộng của đạo Phật ở hầu hết Châu Á đã diễn ra một cách an hịa, theo
nhiều cách. Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã lập ra tiền lệ. Trước tiên, là một vị thầy, ông
đã đến các vương quốc lân cận để chia sẻ sự hiểu biết sâu sắc của mình với những ai có
lịng quan tâm và muốn học hỏi. Tương tự như thế, ông chỉ thị các tăng sĩ của ông đi
khắp nơi để giải thích những giáo huấn của mình. Ơng khơng kêu gọi người khác chỉ
trích và từ bỏ tôn giáo của họ hay cải đạo theo đạo mới, vì ơng khơng tìm cách thiết lập
tơn giáo riêng của mình. Ơng chỉ cố gắng giúp người khác vượt qua sự bất hạnh và khổ
đau mà họ đang tạo ra cho chính mình, vì thiếu sự hiểu biết. Các thế hệ môn đồ sau
này nhận nguồn cảm hứng từ tấm gương của đức Phật và họ chia sẻ với người khác
các phương pháp của ông mà họ thấy mang lại lợi lạc cho đời sống của họ. Đây là cách
mà cái được gọi là “đạo Phật” hiện nay đã lan rộng và xa như thế nào.
1.2 Nội dung tư tưởng triết học Phật giáo
1.2.1 Thế giới quan Phật giáo
Quan điểm về thế giới quan của Phật giáo được thể hiện tập trung ở nội dung
của ba phạm trù là: vô thường, duyên và vô ngã và thông qua các phạm trù vô
thường, duyên và vô ngã triết học Phật giáo đã bác bỏ quan điểm duy tâm cho rằng
thần Braham sáng tạo ra con người và thế giới. Phật giáo cho rằng con người và sự
vật được cấu thành từ các yếu tố vật chất và tinh thần, các sự vật của thế giới nằm
trong q trình biến đổi khơng ngừng.
1.2.2 Nhận thức luận Phật giáo
Bản chất của nhận thức luận Phật giáo là q trình khai sáng trí tuệ. Còn đối

tượng của nhận thức luận là vạn vật, là mọi hiện tượng, là cả vũ trụ.
Phật giáo cho rằng, sự nhận thức của con người được hình thành từ sự kết hợp
giữa chủ thể nhận thức và đối tượng nhận thức, thiếu một trong hai thứ này thì sự
nhận thức khơng thể có được. Trong đó, Phật giáo cho rằng con người có sáu năng
lực nhận biết về đối tượng, gọi là Lục căn: nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý. Tương ứng với
Lục căn là đối tượng trong khách thể nhận thức (gọi là Cảnh) gồm Lục trần: sắc,
thanh, hương, vị, xúc, pháp. Khi Lục căn gặp Lục trần trong quá trình nhận biết thì


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

6

Phật giáo gọi là Lục nhập. Sự gặp gỡ của Lục căn và Lục trần trong quá trình nhận
biết sinh ra cái biết, gọi là Thức, mà trước hết gồm có Lục thức: Nhãn thức, Nhĩ thức,
Tỷ thức, Thiệt thức, Thân thức và Ý thức. Theo đó:
Nhãn căn lấy sắc trần làm đối tượng, có thể phát sinh ra Nhãn thức.
Nhĩ căn lấy thính trần làm đối tượng, có thể phát sinh ra Nhĩ thức.
Tỷ căn lấy hương trần làm đối tượng, có thể phát sinh ra Tỷ thức.
Thiệt căn lấy vị trần làm đối tượng, có thể phát sinh ra Thiệt thức.
Thân căn lấy xúc trần làm đối tượng, có thể phát sinh ra Thân thức.
Mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi..., tác dụng thấy, nghe, ngửi ấy là Thức. Mỗi thức
có một tác dụng riêng, thức là một tác dụng vơ hình, vơ tướng. Thức ở đâu cũng có
và ở đâu có căn và có cảnh thì tác dụng ấy có thể được biểu hiện.
Phân biệt thuần tuý của năm thức ấy là một phân biệt bằng trực giác, nên
khơng phải là một phân biệt có tính cách suy tầm, đắn đo. Phân biệt suy tầm đắn đo
là phân biệt của thức thứ sáu tức ý thức rộng lớn vô cùng. Đối tượng của ý thức là
Pháp trần sinh ra các tư tưởng. Khi thức này hợp tác cùng năm thức trước thì đối

