GIÁO TRÌNH KỸ THUẬT NUÔI THỦY SẢN NƯỚC NGỌT

TRNG I HC CN TH
KHOA THY SN
B MÔN K THUT NUÔI THY SN













GIÁO TRÌNH

K THUT NUÔI THY SN NC NGT

MÃ S: TS 325

BIÊN SAN: DNG NHT LONG












NM. 2003


MC LC






CHNG 1: TNG QUAN V NGH NUÔI THY SN NC NGT 1
CHNG 2: C IM SINH HC VÀ K THUT NUÔI CÁC LÒAI CÁ CÓ GIÁ TR KINH T 
VÙNG NG BNG SÔNG CU LONG 19

1. CÁ TRA 19
2. CÁ BASA 30
3. CÁ V ÉM 35

4. CÁ BÓNG TNG 39
5. CÁ TAI TNG 49
6. CÁ RÔ PHI (CÁ IÊU HNG) 54
7. CÁ CHÉP 63
8. CÁ MÈ VINH 74
9. CÁ MÈ TRNG 77
10. CÁ TRÔI N  83
11. CÁ HNG (CÁ MÙI) 87
12. CÁ LÓC 89
13. CÁ LÓC BÔNG 96
14. CÁ TRÊ LAI 102
15. CÁ RÔ NG 108
16. CÁ SC RN
118
17. LN 123
18. CÁ THÁT LÁT 128

CHNG 3: K THUT NUÔI CÁ THÂM CANH 132
CHNG 4: K THUT NUÔI THY SN KT HP 145
CHNG 5: K THUT NUÔI CÁ MT NC LN 184
CHNG 6: MT S BNH THNG GP VÀ BIN PHÁP CHN OÁN PHÒNG TR CHO CÁ
NUÔI
188

TÀI LIU THAM KHO 195 - 200


1
Chng 1

TNG QUAN V NGH NUÔI THY SN NC NGT


I. LCH S PHÁT TRÊN CA NGH NUÔI THY SN NC NGT

Lch s phát trin ca ngh nuôi thy sn nc ngt trên th gii đc ghi nhn  các
nc ca các Châu lc cách đây hàng ngàn nm. Ngun li và sn phm thy sn mang li t
các hat đng nuôi, bo v và khai thác hp lí t con ngi đã đóng góp rt tích cc vào s
an
tòan v nhu cu thc phm cho con ngi trên khp các Châu lc.

1. Phát trin thy sn ca các nc  khu vc Châu Á

Các tài liu lu tr  các nc cho thy rng, ngh nuôi trng thy sn đc ghi nhn
xut hin rt sm  Trung Quc, cách đây ít nht 2.500 nm. Theo Ling (1977) s kin ny
đc bit đn thông qua quyn sách vit v “ Ngh thut nuôi cá ” c
a tác gi Fan Lei vào
khang 500 nm trc công nguyên (494 BC). Sau ny, các tác gi Chow Mit vi bài vit v
Kwet Sin Chak Shik vào nm 1243 (AD) sau công nguyên và Heu trong cun sách “A
Complete Book of Agriculture” nm 1639 sau công nguyên mô t chi tit cách thc thu ging
cá Chép trên sông, phng pháp ng cá trong ao đã minh chng cho s hình thành và phát
trin lâu đi ca ngh nuôi thy sn  Trung Quc nói riêng và Châu Á nói chung.

2. Phát trin thy sn  Châu âu

Ghi nhn v s phát trin ca ngh nuôi thy sn  Châu Âu có t thi Trung c và
cng có th nói, lâu đi nht, xa xa nht phi đ cp đn s hình thành và phát trin ca vic
th nuôi cá chép trong các ao nuôi nc ngt cùng s phát trin ca ngh nuôi thy sn  các
vùng ven bin, bt đu vi s hình thành các tri nuôi Hu (Oyster) bi ngi Romans, Hy

lp và sau ny m rng cho nhiu đi tng nhuyn th khác vi các cách nuôi tng t tip
tc phát trin. S
 kin ny còn đc ghi nhn qua tài liu đ cp và mô t ca Aristotle v chi
tit các tri nuôi Hu (Oyster) ca ngi Hy Lp có t 100 nm trc công nguyên. Quá trình
hình thành và phát trin ca ngh nuôi thy sn  Châu Âu sau ny còn gn lin vi các hat
đng nuôi cá rô phi (Tilapia), cá Chép (Common carp) trong các ao nuôi nc tnh  nhiu
nc Châu âu, các hat đng nuôi ny rt có ý ngha xã hi và là sn phm thng đc s
d
ng nhiu trong các dp l hi đc bit nh l giáng sinh  Pháp, c, Nauy, an Mch và
Ý. Sau ny, trong quá trình phát trin, ngi Anh cng đã gii thiu cá Trout cho ngi nuôi
 vùng Châu Á và Châu Phi, phát trin ch yu cho mc đích th thao.

3. Phát trin thy sn  Châu M
Bt đu t th k th 18, thông qua 2 loài cá đc trng là Salmon và Trout vi s hình
thành các tri sn xut ging đã ghi nh
n đc s phát trin ca ngh nuôi thy sn  châu
M và ch yu  Bc M, sau đó phát trin m rng đn Nam M. Hin ti, có th nói ngh
nuôi thy sn ca nhiu nc  Châu M phát trin rt mnh vi đi ng cán b có trình đ
khoa hc k thut cao.

2
4. Phát trin thy sn  Châu Phi
Quá trình phát trin ngh nuôi thy sn nc ngt  Châu Phi đc ghi nhn đu tiên
qua các bc tranh bng đá, biu hin các hat đng nuôi cá rô phi cho thy, ngh nuôi thy
sn nc ngt xut hin  Ai cp cách đây 2.000 nm trc công nguyên. Bên cnh đó, các
du tích chng minh cho s phát trin ca ngành ngh còn th hin thông qua hat đng nuôi
th
y sn đc phát hin, ghi nhn trong các quyn kinh thánh. Sau ny, cùng vi s tn ti,
phát trin cng nh s lan ta ca lòai cá rô phi đn nhiu quc gia, đc bit đi vi các nc
vùng nhit đi, cá rô phi đã tr thành đi tng nuôi rt ph bin trong các loi hình thy vc,

đng thi các gii pháp k thut và nng sut nuôi thu hach đã góp phn ci thin đáng k
điu kin thu nhp cho ngi dân nghèo  các nc đang phát trin.
Thông thng hat đng nuôi thy sn hình thành và phát trin thng gn lin vi 2
vùng sinh thái cn bn sau đây
• Nuôi thy sn ni đa (Inland Aquaculture)
Nhiu tài liu cho rng hat đng nuôi thy sn ni đa bt ngun t Trung Quc, mt
s tài liu khác thì cho rng ngh nuôi thy sn  Min in và Nepal đc h tr phát trin
cách đây khang 20 – 50 nm. Trong hu ht các nc vùng ông Nam Châu Á, s tng
trng ca ngh nuôi thy sn có ý ngha xã hi hn 30 nm qua, mc dù cá chép vn là đi
tng nuôi chính  hu ht các nc, nhng cá rô phi li là lòai cá đc a thích và đc gii
thiu rng rãi cách đây hn 50 nm.

• Nuôi thy s
n  vùng triu (Coastal and Marinculture)

¬ Ngh nuôi cá Mng  vùng nc l ca đo Java  Indonesia đã có cách đây t 600 –
800 nm
¬ S quãng bá, gii thiu các đi tng nuôi, sn phm thy sn thng đc các nhà
buôn Trung Quc thc hin.
¬ Ngh nuôi cá Mng  Phillipines cng đc ghi nhn cách đây hng trm nm, nhng
không có tài liu ghi nhn, hay chng minh c
th.
¬ Có nhiu bng chng cho thy, hat đng nuôi ghép các đi tng nuôi thy sn 
các ao, h cha nc thng đc thc hin bi các ng dân Trung Quc.
¬ i vi ngh nuôi trng Rong Bin xut hin cách đây khang 400 nm và ngh nuôi
các lai đng vt thân mm xut hin cách đây khang hn 300 nm  Nht Bn.

II. HIN TRNG VÀ TIM NNG NGH NUÔI THY SN TH GII
1. Hin trng ngh nuôi thy sn th gii

S phát trin ca ngh nuôi thy sn phi đc khng đnh trong mi quan h vi tng
sn lng thy sn trong vùng, khu vc và trên tòan cu.

Theo tng kt ca FAO nm 2000.

Sn phm thy sn tòan cu thông th
ng đc chia làm 6 nhóm

1. Nhóm cá bin (Marine fish)
2. Nhóm cá (Diadromous)
3. Nhóm cá nc ngt

3
4. Nhóm giáp xác
5. Nhóm đng vt thân mm
6. Nhóm rong bin

Cho đn nay, sn lng sn phm bin vn là ngun li thy sn đc tin tng là
ngun cung cp thc phm không gii hn t hat đng khai thác t nhiên. Tt nhiên, cng
cn lu ý rng, khi m rng khai thác ngun li thy sn bin, rt cn quan tâm đn s khai
thác và bo v hp lí ngun li, làm nn tng cho vic phát trin ngun li thy sn mt cách
bn vng, đáp ng nhu cu khai thác n đnh lâu dài.

