Mô hình phát triển khu kinh tế việt nam, những bài học kinh nghiệm từ trung quốc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH


ĐĐẶẶN
NG XN GIANG

MƠ HÌNH PHÁT TRIỂN KHU
KINH TẾ VIỆT NAM, NHỮNG BÀI
HỌC KINH NGHIỆM TỪ TRUNG
QUỐC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT
CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH
CƠNG MÃ SỐ: 60.31.14

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS VŨ THÀNH TỰ
ANH

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012


C

C

i

LèI CAM ÐOAN

Tơi cam doan lu¾n van này hồn tồn do tơi thnc hi¾n. Các doan trích dan và so li¾u sú dnng

trong lu¾n van này deu dvoc dan nguon và có d® chính xác cao nhat trong pham vi hieu
biet cúa tơi. Lu¾n van này khơng nhat thiet phán ánh quan diem cúa Trvòng Ðai hoc Kinh te
thành pho Ho Chí Minh hay Chvong trình Giáng day Kinh te Fulbright.
TP. Ho Chí Minh, ngày 25 tháng 4 nam 2012
Tác giá lu¾n van

оng Xuân Giang


C

C

ii

TĨM TAT LU¾N VAN
Các Khu kinh te (KKT) dã có quá trình hình thành và phát trien lâu dài trên the giói và
góp phan quan trong trong vi¾c thúc day sn phát trien kinh te cúa các quoc gia thông qua cỏc
hoat dđng thu hỳt FDI, tao viắc lm v thúc day xuat khau. Tuy nhiên, cho den nay sn thành
cơng cúa các KKT trên the giói là khơng dong deu. Theo báo cáo cúa Ngân hàng the giói ve
KKT nam 2011, dna trên chien lvoc canh tranh thì các KKT dvoc chia thành hai nhóm mơ
hình KKT, dó là mơ hình KKT truyen thong vói chien lvoc canh tranh chú yeu dna trên các
chính sách vu dãi ve tài khóa và chi phí lao d®ng thap. Mơ hình này dã có nhung thành cơng
nhat d%nh trong giai doan dau, tuy nhiờn dó bđc lđ nhung han che trong viắc duy trì sn phát
trien on d%nh. Mơ hình thú hai là mơ hình da mnc tiêu, mơ hình này khơng chí dna vào
nhung loi the canh tranh don thuan là các chính sách vu dãi, chi phí lao d®ng thap mà cịn
có h¾ thong co só ha tang cúng dong bđ v hiắn dai; chớnh sỏch quỏn lý mang tớnh d®t
phá; chat lvong cao cúa nguon nhân lnc. Mơ hình này dã dat dvoc nhieu sn thành cơng, d¾c
bi¾t là nó dã khac phnc dvoc nhung han che cúa mơ hình truyen thong dó là vi¾c duy trì
sn phát trien on d%nh.

Qua nhung nghiên cúu các d¾c khu kinh te (ÐKKT) Trung Quoc – là dai di¾n tiêu bieu
cho sn thành cơng nhat cúa mơ hình da mnc tiêu – tác giá dã rút ra dvoc nhung yeu to quyet
d%nh sn thành cơng doi vói chvong trình phát trien KKT Trung Quoc dó là: thịi diem hình
thành; v% trí d%a lý; the che và chính sách áp dnng doi vói các ÐKKT; chien lvoc dau tv vào
co só ha tang cúng và chien lvoc phát trien nguon nhân lnc.
Chvong trình phát trien KKT Vi¾t Nam ra dịi vào nam 2003. Là m®t nvóc di sau khi
áp dnng chvong trình này, chúng ta có nhieu loi the trong vi¾c hoc hói nhung kinh nghi¾m
cúa các nvóc di trvóc, tuy nhiên cho den nay chvong trình này van chva mang lai nhung
thành cơng nhv mong doi.
Qua phân tích, dánh giá thnc trang phát trien cúa các KKT Vi¾t Nam trong moi liên h¾
so sánh vói các ÐKKT Trung Quoc và các KKT cúa các nvóc khác trên the giói, tác giá thay


C

C

3

rang: m¾c dù mơ hình các KKT Vi¾t Nam khá giong vói mơ hình các ÐKKT Trung Quoc,
tuy nhiên chien lvoc canh tranh cúa các KKT Vi¾t Nam lai giong vói các KKT truyen thong
von dã b®c l® nhieu han che trong boi cánh mói cúa nen kinh te the giúi. Ngoi ra, chvong
trỡnh KKT Viắt Nam cung cũn lđ rõ nhung mâu thuan, bat c¾p trong quy trình lna chon và
ra quyet d%nh thành l¾p các KKT, co che chính sách, chien lvoc dau tv xây dnng co só ha
tang cúng và d¾c bi¾t là chúng ta dã d¾t ra q nhieu mnc tiêu hồnh tráng trong dieu ki¾n
nguon lnc han che, do dó làm phân tán nguon lnc, bien các KKT tró thành nhung mơ hình
tam thvịng the hi¾n ó khá nang canh tranh thap trong vi¾c thu hút FDI, tao vi¾c làm, thúc
day xuat khau.
Tù nhung van de ton tai trên, tác giá dã dva ra m®t so giái pháp ve m¾t chính sách bao
gom: d%nh hvóng phát trien, nhóm chính sách ve h¾ thong pháp lu¾t và co che qn lý,

nhóm chính sách ve dau tv phát trien co só ha tang, và nhóm chính sách phát trien nguon
nhân lnc. Ngoài ra tác giá cung de xuat m®t so giái pháp doi vói KKT Chân Mây – Lang
Cô dna trên nhung loi the so sánh cúa vùng này.