tượng tổng hợp của nó là ngũ trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc).
Nếu năm căn trước (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân) có quan năng phát sinh mang hình chất thì năng lực
thứ sáu (ý) có quan năng phát sinh khơng mang hình chất gọi là Mạt na (Mạt na thức). Phân tích các tác
dụng của Mạt na, Phật giáo chia ra, Mạt na sinh ra cái biết (phân biệt) mang tính gián đoạn (biết khi tỉnh,
không biết khi ngủ) gọi là Ý thức, Mạt na có tác dụng chấp ngã, tức chấp có. Mạt na chấp cái biết của
bảy năng lực trên đây và trở thành kho chứa của bảy thức gọi là Alaya thức (Tàng thức).

Cái mà thức thứ bảy (Mạt na) chấp làm bản ngã là một phần của thức Alaya.
Thức này là tất cả, là chỗ chứa đựng tất cả các hình ảnh do bảy thức trước khảm nhập
vào, do đó dường như khơng để mất đi một hình ảnh nào.
Như vậy, khi bàn về lý tám thức sẽ là những căn cứ xuất phát để đi vào làm rõ
các quan điểm trong nhận thức luận của triết học Phật giáo. Cụ thể thuyết Tam lượng
hình thức cơ bản của nhận thức luận Phật giáo.
Lượng là lượng tính, là tính toán và so lường và cũng là sự phân biệt, cân nhắc
vạn pháp của Tâm thức để hiểu biết. Lượng cịn gọi là năng phân biệt. Năng phân
biệt có nghĩa là tâm thức có sức, có lực phân biệt vạn pháp. Nói cách khác, lượng ở


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

7

đây là chỉ cho Tâm thức thuộc về chủ thể, có khả năng phân biệt vạn pháp và Tâm
thức phân biệt có tính cách so lường thiệt hơn, cân nhắc lợi hại, phân tích đúng sai để
chọn lựa tinh tường, sâu sắc cho sự hiểu biết. Tâm thức nhờ phân biệt mới có thể hiểu
biết rõ tính chất, giá trị và ý nghĩa của mọi vật nên gọi là Lượng.
Trong triết học Phật giáo Hiện lượng được xem là hình thái đầu tiên của quá
trình nhận thức. Hiện lượng nghĩa là hiểu biết trực tiếp những cảnh vật, đối tượng đã