Thông thng sn lng khai thác thy sn bin có th phân chia theo các giai đan
phát trin nh sau

1. Giai đan tng trng nhanh, sn lng trên 20 tn, nm 1940 đn 60 triu tn, nm
1970 (tng gp 3 ln)
2.
Giai đan tng trng chm t nm 1970 – 1989, khi đnh tng trng ca hat đng

khai thác đt 90 triu tn.
3. Giai đan sn lng nuôi thy sn tng gp đôi trong nhng nm ca thp k 1975 –
1984 và tip tc tng trong nhng nm 1984 – 1992.
4. Giai đan không tng trng và trong thc t có biu hin giãm sút v sn lng khai
thác, xut hin t
nm 1988 – 1992.

Sn lng khai thác thy sn thông thng chim hn 90 % tng sn lng thy sn,
nhng giá tr ny biu hin s giãm sút, vì theo thng kê nm 1992, tòan cu ch chim 81 %
sn lng, trong khi đó  khu vc châu á, sn lng ca các nc ch chim tng cng 67 %.

¬ Sn lng khai thác thy sn ca các nc  khu vc Châu Á

S
n lng nuôi thy sn ca các nc vùng Châu Á thông thng chim khang 88 %
tng sn lng thy sn tòan cu.

Trong đó

+ Finfish 48 %
+ Seaweeds 31 %
+ Mollusca 16 %
+ Crustacea 05 %

Có th nói  khu vc Châu Á, sn lng thy sn ca các nc chim mt t l khá
cao. Nhng lí do chính dn đn kt qu trên có th gii thích nh sau

1. Hu ht các nc  khu vc Châu Á có nn s
n xut da vào nn kinh t nông nghip
là chính và ngi dân có nhiu kinh nghim trong hat đng khai thác ngun li thy

sn.
2. Do các nc  khu vc Châu Á thng b áp lc v dân s cao, chim 55 % dân s th
gii, trong khi đó din tích đt có kh nng trng ta ch chim 30 %. S liêu cho thy,
bình quân 1 ngi châu á ch có 0.27 ha, còn phn còn li ca th gii chim khang
1.6 ha.
3. Khai thác quá mc ngun li t nhiên. Trong lúc đó ch da thun túy vào kinh
nghim c truyn là chính, t đó làm gim sút ngun li thy sn t nhiên ny.

4
¬ 10 quc gia có sn lng thy sn ni đa cao nht th gii

Bng 1: 10 quc gia có sn lng thy sn ni đa cao nht th gii
Quc gia Sn lng nm 1998
(Tn)
So vi th gii
(%)
Trung Quc 2.280.000 28.5
India 650.000 8.1
Bangladesh 538.000 6.7
Indonesia 315.000 3.9
Tanzania, United Rep. 300.000 3.7
Russian Federation 271.000 3.4
Egypt 253.000 3.2
Uganda 220.000 2.8
Thailand 191.000 2.4
Brazil 180.000 2.3
Ngun: FAO nm 2000

Trung Quc là mt trong nhiu nc dn đu v sn lng nuôi trng thy sn  khu
vc châu Á, vi 61 % tng sn lng tòan cu và 54 % tng sn lng  khu vc châu Á.

Thng kê s liu cho thy có khang 50 % các nc  khu vc Châu Á sn xut hn 1
kg cá/đu ngi/nm. Sn lng nuôi thy sn nc ngt chim u th  các nc châu á, đc
đim ny đc th hin rõ qua s liu sau đây

1. Cá nc ngt ch yu (do quc gia không có bin) bao gm các quc gia nh Lào và
Nepal.
2. Thành phn tôm cá nc ngt là chính, bao gm Bangladesh, Cambodia, India,
Myanmar, Pakistan và Vit nam (do các nc ny tiêu th cá nc ngt là chính).
3. Thành phn tôm cá nc l mn là chính bao gm các nc nh Japan, Korea,
Malaysia và Singapore.
4. Thành phn hn hp gia nc ng
t và l, mn là chính bao gm China, Thailand,
Taiwan, Hongkong, Indonesia, Philippines (có 2 vùng sinh thái cn bn).
5. Srilanka: Thông qua hat đng khai thác, đánh bt và tiêu th sn phm cá nc ngt
là chính, tuy nhiên gn đây cng phát trin nuôi tôm.

2. Tim nng phát trin ngh nuôi thy sn th gii

S cn thit phát trin ngh nuôi thy sn phi đc khng đnh trong mi liên h vi
hat đng khai thác và bo v ngu
n li thy sn trong các loi hình thy vc.

• Khai thác ngun li thy sn  loi hình thy vc Stagnant

Sn lng khai thác ngun li thy sn  lai hình thy vc Stagnant có xu hng
giãm dn trên bình din tòan cu.
S gia tng dân s dn đn tình trng khai thác quá mc ngun li thy sn trong các
lai hình thy vc và s sút giãm v đi
u kin môi trng.

S khai thác hp lí ngun li thy sn s to điu kin cho con ngi có đc sn
lng khai thác thy sn tt nht và ti u nht.

5
• Tha mãn nhu cu cung và cu

Có s tính toán cho nhu cu an tòan thc phm thy sn đn nm 2005 trên tòan
cu/nm (1994) khang 60 triu tn.

S tính tóan ny thng da trên c s

1. K hach v sn lng khai thác ngun li thy sn trên tòan cu
2. Duy trì và phi n đnh tình hình gia tng dân s
3. Tiêu th sn phm thy s
n c nm bình quân 13.5 kg/capita/nm. Kt qu ny cho
thy sn lng nuôi thy sn đn nm 2005 s là sn lng nuôi thy sn hôm nay
nhân vi 3 ln nhiu hn.
4. Nhu cu ca con ngi tiêu th sn phm thy sn ngày càng gia tng

• T l tng trng ca ngh nuôi thy sn

Nhìn mt cách tng th cho thy, sn l
ng lng thc tng nhanh theo s gia tng
dân s trong hn 1 thp k va qua
S tng trng ca ngh nuôi thy sn đt  mc 10 % / nm, cho thy s nhanh hn
v s gia tng v sn lng lng thc.

• S thách thc ca ngh nuôi thy sn

Theo tính tóan ca Scavas (1994) nu có s tng trng ca ngh

nuôi thy sn cho
thy, có s gia tng v sn phm thy sn đ duy trì, đng thi tng nhanh sn lng cng
nh vn đ tiêu th sn phm. Thông thng đ làm tng s tng trng ca ngh nuôi thy
sn cn:
1. Xây dng mô hình nuôi thy sn thích hp và hiu qu cho ngi dân nghèo
2. Thc hin mô hình nuôi theo đúng các yêu cu v
k thut
3. Tng dng ti đa ngun ph ph phm nông nghip điu kin sn có  nông h
4. Hòan thin và không ngng ci thin nng sut, cht lng sn phm các mô hình
nuôi thy sn chuyên canh và kt hp.
5. Qun lí tt mô hình nuôi thy sn, đc bit là vn đ v tình trng sc khe ca
thy sinh vt trong các mô hình nuôi.
6. Tng din tích sn xut cho ngh nuôi thy sn phát trin
7. Tng nng sut, sn lng và giá tr nuôi thy sn trên mt đn v sn xut
8. Cht lng và vn đ an tòan sn phm thy sn.

III. LCH S PHÁT TRIN CA NGH NUÔI THY SN NC NGT VIT
NAM
Vi din tích có kh n
ng phát trin nuôi thy sn trong c nc là 1,7 triu ha, trong
đó cá ao có din tích nh là 120.000 ha, h cha, mt nc ln 340.000 ha và rung lúa có
kh nng nuôi thy sn là 580.000 ha, hin nay nuôi thu sn nc ngt đã đóng góp mt
phn quan trng trong ngành thu sn (B Thu sn, 1999). Tuy nhiên trc th k 20 ngh
nuôi thu sn  nc ta gn nh cha phát trin. Mãi đn nhng n
m ca thp k 30, ngh
nuôi thu sn và ch yu là nuôi thu sn nc ngt mi thc s bt đu hình thành và tp
trung  các tnh phía Bc Vit Nam. T đó đn nay ngh nuôi thu sn nc ngt không
ngng phát trin. Vic m rng din tích nuôi, đa dng hoá mô hình nuôi, đi tng nuôi, di
nhp và thun hoá nhiu đi tng kinh t đã góp phn nâng cao hi
u qu ca ngh nuôi cá

nc ngt nc ta.