MUC LUC
LèI CAM ÐOAN............................................................................................................... i
TĨM TAT LU¾N VAN...............................................................................................................ii
MUC LUC.....................................................................................................................................iv
DANH MUC TÙ VIET TAT......................................................................................................ix
DANH MUC BÃNG BIEU..........................................................................................................x
DANH MUC CÁC HÌNH...........................................................................................................xi
LèI CÃM ÐN.................................................................................................................. xii
CHUÐNG 1: GIéI THI½U.............................................................................................. 1
1.1. Boi cánh nghiên cúu........................................................................................................1
1.2. Mnc tiêu nghiên cúu........................................................................................................2
1.3. Câu hói nghiên cúu..........................................................................................................3
1.4. Ðoi tvong và pham vi nghiên cúu................................................................................... 3
1.5. Co só lý thuyet và các nghiên cúu trvóc.........................................................................3
1.5.1. Co só lý thuyet.........................................................................................................3
1.5.2. Các nghiên cúu trvóc................................................................................................3
1.6. Phvong pháp nghiên cúu................................................................................................. 4
CHUÐNG 2: TONG QUAN VE KHU KINH TE TRÊN THE GIéI, CÁC YEU TO
THÀNH CÔNG VÀ NHUNG THÁCH THÚC TRONG BOI CÃNH MéI............5
2.1. Tong quan ve sn phát trien Khu kinh te trên the giói......................................................5
2.1.1. Co só hình thành các KKT.......................................................................................5
2.1.2. Phân loai các KKT................................................................................................... 6
2.1.3. Tóm lvoc nhung thành cơng và that bai cúa các KKT trên the giói........................6
2.2. ÐKKT Trung Quoc, nhung kinh nghi¾m thành cơng.....................................................8
2.2.1. Chien lvoc phát trien và co che chính sách dvoc áp dnng tai ÐKKT....................10

a) Co che và phân cap quán lý.....................................................................................10
b) Chính sách vu dãi....................................................................................................10


c) Bên canh dó, các ÐKKT Trung Quoc dã rat linh hoat trong viắc chuyen doi mụ
thỳc hoat dđng theo các hvóng chính...................................................................10
2.2.2. Chien lvoc dau tv và co só ha tang........................................................................11
2.2.3. Mơi trvịng dau tv và chat lvong nguon nhân lnc..................................................12
2.2.4. Nhung ket quá dat dvoc cúa các ÐKKT................................................................13
a) Thu hút FDI.............................................................................................................13
b) Hoat d®ng xuat khau..............................................................................................14
c) Nguon thu ngân sách...............................................................................................15
2.2.5. Nhung yeu to thành công cúa ÐKKT Trung Quoc................................................16
CHUÐNG 3: PHÂN TÍCH, ÐÁNH GIÁ THUC TRANG PHÁT TRIEN CÁC KHU
KINH TE VI½T NAM TRONG MOI LIÊN H½ SO SÁNH VéI оC KHU
KINH TE TRUNG QUOC......................................................................................19
3.1.Tong quan ve các KKT Vi¾t Nam.................................................................................19
3.2.Phân tích, dánh giá mơ hình, chien lvoc phát trien và co che, hành lang pháp lý tai
KKT Vi¾t Nam..............................................................................................................20
3.2.1. Quy trình thành l¾p và mnc tiêu phát trien...........................................................20
3.2.2. Co che, chính sách áp dnng tai KKT.....................................................................22
a) Chính sách vu dãi....................................................................................................22
b) Co che QLNN doi vói KKT....................................................................................23
c) Thú tnc hành chính..................................................................................................24
d) H¾ thong pháp lu¾t................................................................................................25
3.3. KKT Chân Mây - Lang Cơ trong moi liên h¾ so sánh vói ÐKKT Thâm Quyen.........27
3.3.1. V% trí d%a lý, di¾n tích........................................................................................27
3.3.2. Mơ hình và chien lvoc phát trien...........................................................................28
3.3.3. Các chính sách vu dãi............................................................................................29
3.3.4. Thnc trang phát trien co só ha tang cúng...............................................................31

a) Von ngân sách cap...................................................................................................31


b) Nguon von huy d®ng tù các nhà dau tv..................................................................32
3.3.5. Nhung ket quá dat dvoc.........................................................................................33
a) Thu hút dau tv nvóc ngồi (FDI).............................................................................33
b) Co cau ngành nghe trong KKT...............................................................................35
c) Hoat d®ng xuat khau và nguon thu ngoai t¾.........................................................37
d) Tao vi¾c làm v thu nhắp cho ngvũi lao dđng.....................................................38
3.4. Ket luắn........................................................................................................................39
CHUéNG 4: KHUYEN NGH± CHÍNH SÁCH.....................................................................41
4.1. Ð%nh hvóng phát trien chung doi vói các KKT Vi¾t Nam.........................................41
4.2. Nhóm chính sách ve h¾ thong lu¾t pháp và co che quán lý........................................41
4.2.1. Co che quán lý.......................................................................................................41
4.2.2. Chính sách vu dãi...................................................................................................42
4.2.3. Xây dnng hành lang pháp lý..................................................................................42
4.3. Nhóm chính sách phát trien co só ha tang.....................................................................44
4.3.1. Các bvóc thnc hi¾n................................................................................................44
4.3.2. Nguon lnc dau tv....................................................................................................44
4.4. Nhóm giái pháp ve phát trien nguon nhân lnc..............................................................45
4.5. Ðoi vói KKT Chân Mây - Lang Cơ..............................................................................45
TÀI LI½U THAM KHÁO.........................................................................................................48
PHU LUC..................................................................................................................................50


C

C

vii

DANH MUC CÁC TÙ VIET TAT

BQL

Ban quán lý

ÐKKT

оc khu kinh te

KCN

Khu cơng nghi¾p

KCX

Khu che xuat

KKT

Khu kinh te

NA (Non available)

