Báo cáo " Tiến trình hình thành cộng đồng văn hoá - xã hội Asean " pdf

Xây dựng Cộng đồng ASEAN theo Hiến chơng


34

tạp chí luật học số
9
/2008





Ths. Chu Mạnh Hùng *
hu vc ụng Nam t nhiu thp
niờn gn õy ó tr thnh tõm im
chỳ ý ca cỏc nh nghiờn cu trờn th gii
bi v th c bit ca nú trong th gii hin
i. L khu vc lch s vn hoỏ riờng ng
thi cng l khu vc chin lc, phỏt trin
nng ng. Thc tin ca ụng Nam ó
phn ỏnh nhng bin chuyn ln ca th
gii. Vỡ vy, cú c s ho hp ca cỏc
quc gia ụng Nam bt chp nhng khỏc
bit v ch chớnh tr, trỡnh phỏt trin
thỡ cn phi xem xột s phỏt trin v gn kt
ca ụng Nam xột di gúc vn hoỏ
vi t cỏch l nhng giỏ tr vt cht, tinh
thn do con ngi to ra trong lch s.
thy c rừ nột hn v s hỡnh thnh, phỏt
trin ca vn hoỏ ụng Nam chỳng ta cú

th nhỡn nhn thụng qua cỏc giai on sau:
- Giai on nh hng bi cỏc quc gia
phng ụng: Trong thi gian di ca lch
s, cỏc nc ụng Nam ó tip nhn vn
hoỏ ca n , Trung Quc, Arp kt hp
vi vn hoỏ bn a ca chớnh mỡnh xõy
dng nờn nhng nn vn hoỏ mang tớnh quc
gia dõn tc trung i. õy l thi kỡ t bin
vn hoỏ th nht ca ụng Nam . Mi giao
lu vn hoỏ trong thi kỡ ny ch yu l gia
tng nc ụng Nam vi cỏc nc cú nn
vn hoỏ phỏt trin hn m nú ó chu nh
hng. Cú trng hp mi giao lu vn hoỏ
din ra giỏn tip ch yu qua nhng cuc di
dõn, bng tụn giỏo hoc hụn nhõn hoc bng
chin tranh xõm lc, ỏp t, ng hoỏ. n
khi ú, gia mt s nc trong khu vc cng
ó xut hin nhng giao lu vn hoỏ nht
nh in hỡnh nh gia nhng nc cựng
theo Pht giỏo Theravada v theo Islam. õy
l nhng mi giao lu vn hoỏ u tiờn
mang tớnh khu vc trc khi ngi ụng
Nam cú ý thc v khu vc ca mỡnh. Ni
dung vn hoỏ thi kỡ ny ch yu gúc
tụn giỏo v trờn c s tụn giỏo.
- Giai on nh hng bi cỏc quc gia
phng Tõy: Cỏc nc ụng Nam b cỏc
nc t bn phng Tõy xõm chim v cựng
vi quõn i, b mỏy cai tr, phng tin mỏy
múc, vn hoỏ phng Tõy ó du nhp t

vo ụng Nam . Nhng bin ng ln lao,
sõu xa ó a ụng Nam n vi th gii
hin i trong khi bn thõn ụng Nam vn
ang tn ti ch phong kin. S tip xỳc
vi sc mnh vt cht, vi nhng nn vn hoỏ
xa l t ch b ng ri n chp nhn bi
sc ộp ca ch ngha t bn phng Tõy.
ụng Nam ng trc vn dõn tc mi
m, khụng ch bo v m cũn phi ci to v
xõy dng. Khụng th bo v c dõn tc nu
ch da vo vn ling ca quỏ kh m thụi.
Chớnh vn mnh dõn tc li ũi hi ụng
Nam phi nhanh chúng chim lnh ly
nhng nh cao mi ca th gii, c bit l
vn hoỏ, khoa hc k thut ca phng Tõy
K

