(SKKN HAY NHẤT) một số phương pháp rèn luyện khả năng thực hành cho học sinh lớp 8

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KHẢ NĂNG THỰC
HÀNH CHO HỌC SINH LỚP 8"

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


I. LÍ DO CHỌN ĐỂ TÀI
Làm các thí nghiệm vật lí ở nhà trường là một trong các biện pháp quan trọng nhất
để nâng cao chất lượng dạy và học Vật lí. Điều này quyết định bởi đặc điểm của khoa học
Vật lí vốn là khoa học thực nghiệm và bởi nguyên tắc dạy học là nguyên tắc trực quan, từ
trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng từ tư duy trìu tượng đến thực tiễn: “học đi đơi
với hành”.
Thường thì, do kinh nghiệm sống học sinh đã có một số vốn hiểu biết nào đó về các
hiện tượng Vật lí. Nhưng khơng thể coi những hiểu biết ấy là cơ sở giúp họ tự nghiên cứu
Vật lí bởi vì trước một hiện tượng vật lí, học sinh có thể có những hiểu biết khác nhau.
Vì vậy, khi giảng dạy Vật lí nói chung cũng như mơn vật lý 8 nói riêng, giáo viên
một mặt phải tận dụng những kinh nghiệm sống của học sinh, nhưng mặt khác phải chỉnh
lí, bổ sung, hệ thống hố những kinh nghiệm đó và nâng cao lên mức chính xác, đầy đủ
bằng các thí nghiệm Vật lí, rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hành tự làm thí nghiệm
để nghiên cứu vấn đề cần khám phá, nhờ đó mà tránh được tính chất giáo điều, hình thức
trong giảng dạy.
Làm các thí nghiệm Vật lí có tác dụng to lớn trong việc phát triển nhận thức của
học sinh, giúp các em quen dần với phương pháp nghiên cứu khoa học, vì qua đó các em
được tập quan sát, đo đạc, được rèn luyện tính cẩn thận, kiên trì, điều đó rất cần cho việc
giáo dục kỹ thuật tổng hợp, chuẩn bị cho học sinh tham gia hoạt động thực tế. Do được
tận mắt, tự tay tháo lắp các dụng cụ, thiết bị và đo lường các đại lượng,..., các em có thể
nhanh chóng làm quen với những dụng cụ và thiết bị dùng trong đời sống và sản xuất sau
này.

Đặc biệt, việc thực hiện các thí nghiệm Vật lí là rất phù hợp với đặc điểm tâm –
sinh lí và khả năng nhận thức của học sinh, đồng thời tạo điều kiện rèn luyện cho học

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


sinh các kỹ năng thực hành và thái độ ứng xử trong thực hành, cần thiết cho việc học tập
Vật lí ở các cấp học trên.
Bộ giáo dục đã triển khai thay sách giáo khoa với mục tiêu là để giảm tải những
kiến thức mang tính hàn lâm, tăng tính chủ động cho học sinh. Cụ thể, phần lớn các kiến
thức mới đều được rút ra từ các kinh nghiệm, nhiều tiết thực hành đã được đưa vào
chương trình với sự giúp đỡ đắc lực của các thiết bị đồ dùng thí nghiệm. song nếu trong
giảng dạy có sử dụng dụng cụ thí nghiệm mà khơng phát huy được tính tích cực chủ động
tự làm thí nghiệm của học sinh thì dẫn đến giáo viên phải hướng dẫn từng dụng cụ cho
đến cách lắp ráp cho khơng chỉ 1 nhóm mà 4 – 5 nhóm thì sẽ ảnh hưởng đến phân bố thời
gian bài giảng, còn nếu học sinh tự lắp ráp thì giáo viên chỉ việc giới thiệu hướng dẫn qua
là các em có thể làm được và đỡ cho giáo viên rất nhiều, tiết học đạt hiệu quả cao hơn vì
những lý do đó mà bản thân tơi đưa ra kinh nghiệm này.
II. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI.
Nhận thức sâu sắc được tầm quan trọng của thí nghiệm Vật lí trong việc đáp ứng mục
tiêu của bộ mơn Vật lí nói chung và vật lý 8 nói riêng, tơi đã chọn đề tài: “phương pháp
rèn luyện kỹ năng thực hành môn vật lý 8” làm nội dung sáng kiến của mình. Đi vào
nghiên cứu đề tài này, tơi xin được trình bày những nội dung chính sau:
Phần I: Cơ sở lí luận.
Phần II: Biện pháp thực hiện.
Phần III: Đánh giá kết quả đạt được qua quá trình giảng dạy của bản thân.
Vì trình độ có hạn nên mặc dù có sự cố gắng nỗ lực của bản thân nhưng bài viết
chắc chắn cịn nhiều thiếu sót. Vì vậy tơi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