Khơng có du li¾u

NDT

Nhân dân t¾

QLNN

Qn lý Nhà nvóc

VSIP

Khu cơng nghi¾p Vi¾t Nam Singapore


C

C

viii

DANH MUC BÃNG BIEU
Báng 2.1 Các ÐKKT Trung Quoc..............................................................................................9
Báng 2.2.Ðau tv nvóc ngồi tai các ÐKKT Trung Quoc giai doan 1980 – 1993......................13
Báng 2.3 Thành quá xuat khau cúa 5 ÐKKT Trung Quoc........................................................14
Báng 2.4 Thu ngân sách ó ÐKKT Trung Quoc.........................................................................15
Báng 3.1 Thịi gian cap Giay chúng nh¾n dau tv tai BQL KKT Chân Mây - Lang Cô............24
Báng 3.2 Von dau tv CSHT tù ngân sách cap trên d%a bàn KKT Chân Mây - Lang Cô.........31
Báng 3.3 Von dau tv CSHT tù khu vnc tv nhân tai KKT Chân Mây - Lang Cơ, nam 2011.....32
Báng 3.4 Tình hình thu hút von FDI trvóc và sau khi thành l¾p KKT Chân Mây Lang Cơ....34
Báng 3.5 Tình hình thu hút von FDI trvóc và sau khi thành l¾p ÐKKT Thâm Quyen giai doan
1979 - 1984................................................................................................................................35
Báng 3.6 Co cau ngành nghe tai KKT Chân Mây - Lang Cơ tính den nam 2011.....................36
Báng 3.7 So sánh so lvong lao d®ng tai m®t so Khu...............................................................38

C

C

9

DANH MUC CÁC HÌNH
Hình 2.1 Bán do v% trí các d¾c khu kinh te ó Trung Quoc......................................................17
Hình 3.1 V% trí cúa Khu kinh te Chân Mây - Lang Cô trong khu vnc Ðơng Nam Á và The giói
..............................................................................................................................................28
Hình 3.2. So sánh co cau ngành nghe ó các khu........................................................................37


LèI CÃM ÐN
Trân trong cám on Quý Thay Cô và tồn the CBCNV tai Chvong trình Giáng day Kinh
te Fulbright dó tao cho tụi mđt mụi trvũng hoc tắp het súc chun nghi¾p và nghiêm túc.
оc bi¾t tơi muon gúi lòi cám on sâu sac nhat den Tien si Vu Thành Tn Anh dã rat t¾n tình
hvóng dan giúp tơi hồn thi¾n lu¾n van này. Và qua dây cung xin dvoc gúi lòi cám on den
các ban, các anh ch% hoc viên dã giúp dõ, chia se nhung kien thúc, kinh nghi¾m vói tơi trong
thịi gian hoc t¾p tai Chvong trình này.
Tác giá lu¾n van

оng Xn Giang


C

C

1

CHNG 1: GIéI THI½U
1.1. Boi cãnh nghiên cúu
Các loai hình KKT dã có m®t q trình hình thành, phát trien tù lâu dịi ó các nvóc trên
the giói và ngày càng the hi¾n dvoc vai trị nhat d%nh trong vi¾c thu hút von dau tv nvóc
ngồi, tao vi¾c làm, tang cvịng xuat khau. é m®t so nvóc, mơ hình KKT cũn nhv l mđt
cụng cn de thỳ nghiắm chớnh sỏch trong quá trình chuyen doi nen kinh te.
Theo báo cáo cúa Ngân hàng the giói nam 2011 ve KKT, thì hi¾n nay có rat nhieu loai
mơ hình KKT khác nhau dvoc áp dnng trên the giói và ket quá dat dvoc cúa các KKT cung rat
khác nhau. Có nhung nvóc thì dã rat thành cơng khi áp dnng mơ hình này (nhv Trung Quoc,
Hàn Quoc, Dubai…), nhvng cung có nhieu nvóc dã g¾p that bai ho¾c chí dat dvoc nhung
thành cơng trong giai doan dau sau dó b®c l® nhung han che khi phái doi dau vói nhung
thách thúc trong boi cánh mói (nhv Bangladesh, Honduras, Mauritus và m®t so nvóc Châu
phi…).
Chvong trình phát trien KKT Vi¾t Nam ra dịi vào nam 2003, trái qua gan 10 nam di
vào hoat dđng, hiắn nay cỏ nvúc dó cú tat cỏ 18 KKT dvoc ra quyet d%nh thành l¾p vói tong
di¾n tích 730.553 ha, chiem 2,2 % tong di¾n tích cá nvóc. M¾c dù có nhieu có nhieu loi the
ve v% trí d%a lý, dvoc áp dnng các chính sách vu dãi cao nhat, và nhung dieu ki¾n thu¾n loi
ve co só ha tang cúng, tuy nhiên các KKT Vi¾t Nam hi¾n nay van chva dat dvoc nhung
thành công nhv mong doi. Tai H®i ngh% tong ket 20 nam cơng tác phát trien KCN, KCX,
KKT Vi¾t Nam, các co quan QLNN cung dó nhỡn nhắn mđt so bat cắp, han che doi vói
KKT nói riêng và các loai hình “khu” nói chung cúa Vi¾t Nam hi¾n nay dó là:
(1) Chat lvong thu hút dau tv và hàm lvong cơng ngh¾, tính phù hop ve ngành nghe
trong co cau dau tv chva cao.
(2) Cơng tác den bù, giái phóng m¾t bang, xây dnng ket cau ha tang cịn g¾p nhieu
khó khan, vvóng mac.