6
Vào na đu th k XX, vic nuôi cá nc ngt ch yu phát trin và ph bin  khu
vc Min Bc. iu này có l do ngun cá t nhiên có phn hn ch, trong khi nhu cu tiêu
th sn phm ngày càng tng theo nhp đ phát trin dân s, đây có l là mt trong s các
nguyên nhân chính thúc đy c dân Min Bc khi đu vi ngh chn nuôi – thy s
n này.
Cho đn thp niên 1930, nuôi cá nc ngt đã tr thành ngh lan rng khp các tnh thuc
châu th sông Hng, thm chí đn c nhng khu vc min núi phía tây và phía bc. S m
rng phm vi nuôi cá và s lng ao h th cá ngày càng tng lên không ngng có liên quan
mt thit đn mt b phn c dân chuyên nghip trong ngh thu vt và nuôi cá ging con t
t nhiên.
Hàng nm vào khong tháng 5, các loài cá thng đ trng trong các vùng thng
ngun sông Hng và các chi lu ca nó. Trng cá bám vào b nc, dính vào nhng rong rêu,
cây c thy sinh n thành cá con và b ngun nc cun trôi v phía h ngun, nhng ngi
chuyên thu vt cá con ch vic đem dng c ra b sông đ thu hoch. Các loài cá thu vt đc
 min Bc trong thi k này xp theo th t quan trng là: Cá mè (Hypophtalmychtys), Cá
trôi (Cirrihina molitorella), Cá chy (Squaliobarbus curriculus), Cá chép (Cypinus
carpio),Cá vn
(Parabramis bramula),Cá mng (Hemiculter leucisculus). Các loi cá con
vt đc thng có chiu dài khang 0,4 - 0,5 cm. Cá con đc chuyn đn nhng h nuôi
cá. Ngay t thi k này ngi dân đã bit chun b ao h t trc nh: tháo khô nc và tìm
cách dit ht các loài cá, loài cua. Sau mt vài ngày, ngi ta li cho nc vào mt cách cn
thn bng vic ngn bng mt loi li dày đ chn các loài thu tính có hi cho cá con. Nc
trong ao h
 đc làm giàu cht dinh dng thêm bng cn bã t chung ln, kén tm và phân
ngi. Mt đ th cá thng không theo mt chun mc nào c, thông thng khong mt
gánh cho mt sào Bc b (360 m
2

), hoc 5 m khong chng 50.000 con cá ging cho mt
sào. Thc n cho cá đc thay đi thng xuyên, ch yu là dùng phân heo (mi gánh phân
cho mt sào), phân ngi và nhng đ cn bã. Cây c thc vt cng đc s dng bng cách
bó tng nm và cho xung h ph bin là cây mái dm hay so đa. Sut nhiu tun, ngi ta
quy bùn liên tc đ to điu kin thun li h
n cho cá con hp thu tt nhng thành phn dinh
dng có trong ao h.
Ti vùng núi phía Bc, ngi Th có mt phng pháp nuôi cá khá lý thú trong các
rung lúa. Vào tháng 5, h đem cá chép con đ vào các rung lúa đã be b, và đ phòng bng
cách đào  góc rung lúa thành mt cái hc sâu làm ni n náu mát m cho cá vào mùa khô,
và là ni chúng tp trung li khi h rút cn nc trong rung đ bt cá. Ngh nuôi cá nc
ngt  Bc b tht s phát tri
n rng rãi và to mt khi lng sn phm đáng k khi ngi
nuôi cá ch đng chn lc các loài cá có giá tr đ nuôi, điu chnh mt đ th cá thích hp đ
cá có điu kin phát trin tt nht., m mang vic chn nuôi cá trên nhng vùng ngp nc
rng ln vào mùa ma, đc bit là  các rung lúa.
Ti min Trung, vic nuôi cá nc ngt không m
y phát trin, ngoi tr mt vài khu
vc  Thanh Hoá còn chu nh hng, kinh nghim ca ngh nuôi thy sn  min Bc Vit
nam phát trin.
 min Nam, s phong phú v ngun li thy sn trong các vc nc ti ch và s
lng cá di dào t Campuchia đ v thng xuyên là nguyên nhân khin cho nông dân
không cn ngh đn vic đào ao, h hay mng vn
đ th cá. Mãi đn nhng nm 1940, khi
ngun cá này ngày càng có xu hng gim thp và s lng c dân liên tc gia tng,  đây
mi bt đu thnh hành vi ngh nuôi cá nc ngt. Hàng nm, vào khong tháng 6, cá tra
bt, hng và ging (Pangasius hypothamus) t bin h  Cambodge trôi v, thì c dân ven
b sông Mê kông vùng giáp biên gii Vit Nam - Cambodge chuyên làm ngh vt cá và nuôi
cá ging bt đu hot đng. Lúc by gi, t
i các ao, hm nuôi cá  min Nam, ngi ta cng

tin hành nhng bc chun b nh  Bc b. Thc n ca cá tra ch yu cng là cht thi t

7
chung heo và phân ngi. Vic phát trin ngh nuôi cá tra  min Nam đã góp phn duy trì
ngun thc phm chính yu ca ngi Vit có mt trên th trng quanh nm. Ngoài cá tra, 
Nam b lúc by gi cng có nuôi mt vài loài cá nc ngt khác, nh cá vô đém, cá chép, cá
rô phi, tai tng và hng…
Nhìn chung, đn gia th k XX, ngh nuôi cá nc ngt cng ch phát trin nhiu 
min Bc, còn  min Nam ch mi bt đu vi nhng bc đi chp chng. Trong khi đó 
khu vc min Trung xem nh vn cha có s đi thay nào đáng k trong tin trình hình thành
ngh nuôi cá  Vit Nam. S phát trin thiu đng b đó mt phn do khác nhau v điu kin
đa lý, vùng sinh thái thy sinh vt và dân s , khác nhau v tp quán sinh hot, hat đng
sn xu
t nông nghip, hat đng kinh t và đi sng (Tin, 1996) chi phi.
¬ Ngh nuôi cá nc ngt Vit nam t nm 1954 -1975
T ngày min Bc đc hòan toàn gii phóng và tin lên ch ngha xã hi. Ngh nuôi
cá đã đc ng và nhà nc quan tâm khuyn khích và ch đo nên ngày càng phát trin vi
bc đi c th. Ngh vt cá bt trên sông Hng vn tip tc phát trin và cung cp ngun cá
ging ch yu cho ngh nuôi cá nc ngt  min Bc.Các loài cá bt ch yu đc vt là cá
mè, trôi, trm, cá trm đen, cá cháy, cá vn, tuy nhiên 3 loài cá nuôi ch yu là cá mè, cá trôi,
cá trm nh hc tp kinh nghim ca các nhà khoa hc Trung quc, các nhà khoa hc Vit
nam đã tìm ra bãi đ ca cá trôi trên Sông Thao. Nm 1957 nhân dân đã vt đc 757.540
ngàn cá bt, nm 1958 là 898.610 ngàn và sang nm 1959 là hn 1,135 triu con (Lê vn án,
1960). Cùng vi ngh vt cá bt, ngh ng cá ging cng không ngng đc ci tin đ
nâng cao t l sng ca cá bt.
Sn lng cá tht trong thi gian này cng ngày càng đc gia tng. Sn lng nm
1957 là 7.620 tn, nm 1958 là 10.140 tn, đn nm 1959 là 12.870 tn (Lê vn án, 1960).
Tính đn nm 1974, din tích đc th nuôi cá nc ngt đã đt trên 122.000 ha, khp cá xóm
thôn min Bc, các vùng kinh t t đng b
ng đn min núi, nói chung ni nào có ao h,

rung trng đu ít nhiu đã nuôi cá. ã có 7.000 hp tác xã t chc nuôi cá và ngh này tr
thành ngh chính trong trong sn xut nông nghip, vì th yêu cu con ging cng gia tng
(Nguyn Thành Tài, 1975).  đáp ng nhu cu v con ging các c s xut cá ging  min
Bc đã sn xut cá ging bng phng pháp sinh sn nhân to. Cá mè hoa (Aristichtys
nobolis) đ
ã đc cho đ thành công vào nm 1963 -1964. Kt qu ny đc nhân rng và sau
ny đã cho đ đc hàng trm triu các loài cá có giá tr kinh t (Nguyn Thành Tài, 1975).
Ngoài vic nghiên cu và sn xut thành công mt s loài cá nc ngt. Vic di nhp,
thun hóa và li to các loài cá nuôi cng đã đc các nhà khoa hc quan tâm nghiên cu.
Loài cá đu tiên đc nhp vào min Bc nc ta là cá rô phi đen (Orochromis mossambicus)
nm 1951 t Indonesia. ây là loài cá n t
p d nuôi và là mt trong nhng loài cá cá có tc
đ thun hóa nhanh. Cá rô phi đen là loài cá đã góp phn phát trin ngh nuôi cá, to nng
xut và sn lng cá nuôi đáng k vào nhng nm 60 và na đu thp k 70  min Bc (B
Thu sn, 1996). n nm 1973, cá rô phi vn (Orochromis niloticus) có kích thc ln hn
cá rô phi đen đã đc nhp t ài Loan. Cá mè trng Hoa Nam (Hyphophththal michthys
molitrix) nhp t Trung quc vào n
m 1964 và cho sinh sn thành công cung cp ging cho
ngi nuôi. n nm 1971-1972 hai dòng cá chép đc nhp t Hungari (B Thu sn,
1996). So vi cá Chép Vit nam cá chép Hung có tc đ sinh trng nhanh hn.
Ngòai vic sn xut ging cung cp cho ngi nuôi,  thi k này, các nhà qun lý,
các nhà khoa hc Vin nam đã bt đu quan tâm đn vic phc hi và phát trin ngun li t
nhiên. Nm 1967, Vin nghiên cu nuôi trng Thy sn 1
đã th hàng chc ngàn con cá Mè
hoa, Trm c c 100 - 200 gram ra Sông Hng và cho ti nay hai loài này đã đc thn hóa

8
và phát trin n đnh. Cá ln nhanh, phát tán rng và đã đ t nhiên trên sông (B Thu Sn,
1996).
Mc khác, đ nâng cao hn na hiu qu nuôi cá, các nhà khoa hc trong thi k này