bạn đọc, đặc biệt là các đồng nghiệp để tôi có thể nâng cao hơn nữa chất lượng giảng dạy
cũng như kinh nghiệm của mình.
Tơi xin chân thành cảm ơn !
NỘI DUNG
PHẦN I: CƠ SỞ LÍ LUẬN
A. PHÂN LOẠI, KHÁI QUÁT QUA CÁC LOẠI THÍ NGHIỆM VẬT LÍ 8
Trong dạy học Vật lí, mỗi thí nghiệm tiến hành trong tiết học đều được quy về một
trong hai dạng thí nghiệm sau:
 THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN
Thí nghiệm biểu diễn là thí nghiệm do giáo viên trình bày ở trên lớp.
Căn cứ vào mục đích, có thể chia thí nghiệm biểu diễn thành 3 loại:
+Thí nghiệm nêu vấn đề
+Thí nghiệm giải quyết vấn đề:
- Thí nghiệm khảo sát
- Thí nghiệm kiểm chứng
+ Thí nghiệm củng cố:
 THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VẬT LÍ:
+Thí nghiệm thực hành định tính.
+Thí nghiệm thực hành định lượng.
+Thí nghiệm thực hành khảo sát.
+Thí nghiệm kiểm nghiệm

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Đó là những tí nghiệm của bộ mơn vật lý nói chung cịn riêng đối với thí nghiệm
vật lý 8 có những loại thí nghiệm sau:
Cấu trúc chương trình mơn vật lý 8 có 24 bài gồm 35 tiết cả kiểm tra học kì.

Trong đó có 23 tiết lý thuyết, 1 tiết thực hành, còn lại 7 tiết bài tập , ôn tập.
Trong nội dung các bài lý thuyết và thực hành có những dạng thí nghiệm sau:
 THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN
+Thí nghiệm nêu vấn đề: đổ nước vào dung dịch đồng sun phát
+Thí nghiệm giải quyết vấn đề:
- Thí nghiệm khảo sát;chuyển động, quán tính, áp suất, tính dẫn nhiệt của các
chất
- Thí nghiệm kiểm chứng: A toot
+ Thí nghiệm củng cố:
 THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VẬT LÍ:
+Thí nghiệm kiểm nghiệm: lực đẩy AC si mét
Dù là thí nghiệm biễu diễn của giáo viên hay thí nghiệm do học sinh tự làm, để
muốn đạt được kết quả cao, ngoài việc học sinh hiểu bài và thực hành thí nghiệm
đạt kết quả thì giáo viên đỡ tốn thời gian hướng dẫn nếu có sự cố vấn hướng dẫn
trước cho từng nhóm được chọn để các em làm quen và biết được cách lắp ráp,..
PHẦN II: MỘT SỐ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.
 Để tổ chức học sinh hoạt động thí nghiệm có hiệu quả giỏo viờn cần chọn trong
lớp, khối những em có khả năng tổ chức thực hiện nhóm có hiệu quả đặc biệt là
lanh lợi trong thao tác với các dụng cụ thí nghiệm rồi chọn mỗi lớp chia 4-5 nhóm

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


nên chọn mỗi nhóm từ 1-2 em thường những nhóm khơng có học sinh trội thì có
thể chọn 2 em rồi GV chuẩn bị gần như đầy đủ các dụng cụ thí nghiệm cơ bản mà
các em sẽ học trong năm học đó rồi tập huấn, hướng dẫn qua cho các em cách sử
dụng.
 Lưu ý: Cần lưu ý cho các em trong khi sử dụng phải bảo đảm an tồn cho dụng cụ
và cho bản thân.
 Rồi sau đó yêu cầu các em khi làm việc theo nhóm cần hướng dẫn cho các bạn