được hiện bày đầu tiên và sự hiểu biết hiện lượng hồn tồn khơng có ý niệm diễn
dịch và suy luận. Tác dụng nhận thức ở đây chỉ thuần t trực cảm, trực quan mà
chưa có tính cách phán đoán và suy luận. Năm thức đầu và ALaya thức là hai loại
tâm thức luôn luôn nhận biết bằng Hiện lượng.
Hình thái nhận thức thứ hai là Tỷ lượng. Trong tiếng Hán, “tỷ” là so sánh, “tỷ
lượng” là nhận thức thông qua sự so sánh. Tỷ lượng cũng là xét đốn, tính tốn theo
sự so sánh đúng sai, cân nhắc lợi hại, phân biệt phải quấy, lựa chọn hơn kém... của
tâm thức để hiểu biết. Đây là sự hiểu biết của ý thức (thức thứ sáu). Ý thức hiểu biết
vạn pháp qua ảnh tử do năm tâm thức cung cấp. Không giống như sự hiểu biết trực
tiếp của năm tâm thức trước, ý thức hiểu biết vạn pháp qua sự suy luận, diễn giải,
nghĩa là ý thức luôn luôn phân biệt được danh xưng, ý nghĩa và tướng trạng từng sự
vật một để nhận biết tính chất cũng như giá trị mỗi loại.
Vậy, Tỷ lượng và Hiện lượng có hai đối tượng nhận thức khác nhau. Đối
tượng của Hiện lượng là Tự tướng với tính cách là cái riêng, cái đặc thù; trong khi đối
tượng của Tỷ lượng là Cộng tướng với tính cách là cái chung, cái phổ biến, tồn thể.
Cộng tướng có sự ngộ chấp chủ quan của chủ thể, sự phản ánh của Tỷ lượng về cộng
tướng chỉ là “giả hữu - giả có” (ước khơng, ước có)
Nhận thức theo Tỷ lượng có hai loại, đó là Chân tỷ lượng và Tợ tỷ lượng (Tỷ lượng sai).
Chân tỷ lượng có nghĩa là ý thức hiểu biết chính xác về tính chất, giá trị và ý
nghĩa của vạn pháp hiện có mặt trong thế gian bằng sự suy luận và diễn giải. Những
hiện tượng ảnh tử do năm thức đầu cung cấp đều phát sinh từ nơi những sự vật có
thực chất trong thế gian nên gọi là chân và ý thức hiểu biết đúng những hiện tượng
ảnh tử đó bằng sự suy luận và diễn giải nên gọi là Chân tỷ lượng.


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

8

Nếu Chân tỷ lượng là sự hiểu biết chính xác về tính chất, giá trị và ý nghĩa của ý
thức thứ sáu về vạn pháp hiện có mặt trong thế gian bằng sự suy luận và diễn dịch thì Tợ
tỷ lượng là việc ý thức nhớ lại (hồi tưởng) và so sánh những quá trình nghiệm sống của
mình để hiểu biết tính chất, ý nghĩa và giá trị từng loại trong cuộc đời. Những quá trình
nghiệm sống nói trên đã được đúc kết lại thành những hạt giống và cũng đã được tàng
trữ trong thể thức Alaya. Khi muốn nhớ lại thì ý thức phải nhờ thức Mạt na mang những
hình ảnh của hạt giống này từ trong thể thức Alaya đưa lên để trình diện cho ý thức thứ
sáu so sánh. Sự so sánh này của ý thức để hiểu biết được gọi là Tợ tỷ lượng, vì những
hình ảnh đem so sánh này có phần không thực chất và cũng không giống những sự vật
hiện tượng có mặt trong thế gian.
Hình thái nhận thức thứ ba trong triết học Phật giáo gọi là Phi lượng. Thực ra,
đây khơng phải là một hình thái nhận thức độc lập với hai hình thái nhận thức trước.
Hiện lượng và Tỷ lượng có khi đúng và cũng có khi sai, mà mỗi khi sai thì đều là Phi
lượng. Hiện lượng mà sai thì khơng phải là Chân hiện lượng mà là Tợ hiện lượng. Tỷ
lượng mà sai thì khơng phải là Chân tỷ lượng mà là Tợ tỷ lượng. Tợ ở đây là có vẻ
giống như cái đó nhưng thực ra khơng phải là cái đó. Chẳng hạn, khi ta đi trong đêm
tối mà nhận lầm sợi dây làm con rắn thì đó là Tợ hiện lượng; cịn khi suy diễn sai một
điều gì chẳng hạn thì đó là Tợ tỷ lượng.
Như vậy, Phi lượng là sự xét đoán của Tỷ lượng và Hiện lượng nhưng sai lầm,
không đúng sự thật. Đây thường là sự hiểu biết của thức Mạt na, một sự nhận thức
bằng tưởng tượng, nhận biết mang tính chất so đo, chấp trước. Sự xét đốn, so lường
của Mạt na thức thường chấp trước những điều không đúng chân giá trị của hiện tượng
thực tại nên gọi là Phi lượng. Thức Mạt na luôn chấp trước nên khống chế và điều
khiển ý thức nhận xét mọi việc và thường bóp méo sự thật. Sự hiểu biết vạn pháp của
Mạt na thức không được vô tư mà lại hay sai lệch nên gọi là Phi lượng.
Việc nêu ra và làm rõ các hình thái của quá trình nhận thức, có thể xem là một
trong những đóng góp có ý nghĩa tích cực của triết học Phật giáo đối với sự phát triển
của nhận thức luận nói chung. Với ba hình thái của quá trình nhận thức bao gồm:
Hiện lượng, Tỷ lượng và Phi lượng; trong đó Hiện lượng đã có phần nào giống với