* Ging viờn Khoa lut quc t
Trng i hc Lut H Ni
-

Xây dựng Cộng đồng ASEAN theo Hiến chơng


tạp chí luật học số
9
/2008

35

thỡ mi cú th bo tn c dõn tc. õy l
thi kỡ t bin ln th hai ụng Nam .
Mi giao lu vn hoỏ thi kỡ ny ch yu
din ra gia cỏc nc ụng Nam v cỏc
nc phng Tõy. Xột riờng v vn hoỏ, quan
h giao lu ó m rng hn trc c v
khụng gian ln ni dung. Thi kỡ trc, s
giao lu vn hoỏ mi ch din ra gia cỏc
nc phng ụng thỡ giai on ny ó m
rng sang chõu u, chõu M v c th gii tuy
mc thp, cú gii hn v mang tớnh l
thuc. V ni dung, thi kỡ trc giao lu vn
hoỏ ch gii hn lnh vc tụn giỏo thỡ nay ó
m rng ra hu ht cỏc lnh vc ca vn hoỏ,
c bit l c khoa hc, k thut. Trong thi kỡ
ny, tu theo quan h chớnh tr, vn hoỏ ó
hỡnh thnh nhng cm quc gia tng i
gn gi nhau. Mc dự cha hỡnh thnh khu
vc ụng Nam thc s nhng mi quan h
gia nhng nc trong khu vc ó cú nhng
thay i quan trng. Mi him khớch xung t
v nhng hnh ng chin tranh xõm chim
gia cỏc nc trong khu vc vi nhau hu
nh khụng cũn na, mc dự trong quỏ trỡnh
xõm lc cỏc nc t bn ó li nhng
hu qu nng n ni ny, ni khỏc nhng
nhỡn chung bn quc gia hin i ó c
xỏc nh. Cỏc nc trong khu vc thỡ ch cú
nhng giao lu vn hoỏ giỏn tip qua nhng
quc gia phng Tõy v ngụn ng phng

Tõy. Do s so sỏnh nh v trờn th gii, gia
h ó ny n ý thc v mi quan h lỏng
ging. Do cựng b cỏc nc phng Tõy xõm
chim (tr Thai Lan) gia h cng cú nhng
mi ng cm v thõn phn ca nhng ngi
dõn thuc a nhng ý thc v mi quan h
khu vc vn cha c hỡnh thnh.
T th k th III trc cụng nguyờn ó
xut hin vic i li qua vựng ụng Nam
ca cỏc thuyn buụn cỏc nc mua hng
liu, gia v. Vo thi kỡ ú mc dự gii hn
a lớ v v trớ ca nú cũn lu m, ụng Nam
c nhỡn nhn l mt vựng thn bớ, ni
sn xut hng liu, gia v v nhng sn
phm kỡ l khỏc, cũn sinh sng õy l
nhng con ngi i bin thnh tho v can
m.
(1)
Khi nhng con ng buụn bỏn trờn
t lin t Trung Quc qua Trung n
chõu u c thụng sut thỡ vic buụn bỏn
bng ng bin qua ụng Nam b suy
gim. Ngc li, khi nhng con ng buụn
bỏn trờn t lin b tc nghn thỡ giao lu
kinh t ụng Nam li hng thnh lờn vỡ
khu vc ny kim soỏt con ng bin quan
trng t sang u. Chớnh vỡ nhn thy v trớ
quan trng ca ụng Nam nờn ngi chõu
u ó xõm chim khu vc ny nhm trc
tip kim soỏt ụng Nam , nm c quyn

con ng buụn bỏn quc t.
Khu vc ny hỡnh thnh rừ rt khi ngi
Anh lp ra B ch huy quõn s ụng Nam
trong thi kỡ Chin tranh th gii th II nhm
hp nht cỏc nc thuc a tỏch bit ca cỏc
quc Anh, H Lan, Phỏp, M thnh khu
vc chung. T s xut hin khỏi nim v khu
vc ụng Nam nh ó nờu thỡ cú th thy
rng nhn thc v tớnh khu vc ca ụng
Nam bt ngun t bờn ngoi ụng Nam .
iu ny phn no gii thớch v s chm tr
ca mi quan h giao lu gia cỏc nc trong
khu vc vi nhau. Cỏc nc ln, c bit l
cỏc cng quc coi cỏc nc ụng Nam
trong s phõn bit trc tip vi ụng v
Nam thuc mt khu vc a lớ - chớnh tr -
quõn s riờng trong khi nh ot nhng
chớnh sỏch chin lc chung ton cu. Trong
Xây dựng Cộng đồng ASEAN theo Hiến chơng


