Tải bản đầy đủ (.pdf) (59 trang)

Giáo trình kỹ thuật nuôi thủy sản ppt

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.25 MB, 59 trang )

TRNG I HC CN TH
KHOA THY SN
B MÔN K THUT NUÔI THY SN
Nguyn Vn Kim-Bùi Minh Tâm
GIÁO TRÌNH
K THUT NUÔI THY C SN
(MSMH TS 521)
Cn Th -2004
TRNG I HC CN TH CNG HOÀ XÃ HI CH NGHA VIT NAM
KHOA THU SN c Lp - T Do - Hnh Phúc
********** *************
BN NHN XÉT PHN BIN GIÁO TRÌNH – NM 2004
Tên Giáo trình : K THUT NUÔI THY C SN
Mã s môn hc: TS 521
Ngi biên son: TS. Nguyn Vn Kim
I. HÌNH THC
Giáo trình gm 5 chng
+ Chng 1: Sinh hc và k thut nuôi ln đng
+ Chng 2: Sinh hc và k thut nuôi Ba Ba
+ Chng 3: Sinh hc và k thut nuôi ch
+ Chng 4: Sinh hc v
à k thut nuôi Cá Su
+ Chng 5: Sinh hc và k thut nuôi Vích, i mi
Nhìn chung, v mt hình thc giáo trình trình bày rõ ràng, đc d hiu, đáp ng yêu
cu ca 1 giáo trình có 2 tín ch. Tt nhiên giáo trình cn chnh sa thêm li do đánh
máy nhm còn khá nhiu. Nu có điu kin nên đa thêm hình minh ha đi tng
và h thng nuôi thc t trong dân gian vào s làm tng tính thuyt phc.
II. NI DUNG
Nhìn chung ni dung trình bày trong giáo trình hòan tòan đáp ng cho khi kin thc
mà môn hc chuyên ngành đt ra v các đi tng thy đc sn vi khi lng 2 tín
ch. Tt nhiên theo quan đim ca chúng tôi đ giáo trình hòan chnh hn, tác gi


nên lu ý mt s đim sau:
+ Tách hn ni dung nuôi thng phm các đi tng thành 1 phn riêng l, không
nên ghép chung vi ni dung đ cp đi vi phn sn xut ging, vì đây là 2 ni
dung cn bn và rt quan trng ca giáo trình.
+ Bên cnh tính hàn lâm v mt kin thc chuyên ngành, c gng đa thêm khi
kin thc thc t v k thut sn xut ging và nuôi thng phm các đi tng thy
đc sn mà ngi dân vùng BSCL đã khai thác.
+ Theo tôi, nên b ni dung v k thut sn xut ging và nuôi Vích, nu đc thì
bên cnh Ba Ba, cn đ cp thêm k thut sn xut ging và nuôi rùa, hin nuôi khá
ph bin  vùng BSCL.
III. ÁNH GIÁ CHUNG VÀ  NGH
1 - ánh giá chung: Tt, đt yêu cu v kin thc ca 1 giáo trình 2 tín ch.
2 -  ngh: Nghim thu
Ngi đc góp ý
Dng Nht Long
i
T VN 
Nuôi thu đc sn là môn hc ly nhng ging loài thu sn có giá tr kinh t cao làm
đi tng nghiên cu đ đa ra quy trình sn xut ging và nuôi thng phm.
Nhim v ca nó là cung cp cho sinh viên nhng kin thc c bn v đc đim sinh
hc, k thut sn xut ging và nuôi thng phm nhng đi tng trên.
Hin nay, mt s ging loài thu đc sn  BSCL đang đc mi ngi quan tâm
ti nh ba ba, rn, ruà, ch, ln…Nhng ging loài thu sn này không nhng là
ngun thc phm giàu cht dinh dng mà còn có gía tr xut khu rt cao. Sn phm
ph ca mt s loài còn có giá tr làm hàng th công m ngh.  góc đ y hc, tht
hoc sm phm ph ca mt s ging loài thu sn khi kt hp vi mt s dc tho
s có tác dng cha tr mt s loi bnh.
Trên th gii, ngh nuôi thu đc sn phát trin và thng đc chú ý  nhng quc
gia có bin và cng ch tp trung  mt s ít loài thc s có giá tr kinh t cao. ài
Loan nghiên cu k thut sn xut ging cá mú, hi sâm, Nht Bn li chú trng vic

nuôi thu đc sn phc v cho vic ch tác đ m ngh nh trai ngc. Pháp chú ý
vic nuôi mt s ging loài nhuyn th làm vt ch th v mc đ ô nhim môi trng
nc nh vm xanh, có quc gia gn vic nuôi thu đc sn vi vic phc v du lch
nh Thái Lan…
 nc ta vì nhiu nguyên nhân khác nhau mà vic nghiên cu bin pháp nuôi thu
đc sn cha đc chú ý đúng mc. Do đó nhng ngi nuôi gp rt nhiu khó khn
v k thut. Có th nói rng nhng ging loài thu đc sn  nc ta rt phong phú
nhng chúng ta cha có nghiên cu đy đ v nhng đi tng này.
Giáo trình k thut nuôi thu đc sn đc tng kt, tham kho t nhiu ngun tài
liu phác nhau (trong đó có bài ging k thut nuôi thy đc sn ca Bùi Minh Tâm,
Dng Nht Long, Phm Thanh Liêm) k c mt s kinh nghim nuôi thu đc sn
ca ngi dân BSCL cng đc đ cp ti trong giáo trình này. Hy vng tài liu
này s đáp ng đc phn nào nhu cu ca ngi nuôi. Tuy nhiên, do nhiu nguyên
nhân khác nhau nên giáo trình còn nhiu hn ch, rt cn có s đóng góp ý kin ca
các đng nghip, sinh viên và ca ngi nuôi đ giáo trình hoàn chnh hn.

ii
Ni dung trang
t vn đ i
Mc lc ii-iii
Chng 1 SINH HC VÀ K THUT NUÔI LN ÐNG
I. GII THIU 1
II. ÐC ÐIM SINH HC CA LN 1
1. c đim hình thái 1
2. Phân b 2
3.Tính n 2
4. Ðc đim hô hp 2
5. Ðc đim sinh trng 2
6. Ðc đim sinh sn 2
III. K THUT NUÔI LN 3

1. Hình thc nuôi ln 3
2. Ging ln nuôi. 4
3. Chm sóc và qun lý. 4
4. Thu hoch. 5
IV. MT S KHÓ KHN KHI NUÔI LN 5
Chng 2 SINH HC VÀ K THUT NUÔI BA BA
I.GII THIU 7
II. ÐC ÐIM SINH HC CA BA BA. 7
1.Ðc đim phân loi, hình thái cu to: 7
2. Tp tính sng ca ba ba: 8
3. Ðc đim dinh dng và sinh trng: 8
4. Ðc đim sinh sn: 8
III. SN XUT GING BA BA: 10
1. Nuôi ba ba b m và cho đ: 10
2. p trng 10
3. ng ba ba con: 11
III. NUÔI BA BA THT 12
1.Ao và b nuôi ba ba 12
2. Th ging và chm sóc: 12
3. Bnh  ba ba 14
Chng 3 SINH HC VÀ K THUT NUÔI CH
I. VAI TRÒ CA CH. 15
II. ÐC ÐIM SINH HC CA CH. 16
1- Phân loi - Hình thái - Cu to. 16
2- Tp tính sng ca ch. 18
3- Tính n. 18
4- Sinh sn và phát trin ca éch. 19
III. K THUT SN XUT CH GING, NUÔI CH THT. 20
1. Sn xut ch ging. 20
iii