các hình thức nhận thức đầu tiên (cảm giác và tri giác) của nhận thức cảm tính, cịn


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

9

Tỷ lượng lại bao hàm các hình thức nhận thức lý tính (biểu tượng, khái niệm, phán
đốn, suy luận), trong đó biểu tượng là hình thức giao thoa giữa nhận thức cảm tính
và nhận thức lý tính. Cịn Phi lượng, khơng có gì khác hơn, đó chính là sự sai lầm của
Hiện lượng và Tỷ lượng, tức sai lầm của cả nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính.
Mỗi hình thái nhận thức nói trên cũng mang những sắc thái và những chức năng
riêng. Hiện lượng nhận thức một cách trực tiếp, đúng thật; Tỷ lượng nhận thức một cách
so đo, tính tốn, suy diễn, phân biệt; Phi lượng thường mang đến những sự nhận thức sai
biệt làm cho khác đi so với sự thật. Nếu cái đích mà nhận thức luận Phật giáo hướng tới
ở đối tượng là thế giới Tánh cảnh thì ở các hình thái nhận thức đó phải là Hiện lượng.
Bởi chỉ với Hiện lượng thì con người mới có thể nhận thức được thế giới Tánh cảnh.
Với sự ra đời của nhận thức luận là một kết quả tất yếu, do nhu cầu phát triển
nội tại của bản thân triết học. Nó khơng những có vai trị khá lớn đối với sự phát triển
của triết học Phật giáo nói riêng mà nó cịn có ảnh hưởng đến sự phát triển của tư
tưởng nhận thức của các trường phái triết học khác nói chung trong lịch sử triết học.
Nhận thức luận Phật giáo cịn góp phần sáng tỏ và làm phong phú thêm hệ các
vấn đề nhận thức nói chung, góp phần tích cực vào sự phát triển của tư tưởng lồi
người về nhận thức, về hình thức và phương pháp nhận thức, về các cấp độ phát triển
của nhận thức, về vai trò của nhận thức. Đặc biệt, nhận thức luận Phật giáo đã góp
phần làm sáng tỏ các mục tiêu của nhận thức, chỉ ra vai trò và giá trị của nhận thức
đối với sự rèn luyện, tu dưỡng đời sống đạo đức của con người, đời sống mà trong đó
con người hồn thiện và làm giàu sinh hoạt tinh thần của mình.

1.2.3 Nhân sinh quan Phật giáo
Triết lý nhân sinh của đạo Phật tập trung ở bốn luận đề (Tứ diệu đế) được
Phật coi là bốn chân lý vĩ đại (Khổ đế, Nhân đế, Diệt đế và Đạo đế).
Chương 2: ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN TƯ TƯỞNG
TRIẾT HỌC VIỆT NAM
2.1 Sơ lược sự hình thành và phát triển Phật giáo Việt Nam
Phật giáo được du nhập vào Việt Nam từ rất sớm, khoảng thế kỷ thứ nhất
trước Công nguyên theo đường hải và đường bộ. Những vết tích đầu tiên được được
ghi nhận với truyện cổ tích Chử Đồng Tử học đạo của một nhà sư Ấn Độ. Đầu công