đã có nhiu công trình nghiên cu v c cu, mt đ, t l ghép các loài cá trong ao nuôi
nhm tn dng ngun thc n t nhiên hin din trong các lai hình thy vc. Các hình thc
nuôi cá ao, cá rung, cá nc chy, nc tnh, nuc thi cng đã đc nghiên cu. Vn đ
thc n cho cá trong thi k này tp trung nghiên cu s dng ngun thc n sn có, r tin
phù hp vi tng đa phng nhm tn dng ti đa ngun ph phm trong nông nghip. Các
nghiên cu v s dng và gây nuôi thc n t nhiên, nghiên cu s dng phân hu c ng vi
các giai đon phát trin ca cá trong ao nuôi cng đc quan tâm nghiên cu. Song song vi
vic ci tin k thut và nâng cao nng sut cá nuôi, vic phòng và tr bnh là mt mt xích
không th thiu. Trong thi k này các nghiên cu v bnh do ký sinh trùng gây nên và c
bn đã đc gii quyt. Cách phòng nga và thuc tr bnh đn gin và mi ni đu có th áp
dng (Trung tân nghin cu thu
 sn ni đa, 1983)
Trong khi đó,  min Nam vào thi k này ngh nuôi cá nc ngt vn cha thc s
phát trin. Ngun li cá nc ngt ch yu vn là ngun cá đng (cá Lóc, cá rô đng, cá trê
vàng, cá sc rn, cá Thát lát …). Sn lng cá đng trong thi k này khong 50.000 - 64.000
tn/nm. Mô hình nuôi cá ao, đi vi cá tra vn là mô hình nuôi cá nc ngt ch yu. Toàn
min Nam có khong 21 tri sn xu
t cá ging cá vi sn lng cá ging t 1.200.000 -
2.000.000 con/nm (Nha ng nghip, 1968). Có th nói, ngh nuôi cá nc ngt đáng k nht
 min Nam vào thi k này là ngh nuôi cá bè. Ngh nuôi cá bè đc nhp vào min Nam t
nhng nm 1960 ti các vùng ph cn th xã Châu đc (An Giang) sau đó phát trin dn lên
đ nm 1968-1969  các vùng Châu đc, Châu Phú, Phú Châu, Ch Mi (An giang) và mt
s khu vc thuc min ông Nam b
, nh ng Nai (Pantulu, 1979). n nm 1974 s
lng bè nuôi đt trên 7000 cái. Các đi tng th nuôi chính là cá Basa (Cá Bng), cá V, cá
Chài, cá He, cá Lóc bông. Nng sut đt 5 tn/bè/nm (Phm Hu c và Trn Trng Lu,
1989), trong đó cá Mùi (Helostoma temminski) là loài cá duy nht đc nhp vào min Nam
trc ngày gii phóng. Lúc đu, cá đc nhp vào làm cá cnh, nhng sau đó cá sinh sn d
dàng trong ao, mng vn và rung lúa, cá ln nhanh nên chúng nhanh chuyn thành đi
tng nuôi 

các tnh Nam b (B Thu Sn, 1996). T sau ngày đt nc hoàn toàn gii
phóng, ngh nuôi thy sn đã đc ng và nhà nc quan tâm. Ngh nuôi thy sn nuôi
thy sn nc ngt không ngng phát trin và phát trin mnh t nm 1980 đn nay.
Tng ng vi s gia tng v din tích nuôi, sn lng cá đã không ngng đc nâng
cao. Sn lng cá và thy sn (không tính tôm) ni đa n
m 1987 là 226.015 tn, nm 1992 là
303.000 tn. Sn lng cá nuôi  min Bc không ngng tng trong nhng nm 1986 -1990.
Theo thng kê ca Vin kinh t và quy hoch thy sn nm 1990, sn lng cá nuôi nuc
ngt  các tnh phía Bc là khong 42.393 ngàn tn. Trong đó cá ao h nh là 32.790 tn
(77,34 %), cá rung 3.550 tn (8,37 %), cá mt nc ln 3.671 tn (8,65 %), cá lng bè 274
tn (0,67 %). Sn lng cá nuôi gp 39 - 40 ln sn lng cá t
 nhiên.







9
Bng 2: Sn lng cá nuôi ni đa và thu sn khai thác vùng ng Bng Sông Hng

Nm Tng s (tn) Thy sn ni đa (tn) (%)
1986 81.595 35.497 43,50
1987 84.993 36.050 42,41
1988 84.354 37.198 44,09
1989 85.251 45.782 53,70
1990 82.873 42.393 51,15
Trung bình 83.813 39.384 46,99

 min Nam, sn lng sn lng cá nuôi nm 1986 là 79.560 tn, trong đó cá ao h
là 37.270 tn, cá rung trng, 15.100 tn và cá lng bè đt 5.741 tn.
Bng 3: C cu sn lng thu sn ni đa  các tnh vùng ng Bng Sông Cu Long
nm 1986 (Theo Vin Kinh T và quy hoch thu sn 1990)

C cu sn lng theo vc nc
C
 cu sn lng thu sn ni đa
TT
Các tnh
Cá ao Cá
rung
Cá l Cá bè Tng sn
lng (tn)
Cá nuôi
(tn)
Cá t nhiên
(tn)
1 Tin Giang
4.400 714 750 - 15.000 5.864 9.136
2 Bn Tre
5.000 256 750 - 10.000 6.006 3.994
3 Cu Long
6.200 1.500 6.203 - 32.000 13.903 18.097
4 Hu Giang
5.650 1.270 4.600 - 21.000 11.520 9.480
5 Minh Hi
5.520 4.600 450 - 5.000 3.650 1.350
6 Kiên Giang
1.000 2.200 600 - 12.000 3.960 8.040

7 Long An
3.200 160 8.100 - 23.000 18.216 4.780
8 An Giang
4.000 800 - 5.521 28.000 10.321 17.679
9 ng Tháp
2.300 3.600 - 220 16.400 6.120 10.280
Tng Cng
37.270 15.100 21.453 5.741 162.400 79.560 82.836
T L %
46,8 18.9 27,0 7,3 100 49,0 51,0

n nm 1999 tính riêng cá nuôi nc ngt, sn lng c nc đt 386.000 tn (B
thy sn, 2000). ây là mt bc tin nhy vt v hiu qu sn xut ca ngh nuôi cá nuc
ngt đi vi ngành thy sn, góp phn quan trng trong vic xut khu cng nhu cung cp
ngun thc phm cho c nc.

VI. NUÔI THY SN  VÙNG 
NG BNG SÔNG CU LONG, VIT NAM

1. c đim điu kin t nhiên  vùng BSCL

¬ Ch đ nhit

ng Bng Sông Cu Long thuc vùng nhit đi gió mùa đin hình, nhit đ trung
bình tháng dao đng t 26.5 - 27
0
C. Tháng lnh nht xut hin t tháng 12 - 1 nm sau, vi

10
nhit đ trung bình t 23 – 25

0
C. Tháng nóng nht xut hin t tháng 3 - 4, nhit đ dao
đng t 32 – 33
0
C. (Niên giám thng kê Vit nam, 2000).

¬ Ch đ ma

Ch đ ma thay đi theo mùa và vùng đa lí, v lng ma trung bình  vùng
BSCL là 1.600 mm.  phía tây nam, v lng dao đng t 2.000 - 2.500 mm. Vùng trung
tâm BSCL v lng trung bình t 1.200 - 1.500 mm. Vào mùa ma (Tháng 5 - 10), v
lng chim khang 90 - 94 %, nhng ngc li vào mùa khô, v lng ch chim khang 6 -
10 % (Tháng 11 nm trc - tháng 4 nm sau).

¬ c đim thy v
n  vùng BSCL

Mc nc  vùng BSCL thng b nh hng bi dòng chy ca sông Cu Long, b
nh hng bi ch đ bán nht triu không đu (Bin đông) và nht triu không đu (Bin
tây). Vào mùa ma, kt hp dòng chy trên sông Cu Long, lu lng có th đt ti 40.000
m
3
/sec. Hàng nm,  vùng BSCL, l thng xt hin vào mùa ma t tháng 8 - 10. Theo
Nedeco (1993), vùng ven bin phía tây vi biên đ triu dao đng tù 0.40 – 1.2 m, ngc li
vùng ven bin phía đông có biên đ triu dao đng cao t 2.50 - 3.50 m.

¬ c đim th nhng  vùng BSCL

t BSCL ch yu là đt phù sa tr, hình thành dc theo 2 b sông Tin và sông
Hu, nhim phèn nhiu  vùng t giác Long Xuyên và vùng ca Trn . 

c đim th
nhng ca vùng đc mô t chi tit bi Giáo s Võ Tòng Xuân và Matsui, 1998

• t phù sa: xut hin dc theo 2 bên b sông Tin và sông Hu, chim mt t l din
tích khang 1.100.000 ha, t l khòang 28 %. Vùng đt ny thì thích hp cho vic
trng lúa.
• t nhim phèn: chim din tích khang 1.590.000 ha, tp trung chính  vùng T
giác Long xuyên. Có 2 lai đt nhim phèn (1) đt l mn và nhim phèn, xu
t hin
nhiu  vùng ven bin và (2) t nhim phèn tìm thy nhiu  vùng t giác Long
xuyên. Din tích đt nhim phèn chim khang 1.080.236 ha (28 % vùng BSCL).
 pH dao đng t 2.26 - 3.54.
• t nhim mn: tìm thy nhiu  vùng ven bin, chim din tích khang 808.749 ha
(21 %).
• Phn din tích còn li là đt đi núi

2. c đim chung ca 7 vùng sinh thái  BSCL

+ Vùng 1: Vùng phù sa ngt ven sông Tin và sông Hu

Vùng phù sa ngt phì nhiêu, chim din tích hn 900.000 ha. ây là vùng đt thích
hp cho vic sn xut lúa, các lai cây n trái nhiu nht  vùng BSCL.