2- Nuôi ch tht. 23
3- Thu hoch - Vn chuyn. 23
4- Mt s bnh thng gp  ch và bin pháp phòng tr. 24
Chng 4 SINH HC VÀ K THUT NUÔI CÁ SU
I. GII THIU CHUNG 27
II. C IM SINH HC CÁ SU 28
1. Phân lai cá su và tình trng ca chúng: 28
2. Mt s đc đim sinh hc đáng chú ý  cá su 29
3.Tính n và sinh trng: 30
4.Ðc đim sinh sn 31
II. SN XUT GING CÁ SU 31
1. Chung tri, nuôi và cho cá su đ: 31
2. Thu trng và p trng: 32
3. Chm sóc nuôi su con: 34
III NUÔI CÁ SU THNG PHM 35
1. V trí nuôi 35
2. Xây dng chung nuôi 35
3. Chm sóc, qun lý 36
4. Qun lý sc khe và bnh tt ca cá su 37
Chng 5 SINH HC VÀ K THUT NUÔI VÍCH, ÐI MI
I. GII THIU CHUNG 40
II. ÐC ÐIM SINH HC CA VÍCH, ÐI MI 41
1.V Trí Phân Loi. 41
2. Ðc đim sinh hc ca vích. 41
3. Ðc đim sinh hc ca đi mi. 43
III. ÐÁNH BT VÍCH, ÐI MI. 45
1.Thu trng và con mi n: 45
2.Ðánh bt vích, đi mi ln 45
III. SN XUT GING VÀ NUÔI VÍCH, ÐI MI. 45
1.Thu trng, p trng và ng con non: 46

2.Nuôi Vích, i mi 46
3.Bnh vích, đi mi 47
1
Chng 1
C IM SINH HC VÀ
K THUT NUÔI LN ÐNG
I. GII THIU
Ln đng là mt loài thy sn rt quen thuc vi ngi dân ng Bng Sông Cu
Long (BSCL). Giá tr tr ca ln không ch là mt ngun thc phm giàu cht
dinh dng (đm: 18,6%; cht béo: 9,1%), chúng còn là đi tng có giá tr kinh t
khá cao trên th trng so vi mt s ging loài thu sn nc ngt khác.
Ngoài giá tr dinh dng cao, khi kt hp vi mt s thành phn tho mc khác,
ln s tr thành thuc b có tác dng nâng cao sc kho, có kh nng cha tr mt
s bnh nh viêm gan mn tính, đi tin ra máu (Nguyn Hu ng, 2004)
Hin nay  BSCL, ln loi 1 (4-5con/kg) có giá khá cao (khong 45000đ/kg). Do
đó phong trào nuôi ln  BSCL đã xut hin  mt s ni (Huyn Châu Thành A,
tnh Hu Giang) và đã đem li hiu qu kinh t nht đnh. Tuy nhiên, nhng ngi
nuôi ln cha nm đc b k thut nuôi thêm vào đó ngun ln ging vn còn
ph thuc vào t nhiên nên nhìn chung, hiu qu nuôi ln cha cao.
Khó kh
n v ngun ging ln không ch gp riêng  Vit Nam mà k c mt s
quc gia có ngh nuôi cá nc ngt phát trin, tiên tin. Các vn đ trình bày di
đây s giúp ngi nuôi gii quyt mt s khó khn va nêu  trên.
II. ÐC ÐIM SINH HC CA LN
1. c đim hình thái
Ln đng có tên khoa hc là Monopterus albus. Ln có thân dài, phn trc tròn,
phn sau dp bên và mng. Toàn thân không có vy. Ðng bên hoàn toàn, chy
dc theo trc gia thân t sau đu đn gc vây đuôi.
L
n có đu hi dp bên, ming có th m rt rng, xng hàm cng và chc. Vây

ngc và vây bng thoái hóa hoàn toàn. Vây lng, vây hu môn, vây đuôi ni lin vi
nhau và tia vây không rõ ràng .
Màu s
c ca ln có th thay đi theo môi trng sng. Nhìn chung, ln có mt s
đc đim chung nh sau: Lng có màu nâu sm, vàng nâu, bng có màu vàng nht.
2
2. Phân b
Ln là loài phân b rng, nhng tp trung nhiu nht vn là khu vc nhit đi.
Ln sng ph bin trong trong các ao, h, sông rch, rung lúa ni có nhiu mùn
bã hu c và sinh vt nh làm thc n. Ln có kh nng chu đng khô hn bng
cách chui rúc vào trong đt m.
3. Tính n
Kt qu kho sát cho thy ln có rut ngn, không cun khúc. T l chiu dài rut
so vi chiu dài thân trung bình 0,67%. iu đó chng t ln là loài cá n đng vt
Khi còn nh thc n ca ln là đng vt phù du, khi trng thành thc n là đng
vt đáy nh tôm cá con, u trùng côn trùng thu sinh. Nhìn chung, thc n ca ln
trng thành là đng vt và đc bit thc n có mùi tanh vì vy khi tôm, cá trong
nc b thng, b bnh, c th tit nhiu nht s tr thành mi ca ln. Tuy nhiên
tính n còn thay đi và tùy thuc vào giai đon phát trin ca c th, c s thc n
trong môi trng nc
Ln có tp tính hot đng kim n v đêm, ban ngày n np trong hang hoc ch
rình mi  ca hang. Khi kích c không đng đu và khi thiu thc n, ln có th
n ln nhau.
4. Ðc đim hô hp
 ln, ngoài mang còn có c quan hô hp ph là da và khoang hu. Da ln thuc
da trn, có nhiu nht và di da có rt nhiu mch máu nh nên rt thun li cho
vic trao đi khí qua da. Thành khoang hu ca ln mng có nhiu mch máu giúp
cho vic trao đi khí xy ra  đây khi ln đp khí.
Thí nghim cho thy khi đ ln trên cn, da khô, chúng s cht sau 12 - 20 gi;
nhng nu gi đ đ m cho da ln s cht sau 27- 70 gi; Nu không đc tip