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

10

ngun, Luy Lâu (Bắc Ninh) là thủ phủ của quận Giao Chỉ sớm trở thành trung tâm
Phật giáo quan trọng. Các dấu tích của Phật giáo tại Việt Nam được ghi nhận qua các
truyền thuyết như Thạch Quang Phật và Man Nương Phật Mẫu xuất hiện cùng với sự
giảng đạo của Khâu Đà La (Ksudra) trong khoảng các năm 168-189, Phật giáo hình
thành nên hệ thống tín ngưỡng thờ Tứ Pháp.
Do tiếp thu Phật giáo trực tiếp từ Ấn Độ nên từ Buddha (bậc giác ngộ) được
phiên âm trực tiếp thành “Bụt” và “Bụt Đà”, từ đó chữ “Bụt” được dùng nhiều trong
các truyện dân gian. Phật giáo Việt Nam lúc ấy mang màu sắc của Phật giáo Nam
truyền được địa phương hóa; Bụt được dân gian hóa coi như một vị thần cứu giúp
người tốt. Sau này, vào thế kỷ thứ IV - V, do ảnh hưởng của Phật giáo từ Trung Hoa
mà từ “Bụt” bị thay thế dần bởi từ “Phật”.
Phật giáo ăn sâu, bám rễ vào Việt Nam từ rất sớm. Đến thời nhà Đinh - Tiền
Lê, nhà Lý, nhà Trần, Phật giáo phát triển cực thịnh, được coi là quốc giáo, ảnh

hưởng đến tất cả mọi vấn đề trong cuộc sống. Đến đời nhà Hậu Lê thì Nho giáo được
coi là quốc giáo và Phật giáo đi vào giai đoạn suy thoái. Đến cuối thế kỷ XVIII,
vua Quang Trung cố gắng chấn hưng đạo Phật, chỉnh đốn xây chùa, nhưng vì mất
sớm nên việc này khơng có nhiều kết quả. Đến thế kỷ 20, mặc dù ảnh hưởng mạnh
của phong trào chấn hưng Phật giáo của các nước, Phật giáo Việt Nam lại phát triển
mạnh mẽ khởi đầu từ các đô thị miền Nam với các đóng góp quan trọng của các nhà
sư Khánh Hòa và Thiện Chiếu, các hội Phật giáo ở Nam Kỳ, Trung Kỳ và Bắc Kỳ
lần lượt ra đời với những cơ quan ngôn luận riêng. Cho đến nay, Phật giáo là tơn giáo
có số lượng tín đồ đông nhất ở Việt Nam.
2.2 Những ảnh hưởng của Phật giáo đến tư tưởng triết học Việt Nam
Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng triết học Việt Nam trải qua hơn hai
nghìn năm từ đầu cơng ngun, đặc biệt là từ thế kỷ X đến nay, là quá trình cùng phát
triển và hợp nhất giữa xu hướng tự thân với xu hướng tiếp nhận các tư tưởng triết học
từ bên ngồi. Trong q trình hình thành và phát triển tư tưởng triết học Việt Nam, tư
tưởng Đạo Phật từ Ấn Độ cũng đóng góp vai trị đặc biệt quan trọng. Về mặt này,
Phật giáo đã có ảnh hưởng lớn tới phương pháp tư duy của người Việt Nam. Trong
đó có những giá trị, đồng thời cũng có nhiều hạn chế và đến thế kỷ XX, triết học Mác