trong nhóm làm thí nghiệm, tiết học như vậy thì giáo viên chỉ cố vấn và chỉ cần rất
ít thời gian cho việc tìm tịi kiến thức thơng qua nghiên cứu từ thí nghiệm của học
sinh mà lớp học vẫn trở nên sôi nổi và đạt kết quả cao.
 *Lớp 8: chọn ra 8 - 9 em.
 +Các dụng cụ cần chuẩn bị cho việc tập huấn cho các em:
 -Máng nghiêng, xe lăn, lực kế, bộ thí nghiệm áp suất chất lỏng, chất khí,.., bộ thí
nghiệm sự nở vì nhiệt của các chất, đèn cồn, giá thí nghiệm,…
 * Thời gian hướng dẫn cho các nhóm vào khoảng đầu kì I. GV tự sắp xếp thời gian
và chia ra thực hiện khoảng gần 2 buổi.
 Ngồi việc huấn luyện cho học sinh theo các nhóm và để kết quả đạt được cao hơn
thì cần đảm bảo thực hiện tốt các vấn đề sau:
 Đối với thí nghiệm biểu diễn:
Để nâng cao chất lượng và hiệu quả của các thí nghiệm biểu diễn, bản thân tơi ln
có gắng thực hiện tốt các nội dung sau:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


1. Thí nghiệm phải đảm bảo thành cơng: Nếu thí nghiệm thất bại học sinh sẽ mất
tin tưởng vào bài học và ảnh hưởng xấu đến uy tín của giáo viên. Muốn làm tốt được điều
này, giáo viên phải:
-Am hiểu bản chất của các hiện tượng vật lí xảy ra trong thí nghiệm.
-Nắm vững cấu tạo, tính năng, đặc điểm của từng dụng cụ thí nghiệm cùng với
những trục trặc có thể xảy ra để biết cách kịp thời khi phải sửa chữa. Muốn vậy, giáo viên
phải làm trước nhiều lần trong khi chuẩn bị bài.
2. Thí nghiệm phải ngắn gọn một cách hợp lí. Nếu thí nghiệm kéo dài sẽ khó tập
chung sự chú ý của học sinh và dễ cháy giáo án. Muốn vậy giáo viên phải hạn chế tối đa
thời gian lắp ráp thí nghiệm. Thí nghiệm đảm bảo thành cơng ngay khơng phải làm lại.
Nếu thí nghiệm kéo dài có thể chia ra nhiều bước, mỗi bước coi như một thí nghiệm nhỏ.
3. Thí nghiệm phải đảm bảo cho cả lớp quan sát. Để làm tốt điều này, giáo viên

cần phải:
-Chuẩn bị dụng cụ thích hợp, có kích thước đủ lớn, có cấu tạo đơn giản thể hiện rõ
được bản chất của hiện tượng cần nghiên cứu. Dụng cụ phải có hình dáng. màu sắc đẹp,
hấp dẫn học sinh, có độ chính xác thích hợp.
-Sắp xếp dụng cụ một cách hợp lí. Điều này biểu hiện:
+ Chỉ bày những dụng cụ cần thiết cho thí nghiệm, không bày la liệt những dụng cụ
chưa dùng đến hoặc chưa dùng xong.
+ Bố trí sao cho cả lớp đêu nhìn rõ. Muốn như vậy nên sắp xếp dụng cụ trên mặt
phẳng thẳng đứng. Nếu không được phải đem đến tận bàn cho học sinh xem. Giáo viên
cũng cần chú ý khơng che lấp thí nghiệm khi thao tác.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


4. Sử dụng các vật chỉ thị thích hợp: Nhằm tập chung sự chú ý của học sinh về
những điều cần quan sát. Thí nghiệm phải có sức thuyết phục học sinh. Muốn vậy thí
nghiệm phải rõ ràng, chặt chẽ để học sinh không thể hiểu theo một cách nào khác, phải
loại bỏ triệt để những ảnh hưởng phụ, nếu khơng loại bỏ được thì phải làm thêm thí
nghiệm phụ để chứng tỏ ảnh hưởng phụ là không đáng kể.
5. Thí nghiệm phải đảm bảo cho người và dụng cụ thí nghiệm. Đối với các chất
dễ cháy, nổ phải để xa ngọn lửa và nếu nó bốc cháy thì phải dùng cát hoặc bao tải ướt
phủ lên. Với những chất độc hại như thuỷ ngân thì phải hết sức thận trọng khơng để
vương vãi. Phải nắm vững tính năng, cách bảo quản dụng cụ để không làm hỏng dụng cụ.
6. Phải phát huy được tác dụng của thí nghiệm biểu diễn. Điều đó địi hỏi thì:
-Thí nghiệm phải được tiến hành hữu cơ với bài học, tuỳ vào mục đích của bài học
mà đưa thí nghiệm đúng lúc.
-Thí nghiệm phải tiến hành kết hợp với phương pháp giảng dạy khác nhất là
phương pháp đàm thoại và vẽ hình.
-Thí nghiệm chỉ có hiệu quả tốt khi có sự tham gia tích cực, có ý thức của học sinh.
Vì vậy giáo viên phải làm cho học sinh hiểu rõ mục đích của thí nghiệm, cách bố trí thí