xúc trc tip vi không khí ln s cht sau 4 - 6 gi mc dù oxy trong nc đy đ.
5. Ðc đim sinh trng
Sinh trng ca ln ph thuc nhiu vào nhiu yu t. Nhng nhìn chung tc đ
sinh trng ca ln chm so vi mt s ging loài thu sn khác.  môi trng t
nhiên sau mt nm, ln có th đt trng lng 200-300g/con.
Nhi
t đ thích hp nht cho ln sinh trng t 25 - 28
o
C. Khi nhit đ thp hn
18
o
C ln b n và di 10
o
C ln s chui xung bùn trú đông.
6. Ðc đim sinh sn
3
Ln thành thc khá sm (1 tui), điu đc bit là ln có s chuyn gii tính. Theo
Mai Ðình Yên (1978), ln có kích c nh (di 25 cm) hoàn toàn là ln cái, c
25 - 54 cm có c con đc, con cái và con lng tính, c ln hn (trên 54 cm) thì
hoàn toàn là ln đc. Tuy nhiên đc đim này ln  ng Bng Sông Cu Long
không rõ ràng.
M
t s nghiên cu cho thy, ln  ÐBSCL có kích c t 18 - 38 cm là ln đc và
trên 38 cm có c ln cái, ln đc và lng tính. Tùy vào kích c ca ln, sc
sinh sn có th t 100- 1500 trng/con. ng kính trng có th đn 4 mm.
Khi sinh sn, ln làm t bng cách đào hang  cnh b và nh bt lên ming hang
đ bao bc trng. Bt do ln nh ra va có tác dng bo v trng va có tác dng
gi trng tp trung trong t .
Vào mùa sinh sn, sau nhng trn ma và lúc tri gn sáng là thi đim ln đ tp
trung. Trc khi đ, ln đc phun bt vào trong t, sau đó ln cái đ trng và con

đc cp trng vào t.
III. K THUT NUÔI LN
1. Hình thc nuôi ln
Tu theo điu kin c th có th chn hình thc nuôi ln cho thích hp. Nhng dù
nuôi theo hình thc nào thì vn đ cn quan tâm là to đc điu kin tt nht cho
ln làm t và sinh sng.
a.Nuôi ln trong ao
Din tích ao nuôi ln ph thuc vào điu kin thc t ca tng ni. B ao đm nén
k và đ đ rng (1,5-2,0 m) va có tác dng gi nc va có tác dng chng li
vic ln đào hang qua b. Không nên nuôi ln trong các ao có din tích quá ln.
 BSCL, các ao nuôi ln có din tích t 100-200m
2
. Xung quanh b và đáy ao
có th dùng ni-lon đ lót hoc b ao có th xây cao có g đ tránh ln vt b đi
mt khi có điu kin thun li. Ni nuôi ln phi có điu kin thay nc thun li
và cng cn to đc ni cho ln đào hang trú n gn ging nh trong t nhiên
áy ao có th ph đáy ao mt lp bùn non có trn phân chung mc dày khong 20-
30 cm. Bùn không ln si đá vì s làm xây xát ln. Trên lp bùn, tri mt lp rm,
c mc hay thân cây chui đã mc. Mc nc trong ao nuôi sâu t 0,5-1,2 m
Ð to điu kin cho ln sinh sn trong ao, xung quanh b ao (hoc làm cù lao/gò
đt gia ao nuôi) bng đt sét đ ln làm t. Trong ao nên th thêm lc bình, bèo,
rau mung và trên b trng cây đ to bóng mát cho ln.
4
b. Nuôi ln trong b xi mng
Có th tn dng b cha nc, chung heo sau khi đã sa cha li đ nuôi ln.
N
u xây b nuôi mi thì nên xây na ni, na chìm vi chiu cao khong 1m vi
din tích t 6-20 m
2
. B có dng hình ch nht chiu rng 1m đ d dàng chm sóc.

Tt nht nên chia b thành 3 ngn: ngn cho ln sinh sng (A) ln nht, ngn th
hai (B) nh hn cho ln đ và cho n và ngn th ba (C) dùng đ thu hoch.
Ngn A có ph mt lp bùn non và thân chui nh đi vi ao nuôi và cách đáy b
30 cm có l thoát nc. Xp gch  đáy trong ngn này thành nhiu ngách. Ngn B
xây vách bng gch hình mt cáo cho ln chui ra vào và quanh bên có đp đt sét
và đt tht thành b rng 0.5 m đ ln làm t đ. Ngn C kín và thông vi ngn B
bng mt ng có đng kính 20 cm và có l thoát nc ra ngoài có li chn dng
chy tràn phòng khi ma to nc đy, ln s thoát ra ngoài.
Trong b nuôi th bèo, lc bình làm bóng mát khong 1/2 din tích. B đt cng
trng các loi nh c, rau, khoai, môn đ che mát cho ln. Mc nc 0,4-0,5m.
2. Ging ln nuôi.
Hin nay, do nhiu nguyên nhân khác nhau nên ln ging nhân to cha cung cp
đ cho ngi nuôi, cho nên ngi nuôi ln vn phi da vào ngun ging t nhiên
là chính. Tuy nhiên mun nuôi ln có kt qu thì ln ging phi bo đm:
Kích c tng đi đng đu. Thng chn ln ging có kích c 40-50 con/kg.
Khe mnh, không thng tích hay b bnh.
Chú ý không mua ln ging trôi ni trên th trng nu cha bit rõ thi gian thu
gom ln, phng thc khai thác ln ging. Nu thi gian thu gom ln ging quá
dài ln b mt sc, xây sát thì khi nuôi t l hao ht s cao.
Nu nuôi ln đ sinh sn thì mt đ th khong 6-8 con/m
2
và sau khi nuôi v
khong 1-2 tháng chúng s t đ. Sau đ khong mt tun thì trng n  điu kin
nhit đ t 28-30
o
C. Nu nuôi ln tht, th vi mt đ trung bình 50 con/m
2
.
3. Chm sóc và qun lý.
Thc n ch yu dùng cho ln n bao gm: xác đng vt cht nh gà, vt bm nh,

cá, tôm, đng vt sng nh giun đt, b, c, dòi. Khi trng thành có th tp cho
ln n thc n ch bin có hàm lng đm 20-25%.
Mt s h nuôi ln  Hu giang đã tn dng da chut, c bu vàng làm thc n
nuôi ln cng cho kt qu tt.
5
Khu phn n là 5-8% trng lng thân. Nên cho ln n vào chiu ti (16-17 gi).
Cho ln n trên sàn và đt c đnh  mt ni. Thng xuyên theo dõi lng thc
n đ điu chnh kp thi.
Trong quá trình nuôi, cn phi bo đm ngun nc không b ô nhim. Mc nc
trong b phi hn 20cm. Oxy hoà tan khong 2mg/l. Khi thy ln nhô đu thng
đng trong nc thì phi kp thi thay nc.
Thng xuyên kim tra b ao, các l rò r, ca cng đ đ phòng ln tht thoát.
Khi tri ma to liên tc, phi kim tra và điu chnh mc nc kp thi. Bui ti
ln thng ngoi lên mt nc hoc bò lên cn nên cn đ phòng đch hi ca ln.
Trong qúa trình nuôi, ln có th b mt s bnh nh nm thy mi, tiêm mao trùng,
đm đen và giun sán. Khi ln b bnh thng b n, do đó cn coi trng bin pháp
phòng bnh cho ln.
4. Thu hoch.
Sau khong 8-10 tháng nuôi có th thu hoch, khi đó ln đt kích c khong 200g.
Ngng cho ln n 2-3 ngày sau đó dùng cám, go rang trn vi cua, tép và giun
làm mi và d ln vào ngn thu hoch. Khi thy ln tp trung nhiu trong ngn
thu hoch thì đóng nút thông vi ngn B và dùng vt bt ln.
IV. MT S KHÓ KHN KHI NUÔI LN
Khó khn ln nht trong ngh nuôi ln hin nay là ngun ging. Do ln có sc
sinh sn thp, thi gian phát trin phôi dài (khong 200 gi) nên vic sn xut ln
ging nhân to vi s lng ln gp rt nhiu khó khn (trên th gii cha có quc
gia nào có quy trình sn xut ln ging hoàn chnh).
Hin nay  BSCL ngi nuôi ln vn phi thu gom ln ging ngoài t nhiên.
ây là khó khn ln nht cho ngi nuôi vì cht lng ging nuôi không bo đm
nht là khi nuôi vi din tích ln, s lng lng ging cn nuôi nhiu. Ngun