(3) Co che, chính sách doi vói KKT van cịn nhieu diem vvúng mac can tiep tnc hon

1

thiắn .
L mđt nvóc di sau trong vi¾c phát trien mơ hình KKT, Vi¾t Nam có nhieu loi the tù
vi¾c hoc hói kinh nghi¾m thành cơng và that bai cúa các nvóc di trvóc. Vì v¾y, rat can có
nhung nghiên cúu ve các KKT trên the giói de so sánh và rút ra bài hoc kinh nghi¾m cho
Vi¾t Nam.
Trong so các nvóc dang áp dnng mơ hình phát trien KKT thì Trung Quoc là nvóc có rat
nhieu nét tvong dong vói Vi¾t Nam cá ve kinh te lan chính tr%. Mơ hình phát trien và mnc
tiêu d¾t ra doi vói ÐKKT cung tvong doi giong mơ hình KKT Vi¾t Nam, dó là mơ hình KKT
tong hop, dvoc hình thành trong boi cánh cá hai nvóc này deu thnc hi¾n các chính sách cái
cách kinh te, vì v¾y ngồi các mnc tiêu co bán mà các KKT trên the giói deu hvóng den
thì các KKT cúa Vi¾t Nam và Trung Quoc cịn là “phịng thí nghi¾m” cho vi¾c áp dnng
các chính sách mói. Bên canh dó, Trung Quoc là m®t trong so các nvóc dat thành cơng nhat
trong vi¾c phát trien các ÐKKT, vì v¾y dây là mơ hình lý tvóng cho Vi¾t Nam nghiên cúu
hoc hói.
Tù nhung dịi hói khách quan dó, thơng qua de tài nghiên cúu này, tác giá mong muon
dvoc gúp mđt phan nhú cỳa mỡnh vo viắc phõn tớch, tìm hieu nhung nguyên nhân dan den
sn han che cúa KKT Vi¾t Nam trong moi liên h¾ so sánh vói mơ hình cúa nvóc khác de tù
dó rút ra nhung bài hoc chính sách hvóng den sn thành cơng doi vói chvong trình KKT Vi¾t
Nam.
1.2. Mnc tiêu nghiên cúu
Vì nhung giói han nhat d%nh nên de tài chí t¾p trung vào nghiên cúu dna trên m®t so
khía canh nhv mơ hình, chien lvoc phát trien, co che chính sách và phát trien ha tang co só
cúa các KKT trên the giói (trong dó t¾p trung chú yeu vào mơ hình ÐKKT cúa Trung Quoc)
tù dó rút ra bài hoc kinh nghi¾m de áp dnng vào tình huong cn the ó Viắt Nam.

1

Tđ Minh, 2012

1.3. Câu hõi nghiên cúu
1. Nhung kinh nghi¾m thành cơng và that bai cúa KKT trên the giói? (Trong dó tác giá se di
sâu vào nghiên cúu nhung yeu to dan den thành công cúa ÐKKT Trung Quoc).
2. Thnc trang phát trien cúa KKT Vi¾t Nam, tình huong cn the tai KKT Chân Mây – Lang Cô?
3. Nhung giái pháp chính sách d¾t ra doi vói KKT Vi¾t Nam là gì?
1.4. Ðoi tvong và pham vi nghiên cúu
Ðoi tvong nghiên cúu: T¾p trung chú yeu vào các KKT tong hop nhv ÐKKT Trung
Quoc và KKT ven bien Vi¾t Nam.
Pham vi nghiên cúu: KKT Vi¾t Nam (trong dó tác giá t¾p trung vào tình huong cn the
KKT Chân Mây – Lang Cơ) trong moi liên h¾ so sánh vói ÐKKT Trung Quoc (tình huong cn
the là ÐKKT Thâm Quyen).
Lý do tác giá lay mơ hình các ÐKKT Trung Quoc de so sánh vói các KKT Vi¾t Nam
bói vì hai mơ hình này có rat nhieu diem tvong dong: loai hình hoat d®ng, boi cánh ra dịi và
các mnc tiêu hvóng den. Ngồi ra, các ÐKKT Trung Quoc là m®t trong nhung ví dn tiêu
bieu cho sn thành cơng cúa chvong trình phát trien KKT trên the giói vì v¾y nó rat dáng de
hoc hói.
1.5. Co sõ lý thuyet và các nghiên cúu trvóc
1.5.1. Co sõ lý thuyet
Lý thuyet ve to hop và kinh te hoc mói cho canh tranh cúa Micheal E.Porter; và lý
thuyet canh tranh xuong dáy.
1.5.2. Các nghiên cúu trvóc
Nghiên cúu cúa Shahu Hamees P.M, nam 1996; và Gao Guanjiang & Long Guo Qiang
ve ÐKKT Trung Quoc, nam 1996.
Tong ket nhung kinh nghi¾m và trien vong cúa Khu kinh te tn do Trung Quoc sau hon
20 nam cúa Guangwen Meng, nam 2009.


Khu kinh te mó Chu Lai và sn phát trien nơng thơn: Phịng thí nghi¾m cho sn doi

mói the che và chính sách cúa m®t nen kinh te ke hoach hóa t¾p trung cúa Tien si Vu
Thành Tn Anh và các c®ng sn, nam 2006.
Nghiên cúu tác d®ng cúa chính sách vu dãi, bài hoc tù nghiên cúu tình huong: Xé rào
trong vu dãi dau tv cúa các tính trong boi cánh phân cap ó Vi¾t Nam: “sáng kien” hay “loi
bat c¾p hai” cúa Tien si Vu Thành Tn Anh và các c®ng sn, nam 2007.
Báo cáo nghiên cúu cúa Ngân hàng the giói ve KKT nam 2011.
1.6. Phvong pháp nghiên cúu
Tác giá se sú dnng phvong pháp nghiên cúu tình huong ket hop vói phvong pháp phân
tích và so sánh de nghiên cúu.