nghiệm và các dụng cụ của thí nghiệm. Học sinh trực tiếp quan sát và rút ra kết luận cần
thiết.
 Đối với thí nghiệm thực hành:
Để nâng cao chất lượng và hiệu quả của thí nghiệm thực hành, bản thân tôi luôn cố
gắng thực hiện tốt các nội dung sau:
1. Chuẩn bị tốt dụng cụ thí nghiệm thực hành, đảm bảo đủ vể số lượng, chất
lượng. Điều này đòi hỏi giáo viên cần nghiên cứu kĩ chương trình thực hành ngay từ đầu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


năm học, xác định cần dụng cụ gì, số lượng bao nhiêu, cịn thiếu những gì để có kế hoạch
giải quyết trong năm bằng cách mua thêm hoặc tự làm hoặc hướng dẫn học sinh tự làm.
2. Trình tự tổ chức một thí nghiệm thựe hành. Tơi thường tiến hành theo các
bước sau:
a. Chuẩn bị
-Giáo viên cần đặt vấn đề vào bài, gợi ý để học sinh phát hiện được nội dung kiến
thức cần nghiên cứư, từ đó tiếp tục gợi ý đê học sinh nêu rõ mục đích của thí nghiệm là
gì.
-Giáo viên có thể dùng phương pháp đàm thoại kết hợp vẽ hình để học sinh lập kế
hoạch tiến hành thí nghiệm.
-Giáo viên giới thiệu dụng cụ thí nghiệm và các thao tác mẫu.
b. Tiến hành thí nghiệm
-Nhóm trưởng nhận dụng cụ, điều khiển nhóm tiến hành thí nghiệm. Các nhóm học
sinh tiến hành thí nghiệm. Giáo viên theo dõi chung và giúp đỡ nhóm gặp khó khăn, nếu
cần thì giáo viên u cầu cả lớp ngừng thí nghiệm để hướng dẫn, bổ sung. Cần tránh
trường hợp một số em chuyên làm thí nghiệm, một số em chuyên ghi chép.
c. Xử lí kết quả thí nghiệm
-Với thí nghiệm thực hành khảo sát: Cả nhóm cùng dựa vào kết quả thí nghiệm để
thảo luận tìm ra kiến thức mới. Với thí nghiệm thực hành kiểm nghiệm, nhóm (hoặc cá

nhân) làm báo cáo kết quả thí nghiệm ghi rõ nhận xét và so sánh kết quả thí nghiệm ghi
rõ nhận xét và so sánh kết quả thí nghiệm với lí thuyết đã học.
-Chú ý: Với những thí nghiệm có tính tốn: Mỗi học sinh tính tốn độc lập theo số
liệu đã thu được và so sánh trong nhóm để kiểm tra lại.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