ging nuôi không bo đm có th do mt s nguyên nhân sau:
Ln thu gom t nhiu ngun khác nhau, thi gian lu gi ln dài.
Phng tin đánh bt (có th bt bng dòng din) làm nh hng sc kho ln.
Kích c ln không đu.
Ngi nuôi cha đc trang b đy đ v k thut nuôi và chm sóc ln.
Thc n không đ trong quá trình nuôi nên t l hao ht cao.
Cha có thuc đc tr mt s bnh ca ln.
6
B
A
C
vách ngn bng gch ng
n
c v
ào
n
c ra
cù lao
cù lao bng đt
nc cp
nc thoát
cù lao đ ln sinh
sng và đ
tr
ng
cp nc
cp thoát
Hình 1
. b
 xi mng nuôi ba ba chia 3 ngn

Hình 2
. b
 xi mng nuôi l
n có cù lao b
ng đt
Hình 2
. ao nuôi ln lót cao su và có cù lao b
ng đt
7
Chng 2

C IM SINH HC VÀ
K
 THUT NUÔI BA BA
( có th ng dng nuôi rùa)
I. GII THIU
ba ba thuc lp bò sát và phân b khá rng trên th gii. Chúng ta có th gp ba ba
sng  ao, đm, h và cng có th gp chúng sng  trên cn. Ba ba không nhng là
ngun thc phm có giá tr kinh t cao ( trong nc khong 150 000-180 000đ/kg)
mà tht hoc xng ba ba khi kt hp vi mt s loi tho dc còn có tác dng
cha tr mt s bnh ca ngi nh thuc cha đau lng, hen suyn, suy nhc c
th (Nguyn Hu ng, 2004).
Hin nay,  nc ta đã có phong trào nuôi ba ba khá rng và cng đã có mt s c
s sn xut ba ba ging. c bit hn na là nhng c s này đu đc “Công c
buôn bán Quc T các loài b đe do-CITES) công nhn. ây là điu kin thun li
cho vic nuôi ba ba vi quy mô ln đ xut khu.
II. ÐC ÐIM SINH HC CA BA BA.
1. Ðc đim phân loi, hình thái cu to
Ba ba là loài đng vt thuc lp bò sát (Reptilia); B Rùa (Chelonia); Phân b ba ba
(Trionychoidei); H: Trionycidae

 nc ta có 4 loài: Gii ( Pelochelys bironi), Ba ba trn (Trionyx sinensis), Ba ba
gai (Trionyx stein dachneri)  Min Bc và  Min Nam còn gi rùa đinh hay là cua
đinh (Trionyx catilagineus) .
“Ba ba tr
n” trên mai không có nhng nt sn, bng có màu vàng và nhng chm
nâu đen nh đm hoa. Loài này phân b  các thy vc nh sông, ao, h  đng
bng min Bc và đây cng là loài đang đc nuôi ph bin.
“Ba ba gai” trên mai có nhng nt sn, càng v cui mai nt sn càng to dn. Chúng
phân b  min núi phía Bc.
“Cua đinh” c có vòng gai sn. Trên đu và mai có nhng vch trng. Loài này phân
b  các đm ly  min Nam.
8
Da ca ba ba khô, tng bì hoá sng đ gim s thoát nc. Da không có vai trò hô
hp nh lng thê.
2. Tp tính sng ca ba ba
Ba ba có đi sng va  nc va  trên cn. Trong t nhiên, chúng thng phân b
 nhng ni có sông, sui, đm ly, hay ao h. Ba ba sng  đáy và thích chui rúc
trong các hang hc. Nhng ni tip giáp các dòng chy là ni chúng tp trung nhiu.
Ba ba vn thng lên cn nht là vào ban đêm. Ban ngày, thnh thong chúng bi
lên khi mt nc đ th. Ba ba có kh nng vt b và bò đi xa.
Do ba ba là loài
đng vt bin nhit, nên hot đng ca chúng cng gn lin vi s
thay đi nhit đ trong ngày và theo mùa. Khi nhit đ quá cao hoc quá thp,
chúng s rúc vào hc cây, chui vào hang hay chúi xung đáy bùn đ trú n và ít n,
khi nhit đ cao (26-30
o
C) thì bò ra tìm ni si m và bt mi.
Ba ba hô hp bng phi. C đng hô hp đc điu hòa bng s co giãn nhp nhàng
ca c bám vào mt trong ca da ni vi đu, chi, và đuôi vi mai.
H thn kinh: th giác và khu giác phát trin tt nhng thính giác kém phát trin.

3. Ðc đim dinh dng và sinh trng
Trong điu kin t nhiên, ba ba thng thích n các loi đng vt nh cá, tép, cua,
côn trùng. Tuy nhiên, khi nuôi, ngoài thc n chính là đng vt, chúng cng có kh
nng n nhiu loi thc n khác nhau. Tuy ba ba và rùa nói chung có kh nng n
liên tc, nhng chúng cng có kh nng nhn đói rt lâu ngày.
Ba ba là loài ch
m ln. Tc đ tng trng ca chúng liên quan cht ch vi điu
kin môi trng nh thi tit, nhit đ và thc n. Ba ba con nuôi mt nm có th
đt 500-600g/con, 2 nm đt 800 1,200g/con. Ba ba ging 0,5 kg sau mt nm nuôi
có th đt 0,9 – 1,2 kg/con. Ba ba ln nhanh khi nhit đ trên 25
o
C, nu nhit đ
thp hn khong 15
o
C, ba ba ít n và vì th cng rt chm ln.
Tui th ca ba ba có th đn 25 nm. Tuy nhiên có loài có th 200 nm. Không nh
các loài bò sát khác, ba ba và rùa ln lên liên tc trong sut đi sng. iu đc bit
ba ba không lt xác khi ln lên nh các loài bò sát khác.
4. Ðc đim sinh sn
H sinh dc: C quan sinh dc đc gm 2 tinh hoàn và c quan giao phi là ngc
hành. C quan sinh dc cái gm mt đôi bung trng. ng dn trng phân hóa
thành nhiu phn nh: phu đón trng, phn tit ra lòng trng trng, t cung tit v
đá vôi, và âm đo.
9
 ba ba đã th tinh theo phng thc th tinh trong. Trng ba ba và rùa có cu to
thích nghi vi điu kin sng trên cn nh: Có v dai và v đá vôi, trên b mt v có
nhiu l nh đm bo cho s trao đi khí và nc ca phôi. Lng noãn hoàng
chim khong 2/3 th tích trng. Khoang i cha dch đm bo điu kin sng và
gim nh hng ca tác đng c hc. Túi niu cha cht bài tit ca phôi.
Ba ba và lp bò sát nói chung có đc tính th tinh trong. Thông thng ba ba 2 nm