CHUÐNG 2: TONG QUAN VE KHU KINH TE TRÊN THE GIéI, CÁC YEU TO
THÀNH CÔNG VÀ NHUNG THÁCH THÚC TRONG BOI CÃNH MéI
2.1. Tong quan ve sn phát trien Khu kinh te trên the giói
Các KKT trên the giói ton tai dvói nhieu hình thúc khác nhau, vói nhieu tên goi khác
nhau nhv: khu thvong mai tn do, khu che xuat, khu cơng nghi¾p tn do, d¾c khu kinh te (Trung
Quoc), khu kinh te ven bien (Vi¾t Nam)… M¾c dù v¾y, “…ve co bán thì các KKT deu có
chung d¾c diem là m®t phan lãnh tho có nhung quy che d¾c bi¾t, khác bi¾t han vói các
quy d%nh cho cùng doi tvong doi vói nhung phan cịn lai cúa nen kinh te, bao gom múc d®
tn do hóa trong quy d%nh ve che d® thue quan doi vói hàng hóa xuat - nhắp khau, che dđ
kiem soỏt hỏi quan, che d® qn lý hoat d®ng kinh doanh ó trong n®i khu…, theo hvóng tao
2

ra m®t súc hap dan hon han các vùng khác nham thu hút nguon lnc phát trien” .
2.1.1.

Co sõ hình thành các KKT

3

1. Thu hút von dau tv trnc tiep nvóc ngồi (FDI): dna trên loi the co sú ha tang dong bđ
hiắn dai, co che quỏn lý vu dãi và thơng thống, quy tn các ngành nghe có liên quan vói
nhau… làm giám chi phí hoat dđng cho cỏc doanh nghiắp (theo lý thuyet to hop Micheal
Porter, xem phn lnc 2) và dây là co só de thu hút các nhà dau tv nvóc ngồi.

2. Ðe phnc vn nhv “van áp lnc” nham giám bót tình trang that nghi¾p vói quy mơ lón.
3. Ho tro cho chien lvoc mó cúa và cái cách mó r®ng nen kinh te: KKT là công cn cho
phép các quoc gia thúc day và da dang hoat d®ng xuat khau. Các KKT vùa giúp khuyen
khích xuat khau vùa cho phép duy trì các hàng rào ngoai thvong.

2
3

Bùi Tat Thang, 2011
Phan này tác giá dna trên nghiên cúu cúaWorld Bank, nam 2011 ve KKT.


4. Là phịng thí nghi¾m cho vi¾c áp dnng các chính sách và co che mói: các chính sách
ve FDI, dat dai, lao dđng, giỏ v hắ thong luắt phỏp se dvoc áp dnng và kiem tra trong các
KKT trvóc lúc dva vào áp dnng cho tồn b® nen kinh te.
2.1.2.

Phân loai các KKT

M¾c dù mơ hình KKT trên the giói rat da dang, song dna trên quy mơ và mnc tiêu hoat
4

d®ng có the phân loai các KKT thành 3 nhóm nhv sau :
Nhóm 1: Nhóm các KKT có tính thvong mai
Nhóm này có l%ch sú lâu dịi nhat, bao gom các khu thvong mai tn do nhv: kho

chúa hàng mien thue, kho quá cáng, khu m¾u d%ch tn do…
Nhóm 2: Nhóm các KKT có tính chat cơng nghi¾p, bao gom: các khu cơng nghi¾p,
khu che xuat và khu cơng ngh¾ cao.
Nhóm 3: Nhóm các KTT mang tính tong hop
Vói n®i dung hoat d®ng mang tính tong hop tù cơng nghi¾p, d%ch vn, du l%ch, tài
chính, ngân hàng, nghiên cúu khoa hoc, ky thu¾t dvoc trien khai trên quy mơ lón trong m®t
pham vi lãnh tho r®ng. Các KKT loai này ngoài mnc tiêu thu hút FDI, thúc day xuat khau, tao
vi¾c làm thì nó cịn là “phịng thí nghi¾m” cho nhung chính sách mói ó các nvóc
“chuyen doi” nhv Trung Quoc hay Vi¾t Nam.
2.1.3.

Tóm lvoc nhung thành cơng và that bai cua các KKT trên the giói

Hi¾n nay trên the giói có khống 3.500 KKT phân bo ó 130 quoc gia. Các KKT vóc
chiem khống 200 tý USD giá tr% xuat khau tồn cau và tao ra khống 40 tri¾u vi¾c làm.
Mơ hình này dã rat thành cơng ó nhieu nvóc. Chang han nhv ó Dominica, các KKT dã tao ra
hon

4

World Bank, 2011


100.1

vi¾c làm và góp phan quan trong trong vi¾c dva dat nvúc ny thoỏt khúi mđt nvúc

nụng nghiắp. Nhung cõu chuy¾n thành cơng tvong tn cung dvoc nhìn thay ó các nvóc khác
5

nhv Maurtius, Hàn Quoc, Ðài Loan, Trung Quoc .
Qua báo cáo nghiên cúu cúa Ngân hàng the giói ve KKT nam 2011, sn thành công cúa
các KKT là khơng dong deu. Có nhung mơ hình thành cơng rnc rõ và van duy trì phát trien on
d%nh cho den nay, cung có nhung mơ hình that bai ho¾c chí dat dvoc thành cơng trong bvóc
dau và sau dó b®c l®c nhieu han che. Can cú vào chien lvoc xây dnng loi the canh tranh
và thành quá dat dvoc, báo cáo dã chia các KKT trên the giói thành 2 mơ hình nhv sau:
Mơ hình truyen thong: chú yeu dna trên loi the canh tranh là chi phí lao d®ng thap và
các chính sách vu dãi dau tv, ví dn nhv ó các nvóc Bangladesh, Honduras… Mơ hình này
cung dã thu dvoc nhung thành công nhat d%nh vào nhung nam 80 cúa the ký XX trong vi¾c
thu hút FDI, tao vi¾c làm, thúc day xuat khau, tuy nhiên nó dã g¾p phái han che:
- Khơng the duy trì sn phát trien on d%nh trong m®t thịi gian dài khi mà chi phí lao
d®ng tang lên và các các vu dãi thvong mai khơng cịn là m®t loi the canh tranh nua do sn
ra dòi cúa WTO và sn phát trien manh me cúa các hi¾p d%nh thvong mai khác.
- Han che trong vi¾c thu hút các ngành cơng ngh¾ cao, có giá tr% gia tang lón và da
dang hóa các hoat d®ng xuat khau.
Ví dn ve trvịng hop cúa Bangladesh: các KKT cúa nvóc này ra dịi vào nhung nam
1980 và cung dã dat dvoc m®t so thành cơng nhat d%nh. Trong giai doan 1994 – 1999, bình
quân von FDI cháy vào các KKT cúa nvóc này dat 52 tri¾u USD/nam. Ðen nam 2009, von
FDI tích luy tai các KKT nvóc này lên den 1,5 tý USD, chiem 22% giá tr% von FDI cúa cá
nvóc. Ve hoat d®ng xuat khau, các KKT nvóc này cung dat dvoc sn tang trvóng nhanh và on
d%nh vói tý l¾ tang trvóng bình qn là 23% trong giai doan 1993 – 2008, chiem 18% giá tr
%