36

tạp chí luật học số
9
/2008

khi ú chớnh cỏc nc ụng Nam li cha
cú nhn thc rừ rt v y v tớnh khu vc
ca mỡnh. Vic nghiờn cu v ụng Nam

cng bt u v phỏt trin mnh ngoi khu
vc nh Nht Bn, M
Sau Chin tranh th gii th II v thi kỡ
u tranh ginh c lp dõn tc, ụng Nam
mi xut hin trờn bn chớnh tr th gii
nh khu vc chớnh tr cú nhng nột tng
ng rừ rt. Tớnh khu vc ca ụng Nam
lỳc ny c xem xột trong mi tng quan
vi nhng khu vc a lớ chớnh tr khỏc trờn
th gii. ụng Nam c nhỡn nhn nh
khu vc khi nú bt u cú v trớ nht nh
trong i sng chớnh tr th gii v sõu xa hn
nú cũn th hin tớnh khu vc v vn hoỏ.
Trc khi tip xỳc vi n v Trung
Quc, c dõn ụng Nam ó cú i sng
vn hoỏ khỏ cao. Thnh tu rừ nht l vic to
ra nn nụng nghip lỳa nc. ụng Nam l
mt trong nm trung tõm xut hin cỏc cõy
trng trờn th gii, thm chớ nh bỏc hc M
C.O. Sauer cũn cho rng trung tõm c nht
ca nụng nghip th gii l vựng ụng Nam
.
(2)
Vic cỏc c dõn ụng Nam trong thi
c i ó t mỡnh phỏt minh v phỏt trin nn
nụng nghip lỳa nc l thc t lch s. Cõy
lỳa tr thnh cõy lng thc in hỡnh cho
phn ln cỏc dõn tc Nam , ụng Nam ,
ụng v lm nờn c trng vn hoỏ vt
cht ca h. Trc khi tip xỳc vi vn hoỏ

n , Trung Quc, ngi ụng Nam
sng trong nn vn hoỏ ụng Sn ca mỡnh.
ú l thi kỡ vn minh ng thau ụng
Nam . Chic trng ng ph bin rng rói
ụng Nam l hin vt tiờu biu ca vn
hoỏ khu vc. Ngh luyn kim cng ó c
phỏt minh ụng Nam , k ngh ỳc ng
ó cho ra i nhng sn phm va l cụng c
lao ng va th hin tớnh vn hoỏ v cú nh
hng ln trong vic phỏt trin xó hi, kinh t
ca cỏc nc ụng Nam . Mt s nc ó
mau chúng bc qua giai on cui cựng ca
ch th tc t ti trỡnh mt xó hi phỏt
trin hỡnh thnh nh nc, quc gia. V quan
h gia ỡnh, dũng h, ch mu h l nột
c trng c bn ca xó hi c truyn ụng
Nam . Sau ú chuyn dn sang ch ph
h do nh hng ca Trung Quc, n ,
Arp. Tuy vy, trong xó hi ụng Nam
nhng tn d mu h vn cũn khỏ m nh
ngi Chm, Jarai, ấờ, Minangkabau T
chc xó hi c bn ca ụng Nam l lng.
Khi mi xut hin, lng l n v c trỳ ca
ngi ng tc, khộp kớn, tỏch bit, t cung
t cp v mang tớnh phũng ng. Cú th núi
lng l t chc c lp trong cu trỳc ca
quc gia v l nột c trng c bn ca t
chc xó hi c truyn ca ụng Nam .
T nhng c im ó nờu ca vn hoỏ
ụng Nam cựng vi ngụn ng, huyn thoi,

tớn ngng, phong tc tp quỏn ca cỏc c
dõn v tc ngi ụng Nam cú th nhỡn
nhn ụng Nam l khu vc a lớ-vn hoỏ
trc khi tr thnh khu vc a lớ - chớnh tr.
Vi cuc t bin ln th nht, ụng
Nam bc vo thi kỡ phỏt trin vn hoỏ
rc r. Cỏc tụn giỏo hỡnh thnh, cỏc nn vn
hoỏ quc gia dõn tc cng xut hin v phỏt
trin. Ti õy ó xut hin nhng cụng trỡnh
ngh thut c sc t n trỡnh cao nh
Angkor Campuchia, Pagan Myanmar,
Borobudur Indonesia. Vi cuc t bin
vn hoỏ ln th hai, ụng Nam bc vo
thi kỡ phỏt trin vn hoỏ mi. Trong thi kỡ
ny, nn vn hoỏ dõn tc c m rng c v
Xây dựng Cộng đồng ASEAN theo Hiến chơng