tui vi kích c nh nht 400 – 500g s tham gia sinh sn.
Vào mùa sinh sn, trong nhng đêm trng sáng t tháng 4-9, ba ba thng bt đu
đng hn và đ vào nhng ngày ma to, sm chp. Khi sinh sn có th nhiu con
đc đui theo mt con cái.
Sau khi giao phi 5 - 10 ngày  nhit đ không khí 20
o
C, con cái bt đu đ trng.
Khi đ trng, con cái bò lên b tìm ni đt xp đ đào h đ trng, h có đ sâu 5–
10cm. Sau khi đ trng xong chúng dùng chân lp đt li đ bo v trng (lp đt
dày 2 - 3cm).
Bng 1. Phân bit ba ba đc và ba ba cái
Ba ba dc Ba ba cái
Kích c nh, mình mng hn Kích c ln hn con đc,
Mai tròn hn Mai hình bu dc
C, đuôi dài, nh và nhô ra khi mai C và đuôi ngn, mp không li ra
Ym lõm Ym ít lõm
Vut chân dài Vut chân ngn hn
Kho
ng cách gia hai chân sau nh Khong cách gia hai chân sau ln hn
Hot đng mnh Hin, nhút nhát
Trng mi đ ra v còn mm, đàn hi, sau đó cng dn. Mi trng đ cách nhau
khong 5-10 phút. Kích c trng ph thuc vào kích c ca ba ba cái. Trng c nh
đng kính khong 10–12 mm, nng 2–3 g; c ln khong 18- 200mm, nng 6g.
Tùy vào kích c con cái mà s lng trng mi ln đ khác nhau. Ba ba mi đ ln
đu (0,4–0,5kg) có th đ 4-6 trng. C 2kg đ 10-15 trng. Con ln hn có th đ
20- 30 trng. Mt nm ba ba có th đ 4 - 5 la. Sau khi đ 5-7 ngày chúng li tip
tc giao phi đ chun b cho ln đ tip theo.
10
Trong t nhiên, vi nhit đ khong 30
o

C, trng s n sau khong 45 - 60 ngày. Ba
ba con mi n có kích c dài khong 3cm (tính theo chiu dài t đu ti cui ca
mai), nng 3 - 4g và đã có bn nng tìm xung nc đ sinh sng và phát trin.
III. SN XUT GING BA BA
1. Nuôi ba ba b m và cho đ
Trong mt tri nuôi ba ba, cn thit nên có ao nuôi ba ba b m, ao ng ba ba con
và ao nuôi tht riêng.
Ba ba b
 m có kích c t 0,8 - 3 kg/con (2- 5 tui), tt nht nên chn ba ba có trng
lng t 1,5 – 2,0 kg/con. Mt đ th t 3 - 5 con/m
2
vi t l đc : cái là 1 : 1.
Thc n cho ba ba b m là các loi cá, tép, c, hay ph phm lò sát sinh. Lng
thc n hàng ngày chim 5 - 10 % trng lng thân.
Ao nuôi nên có bóng mát, yên tnh. Có th làm nhà hay trng cây che mát  trên b
ao cho ba ba đ trng. B ao cn có rào chn cao 50 cm-70 cm, hoc có g tránh ba
ba tu thoát. Ngoài ra trong ao cng cn làm cu (bng g hoc tre) sát mt nc
cho ba ba lên phi nng khi cn thit. Ao có ngun nc di dào.
Tùy theo điu kin c th mà ao nuôi ba ba b m có din tích khác nhau (trung bình
t 50- 100m
2
). Mc nc sâu t 1–1,2 m đ n đnh nhit đ. Ðáy ao có mt lp
bùn dày 20-25 cm đ ba ba vùi mình khi cn thit.
Trên b ao nên thit k ni cho ba ba lên đ trng khi thành thc (ni này có đ lp
cát và dc v phía ao vi đ dc khong 30
o
). Ni này cn có li đi cho ba ba vào
đ trng. Ngay trc li này có bc mt tm g xung ao nuôi làm cu cho chúng
lên xung. Trong trng hp p trng t nhiên,  ni đ có rãnh nc rng 30cm,
sâu 5 - 10cm đ thu ba ba mi n và đ gi đ m ni ba ba đ.

Ngn chung cho ba ba đ cha cát dày khong 40-50cm đ ba ba đào t đ trng.
Sau khi ba ba đ xong khong 7-10 ngày thu trng đem p hoc đ ti ch đ trng
t n. Trong ngn cho đ nên đt nhng thau nc nh đ đm bo đ m 80-85%.
2. p trng
a. p trng t nhiên
Có th
 đ nguyên trng trong t đ ca ba ba và phôi n t nhiên. T trng ba ba
cn đm bo đ đ m cho trng phát trin bng cách ti nc (dng phun sng)
hoc trng nhiu cây bóng mát đ luôn gi m.  nhit đ 28 - 30
o
C, sau khi p 45 -
11
60 ngày s n. Trng thng n v đêm. Ba ba mi n s bò xung rãnh nc gn
t trng và đc vt vào sáng hôm sau.
b.
p trng nhân to
Nu p trng nhân to, cn phi theo dõi k hot đng sinh đ ca ba ba. Sau khi
chúng đ 7 -10 ngày, v trng cng thì bi  và mang trng vào p trong khay.
Không nên thu trng sm vì s làm h trng khi cha đ cng. Nhng trng đc
th tinh, v có màu ngà vàng và nhìn rõ túi hi trong trng. Trng không đc th
tinh thì không rõ túi hi và trên v có nhng chm trng loang l.
Khay p trng ln hay nh tùy điu kin, nhng phi có mt lp cát dày 15 - 20 cm.
Xp trng vào khay các trng qu cách nhau 2-5 cm. Ðiu quan trng cn chú ý là
phi đ túi hi hng lên trên nh trng đc đ trong t nhiên, nu không trng s
không phát trin đc. Trên lp trng ph lp cát dày khong 5 cm. Trong khay p,
đt mt vài chu nc nh đ ba ba con n ra tìm đn sinh sng. Nu không chúng
s b cht do thiu nc.
Trong quá trình p trng cn phi gi m bng cách phun nc cho khay và điu
quan trng là không nên đo ln trng. Thông thng,  nhit đ t nhiên 28 - 30
o