5

Wold Bank, 2011


xuat khau cúa cá nvóc nam 2003. Ngồi ra các KKT nvóc này cung tao ra dvoc 220.000 vi¾c
6

làm, bình qn hàng nam tao ra 15.000 vi¾c làm mói . Tuy nhiên, do mơ hình KKT cúa
Bangladesh chú yeu dna vào loi the canh tranh là nguon lao d®ng giá ré (xem phn lnc 8) và
các vu dãi ve tài khóa nên các KKT này dã b®c l® nhung han che dó là:
(1) Mâu thuan giua vi¾c duy trì loi the nguon nhân cơng giá ré vói áp lnc cái thi¾n dieu
ki¾n và nâng cao múc song cho ngvịi lao dđng.
(2) Han che trong viắc da dang húa cỏc hoat d®ng xuat khau và nâng cao nang lnc
canh tranh cúa nen kinh te do các KKT nvóc này chú yeu chí thu hút dvoc các doanh nghi¾p
trong linh vnc d¾t may, thâm dnng nhieu lao d®ng có trình d® tay nghe thap và giá tr% gia
tang mang lai cho nen kinh te khơng cao (xem phn lnc 1).
Mơ hình da mnc tiêu: mơ hình này khơng chí dna vào nhung loi the canh tranh don
thuan là các chính sách vu dói, chi phớ lao dđng thap m cũn cú hắ thong co sú ha tang cỳng
dong bđ v hiắn dai, các dieu ki¾n thu¾n loi ve co só ha tang mem nhv: chính sách qn
lý mang tính d®t phá; chat lvong nguon nhân lnc, mơi trvịng kinh doanh thu¾n loi…
dây là nhung yeu to quyet d%nh loi the canh tranh quoc gia hay vùng lãnh tho (theo lý
thuyet to hop và canh tranh cúa Micheal Potter - xem phn lnc 2). Mơ hình này ra dịi vào
nhung nam 1980 ó nhung nen kinh te chuyen doi nhv Trung Quoc dvói tên goi là ÐKKT.
Mơ hình này dã khac phnc dvoc nhung han che cúa mơ hình truyen thong, và ngày nay nó
dang dvoc nhân r®ng ó m®t so nvóc khác nhv Dubai, Hàn Quoc… Ðe hieu rõ hon ve
nhung thành cơng cúa mơ hình này, sau dây de tài se di sâu vào nghiên cúu mơ hình ÐKKT
Trung Quoc.
2.2. ÐKKT Trung Quoc, nhung kinh nghiắm thnh cụng
éKKT l mđt loai KKT mang tính tong hop, dây là m®t mơ hình dvoc to chúc theo
hình thúc cao nhat, day dú nhat cúa m®t xã h®i thu nhó. ÐKKT có m®t khu vnc d%a lý riêng
bi¾t,

6

Wold Bank, 2011

dvoc áp dnng các chính sách kinh te d¾c bi¾t nham thu hút von dau tv nvóc ngồi, cơng
ngh¾, kien thúc ve quán lý de phát trien kinh te vói m®t co cau ngành nghe day dú cúa m®t
7

nen kinh te quoc dân bao gom: cơng nghi¾p, nơng nghi¾p, d%ch vn, tài chính, du l%ch...

ÐKKT Trung Quoc ra dịi vào nam 1980, trong boi cánh nen kinh te Trung Quoc dang
trong giai doan chuyen doi tù nen kinh te ke hoach hóa t¾p trung sang nen kinh te th% trvịng
và hvóng ra bên ngồi. Vì v¾y các ÐKKT cúa Trung Quoc khơng chí hvóng den các mnc tiêu
co bán mà cịn là cơng cn “thú nghi¾m” chính sách trong thịi ky mó cúa cúa Trung Quoc.
Hi¾n nay, Trung Quoc có 5 ÐKKT, trong dó có 4 khu dvoc thành l¾p vào nhung nam
dau th¾p niên 80 cúa the ký XX và khu cịn lai là Hái Nam dvoc thành l¾p vào nam 1992
sau khi 4 d¾c khu dau dã dat dvoc nhung thành công nhat d%nh (xem báng 2.1)
Bãng 2.1 Quy mơ các ÐKKT Trung Quoc
Ðon v% tính:ha

Nam

Thâm
Quyen

Chu Hái

Sán Ðau

Ha Môn

Hái Nam

Tong

1980

32.750

681

160

250

-

33.841

1992

32.750

12.100

23.400

13.100

3.400.000

3.481.350

Nguon: Gao Guanjiang & LongGuo Quiang, 1996

7

Gao Guanjiang & Long Guo Qiang, 1996


2.2.1.