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

11

- Lênin nói riêng và chủ nghĩa Mác - Lênin là các yếu tố chủ đạo trong tư tưởng triết
học Việt Nam.
* Ảnh hưởng tích cực:
Khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam và tiếp thu Phật giáo, tư duy người Việt
có thêm một loạt khái niệm và phạm trù nói lên bản thể luận, nhận thức luận là những

vấn đề cơ bản của triết học. Trong thế giới quan phức hợp nhiều thành phần của
người Việt Nam thì Phật giáo là thành phần có ý nghĩa triết học nhiều nhất.
Hơn tất cả các học thuyết khác của Phương Đông, Phật giáo chú ý đến mặt
phát triển tự nhiên của con người, đó là sinh, lão, bệnh, tử. Bốn chặng đó của cuộc
đời phản ánh sự phát triển tất yếu của cơ thể con người, mà nếu ai đó nhận thức được
thì sẽ khơng sợ hãi trước sự thay đổi của cuộc đời, thậm chí cịn bình thản, lạc quan
trước cái chết. Nhiều nhà sư trong thời Lý - Trần đã có một quan niệm như thế.
Ảnh hưởng của Phật giáo đến phương pháp tư duy của người Việt Nam còn
thể hiện ở quan niệm về sự phát triển của vạn vật, hiện tượng. Quan niệm về sự phát
triển của Phật giáo có cơ sở lý luận vững chắc, có logic chặt chẽ khiến người Việt
Nam chấp nhận dễ ràng và nhanh chóng. Ngồi ra, với tính cách là một lực lượng
chính trị - xã hội Phật giáo đã góp phần to lơn vào việc điều chỉnh, tiết chế hoạt động
của các thiết chế chính trị với quan điểm “từ bi hỷ xả” của mình.
Phật giáo đề cập đến vấn đề ngũ uẩn: sắc, thụ, tưởng, hành, thức là những vấn
đề có ý nghĩa nhận thức luận sâu sa. Tuy đối tượng của nhận thức đó là tâm và tính
chất là duy tâm nhưng ở trong quá trình ngũ uẩn chứa đựng một quá trình nhận thức
gồm các bước hợp lý: từ sự vật khách quan (sắc), con người cảm thụ được (thụ), suy
nghĩ (tưởng), rồi đem thực hiện (hành) và cuối cùng là hiểu biết (thức). Ở đây, nếu
bóc cái vơ thần bi ra, ta thấy có những hạt nhân hợp lý.
Phật giáo đưa vào hệ tư tưởng Việt Nam những quan niệm biện chứng với các
khái niệm “vơ thường”, “vơ ngã”. Ở đó cho thấy Phật giáo nhìn sự vật trong sự vận
động và biến đổi liên tục, khơng có gì là trụ lại mãi mãi, khơng có ai là tồn tại mãi
mãi. Tuy nhận thức đó chỉ thấy được cái biến đổi mà khơng thấy được cái ổn định
tương đối, chỉ thấy được cái vận động mà khơng thấy được cái hình thức của vận
động, tuy dễ đi tới chiều hướng bi quan và thái độ buông xuôi, nhưng mặt khác phải