C,
trng s n trong vòng 45 - 60 ngày. Tuy nhiên, nu gi nhit đ n đnh khong 30
- 34
o
C trong sut thi gian p trng bng cách dùng bóng đèn và p trong phòng kín
thì thi gian p s đc rút ngn đáng k (35 - 40 ngày) và t l n ca trng có th
đt 80 - 90%. Nhit đ thp hn 20
o
C hoc cao hn 37
o
C trng s b hng.
Hình 4. Mô hình nuôi ba ba
3. ng ba ba con
Ba ba con mi n có đng kính ln ca mai khong 3cm và có th bt đu n đc
sau 15 phút. Do còn nh, chúng cn đc nuôi dng trong nhng b ng trc
khi chuyn vào nuôi tht trong ao.
cu đ ba ba lên b hoc đi đ
bè đ ba ba phi nng
choì cho ba ba đ
H: 0,8-1,2m
12
B ng ba ba mi n có kích thc khong 1-4m
2
, mc nc 15-25cm, đáy b có
mt lp cát dày 20 cm là ni cho ba ba vùi mình. Trên mt nc th nhng tm ván
cho ba ba con lên xung.
Mt đ ng khong 30 – 50 con/m
2
. Thc n ca chúng ch yu trong mt tun
đu là các loi trùng ch vi t l khong 10% trng lng thân. Sau đó b sung cá

xay, lòng đ trng. Do ba ba không n khi có ting đng, vì th nên cho ba ba n
trên sàn và tránh xa ni n ào. Hàng ngày cho ba ba n 2 - 3 ln: sáng, chiu và ti.
Sau 20 ngày ng, có th chuyn ba ba sang b ng có din tích ln hn hoc dâng
nc cao đn 25 – 35cm. Thc n ch yu là cá tép, tht đng vt, và có th tp cho
ba ba n thc n tng hp.
Trong quá trình ng, vic thay nc hàng ngày là rt cn thit đ đm bo môi
trng sch s. Sau khi ng 3 tháng thì có th thu hoch đ làm ging nuôi tht.
IV. NUÔI BA BA THT
1. Ao, b nuôi
Ao nuôi nên có din tích t 100 - 600 m
2
vi mc nc sâu 1 – 1,2m. áy ao có mt
lp bùn sch hoc cát mn 20 - 30 cm đ chúng trú n. B ao nên có đ dc thp (i:
40-45%) hoc có th bc vài tm ván g làm cu cho ba ba lên xung. Trong ao nên
th lc bình đ va to bóng mát cho ba ba và lc sch nc.
Ði vi nuôi trong b xi mng, có th thit k b nuôi tu theo điu kin c th (dao
đng t vài chc mét vuông đn vài trm mét vuông). Hin nay din tích b nuôi ba
ba có din tích ph bin t 10- 20m
2
, mc nc sâu 0,6-1,0m. Xung quanh thành b
nên thit k ni cho ba ba bò lên ngh ngi hoc trong b có th đt nhng tm ván
ni cho chúng lên xung. B nuôi cng cn che mát.
Ao và b cn có cng cp và thoát nc. Ming cng đc bt k bng li st đ
tránh tht thoát.
2. Th ging và chm sóc
Hin nay ba ba có 2 ngun ging có th chn nuôi: ging t nhiên và ging nhân
to. Tuy nhiên, đi vi ging t nhiên, cn chn cn thn. Không nên mua ba ba b
câu, git đin, xây sát hay thng tích, d tt. Ba ba yu thng có biu hin bò
chm, c rt không ht, mt đc, không chúi đc xung bùn khi th xung ao.
Nhng con khe khi b lt nga s t lt sp li.

13
Ba ba làm ging nuôi nên có kích c đng đu vi trng lng trung bình 100-200g
Trng hp khác bit ln v kích c thì nên tách nuôi riêng đ tránh cnh tranh thc
n hoc có th n ln nhau.
Mùa v th ging t tháng 2 - 3. Tùy vào kích c ging mà mt đ th nh sau:
C ging (gam) Mt đ (con/m
2
)
50-100
100-150
150-200
400-600
10-15
7-10
3-5
1-3
Thc n cho ba ba bao gm các loi tht đng vt cá, tép, cua, c, giun đt hay c
các loi ph phm lò sát sinh. Cng có th cho n b sung thc n ch bin vi
thành phn bao gm: bt bp 30%, cám 30%, đu nành 20%, bt cá 20%.
Cho ba ba n mi ngày 2 - 3 ln vào sáng và chiu vi khu phn n 5 - 8% trng
lng ba ba nuôi. Có th cho ba ba n trên sàn đt trên b hoc đt sàn n ngp sâu
trong nc 20 - 25 cm. Hàng ngày trc khi cho n cn v sinh k sàn n, và thông
qua kim tra thc n mà điu chnh lng thc n thích hp, tránh quá d tha làm
bn nc mà d dàng gây bnh cho ba ba nuôi.  d kim tra mc s dng thc n
ca ba ba cn tp cho ba ba n c đnh  mt v trí và  mt thi gian n đnh.

Hình 5. Mô hình nuôi ba ba th
t
Ngoài ra, cng có th th nuôi thêm các loài c, cá rô phi đ chúng sinh sn làm mi
trc tip cho ba ba hoc nuôi giun đt trên b đ ch đng ngun thc n cho chúng.

Nhi
t đ thích hp cho ba ba bt mi t 22 - 32
o
C. Ba ba s ngng n khi nhit đ
quá cao (t
o
C> 35
o
C) hay quá thp (t
o
C< 12
o
C).
cu đ ba ba lên b hoc đi đ
bè đ ba ba phi nng
H: 0,8-1,2m
c
rào chn trên b (h:0,5-0,6m
14
Trong quá trình nuôi, cn đnh kì thay nc đ gi môi trng trong sch và cng
cn gi môi trng yên tnh, tránh gây ting đng.
Khi đt kích c thng phm thì có th thu hoch. Cn cn thn khi bt, vì có th b
ba ba cn.
Nên thu hoch ba ba vào thi gian có nhit đ tng đi thp (20-25
o
C) tránh hao
ht. Có th vn chuyn ba ba bng bao b (vn chuyn gn) hoc bng nhng dng
c khác nhau có lót rong, c mm đ gi đ đ m khi vn chuyn xa.
2. Bnh  ba ba
Mc dù ba ba ít khi b mc bnh., tuy nhiên, do thi gian nuôi tng đi dài, mt d