Chien lvoc phát trien và co che chính sách dvoc áp dnng tai ÐKKT

a) Co che và phân cap quán lý
Chính quyen các ÐKKT dvoc phân cap m®t cách tồn diắn v triắt de tự cỏc hoat
dđng dau tv, kinh doanh den QLNN ve m¾t hành chính. Chính quyen Trung vong chí dieu
tiet các ÐKKT thơng qua m®t Van phịng chun trách có trách nhi¾m giám sát và tham
van cho Chính phú các chính sách ve ÐKKT.
Tồn b® các hoat dđng trong éKKT dvoc vắn hnh theo co che th% trvịng, các doanh
nghi¾p tn chú trong vi¾c ra quyet d%nh, chính phú hồn tồn khơng can thi¾p trnc tiep vào
8

các chí tiêu sán xuat cúa doanh nghi¾p .
b) Chính sách vu dãi
Ðe có the thu hút dvoc các nhà dau tv, các ÐKKT Trung Quoc cung dã áp dnng m®t
loat các vu dãi ve TNDN, thue xuat nh¾p khau, dat dai và tín dnng (xem phn lnc 3).
c)

Bên canh dó, các ÐKKT Trung Quoc dã rat linh hoat trong vi¾c chuyen doi mơ thúc

hoat d®ng theo các hvóng chính

9

(1) Tù mơ hình Cúa so - Co só - Cau noi den Cnc Tang trvóng: Giai doan dau, các KKT
là các cúa so the hi¾n chính sách mó cúa và thu hút von dau tv nvóc ngồi, cơng ngh¾ và
kinh nghi¾m qn lý, là m®t co só thí diem de tien hành cái cách co cau và tao ra m®t nen
kinh te d%nh hvóng th% trvịng; là cau noi de liên ket th% trvịng trong nvóc và quoc te. Và
khi các KKT này dã phái trien vung manh thì nó se chuyen tù vai trò gián tiep sang vai trò
trvoc tiep hon trong phát trien kinh te cúa dat nvóc thơng qua các hình thúc tro cap, liên ket,
hop tác kinh te.
(2) Tù chính sách vu dãi sang khai thác “loi the kinh te và co cau tồn di¾n”: các chính
sách vu dãi ban dau cúa các KKT tn do dã dan dan b% giám bót, nhvng nhung vu the cúa
các

8
9

Shahul Hameed P.M,1996.
Guangwen Meng, 2009


KKT ve von, cơng ngh¾, chat lvong nhân lnc và nen kinh te d%nh hvóng th% trvịng dã
tùng bvóc dvoc cúng co. Súc phát trien cúa các KKT tn do dã dvoc chuyen tù “chính sách
vu dãi” sang “loi the kinh te và co cau tồn di¾n”. Các chính sách vu dãi se chuyen tù KKT
sang các vùng khác, tù ven bien sang dat lien và hvóng den các ngành cơng ngh¾ cao.
(3) Liên ket các khu kinh te tn do và khu hành chính: : chuyen tù mơ hình liên ket theo
chieu ngang giua các KKT và khu hành chính trong giai doan dau mói thành l¾p thành liên
ket theo chieu doc tao nên nhung chính quyen khu thu nhú vúi tớnh dđc lắp v tn chỳ cao
(4) Chuyen doi tù phát trien dat dai sang thúc day công nghiắp v hoat dđng ti chớnh:
trong giai doan dau, cỏc BQL KKT sú dnng von dvoc phân bo cúa Chính phú hay các nhà dau
tv nvóc ngồi de dau tv phát trien dat dai và ha tang, và sau dó dat dvoc xây dnng dem bán

cho các nhà dau tv vói giá hap dan. Tien th ho¾c mua dat dvoc tái sú dnng de phát trien dat.
(5) Chuyen doi m®t nen kinh te hvóng ra bên ngồi sang m®t nen kinh te mó: Nen kinh
te hvóng ra bên ngồi dna trờn nen cụng nghiắp cú hm lvong lao dđng cao là m®t trong
nhung mnc tiêu then chot cúa các KKT tù nhung 80 cúa the ký XX. Tù cuoi nhung nam 90
cúa the ký XX , các KKT chú ý hon den th% trvịng n®i d%a và nen kinh te hvóng ngoai cúa
nó dã dvoc chuyen doi sang m®t nen kinh te mó.
(6) Chuyen doi tù ngành sú dnng nhieu lao dđng sang ngnh cú hm lvong cụng nghắ
cao: ke tù cuoi nhung nam 90 cúa the ký XX, các ngành cap ba và ngành cơng ngh¾ cao,
ngành có hàm lvong von cao cúa các KKT ngày càng gia tang. Ví dn, оc khu kinh te Tham
Quyen dã khuyen khích ngành cơng ngh¾ cao tù nam 1995, và sán lvong cúa nó chiem 35%
tong giá tr% GDP nam 1998.
2.2.2.

Chien lvoc dau tv và co sõ ha tang

Ðe có m®t co só ha tang hi¾n dai có the tao ra loi the canh tranh trên the giói, các
ÐKKT Trung Quoc d¾t ra mnc tiêu trong giai doan dau (5 nam) là t¾p trung moi nguon
lnc dau tv dám báo hồn thành các co só ha tang co bán nhv: h¾ thong giao thơng, h¾
thong cung cap


di¾n, nvóc, thơng tin liên lac, cáng bien, cáng hàng khơng, nhà xvóng, h¾ thong ha tang
10

dơ th%…

ÐKKT Trung Quoc dã rat thành cơng trong vi¾c thu hút các nguon lnc khác nhau nham
dau tv vào co só ha tang, trong dó chú yeu gom có: i. dau tv nvóc ngồi; ii. nguon huy d®ng
tù phát trien quy dat; iii. nguon von tích luy tù các nguon thu trong d¾c khu; và iv. nguon
von vay.