+ Vùng 2: Vùng phù sa ven bin đông

11
Vùng ny chim din tích hn 600.000 ha. Hat đng ch yu là nuôi trng thy sn
vi các h thng sn xut chuyên canh và kt hp tùy thuc vào điu kin thi tit (mùa ma
và mùa nng).

+ Vùng 3: Vùng bán đo Cà mau

ây là vùng chim din tích khang hn 800.000 ha, vi ngun tài nguyên rt phong
phú và đa dng. Vùng có thi gian ngp mn, vi vic khai thác các đi tng nuôi thy s
n
nc l và mn. Hat đng sn xut lúa, ch yu là lúa mt v vào mùa ma.

+ Vùng 4: Vùng Tây sông Hu

Vùng chim din tích khang 600.000 ha. ây là vùng sn xut ch yu lúa go, các
lai cây n trái và rau màu ni ting  vùng BSCL.

+ Vùng 5: Vùng T giác Long Xuyên

Vùng chim din tích khang 400.000 ha, b nhim phèn, sn xut ch yu là lúa 1 v,
nng sut thp, bên cnh đ
ó cây tràm và bch đàn là 2 đi tng đc tp trung khai thác, qui
hach trng đt hiu qu, li nhun cao nht.

+ Vùng 6: Vùng ngp nc ng Tháp mi

ây là vùng chim din tích hn 500.000 ha, vùng đt b nhim phèn. Hat đng canh
tác lúa hin nay có th tng lên 2 v trong nm, ni có ngun nc ngt phong phú. Phn din
tích còn li ch yu là trng Tràm và Bch đàn. ây là vùng có ngun l
i cá đng rt phong
phú, sn lng cao.

+ Vùng 7 : Vùng đi núi

ây là vùng chim din tích khang 200.000 ha. Ch yu là đá tng và đá vôi xut

hin nhiu  Kiên Giang và An Giang. ây cng là vùng duy nht trng mt s cây n trái
thích hp vi vùng đi núi  BSCL.

3. Hin trng và tim nng nuôi thy sn  vùng BSCL

Ü Hin trng ngh nuôi thy sn vùng 
BSCL

Có th nói vùng ng Bng Sông Cu Long là mt trong 7 vùng kinh t trng đim
quan trng, nm  phn cc nam ca đt nc, có din tích t nhiên xp x 4 triu ha, chim
khang 12 % tng din tích c nc. ng bng Sông Cu Long là vùng h lu châu th
Sông Mekong, đc xem là vùng trù phú nht, không ch ca Vit nam mà ca c vùng ông
Nam Á.  đây có nhng đc trng c
a mt châu th thuc min nhit đi m đin hình. ây
là vùng trng đim sn xut lng thc, thc phm ln nht ca c nc. Giá tr sn xut
nông - lâm - ng nghip ca toàn vùng hng nm chim khang 40 % tng giá tr sn xut.
Sn lng lúa ca vùng BSCL chim trên 50 % tng sn lng lúa và hng nm
đóng góp
đn 90 % sn lng go xut khu ca c nc. ng Bng Sông Cu Long còn là vùng nuôi
trng thy sn ln nht ca c nc, sn lng thy sn ca vùng chim khang 50 %, din
tích nuôi trng chim khang 60 %, sn lng nuôi trng thy sn chim khang 65 % và giá

12
tr xut khu thy sn chim đn 51 % ca c nc. Nm 2003 kim ngch xut khu ca
ngành nuôi thy sn đt 2.240.000.000 USD (Thi báo kinh t, 2004).

Sn xut nông nghip  ng Bng Sông Cu Long trong thi k đi mi va qua
đc đánh giá là phát trin tt, nht là ngành hàng sn xut lúa và nuôi trng thy sàn.
Nguyên nhân chính là do  vùng BSCL đã có s bin
đi c bn ca các thành phn kinh t,

trong đó nông dân đã thc s tr thành đn v t ch sn xut kinh doanh trong nông nghip
và thy sn, do vy các h đã yên tâm đu t thêm lao đng, vn, s dng hiu qu din tích
đt đai, mt nc nhm to ra thêm nhiu sn phm hàng hóa cho tiêu dùng trong nc và
xut khu. Gn đây, chng trình chuyn dch c
 cu sn xut nông nghip và nuôi trng thy
sn  các tnh vùng ng Bng Sông Cu Long đã và đang thc hin và cng đã và đang đt
đc các kt qu tt. Tuy nhiên, do hat đng sn xut nông nghip nói chung và thy sn nói
riêng là nhng vn đ khá rng và rt phc tp c v mt kinh t, k thut và xã hi, có liên
quan đn các ngành và hàng triu nông dân, nên nn nông nghi
p  BSCL vn đang phi
đi mt vi nhiu thách thc mi, liên quan đn sn xut, ch bin và tiêu th, th trng giá
c. Gii quyt đng b các vn đ nói trên s góp phn tích cc vào s phát trin nn nông
nghip, thy sn vùng nông thôn BSCL ngày càng bn vng.

T nhng nm 80 din tích nuôi thy sn đã không ngng dc m
rng. Din tích
nuôi trng thy sn nuc ngt nm 1982 trong c nc là 213.000 ha, tng lên 300.000 ha vào
nm1992 (B Thu Sn, 1993). Nm 1998 din tích nuôi cá nc ngt là 335.900 ha, trong
đó ao h nuôi cá nh là 82.700 ha chim 70% tim nng v ao h nh, nuôi thy sn rung
trng là 154.200 ha chim 26,6%, tp trung ch yu  các tnh đng bng sông Cu long và
đng bng sông Hng (B Thu Sn, 1999). n nm 2001 din tích nuôi cá nc ngt trong
c nc đã tng lên 408.700 ha (B Thy sn, 2002). Qua bng 1 ta thy din tích nuôi thy
sn nc ngt nuc ta đã không ngng gia tng t nhng nn 1987 đn nay. S phát trin đa
dng mô hình nuôi nc ngt đã làm cho nhiu din tích mt nc hoang hóa trc đây b b
hoang, hoc sn xut các sn phm nông nghip khác không hiu qu
 đã đc chuyn dn
sang nuôi thy sn. ây là kt qu ca c mt s n lc không ngng ca ngành thy sn
Vin nam.
Bng 4: Din tích nuôi thy sn  Vit Nam giai đan t nm 1982 - 2001
Din tích 1982 1987 1992 1998 2001

Tng din tích 231.000 400.000 530.000 626500 879500
Nuôi thy sn nc ngt 213.360 262.000 325.000 335.900 408.700


Bng 5: Tim nng din tích mt nc hu ích cho ngh nuôi thy sn  BSCL
Tim nng Ao Rung lúa m nc l Tng s
Din tích (ha) 24.260 320.000 126.600 470.000
T l (%) 5.2 68 26.8 100

Ngh nuôi thy sn nc ngt trong sut hn 70 nm qua đã không ngng phát trin,
đc bit t sau nm 1980. Vic đa dng hóa các mô hình nuôi và m rng din tích đã góp
phn đáng k vào vic gia tng sn lung cá nc ngt trong c nc. Nhiu công trình

13
nghiên cu khoa hc có giá tr đã đc ng dng vào sn xut. Nhiu loài cá nuôi đc di
nhp, thun hóa, lai to đã làm phong phú thêm s loài cá nuôi  nc ta. Vi mc tiêu đn
nm 2010 là s dng hp lý tim nng mt nc ngt có, phát trin nuôi thu sn nc ngt
vi nhiu hình thc trong các loi hình mt nc, phát trin nhiu ging loài kinh t, thâm
canh hoá trong nuôi thu sn c
a ngành thu sn, chúng ta tin rng ngh nuôi cá nc ngt
nuc ta s tip tc phát trin đt ch tiêu sn lng cá nuôi đn nm 2010 là 870 ngàn tn.

1. Phát trin các mô hình nuôi hiu qu
a dng hóa mô hình nuôi là mt trong nhng chng trình phát trin trng đim ca
ngành thu sn nc ta. Trong sut thi gian qua ngoài các mô hình nuôi cá nuôi cá qung
canh, quy mô nh, không đc đu t đúng mc đã đc thay th d
n bng mô hình nuôi cá
thâm canh, nng sut cao đã đóng góp quan trng vào vic làm gia tng sn lng cá nc
ngt trong c nc.
1.1. Mô hình nuôi cá thâm canh và kt hp trong ao đt