nuôi cao nên ba ba vn có th mc mt s bnh sau:
a. Bnh sng c:
- Nguyên nhân: ngi ta cha xác đnh đc do nhiu chng vi khun gây ra.
- Du hiu: C sng to, bng có các đt mn đ, mt đc, có th chy máu mi, mt
sng đ và b mù khi b bnh nng.
- Phòng tr: Gi môi trng sch s. Dùng các loi kháng sinh trn vào thc n vi
lng 0,2g/10kg thc n, cho n trong 3 ngày liên tip. Các loi kháng sinh thng
dùng hin nay là Streptomicin, Penicilin, Cloramphenicol.
b. B
nh đm trng:
- Nguyên nhân: do nm gây ra
- Du hiu: Các chân và vin mép mai có đm, lúc đu xut hin  vin mai, sau lan
rng thành đm trng làm da b thi ra. Bnh thng xy t 5-7 tháng tui và
thng gp  giai đon ba ba ging (2-3 tháng tui). Khi mc bnh nng ba ba n ít,
suy yu dn ri cht.
- Cách phòng tr: Gi nc sch s, tránh gây thng tích cho chúng. Khi bnh nên
cách ly con bnh và dùng Methylen 1% bôi vào ni b nm.
c. Bnh nm thy mi:
- Nguyên nhân: do nm thy mi gây ra
- Du hiu: Thng xy ra  ba ba ging vào đu mùa. Trên vùng da b thng có
các các si nm dng bông trng. Nhng b phn trên c th ba ba d b mc bnh
này là c, nách. Khi ba ba bnh bi li chm chp, n ít
- Cách phòng tr: Gi môi trng sch s. Khi ba ba b bnh dùng Malachite green
4mg/l ngâm trong 8 gi, hoc tm cho ba ba liên tc 2-3 ngày
15
Chng 3

C IM SINH HC VÀ
K
 THUT NUÔI CH

I. GII THIU
T lâu ch đã đc xem là đi tng hu ích đi vi đi sng con ngi trong sn
xut nông nghip. ch giúp tiêu dit côn trùng, sâu b phá hoi mùa màng. Nhiu
nghiên cu  Trung Quc cho thy khi nuôi ch trong rung lúa đã làm tng nng
sut luá rõ rt.
ch đng phân b ch yu trong nc ngt, đc bit nhng ni m t và yên tnh.
ch có rt nhiu k thù nh rn, mèo, chut, cáo…cho nên ban ngày ch thng
chui rúc trong hang, bi c.
ch không nhng là thc phm có giá tr dinh dng cao mà ch còn là đi tng
dùng trong các thí nghim và góp phn quan trng trong vic nghiên cu v lnh vc
thn kinh và sinh lý hc. Ngoài ra tht ch cng đc dùng cha tr mt s bnh nh
cha tc kinh  ph n, bnh đái dm  tr em (Nguyn Hu ng, 2004).
Nhu cu tht ch ngày càng cao (trong khi đó do nhiu nguyên nhân khác nhau
ngun li ch ngoài t nhiên ngày càng cn kit). Trc tình hình đó mt s quc
gia nh M, Trung Quc đã có chng trình nuôi ch cách nay khong 15 nm.
 Ðài loan loài ch bò đc nhp t Nht bn vào nm 1924 và là đi tng nuôi
chính  đây. n đ tuy không phi là quc gia yêu chung tht ch và xem vic
buôn bán là vô đo đc, song sn lng đùi ch xut khu hàng nm khong 300
tn. Ngoài ra Singapore cng có d án nuôi ch rt qui mô.  Ðc, Ba lan và Anh
đu có tri nuôi ch. Ti Vit nam, loài ch bò đc di nhp t Cu ba vào min Bc
t nhng nm 1960, tuy nhiên, vic nuôi loài ch này cho thy hiu qu không cao.
Trong nhng nm gn đây, các tnh phía nam cng có mt s h nuôi ch nh Cn
th, An giang. Tuy hiên hiu qa kinh t ca mô hình nuôi ch này cha cao vì cha
ch đng đc ngun ging, hn na ch  Vit Nam cha đc thun dng nên
khi nuôi t l sng không cao. ó là nguyên nhân chính dn đn vic nuôi ch cha
phát trin thành phong trào.
Nm 2001-2002, đã có mt s h  thành ph H Chí Minh, An Giang, ng Tháp
nhp ch Thái Lan (Rana rugulosa) v nuôi. ây là đi tng mi di nhp nên cn
16
có thi gian theo dõi. Nhng nhng kt qu ban đu cho thy ch Thái Lan có th

phát trin nuôi rng rãi và có th nuôi vi quy mô công nghip.
II. ÐC ÐIM SINH HC CA CH
1. Phân loi, hình thái, cu to.
a. Phân loi
ch hay lp lng th
ê nói chung là nhóm đng vt có xng sng đu tiên sng trên
cn mc dù chúng còn gi nhiu đc đim sng  nc.
Hin nay có khong 2500 loài ch nhái thuc lp lng thê và đc phân thành 3
b: b lng thê có đuôi (280 loài), b lng thê không chân (60 loài) và b lng
thê không đuôi (2100 loài). ch là loài lng thê không đuôi, sng đc trên cn và
trong môi trng nc.
b. Hình thái
ch có mình ngn và không phân cách vi đu. Chiu dài thân trung bình 7-13cm và
nng 100-300g. Chân trc có 4 ngón ri, chân sau dài và khe, có 5 ngón dính lin
nhau bng mt màng mng.
Ming ch rt rng, mt li, mi trên không c đng, mi di có th che đy c mt.
Hai l mi gn mõm. Phn lng có màu đt xám nâu nht, phn da bng có màu
trng bc, hai đùi có các hoa vn sc t màu xanh pha trng bc.
c. Cu to
* Da ch mm, m t và đc cu to bi nhiu lp, lp thng bì có nhiu lp t
bào và có nhiu tuyn nhn. Lp h bì b tiêu gim và ch dính vi c bên di làm
thành nhng vách ngn gia các tuí bch huyt, vì th da ch ch dính vi c th
theo mt s đng nht đnh.
*H hô hp
Phi ch vn cha đm nhn hoàn toàn chc nng hô hp. Vì th da ch có vai trò
rt ln trong hô hp. Có khong 51% oxy đc ly t không khí và 86% cacbonic
đc thi qua da. Còn li là chc nng ca phi.
Phi có dng túi đn gin vi nhng ph nang hình thành khp trong phi. Do thiu
lng ngc nên tác đng hô php đc thc hin bng c đng nut khí ca ming.
Ngoài vic trao đi khí ch yu thc hin qua da, phi, ch còn có b máy hô hp