Trong nhung nam dau, Chính phú cung dã có nhung ho tro nhat d%nh ve nguon von dau
tv. Ví dn nhv trong nam dau tiên tý l¾ nguon von ho tro cúa Chính phú doi vói Thâm Quyen
là 48% (nam 1979). Tuy nhiên, càng ve sau thì tý l¾ này giám xuong rat nhanh, den nam
1992, tý l¾ ngân sách ho tro cúa Chính phú giám xuong cịn 1,3%, thay vào dó là nguon
dau tv nvóc ngồi 25%; nguon huy d®ng tù các cơng ty kinh doanh ha tang 31,7%; nguon
thu de lai 30%
(xem chi tiet phn lnc 4). Tính den cuoi nam 1992, ÐKKT Thâm Quyen dã thu hút dvoc 42,3
2

tý NDT vào dau tv vào co só ha tang trên tong di¾n tích xây dnng là 85km , bao gom 10
KCN, 15 khu dô th% (xem phn lnc 5).
2.2.3.

Mơi trvịng dau tv và chat lvong nguon nhân lnc

Ðe dám báo sn hoat d®ng tron tru cúa ÐKKT, Chính quyen d¾c khu rat coi trong cơng
tác don gián hóa các thú tnc hành chính và nõng cao hiắu quỏ hoat dđng quỏn lý. Cỏc co
quan qn lý ln có moi quan h¾ ch¾t che vói nhà dau tv thơng qua vi¾c thiet l¾p các kênh
thơng tin hi¾u q nham dám báo xú lý các vvóng mac, phát sinh cúa nhà dau tv m®t cách
nhanh chóng nhat.
Bên canh dó, các ÐKKT dã xây dnng dvoc m®t dđi ngu nguon nhõn lnc thnc hiắn chỳc
nang quỏn lý hành chính giói, làm vi¾c chun nghi¾p, dám ch%u trách nhi¾m. Chính quyen

10

Shahul Hameed P.M,1996


các d¾c khu lna chon các nvóc có nen kinh te th% trvịng phát trien nhv Singapore và Hong
Kơng làm doi tác chien lvoc trong vi¾c hoc t¾p, chuyen giao cơng ngh¾ và kinh nghi¾m

qn lý. Các ÐKKT thvịng xun cú cán b® sang các nvóc doi tác de làm vi¾c và hoc t¾p,
sau dó quay tró lai nvóc và áp dnng nhung kien thúc hoc dvoc vào ÐKKT. Bài hoc tù mơ
hình hop tác chuyen giao cơng ngh¾ và kinh nghi¾m giua Trung Quoc và Singapore khi
thành l¾p KCN
11

Suzhou là m®t ví dn dien hình cho sn thành cơng này .
2.2.4.

Nhung ket quã dat dvoc cua các ÐKKT

a) Thu hút FDI
Các ÐKKT Trung Quoc dã dat dvoc nhung ket quá rat an tvong trong linh vnc thu hút
FDI. Dù chí chiem 0,35% tong di¾n tích và 0,8% dân so so vói cá nvóc, nhvng các ÐKKT dã
thu hút dvoc 38.555 dn án FDI tính den nam 1993, chiem 25% tong so dn án FDI cúa cá nvóc.
Trong dó von dang ký dat 45,107 tý USD và von thnc hi¾n dat 16,652 tý USD (xem báng
2.2).
Bãng 2.2.Ðau tv nvóc ngồi tai các ÐKKT Trung Quoc giai doan 1980 – 1993

Tính den 6/1985

Thâm Quyen
Chu Hãi

11

Tính den 1/1992

Tính den tháng 1/1993

So
lvong
dn án

Von
cam ket
(tri¾u
USD)

Von
thnc
hi¾n
(tri¾u
USD)

So
lvong
dn án

Von
cam ket
(tri¾u
USD)

Von
thnc
hi¾n
(tri¾u
USD)

So
lvong
dn án

Von
cam
ket
(tri¾u
USD)

Von
thnc
hi¾n
(tri¾u
USD)

4.700

2.800

830

6.976

9.850

4.550

10.015

14.820

5.700

NA

1.680

240

2.665

3.800

1.620

3.550

5.297

2.060

World Bank, 2011


Sán Ðau

NA

NA

198

3.027

3.560

2.350

4.462

4.960

2.940

Ha Mơn

153

454

NA

2.182

6.900

2.530

2.837

9.300

3.560

Hãi Nam

-

-

-

5.906

6.540

1.742

8.996

10.730

2.392

Nguon: Shahul Hameed P.M,1996, trích Mision Interview (October-November 1993)
b) Hoat d®ng xuat khau
Các ÐKKT nhanh chóng tró thành noi quan trong tao ra nguon thu ngoai t¾ cho Trung
Quoc thơng qua hoat d®ng xuat khau. Nam 1993, tong giá tr% xuat khau cúa 5 ÐKKT dat
19,59 tý USD, tang 54,7% so vói nam 1992. Trong dó noi b¾t nhat là Thâm Quyen: nam

1979, giá tr% xuat khau cúa d¾c khu này chí là 9,3 tri¾u USD nhvng den nam 1993 thì con so
này dã dat den 14,04 tý USD, tang 1.509,7 lan chí trong vịng 13 nam (xem báng 2.3).
Bãng 2.3 Thành quã xuat khau cua 5 ÐKKT Trung Quoc

Nam

1985

Thâm Quyen

Chu Hái

Giá tr
So vói
%
nam
(tri¾u trvóc (%)
USD)
563

Giá tr So vói
%
nam
(tri¾u trvóc (%)
USD)
57

Sán Ðau

Ha Mơn

Giá tr So vói Giá tr So vói
%
nam %
nam
(tri¾u trvóc (%) (tri¾u trvóc (%)
USD)
USD)
275
170

Hái Nam
Giá tr
So vói
%
nam
(tri¾u trvóc (%)
USD)
81

1986

726

129

71

125

407

148

164

96

38

47

1987

1.414

195

274

386

529

130

261

159

116

305

Nguon: Shahul Hameed P.M,1996, trích Almanac of China’s Foreign Economic
Relation and Trade.