tạp chí luật học số
9
/2008

37

ni dung v hỡnh thc. Nột c trng ca vn
hoỏ ụng Nam thi kỡ ny l nú tr nờn
hin i hn v quc t hn trong khi vn gi
gỡn v phỏt trin tớnh truyn thng dõn tc.
S giao lu vn hoỏ trong c hai thi kỡ
ú ch yu mang tớnh hng ngoi: Thi kỡ

th nht l nhng nn vn hoỏ c i phng
ụng; thi kỡ th hai l nn vn hoỏ ca cỏc
quc gia t bn phng Tõy.
- Giai on cao ý thc dõn tc v tớnh
khu vc: Ngy nay, ụng Nam ng trc
cuc t bin vn hoỏ ln th ba. Yờu cu
mi ca thi kỡ ny l xõy dng t nc
thnh nhng xó hi phỏt trin ton din, trong
ú s phỏt trin v kinh t v vn hoỏ l quan
trng hng u. Tt c cỏc quc gia u ó
ginh c c lp v vi khung cnh chớnh
tr mi, ý thc dõn tc mnh m l nột ni bt
trong tt c cỏc nc ụng Nam . Cỏc
quc gia c gng tỡm li sc mnh ca mỡnh
trong truyn thng, lch s v vn hoỏ dõn
tc. Vn hoỏ dõn tc trong s phỏt trin bn
vng l nột c trng ca cỏc quc gia ụng
Nam ngy nay. Mt khỏc, thi kỡ ny s
ny n rừ rt ý thc v tớnh khu vc t bờn
trong cỏc quc gia ụng Nam l im nhn
mu cht. Cỏc nc thnh viờn ASEAN bt
u nhn thc v mi quan h v l thuc ln
nhau trong khu vc a n mt s chớnh
sỏch chung ch yu i vi cỏc nc phỏt
trin v cho phộp ASEAN cú ting núi quan
trng hn trc kia trờn trng quc t. Mi
quan h khu vc to nờn sc mnh mi cho
ASEAN v s nhn thc v mi quan h ú
l t giỏc t bờn trong bn thõn cỏc quc gia
ụng Nam . Trong thi i ngy nay, quc

gia dõn tc, khu vc v th gii l ba phm
trự quan trng cú tỏc ng tng h vi nhau.
Vic kt hp khộo lộo cỏc phm trự trờn s
to nờn sc mnh tng hp phỏt trin. Vi
ụng Nam , hi nhp khu vc ang l yờu
cu khỏch quan. thỳc y quỏ trỡnh ny,
vic y mnh giao lu vn hoỏ trong khu
vc cú ý ngha ht sc quan trng. Mc ớch
ca vic giao lu vn hoỏ ny l vỡ ho bỡnh
v phỏt trin trong khu vc.
Nhng nm gn õy, hin tng li khai
mt s nc ụng Nam cú chiu hng
tri dy: Indonesia thnh cụng trong vic
xõy dng quc gia a dng trong s thng
nht lm khuụn mu cho ụng Nam a
dng trong s thng nht nay cng ng
trc nhiu nguy c b phỏ v s thng nht
bi vn tnh Aceh-tnh giu cú v cú
lch s gn bú lõu di vi Indonesia;
Philippine i phú vi phong tro Hi giỏo li
khai Mindanao; Thỏi Lan ang phi dnh
nhiu cụng sc n nh 4 tnh phớa Nam
ca h, ni sinh sng ca nhng ngi
Muslim Ln súng li khai gia tng s nh
hng ti an ninh khu vc. Tỡnh hỡnh trờn
xut phỏt t nhng bt n chớnh tr ca cỏc
quc gia m ngun gc sõu xa l do mõu
thun dõn tc, xung t tụn giỏo v cú tỏc
ng khụng tt ti vic xõy dng ụng Nam
vi t cỏch l cng ng liờn kt cỏc quc

gia trong ú cú cng ng vn hoỏ.
duy trỡ an ninh v to ra s hi nhp
khu vc, s giao lu vn hoỏ trong ú cú
vic nghiờn cu khu vc, tỡm hiu vn hoỏ,
cn i trc mt bc m ng v
chun b cho quỏ trỡnh ny. ú l ụng Nam
ho bỡnh v phỏt trin v cng l nhng
vn t ra cho cỏc nc v khu vc ụng
Nam ỳng nh Tm nhỡn ASEAN 2020 ó
nhn mnh: Xõy dng nhúm hi ho cỏc
Xây dựng Cộng đồng ASEAN theo Hiến chơng