Mô hình nuôi cá ao truyn thng vn không ngng đc ci tin theo hng thâm
canh hóa. Mô hình nuôi cá vn ao chung (VAC và VAC-B) mang li hiu qu thit thc và
đang đc nhân rng. Nm 1992, nng sut cá nuôi ao  cá tnh phía bc là 4 tn/ha thì đn
nm 1999 nng sut đ
ã 7 - 9,7 tn/ ha/v.  Min nam, cá tra nuôi ao nhng nm 90 ch đt
khong 7 - 8 tn/ha thì đn nm 1999 mt s h nuôi cá tra đin hình đã đt đn 30 - 40
tn/ha/v, có đim đt 70 - 80 tn/ha/v, gn đây vi mt đ 20 con/m
2
, nng sut cá Tra nuôi
1 ha din tích mt nc có th đt 200 tn. Tính đn nm 1999 c nuc đã có 82.600 ha nuôi
cá ao h nh sn lng đt 130.000 tn (B Thu sn, 1993, 2000, 2001a). Ngoài cá đi
tng nuôi truyn thng nh mè, chép, trôi, trm, cá tra, nhiu đi tng nuôi mi có giá tr
xut khu cng đã đc đa vào nuôi nh cá bng tng, cá basa, trê lai, cá rô phi toàn đc,
các loài cá đng nh: cá lóc, rô, sc rn
1.2. Mô hình nuôi luân canh, xen canh cá tôm trong ru
ng lúa
Ngh nuôi cá rung trc đây đã đc phát trin  c tnc, đc bit là cá tnh phiá
Bc. Sau ngày min Nam gii phóng đng bào Nam b cng đã nuôi cá trong rung lúa tp
trung  các vùng thuc khu vc ng bng sông Cu long. Các đi tng nuôi chính là sc
rn, rô phi, chép, sau đó mt s loài khác nh mè trng, mùi, trê lai cng đã đc b sung vào
nhóm cá nuôi trong rung lúa. Nng sut cá nuôi đt 100 - 350 kg/ha (Phm Hu
c &Trn
Trng Lu, 1989)
Thc hin ch trng chuyn đi kinh t nông nghip, nông thôn, nâng cao hiu qu
sn xut trên mt đn v din tích canh tác, tng nng sut trên mt đn v canh tác. Nhiu đa
phng trong c nc xây dng các mô hình nuôi luân canh, xen canh cá luá. Nng sut bình
quân đt 250 - 400 kg/ha, mt s ni đt nng sut 1-1,7 tn/ha (B Thu Sn, 2001)
Theo đánh giá ca B
Thy sn, vic canh tác luân, xen canh đã đem li hiu qu rõ
rt so vi hình thc chuyên lúa trc đây. c bit nhng vùng rung trng cy lúa bp bênh,

nng xut thp, ci to rung đ nuôi 1 v cá hoc 1 v tôm kt hp vi 1 v lúa đã không ch
làm tng và n đnh nng sut lúa mà giá tr li nhun và thu nhp t cá, tôm cng tng lên
đ
áng k so vi mô hình trng lúa đc canh trc đây.



14
1.3. Mô hình nuôi cá lng bè
Nuôi cá lng, bè đã và đang đc phát trin  nhiu ni trong c nc, không ch nuôi
cá lng trên sông, còn m rng nuôi trên ao h cha. Nm 1992, c nuc ch mi có khong
hn 6.000 ngàn lng bè nuôi cá. Trong đó  các tnh phía Bc có khong 5.000 lng cá nuôi
có th tích 12 - 24 m
3
/lng, tp trung  các tnh Thanh Hoá, Hà Tây, Hòa Bình, Sn La,
Tuyên Quang. Trên sông ng Nai có 270 lng cá trên h Tr an, đi tng nuôi là cá bng
tng, cá lóc Bông, nng sut bình quân 1-2 tn/bè.  An giang thi gian này có khong 700
bè, kích thc 100-150m
3
/ bè nuôi cá, nng sut bè trung bình 15-20 tn/nè/nm, bè ln 100 -
150 tn cá/nm, sn lng 7.820 tn/nm (B Thu sn, 1993)
n nm 2000 tng s lng bè cá nuôi nc ngt trong c nc là 16.000, tng 10 ln
so vi nm 1994, trong đó khong 4.000 lng nuôi cá trên h và 12.000 lng nuôi cá trên
sông. Cá bè ln nuôi cá basa cá tra xut khu tp trung  hai tnh An giang : 2.550 bè, ng
tháp 1.874 bè. Ngh nuôi cá lng trên cá h cha cng phát trin mnh  h Thác bà, D
u
ting, Tr an Ngh nuôi cá lng trên h cha còn có tác dng to th n đnh v đi sng xã
hi cho nhân dân trong vùng h kt hp gia khai thác, nuôi cá và bo v vùng h (B Thu
sn, 2001). Ngoài các mô hình trên,  cá tnh min núi và tây nguyên nuôi cá ao nc chy đã
tr thành tp quán ca các gia đình đng bào dân tc. Nhiu ni có đn hn 70 - 80 % s h

gia đình có ao nuôi cá nc chy, nng sut đt bình quân t 1-1,5 tn/ha (B Thu sn,
2001)
2. Sn xut ging thy sn nc ngt
Do din tích nuôi thu sn nc ngt ngày càng gia tng, ngun ging khai thác t t
nhiên gim sút nghiêm trng, nên vic tng cng sn xut ging nhân to là rt cn thit.
n nm 2000 c nc có khong 400 c s sn xut cá ging. Ngoài nhng thành công v
cho
đ nhân to cá loài cá nuôi truyn thng nh mè, trm chép, nhiu loài cá trc đây phi
vt t t nhiên đã đc cho sinh sn nhân to thành công (B Thu sn, 2001a)
Thành công ln nht phi k đn là vic sn xut ging cá Tra, cá basa. Sau mt thi
gian dài nghiên cu ca các nhà khoa hc ca Vin nghiên cu nuôi trng Thy sn 2 và
trung i hc Cn th, đn nm 1995 vic cho đ
thành công vi s lng ln cá tra, cá
basa. iu này đã góp phn quan trng trong vic ch đng đàn cá nuôi và hn ch vic thu
vt cá bt quá mc trên sông, bo v ngun li cá t nhiên trên sông Mekong (Marc
Legendre, 1998). Các loài cá đng có giá tr kinh t cao nh cá lóc, cá rô, cá thác lác cng
đc sinh sn nhân to thành công và chuyn giao xung đn nhiu nông h, nhm tng
cng ngun ging cá đng cho các mô hình nuôi. Th nghim cho đ nhân to và ng nuôi
các đi tng quí him nh cá bng, cá chiên, cá lng, cá anh v (B Thu sn, 2001a).
3. Thun hóa, di nhp cá nc ngt
 tng cng s lng loài cá nuôi cng nh thay th mt s loài nuôi đt hiu qu
không cao, ngành thy sn đã quan tâm đn vn đ thun hóa và di nhp mt s loài cá nuôi
vào Vit nam cng nh t các vùng trong nc.
 ci tin dòng cá rô phi nhp v t nh
ng nm 50, đn nm 1993 nc ta đã nhp v
cá rô phi cá rô phi vn (Oreochromis.niloticus), rô phi xanh (O. aureus) t ài Loan, Thái
lan, Philippin, cá rô phi Hng t Cu ba và Thái Lan. ây là nhng loài cá có kích thc ln,
sinh trng tt trong điu kin nc ta. Ngoài ra vic công ngh sn xut ging cá rô phi toàn
đc thành công đã góp phn không nh vào vic nuôi cá rô phi trong c nc (B Thu sn,
1996)

15
Sau nm 1975,  min Nam đã nhp v ging cá Trê phi, đây là loài cá n tp, sinh
trng rt nhanh, chu đng tt vi điu kin môi trng khc nghit. Tuy nhiên do th hiu
ngui tiêu dùng loài cá này không đc phát trin nuôi. n nm 1990, vic cho lai to thành
công gia cá trê vàng và cá trê phi đã cho ra mt đi tng cá trê lai, có sc ln nhanh, n tp,
ít bnh tt (B Thu sn, 1996). Hin nay cá trê lai đang là
đi tng nuôi chính  nhiu vùng
trong c nc, nng sut nuôi đt 20-30 tn/ha, cao nht 100 tn/ha  nhng cùng có ngun
thc n cung cp t ph phm ca các nhà máy ch bin thy sn. (B Thu sn, 2001a).
Sau nhóm cá chép nhp t Trung quc t trc nm 1975. Sau nm 1975, cá chép vy
Hunggari cng đã đc nhp Viêtû nam và phát trin nuôi  nhiu vùng trong c nuc. n
nm 1982 Vi
n nghiên cu nuôi trng thy sn 1 đã nhp các loài cá chép n đ nh: Cá Rô
hu (Labeo rohita Hamilton), Mirgal (Cirrihinus mirgala) và Catla (Catla catla) t Lào và
Thái Lan. ây là nhng loài n tp thiên v thc vt, sng  tng đáy và tng gia có sc sinh
trng nhanh. Các đi tng này đc phát trn nuôi trong ao, rung, h cha (B Thu sn,
1996). Va qua chúng ta cng đã nhp và nuôi th nghim mt s đi t
ng nuôi nc ngt
mi nh cá chim trng, cá nheo M (B Thu sn, 2001b)
Ngoài ra, đ tng cng các loài ca nuôi cho các vùng trong c nuc, sau ngày gii
phóng, nhiu loài cá đã đc di ging và thun hóa gia các vùng trong c nc. Di các loài
cá nuôi t min Bc vào min Nam: Nhm tn dng các din tích h cha, ao h t nhin
chúng ta đã di nhp ging cá mè trng, mè hoa, trm c, chép t min Bc và đt kt qu rt
tt (B Thu sn, 1996). Hin nay các loài cá này đang là các đi tng nuôi ghép trong
nhiu mô hình nuô  khu vc BSCL.
Di nhp các loài cá gc châu phi ra Bc nh cá Rô phi vn (O. niloticus) nm 1979,
thay th dn cá rô phi đen. Cá Trê Phi, cá Trê vàng cng đc di nhp và đc phát trin nuôi
tt. Cá Mùi cng đã đc di nhp ra Bc vào nm 1978. Ngoài ra các loài cá gc min Nam
nh cá mè Vinh (1990), cá Tra (1978) cng đã đc di nhp và cho sinh sn nhân to cng