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

12

thấy nhận thức như vậy là có chiều sâu, là thấy được một phương diện cơ bản của
phát triển sự vật.
Phật giáo đề cập đến thuyết nhân duyên, đến mối quan hệ nhân quả, đến việc
xét sự vật phải từ kết quả tìm ra nguyên nhân và xem kết quả này là nguyên nhân của
kết quả khác trong mối quan hệ khác.
Trên đây là những vấn đề mà triết học Phật giáo dựa vào thế giới quan Việt
Nam, góp phần làm nên những yếu tố có ý nghĩa triết học sâu sa trong phương pháp
tư duy của người Việt Nam.
* Những ảnh hưởng tiêu cực
Tuy vậy, Phật giáo có những hạn chế, những ảnh hưởng tiêu cực đến tư duy và
nhận thức người Việt.
Phật giáo chỉ thấy cá nhân con người mà không thấy xã hội con người, chỉ
thấy con người nói chung mà khơng thấy con người thuộc các giai cấp đối kháng
nhau trong xã hội trước đây, không thừa nhận sự đấu tranh giai cấp trong xã hội. Do
đó, khơng thấy được ngun nhân xã hội đưa đến sự khổ ải của con người, không
thấy được sự cần thiết phải đấu tranh chống áp bức, bóc lột vì thế quan niện từ bi, bác
ái trong một số trường hợp bất lợi cho sự đấu tranh giải phóng giai cấp, chống áp
bức.
Phật giáo khơng bàn tới lĩnh vực chính trị, vì thế mỗi khi nhà sư bước sang
lĩnh vực chính trị - xã hội, họ phải sử dụng các tư tưởng của nhà Nho hay Lão - trang.
Nhà sư Viên Thơng cho rằng: ‘Lịng dân là gốc trị loạn”, trong đó “lịng dân” là khái
niệm và tư trưởng của nhà nho; hoặc nhà sư Đỗ Pháp Thuận nói: “Vơ vi cư diện các,
xứ xứ tức đao binh” (nếu đường lối vô vi ngự trị trong triều đình, thì nơi nơi sẽ tắt
chiến tranh) trong đó “vơ vi” là khái niệm của Lão - Trang, mặc dù khái niệm đó đã
được giải thích theo quan niệm nhà Phật.
Hạn chế lớn nhất của Phật giáo đối với phương pháp tư duy của người Việt
Nam là quan điểm duy tâm thần bí. Quan điểm này khiến người ta khơng hướng vào

hiện thực, mà hướng vào nghiệp, vào quả báo, vào thần linh để mong được phù hộ,
độ trì. Và một khi tư duy như vậy thì khơng cần gì đến sự tìm tịi và khám phá, sáng
tạo và hành động.


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

13

2.3 Kế thừa những gia trị tích cực của Phật giáo trong xây dựng đời
sống văn hóa tinh thần người Việt Nam
Với triết lý từ bi, hỷ xả, khuyến khích con người hướng thiện, đạo đức Phật
giáo đã dễ dàng đi vào lịng người, có tác dụng hoàn thiện nhân cách đạo đức, hướng
con người đến lối sống, vị tha, bình đẳng, bác ái. Thực tế đã chứng minh, đạo đức
Phật giáo phù hợp với đạo đức, lẽ sống của con người Việt Nam và nó đã có những
đóng góp tích cực trong việc xây dựng một nền tảng đạo đức mới cho xã hội trên cơ
sở kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống đã được đặt ra.
Tính hướng thiện của Phật giáo là một trong những nguồn gốc của chủ nghĩa
nhân đạo, tư tưởng bình đẳng, hịa bình của Phật giáo phù hợp với xu hướng hòa
đồng liên kết giữa các dân tộc trên thế giới trong xu thế tồn cầu hóa hiện nay, lịng
từ bi, bác ái góp phần cứu giúp người hoạn nạn, giữ vững tinh thần lá lành đùm lá
rách của dân tộc, triết lý vô thường, vô ngã giúp con người giảm bớt cái tơi vị kỷ…
Những giá trị tích cực đó của đạo đức Phật giáo càng được nhân lên với những hành
động cụ thể, như kẻ đói được cho ăn, kẻ rách được cho mặc, người ốm đau bệnh tật
được chăm sóc…
Đạo đức Phật giáo khuyên con người luôn nhớ đến “đạo hiếu”, lấy chữ hiếu làm
đầu: “hạnh hiếu là hạnh Phật, tâm hiếu là tâm Phật”, “muôn việc ở thế gian khơng gì hơn
cơng ơn ni dưỡng của cha mẹ”. Thêm vào đó, những khơng gian chùa chiền của Phật