38

tạp chí luật học số
9
/2008

quc gia ụng Nam , hng ra bờn ngoi,
sng trong ho bỡnh, n nh v thnh vng,
gn bú vi nhau bng quan h i tỏc trong
phỏt trin nng ng v trong cng ng cỏc
xó hi ựm bc ln nhau.
Vi nhn thc v mi liờn kt khu vc,
cỏc quc gia thnh viờn ASEAN ó nht trớ
thụng qua bn Hin chng ASEAN
thnh lp Cng ng ASEAN vo nm 2015
trong ú cú Cng ng vn hoỏ-xó hi. Cng
ng ny úng vai trũ l mt trong ba tr ct

hp tỏc ca ASEAN trong hin ti v tng
lai, c th l:
Th nht: Cng ng vn hoỏ-xó hi l
hin thc hoỏ Tm nhỡn ASEAN 2020 v hi
nhp khu vc nhm hỡnh thnh khu vc
ASEAN ho bỡnh, n nh, hiu bit ln nhau,
kinh t-xó hi phỏt trin ng u, gim bt
khong cỏch giu - nghốo v chờnh lch kinh t.
Th hai: Cng ng vn hoỏ-xó hi da
trờn s hi t li ớch ca cỏc quc gia thnh
viờn nhm thỳc y cỏc n lc lm sõu sc
hn hi nhp v l tin m rng liờn kt
trong cỏc lnh vc khỏc c bit l trong lnh
vc kinh t a ASEAN tr thnh khu vc
cú kh nng cnh tranh v cụng ngh, cú
ngun nhõn lc c o to, cú mng li
cỏc vin nghiờn cu khoa hc v cụng ngh.
Th ba: Cng ng vn hoỏ-xó hi s to
c ch vng chc cho s phỏt trin bn
vng, bo v mụi trng v cỏc ngun ti
nguyờn thiờn nhiờn cng nh nõng cao cht
lng cuc sng ca nhõn dõn. To ra cỏc
quy tc ng x v nhng bin phỏp hp tỏc
i phú v gii quyt cp khu vc
vn ma tuý, buụn bỏn ph n v tr em,
ti phm xuyờn quc gia.
Th t: Cng ng vn hoỏ-xó hi s to
ra c ch qun lớ vi s tham gia rng rói ca
nhõn dõn, trong ú nhõn phm ca con ngi
v li ớch ca cng ng c tụn trng.

Th nm: Cng ng vn hoỏ-xó hi l
s rng m nht quỏn c im ca mi dõn
tc, l s hi ho gia vn hoỏ khu vc v
vn hoỏ th gii vi nhng yờu cu mang
tớnh khỏch quan cng nh nhng nhu cu ni
ti ca chớnh cỏc quc gia thnh viờn trong
ú mi ngi c tip cn mt cỏch cụng
bng cỏc c hi phỏt trin khụng phõn
bit gii tớnh, sc tc, tụn giỏo, ngụn ng
hoc ngun gc vn hoỏ-xó hi.
Th sỏu: Cng ng vn hoỏ-xó hi coi
gia ỡnh vng mnh l n v c bn ca xó
hi trong ú tr em, ph n, ngi cao tui,
ngi tn tt c c bit quan tõm.
Nh vy vic thnh lp Cng ng
ASEAN núi chung v Cng ng vn hoỏ-xó
hi núi riờng l mt thớch ng ca ASEAN
trc tỡnh hỡnh quc t cú nhiu bin ng,
ú l vic lm c th hin thc hoỏ Tm
nhỡn ASEAN 2020. Khụng nhng vy vic
hỡnh thnh Cng ng vn hoỏ-xó hi
ASEAN cũn bt ngun t chớnh nhu cu ni
ti ca cỏc nc ASEAN bi mi nc
ngoi nhng c im vn hoỏ, xó hi mang
tớnh truyn thng cũn b nh hng v b chi
phi bi cỏc yu t bờn ngoi cú ngun gc
vn hoỏ. Giao lu vn hoỏ din ra ngy cng
mnh m ũi hi ASEAN hn lỳc no ht
cn phi khng nh bn sc ca riờng mỡnh
trong th gii a dng v luụn bin i./.

(1). Donald G.Mc. Cloud, System and Process in
Southeast Asia, Westwie Press, USA, 1986, P.10
(2).Xem: GS. Nguyn Tn c, Vn húa ụng Nam
, Nxb. Khoa hc xó hi, H Ni, 2003, tr.332