nh nuôi thành công t
i các tnh phía Bc (B thu sn, 1996). Nhìn chung công tác nhp ni,
di ging thun hóa ca chúng ta trong nhng nm va qua là đúng hng và thu đc nhng
hiu qu to ln. Chúng ta đã tp hp đàn cá nuôi nuôi khá đy đ đ nuôi có hiu qu  c hai
min, đã thúc đy ngh nuôi cá phát trin nhanh, mnh và vng chc.
Ngoài vic di nhp và thun hóa, nhiu công trình nghiên cu kh nng ng dng u
th lai vào sn xut ngh cá. Nhiu kt qu lai đã nâng cao nng xut, sn lng cá nuôi 
nhiu đa phng. áng k nht là các công công trình nghiên cu lai kinh t gia cá chép vi
cá chép nh cá chép Trng Vit nam vi cá chép Kính Hung, cá chép Trng Vit Nam vi cá
chép vy Hung (Phm mnh Tng & Trn Mai Thiên, 1979). Lai kinh t cá rô phi vn (O.
niloticus) và cá rô phi đen (O. mossambicus) (Nguyn Công Thng, 1988), cá Trê Lai (Phm
Báu, 1994), Cá mè trng Vit Nam và cá mè trng Trung Qu
c (Nguyn Quc Ân, 1993), Mè
trng và mè Hoa (1993).  min Nam t nhng nm 1998 đn nay cng đã th nghim thành
công lai to cá Tra lai và cá Basa lai, tuy nhiên vic đa đi tng này vào nuôi thì con đang
cân nhc.
4. Phòng và tr bnh cá nc ngt
Vic nuôi cá thâm canh vi mt đ cao, thc n cung cp nhiu nên môi trng nuôi
thng b ô nhim là nguyên nhân xut hin mt s bnh thy sn trong các mô hình nuôi
nc ngt. Nghiên c
ú v ký sinh trùng cá tôm nc ngt BSCL và mt s bin pháp phòng
tr (Bùi Quang T, 1992), Nghiên cu các bin pháp phòng tr bnh cho tôm cá (Hà Ký,
1996). Bin pháp phòng và tr bnh mt s bnh thng gp mt s đi tng cá nuôi (V
Th tám và ctv, 1993). Nhiu nghiên cu và điu tr bnh trên các đi tng cá nuôi lng bè

16
nh cá Tra, Basa, Bng tng đã đc nghiên cu. ng thi cng đã sn xut mt s loi
thuc tr bnh cho tôm cá nuôi.
5. S dng và sn xut thc n
 nâng cao hiu qu ca ngh nuôi cá nc ngt vic khuyn khích ngi nuôi s

dng ngun nguyên liu đa phng, sn có, r tin đ nuôi cá vn đc ti
p tc phát trin.
Tuy nhiên, trong mô hình nuôi thâm canh thì vic s dng thc n công nghip đã đc
khuyn khích ngi nuôi. Nu nhng nm 90, thc n công nghip ch yu đc nhp t
nc ngoài, hoc do các công ty nc ngòai đu t và sn xut  Vit Nam thi đn nay nhiu
công ty sn xut thc n trong c nuc đã đc xây dng, góp phn vào vic gim giá thành
thc 
n tng hiu qu ca ngi nuôi. Tính đn nm 2000 c nc có 64 c s sn xut thc
n nuôi trng thy sn vi công xut 64.000 tn/nm, nhp thêm khong 40.000 tn t Thái
Lan, Hng Kông, ài Loan (B Thu sn, 20001b)

Ü Tim nng, sn lng mt s đi tng nuôi thy sn vùng BSCL

Theo s liu ca B thy sn v tình hình tiêu th các sn phm thy sn nm 2002
trong c nc cho thy, vi 7 mt hàng thy sn chính là tôm, tôm hùm, cá rô phi, cá basa, cá
tra, nhuyn th, cá bin nuôi và sau cùng là rong bin, đã góp phn mang li kim ngch xut
khu và li nhn khá cao cho nn kinh t Vit nam thi gian qua. Theo thng kê, nm 2002,
kim ngch xut khu các mt hàng thy sn đt giá tr đng hàng th 3 (sau ngành du khí và
dt may) trong c nc.

1. Sn phm tôm nuôi

 Vit nam sau nm 1975, tôm càng xanh mi phát trin nuôi  ng Bng Sông
Cu Long. Theo thng kê, các tnh Nam b có din tích có th nuôi tôm càng xanh là 168.000
ha, tuy nhiên hin nay ch nuôi đt khong 6.000 ha sn lng 2.500 tn/nm (B thu sn,
1999). Tôm càng xanh đc nuôi tp trung  các tnh Vnh long, Cn th, Tin giang. Ngh
nuôi tôm hin nay ph bin vi các hình thc nuôi nh nuôi tôm kt hp trên rung lúa, nuôi
trong mng v
n, nuôi ao, nuôi đng qung. Nng sut tôm nuôi đt t 100 - 300 kg/ha đi
vi nuôi rung, 500 -1.200 kg/ ha/v đi vi nuôi ao và 1.200-5.000 kg/ha đi vi nuôi trong

đng qung (Hin & ctv, 1999).  min Bc tôm cng đã đc đa vào nuôi thành công t
nhng nm 1982 và hin nay đã phát trin ra nhiu khu vc (Phm Minh Thành & ctv, 1991).
Do s phát trin mnh ca mô hình nuôi tôm càng xanh nên nhu cu v con ging
ngày càng gia tng.  nc ta, t nm 1975, FAO đã đu t
xây dng tri tôm càng xanh đu
tiên ti Vng Tàu. Tuy nhiên, sau ngày gii phóng, tri cha hoàn chnh và cha hot đng.
n nm 1987, thông qua y Ban Quc t sông Mêkông, chính ph Úc đã tài tr khôi phc
và hoàn chnh tri tôm Vng Tàu. Các c quan, Vin, trng nh i Hc Cn Th, Vin
nghiên cu Nuôi trng thu sn II t nm 1980 đã có nhiu nghiên cu và ng dng các qui
trình nc trong kín, nc trong h và nc xanh trong s
n xut ging tôm càng xanh và đã
đt đc nhng kt qu quan trng (Nguyn Vit Thng, 1993). Qui trình nc trong h tr
thành qui trình ch yu và đã đc trin khai ng dng  Vng Tàu và mt s đa phng
nh Tin Giang, Trà Vinh, Cn Th và Bn Tre.  min Bc, tuy tôm càng xanh không phân
b t nhiên nhng các nhà khoa hc đã chuyn t min Nam ra và th nghim sn xut gi
ng
thành công, t l sng ca u trùng đt 34,4 % (Trn Mai Thiên và ctv, 1993)
Nm 1998 Khoa Thu Sn - i Hc Cn Th đã tin hành nghiên cu sn xut tôm
càng xanh theo quy trinh này. im quan trng là không thay nc trong sut quá trình ng,

17
s dng ngun to nuôi t cá rô phi, h thng rt đn gin, chi phí thp, rt d ng dng cho
nhiu đi tng và nhiu ni c vùng xa bin. Hin nay quy trình đã đc ph bin rng rãi
trong c nc. Tính đn nm 2000 sn lng tôm ging đt khong vài chc triu (B Thu
Sn, 2001). ây là mt bc tin ni b
t m ra hng phát trin cho ngh nuôi tôm càng
xanh trong c nc.
Tng sn lng tôm nc mn và nc l nm 2002 c lng là 284.969 tn, trong
đó sn lng t khai thác chim khang 90.996 tn. Nuôi và khai thác ni đa chim 193.973
tn. Tôm càng xanh ch yu nuôi  các tnh phía nam vi sn lng c lng đt 10.886 tn.

Tôm th chân trng ch mi đc th nghim phát trin nuôi  mt s đa phng. Nm 2002
xut khu tôm đông lnh đt 114.580 tn vi giá tr là 949, 418 triu USD. Trong đó tôm
nguyên liu dùng cho xut khu tng ng khang 180.000 tn. Nhìn chung th trng tôm
trên th gii và trong nc luôn rng m, nhng có nhiu bin đng, các mt hàng tôm đông
lnh luôn đóng vai trò chính trong thng mi thy sn, vì vy có th tng sn lng tôm nuôi
đ xut kh
u và tiêu th ni đa.

D báo, mc tiêu th tôm trên th gii và trong nc vn tng nh. Nm 2003, sn
lng tôm nói chung ca Vit nam có th đt trên 300.000 tn, trong đó s co khang 150.000
tn s dành cho xut khu, s còn li s tiêu th trong nc. Riêng tôm càng xanh, đi tng
tôm nc ngt hin đang phát trin rt mnh đi vi mt s tnh vùng BSCL nh
Cn Th,
An giang và Vnh Long, ng Tháp. D báo nm 2003 có th đt hn 15.000 tn.

2. Cá rô phi

Cá rô phi đang là mt hàng đc a chung trong nc và trên quc t, đây là mt
hàng cá tht trng có cht lng tht cao, có th thay th dn các lòai cá bin đang cn kit
ngun li. Hin cá rô phi đang đc xut di dng phi lê đông lnh, c nguyên con đông
lnh và cá t
i sng, th trng ch yu là M, Nht Bn, Trung Quc, ài Loan và Hng
Kông.
Sn lng cá Rô phi c nc ta nm 2002 c tính khang 25.000 - 30.000 tn. Hin
nay phong trào nuôi cá rô phi đang đc phát trin, theo nhn đnh nhu cu tiêu th cá rô phi
cho xut khu và tiêu th trong nc rt cao, song vn đ quan trng là giá c và cht lng,
nu đc phát trin có qui hach vi qui mô ln, mt hàng cá rô phi s chim th
 trng xut
khu ch sau tôm sú và s là mt hàng tiêu th trong nc a thích nht. Nm 2003, mc tiêu
th ni đa và xut khu đt khang 40.000 tn, ch yu di dng ti sng và phi lê. Ti

nm 2010, sn lng có th đt đn 150.000 - 200.000 tn.