giáo ln thu hút con người tìm về chốn tĩnh tâm, nơi chiêm nghiệm và cảm nhận…Tất
cả những điều đó là những giá trị đạo đức tích cực, thiết thực góp phần giáo hóa con
người, giúp cho thế hệ trẻ vững bước trước cám dỗ của cuộc đời, khích lệ họ quan tâm
đến số phận của cộng đồng, sống lương thiện, coi trọng tính nhân bản, coi trọng thiên
nhiên…Bên cạnh đó, lối sống Phật giáo nêu cao tinh thần “cư trần lạc đạo” đã góp phần
xây dựng lối sống có trách nhiệm với một ý thức khơng tham quyền cố vị, khơng bám
lấy lợi ích vật chất, sống thanh cao tự tại.
Đặc biệt, đạo đức Phật giáo còn góp phần rèn luyện một lối sống kham nhẫn,
khắc kỷ. Đó là những hình thức tu tập kiên nhẫn, vượt qua những cám dỗ của cuộc
đời để lòng được thanh cao, tâm hồn được giải thoát.


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

14

Ngày nay với phương châm Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội, đạo đức
Phật giáo đã góp phần tích cực vào các phong trào phát triển xã hội, bảo vệ môi
trường. Đặc biệt công tác từ thiện với tinh thần cứu khổ, cứu nạn của đạo Phật, hòa
cùng truyền thống lá lành đùm lá rách của dân tộc, tăng ni phật tử đã tổ chức cứu trợ
cho đồng bào bị thiên tai bão lụt, cho những vùng quê nghèo khó, cho những mảnh
đời bất hạnh…Những hoạt động từ thiện đó của đạo Phật cùng nhằm điều chỉnh tính
cách, lối sống, góp phần hình thành nhân cách của một con người có ích cho xã hội.
KẾT LUẬN
Phật giáo là một tơn giáo, vì vậy có những thiếu sót, những tiêu cực về mặt
khoa học và nhân sinh quan. Song với thái độ khách quan, chúng ta cần nhận thực
rõ những yếu tố tích cực trong tư tưởng Phật giáo. Trong lịch sử và cho đến ngày
nay, Phật giáo là tôn giáo duy nhất chống lại thần quyền. Trong tư tưởng Phật giáo

có những yếu tố duy vật biện chứng. Đạo Phật nêu cao thiện tâm,bình đẳng, bác ái
cho mọi người như là những tiêu chuẩn đạo đức cơ bản của đời sống xã hội. Những
giá trị đạo đức của Phật giáo đã đưa nó lên thành một trong ba tôn giáo lớn nhật trên
thế giới (Thiên chúa giáo, Hồi giáo, Phật giáo)
Phật giáo là nền tảng tư tưởng trong nhiều lĩnh vực như văn hóa, kiến trúc,
giáo dục,....Nhiều tác phẩm văn học có giá trị, nhiều cơng trình kiến trúc độc đáo,
đậm đà bản sắc dân tộc có tầm cỡ quốc tế. Đến nay, tuy Phật giáo khơng cịn là
quốc giáo nữa nhưng những tư tưởng tích cực của nó vẫn cịn là nguồn sống tinh
thần của nhân dân cần được giữ gìn và phát huy./.


13.Đôi môi a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 14.Nước da a. Đen thui b.
Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì 15.Vực sâu a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d.
Đen sì 16.Đôi mắt a. Đen thui b. Đen láy c. Đen ngịm d. Đen sì

15

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Tiến Nghị, 2016, Tư tưởng giải thoát trong triết học Phật giáo,
Tạp chí nghiên cứu Phật học, số 1/2016.
2. Thích Gia Quang, 2016, Giá trị của đạo đức Phật giáo trong đời sống xã
hội hiện nay, Tạp chí nghiên cứu Phật học, số 3/2016
3. Trần Huy Tạo, 2016, Vài nét về nhận thức luận trong triết học Phật giáo,
Tạp chí nghiên cứu Phật học, số 7/2016.
4. Lê Mạnh Thát, Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Nhà xuất bản Thuận hóa
1999, tập I
5. Nguyễn Lang, Việt Nam Phật giáo Sử Luận, Nhà xuất bản Văn Học 1979,
tập III
6. Giáo trình Lịch sử triết học, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân năm, Hà
Nội 2014./.