riêng là thanh qun .
17
Vic trao đi nc gia c th và môi trng cng đc thc hin ch yu qua da.
Ði vi ch mt khong 15-30% nc s gây cht.
Ð có th thc hin đc nhng chc nng trên, da ch phi luôn gi đc m t,
vì th tuy ch sng trên cn nhng vn phi gn lin vi nc hay không khí m.
* H xng
Tuy
ch sng trên cn nhng s thích nghi cha tht hoàn chnh. Chi đã có kiu 5
ngón nh đng vt có xng sng  cn, song còn yu cha đ sc nâng c th khi
mt đt. S có hai khp ni vi đt sng c đu tiên, song c đng ca đu vn còn
hn ch.
* H c
H c ca ch có nhng bin đi quan trng, thích nghi vi đi sng vn chuyn
trên cn. Ðã hình thành nhng bó c riêng bit và kho. Nhiu c nm trc tip trên
chi giúp cho quá trình bi li và nhy ca ch. Ngoài ra tính phân đt ca c th
cng gim đi rõ rt, ch còn vài c ngc và c lng.
* H
 tiêu hóa
Khe ming cu ch rt rng và khoang ming ln, vì th chúng có th đp và nut
đc mi có lích c ln. Li có h c riêng làm chúng có th c đng. Phn trc
ca li dính vào thm ming và phn sau hng v phía trong hng. Do đó, chúng
d dàng phóng li đ bt mi. Các tuyn nhn trong xoang ming có tác dng làm
trn thc n. Rng ch nh, hình nón, đính trên xng hàm trc, xng hàm trên,
xng lá mía và có tác dng gi mi.
Thc qun ngn, không phân bit vi d dày. Thành thc qun có nhiu tuyn nhn
và tuyn v tit acid và men pepsin. D dày ch có h c khe, và có các tuyn tiêu
hoá.
Ru
t cun li thành nhiu vòng, không phân bit rõ rut trc và gia, nhng rut

sau (trc tràng) phân bit rõ hn và là ni cha phân.
* H tun hoàn
H tun hoàn ca ch gm hai vòng tun hoàn và tim 3 ngn: 2 tâm nh, 1 tâm tht
do đó cha phân bit máu đng mch và tnh mch, máu nuôi c th là máu pha.
* H
 bài tit
ch có hai thn nm sát xng sng  v phía lng trong có nhiu ng thn (2000
ng). Thn thiu kh nng tái hp thu nc t nc tiu.
* H thn kinh
18
Bán cu não ch đã có nhng t bào thn kinh, có tác dng phân tích, tng hp
thông tin đi qua th giác, thính giác và khu giác. Tiu não nh, vì th c đng ca
ch đn gin, hot đng chm chp.
* Th giác
Mt ch kém phát trin, ch phân bit đc đc các vt di đng. Chúng không cm
nhn đc các vt bt đng hay di đng chm chp. Mt ch ch có th phân bit
đc 2 màu đ và màu xanh da tri hoc s phi hp gia hai màu này.
* Thính giác, khu giác
ch đ
ã có tai gia. ng dn âm thanh có màng nh tip xúc vi không khí và nm
hai bên thái dng. Nhit đ càng thp, kh nng nghe ca ch càng gim.
Khu giác ca ch là hai l mi, trong có nhiu tuyn nhn, mi giúp ch đánh hi
tìm mi, phát hin nhng mùi quen thuc ca ao h ni sinh sng.  nòng nc có c
quan đng bên giúp nhn bit s thay đi v nhit đ trong phm vi 2-3
o
C.
* H sinh dc
 ch đc có mt đô
i tinh hoàn và hai ng Volf. Tinh dch đc đ vào ng Volf ri
đ vào xoang huyt. ch không có c quan giao cu. Bung trng ch cái có hai

nhánh và phn cui ca hai ng dn trng gp nhau và đ chung vào xoang huyt.
Trng rng theo ng dn trng đ vào xoang huyt sau đó mi đ ra ngoài qua l
huyt.
2. Tp tính sng ca ch.
Vòng đi ca ch chia làm 4 giai đon: trng- nòng nc- ch con-ch trng thành.
Ðn mùa sinh sn, ch đc, cái thành thc và bt cp đ trng trong môi trng
nc. Trng dính vi nhau thành tng mng nh màng nhày ca trng. Sau khi n,
nòng nc sng hoàn toàn trong nc và th bng mang. Khi nòng nc bin thái
thành ch con thì th bng da, phi và va sng trên cn va sng di nc.
ch có th bi nhanh, nhy liên tc và nhy cao khong 1m. ch thng đào hang
đ n np tránh đch hi nh chut, rn đng thi cng đ gi m cho da.
3. Tính n.
Sau khi n 3 ngày đu nòng nc sng bng noãn hoàng, sau đó bt đu s dng thc
n ngoài.  giai đon nòng nc, thc n ch yu là đng vt phù du, cá bt các loi.
Giai đon ch con n mi là đng vt có kích thc ln hn nh giun, tép, c, cua ,
cá con và các côn trùng. ch ít hot đng vào ban ngày. Chúng thng ngi rình
mi và khi con mi di chuyn đn tm hot đng ca li thì phóng li cun con
19
mi vào ming. Hin tng n nhau ca nòng nc hay ch con ch có th xy ra khi
thiu thc n.
4. Sinh sn và phát trin ca ch.
ch 1 nm tui thì tham gia sinh sn. ch 2-3 nm tui có sc sinh sn cao nht.
Mùa sinh sn ca ch thng bt đu t tháng 3-8. Khi vào mùa sinh sn, ch đc
phát ra ting kêu báo hiu và ch đc nào kêu to, khe s đc ch cái tìm đn đ
ghép đôi. Thi đim bt cp, đ trng tp trung nht là lúc sau nhng trn ma rào,
vào lúc na đêm đn gn sáng.
Nhng ni có mc nc 5-15cm, có nhiu thc vt thy sinh là ni ch ti đ trng.
Chúng bt cp tng đôi mt và thi gian bt cp, đ trng có th kéo dài 2-3 gi.
Bng 2. Phân bit ch đc và ch cái theo các tiêu chun sau
ch đc ch cái

Màng nh ln hn mt Màng nh nh hn mt
Có chai sinh dc  gc ngón chi trc Không có chai sinh dc
Di cm có 2 túi phát âm Không có túi phát âm
Kh
i lng thân nh nhn Khi lng thân ln hn
ch đ trng trong nc và th tinh ngoài. Tùy theo kích c mà s lng trng ch
đ ra khác nhau (t 3000-6000 trng/ mt ln) và có th đ 2-3 ln trong nm.
Trng đ ra đc bao bc trong khi màng nhày ni trên mt nc. Khi nhày có
tác dng bo v trng tránh va chm, tránh b vt khác n và làm tng đ hi t ánh
sáng vì th làm tng nhit đ, giúp trng n nhanh.
Trng ch phân ct kiu hoàn toàn và không đu. Trng có cc đng vt có màu đen
 na trên và cc thc vt có màu trng  na di. Trong điu kin nhit đ 25-
30
o
C, thi gian phát trin phôi là 18-24 gi. S bin thái ca nòng nc thành ch con
có th đc chia thành 2 thi k:
Thi k 1: Nòng nc mi ch có đu, thân và đuôi.
Khi mi n nòng nc cha có mt, đuôi đn gin nm trong khi cht nhày. Sau 3-4
ngày nòng nc xut hin mang ngoài. Có đng bên, cha có ming mà ch có giác
bám hình ch V. Chúng bám vào cây c thy sinh.
Sau khi n 4-6 ngày thì mang ngoài tiêu bin và mang trong hình thành. C quan
bám tiêu bin và xut hin ming hình phu có rng môi, l th xut hin. Ðuôi kéo

×