3. Cá tra và basa

Sn lng nuôi nm 2002 đt hn 200.000 tn, các mt hàng Basa phi lê đc xut
khu tr
c tip sang M và đã có ting vang trên th trng th gii. Lng xut khu nm
2002 đt 56.000 tn, đt kim ngch xut khu khang 135 triu USD. Tuy nhiên nm 2003
hat đng xut khu cá tra và basa đã gp nhiu rào cn, do vy đ n đnh th trng, Vit
nam cn m rng thêm th trng  các nc khác nh Hng Kông, th trng Châu Âu,
Châu Á và Autralia, th
m chí m rng ngay c th trng tiêu th ni đa. D báo tng sn
lng cá da trn ch yu là cá tra và basa nm 2003 là hn 250.000 tn và đn nm 2010 sn
lng có th đt hn 500.000 tn. Tt nhiên tính hin thc ca d đóan ny s còn l thuc rt
nhiu vào kh nng n đnh th trng tiêu th ni đa và m r
ng th trng xut khu.



18
4. Cá bin nuôi

Các lòai cá Hng, cá song (cá bng mú) và cá chm, cá giò là nhng lòai cá nuôi rt
có trin vng, có giá tr kinh t cao và sau cùng la 2 ngi nuôi thu đc li nhun. Tt nhiên
đ khai thác hiu qu hn na nhng lòai cá ny, cn m rng đu t, qui hach, phát trin k
thut làm h giá thành sn phm nuôi, tng li nhun cho ngi nuôi. D kin, nm 2003 s
thu hach khang 12.000 tn và đ
n nm 2010 sn lng có th tng đn 100.000 tn.

5. Rong bin

Sn lng nm 2002 đt 23.260 tn rong khô và 1.800 tn rong sn ti, đây là mt
hàng có th phát trin trng đ xut khu và cung cp cho công nghip ch bin. D báo, nm
2003 mc tiêu th s đt khang 25.000 tn.

6. Nhuyn th

Thu hach t 2 ngun chính là khai thác (170.500 tn) và nuôi (130.000 t
n). Nm
2002 đt sn lng 300.500 tn. Nhuyn th xut khu ch yu sang th trng EU, Nht
Bn, và gn đây là sang th trng M. D báo sn lng nm 2003 s là 350.000 tn và đn
nm 2010 sn lng s là 600.000 tn, trong đó sn lng mang li t hot đng nuôi chim
khang 400.000 tn.

7. Các lòai thy đc sn khác

+ Baba
+ Rùa
+ Cá su
+ Ln
+ Cá cnh

• Trong nhng nm gn đây, phong trào nuôi các loài thy đc sn phát trin khá mnh
 vùng BSCL.
• Tip tc nghiên cu, hoàn chnh các mô hình nuôi, hình thành qui trình công ngh
nuôi đt hiu qu trên các đi tng đã nêu.
• Th trng tiêu th sn phm, trong và ngoài nc.

19




19
Chng 2

C IM SINH HC & K THUT NUÔI CÁC LÒAI CÁ
CÓ GIÁ TR KINH T PHÂN B  VÙNG BSCL

K THUT NUÔI CÁ TRA TRONG AO T
(Pangasius hypophthalmus)

I. C IM SINH HC CA CÁ TRA

Hình 1: Hình dáng bên ngoài ca cá tra

• Cá tra có tên khoa hc là Pangasius hypophthalmus trc đây còn có tên là P.
micronemus hay P. sutchi, là mt loài cá nuôi truyn thng trong ao ca nông dân các
tnh BSCL. Ngoài t nhiên cá sng  lu vc sông Cu long (Thái Lan, Lào, Cam-
pu-chia và Vit Nam).
• Cá có kh nng sng tt trong điu kin ao tù nc đng, nhiu cht hu c, oxy hòa
tan thp và có th nuôi vi mt đ rt cao.
• Cá tra là loài n tp. Trong t nhiên, cá 
n đc mùn bã hu c, r cây thy sinh, rau
qu, tôm tép, cua, côn trùng, c và cá.
• Cá nuôi trong ao s dng đc các loi thc n khác nhau nh cá tp, thc n viên,
cám, tm, rau mung Thc n có ngun gc đng vt s giúp cá ln nhanh.
• Cá tra ln nhanh khi nuôi trong ao, sau 1 nm nuôi cá đt trng lng 1 - 1,5 kg/con,
trong nhng nm sau cá ln nhanh hn. Cá nuôi trong ao có th đt đn 25 kg  cá 10
tui.
• Cá tra không đ trong ao nuôi. Cá tra cng không có bãi đ
t nhiên  Vit Nam. Cá
tra đ  Cam-pu-chia, cá bt theo dòng nc v Vit Nam.

20
• Trong t nhiên, mùa v sinh sn ca cá bt đu t tháng 5 đn tháng 7 hàng nm.
Ngi ta thng vt cá tra bt trên sông vào khong tháng 5 âm lch. Hin nay cá tra
bt cng có th mua đc  các tri cá ging.
II. K THUT NG CÁ TRA BT TRONG AO
¬ Chun b ao ng cá

Hình 2: Ci to ao ng nuôi
Ao ng có din tích t 500 - 1000 m
2

, đ sâu t 1 - 1,5 m. B ao phi chc chn,
không bi rò r, xung quanh b ao cn thoáng mát không bi cây ci che khut. Ao phi có cng
cp và thoát nc.
Ci to ao cn tuân theo nhng bc sau:
• Bm cn ao, dit ht cá tp, cá d; làm sch c xung quanh b ao (hình 2).
• Vét bùn đáy ao, ch cha li mt lp bùn mng khong 5 cm. Bón vôi bt vi liu
lng t 10 -15 kg/100 m
2
ao. Phi ao 2-3 ngày.
• Lc nc vào ao vi mc nc 0,8-1m trc khi th cá 4 ngày. Có th s dng bt
đu nành hay bt cá bón t 2 - 3 kg/100 m
2
ao đ gây nuôi thc n t nhiên
•  tng thêm ngun thc n t nhiên, có th cy thêm trng nc và trùng ch trc
khi th cá 1 - 2 ngày.

Hình 3: Ao ng, nuôi cá tra sau khi ci to

21
¬ Mt đ cá th ng
Mt đ ng cá tra là 250 - 500 con/m
2
.
¬ Thc n cung cp cho cá tra ng
• Cá tra bt thích n mi ti sng và n liên tc các loi nh luân trùng, trng nc và
các loi đng vt nh sng trôi ni trong nc. n ngày th 8 cá n đc lng qung,
u trùng mui đ, trùn ch, và mùn b hu c.
• Cá bt đu xung đáy tìm thc n t ngày th 11. K t ngày tui th 25, cá đã
chuyn sang n tp và tính n ca cá ging nh cá trng thành.
Khi khâu chun b ao tt, cá bt s có sn mt lng thc n t nhiên trong ao.

• Trong tun th nht lng thc n cho 10.000 cá th ng gm
+ Lòng đ trng gà hay trng vt 20 cái
+ Bt đu nành 80 gam
+ Bt cá lt 140 gam.
• Mi ngày cho cá n 4 - 8 ln.
• Sau khi cá đc 1 tu
n tui, có th tp cho cá n các loi thc n ch bin dng m.
Công thc thc n đc trình bày trong bng 1.

Bng 1: Công thc thc n cho cá tra bt (tính cho 10 kg thc n)
Nguyên liu Tháng th 1 Tháng th 2
Bt cá 4,5 kg 3,0 kg
Cám 2,8 kg 4,3 kg
Tm 0,8 kg 0,8 kg
Bt đu nành 1,5 kg 1,5 kg
Premix 0,2 kg 0,2 kg
Cht kt dính (bt mì, bt keo) 0,2 kg 0,2 kg

• Khi cho cá n cn tp trung cá li mt ch bng cách to ting đng (gõ vào thành cu,
gõ vào thùng cha thc n ) dn dn s to thành phn x cho cá, ch cn to ting
đng là cá s tp trung v ni cho n (hình 3). i vi nhng ao ng có din tích
rng có th thit k nhiu sàng n dc theo ao. Sàng n có th gi ni trên mt nh
các
phao (hình 4).
• Thc n đ ng nuôi cá tra trong giai đon 1 tháng tui cn phi có hàm lng đm
(protein) khong 28 - 30% (thành phn thc n trong bng 1). Có th s dng các loi
thc n công nghip dng đm đc trn thêm cám. Lng thc n cho cá dao đng t
10 - 20 kg/100 kg cá, cho cá n 2 - 3 ln trong ngày.

22

Hình 4: Cho cá n t các sàng n

Hình 5: Cho cá n vi thc n công nghip


Hình 6: Sàng n ni cho ao ng cá tra
• Cn theo dõi cht lng nc thng xuyên và gi nc sch, vì cá tra rt mn cm
vi nhng bin đi ca điu kin môi trng. Sau 2 tháng ng, cá đt kích c 8 -10
cm. T l sng trung bình đt 50 – 60 %