d. Tổng kết thí nghiệm:
-Giáo viên phân tích kết quả của học sinh và giải đáp thắc mắc.
-Giáo viên rút kinh nghiệm và cách làm thí nghiệm của cả lớp.
PHẦN III: ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC QUA QUÁ TRÌNH
GIẢNG DẠY.
Năm học 2012-2013 là năm học thứ 2 tôi đã thực hiện hướng dẫn cho các nhóm
học sinh biết các dụng cụ và thao tác lắp ráp với các dụng cụ thí nghiệm đó để hướng dẫn
lại cho các bạn trong nhóm và đã đạt được một số kết quả mong muốn trong quá trình
giảng dạy của mình. Cụ thể:
1. Về kiến thức
Học sinh nắm chắc những kiến thức cơ bản của các bài học dựa trên cơ sở tái hiện
lại được các thí nghiệm của bài học, hiểu được mục tiêu của thí nghiệm.
2. Về kĩ năng
Học sinh có kĩ năng lắp ráp thí nghiệm, quan sát các hiện tượng và q trình vật lí
để thu thập các dữ liệu thơng tin cần thiết. Kĩ năng phân tích, xử lí các thơng tin và các
dữ liệu thu được để giải thích được một số hiện tượng Vật lí đơn giản, để giải các bài tập
Vật lí địi hỏi những suy luận lơgíc và những phép tính cơ bản cũng như để giải quyết
một số vấn đề trong cuộc sống. Kỹ năng đề xuất các dự án hoặc các giả thuyết đơn giản
về các mối quan hệ về bản chất của các hiện tượng hoặc sự vật Vật lí. Có khả năng đề
xuất phương án thí nghiệm đơn giản để kiểm tra dự đoán hoặc giả thuyết đã đề ra. Có kĩ
năng diễn đạt rõ ràng, chính xác bằng ngơn ngữ Vật lí.
3. Về tình cảm thái độ

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Học sinh có hứng thú trong việc học tập bộ mơn Vật lí cũng như áp dụng các kiến
thức kĩ năng vào các hoạt động trong cuộc sống gia đình và cộng đồng. Có thái độ trung
thực tỉ mỉ, cẩn thận, chính xác trong việc thu thập thơng tin, trong quan sát và thực hành
thí nghiệm. Có tinh thần hợp tác trong học tập, đồng thời có ý thức bảo vệ những suy
nghĩ và việc làm đúng đắn.
III. KẾT LUẬN
Thực hiện đề tài này, bản thân tôi nhận thấy đề tài đã đạt được ở mức độ nhất định
về nhiều mặt. Cụ thể:
1. Về phương pháp nghiên cứu
Tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm cho bản thân về lí luận phương pháp giảng
dạy thí nghiệm Vật lí trên cơ sở đó có thể vận dụng vào cơng việc giảng dạy của mình.
2. Về nội dung:
Đề tài đã giúp tơi có kiến thức cơ bản về cách thức tổ chức và tiến hành một thí
nghiệm Vật lí – dù là thí nghiệm biểu diễn hay thí nghiệm thực hành, từ đó góp phần
nâng cao chất lượng học cho học sinh.
Bên cạnh những kết quả đạt được đó, trong đề tài này còn bộ lộ một số hạn chế như
nội dung chưa thật đầy đủ, trình bày chưa thật khoa học... Bởi vậy tơi ln đặt cho mình
nhiệm vụ khơng ngừng học hỏi, nghiên cứu để hoàn thành tốt đẹp mục đích đã đề ra
trong đề tài này.
- việc hướng dẫn, huấn luyện cho những học sinh chọn ra cần thực hiện ngay từ đầu
năm học để học sinh tiếp cận nhanh và thực hiện được nhiều bài.
Qua thực tế cho thấy việc nghiên cứu áp dụng đề tài này đã giúp học sinh nắm
vững được quy trình thực hành thí nghiệm vật lí, từ đó dễ dàng tiến hành thí nghiệm một

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

cách khoa học nhanh chóng rút ra được kiến thức bài học. Khi nắm vững được lí thuyết
làm tốt thực hành thì học sinh khắc sâu được kiến thức bài học.
Mặc dù vậy, nhưng trong khi nghiên cứu và giảng dạy thì vẫn cịn gặp một số khó
khăn như kĩ năng làm việc với sách giáo khoa (kĩ năng đọc, hiểu) của học sinh còn yếu;
Khã năng tư duy của một số đối tượng học sinh yếu khi đọc kênh hình cịn chậm nên ảnh
hưởng ít nhiều đến đề tài.
IV. NHỮNG ĐỀ NGHỊ, ĐỀ XUẤT:
- Trong khi giảng dạy để áp dụng tốt đề tài này, tôi mong muốn các thầy cô giáo
trong nhà trường cùng kết hợp tốt với nhau về mặt phương pháp nhất là trong các môn
học có thực hành thí nghiệm .
- Khi thực hiện đề tài này thì giáo viên phải tốn thời gian phụ đạo, huấn luyện cho
nhóm học sinh được chọn.
- Đối với các cấp quản lí giáo dục có kế hoạch chỉ đạo việc sản suất đồ dùng dạy
học và dụng cụ thí nghiệm có chất lượng và độ chính xác cao để đem lại thành công hơn
cho đề tài.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add