NGHIÊN CứU TíNH KHáNG THUốC TRừ SÂU CủA Bọ PHấN Bemisia tabaci Gennadius HạI RAU VùNG Hà NộI Và PHụ CậN potx

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

37
NGHIÊN CứU TíNH KHáNG THUốC TRừ SÂU CủA Bọ PHấN
Bemisia tabaci
Gennadius HạI RAU VùNG Hà NộI Và PHụ CậN
RESEARCH ON INSECTICIDE RESISTANCE OF WHITE FLY
(Bemisia tabaci
Gennadius) ON VEGETABLE IN HANOI AND NEAR PROVINCES

Lê Thị Kim Oanh, Tào Minh Tuấn và ctv
*

Nina svae Johansen, Einar Nordhus
**


Abstract
From 2000 to 2006, Farmers at Ha Noi and near provinces have used for vegetables a lot of
pesticides (kind and amount), including: Organochlorines; Organophosphates; Pyrethroids; Cartap
and similar substances; Fipronil and Abamectin, Growth stimulators and some others. Famers used
continuously only one kind of pesticide until its effecacy was reduced, then they started to use
another pesticide. The proportions (%) of famers using a pesticide group on vegetables were
differrent between survey areas and years. The proportion (%) of OPs tended to be reduced, while
the proportion (%) of farmers using pyrethroids tended to increase. The percentage of famers using
mixtures (# 2 kinds) of pesticides was very high, 57.5 – 90.8%. The percentage of famers using
pesticide with higher doses than the recommendation was high, 82.5 - 91.7%. This is an alarming
situation, because the farmers do not follow producers’ recommendation. That was one of the
causes of resistance development of insects and pollution of the enviroment. Most farmers (44 –
67.8)% had a habit of applying pesticides every 7 – 10 days.
Populations White fly (Bemisia tabaci Gennadius) were collected from fields of vegetables in

above locations at Ha Noi and near province in second phase (2005 - 2007) for resistance tests with
Profenofos, Cypermethrin, Cartap, Imidacloprid, Buprofezin. Evidence for Bemisia tabaci Gennadius
larvae were highly susceptible to Cartap, Imidacloprid, Buproferin and Profenofos. But the reduction of
susceptibility of Bemisia tabaci Gennadius with Cypermethrin larvae was found.
Key words: White fly (Bemisia tabaci Gennadius), Profenofos, Cypermethrin, Cartap,
Imidacloprid, Buprofezin, resistance.

I. GIớI THIệU CHUNG
Dự án nghiên cứu tính kháng thuốc trừ sâu
của sâu hại trên rau là một trong 5 dự án nằm
trong dự án “Quản lý dịch hại tổng hợp trên sâu
hại rau ở tiểu vùng sông Mêkông” được tiến hành
trong khuôn khổ hợp tác giữa Viện nghiên cứu
Nauy và Cục Bảo vệ thực vật, Việt Nam, thực
hiện trong hai giai đoạn (2000 - 2003) và (2005 -
2007). Đề tài này được thực hiệ trong giai đoạn 2
của dự án.
Nhiệm vụ của dự án là nghiên cứu đánh giá
mức độ kháng thuốc của một số loài sâu hại đối
với một số loại thuốc trừ sâu đại diện cho các
nhóm thuốc trừ sâu dùng phổ biến hiện nay tại
vùng trồng rau ở Hà Nội và phụ cận.
Mục đích của dự án là tăng cường quản lý tính
kháng trong việc sử dụng thuốc trừ sâu, đưa ra
các khuyến cáo về việc sử dụng hiệu quả đồng
thời ngăn chặn khả năng kháng thuốc trừ sâu của
sâu hại trên rau.
II. THờI GIAN, ĐịA ĐIểM,
ĐốI TƯợNG NGHIÊN CứU
2.1. Thời gian nghiên cứu: Giai đoạn 2 (2005

- 2007)
2.2. Đại điểm:

* Trung tâm Kiểm định thuốc BVTV phía Bắc, Cục
Bảo vệ thực vật Việt Nam
** Trung tâm bảo vệ thực vật, Viện nghiên cứu cây
trồng Nauy

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

38

- Phòng Thí nghiệm sinh học - Trung tâm
Kiểm định thuốc BVTV phía Bắc - Cục bảo vệ
thực.
- Các địa phương nằm trong địa bàn nghiên
cứu: Vân Nội, Đông Anh; Văn Đức, Gia Lâm,
Hà Nội; Song Phương, Hoài Đức, Hà Tây; An
Hoà, An Hải, Hải Phòng.
2.3. Đối tượng nghiên cứu:
2.3.1.Sâu hại: Bọ phấn Bemisia tabaci
Gennadius
2.3.2. Cây trồng : Đậu trạch (Phaseolus
vulgaris), Cây họ bầu bí (Cucurbitacae), Cây họ
thập tự (Cruciferae), Cây họ cà (Solanaceae)
2.3.3 Các loại thuốc trừ sâu trong nghiên cứu:
Profenofos (50 g/100 ml), Cypermethrin
(25g/100ml), Cartap (95g/100 g), Imidaclopid
(10g/100 g), Buproferin (10g/100 g)
III. PHƯƠNG PHáP NGHIÊN CứU

3.1. Phương pháp điều tra tình hình sử
dụng thuốc trừ sâu của nông dân
Sử dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp
nông dân. Mỗi địa phương phỏng vấn 2 2 vụ
sản xuất/ 1 năm, mỗi vụ phỏng vấn 30 hộ nông
dân. Việc phỏng vấn dựa trên một hệ thống các
câu hỏi nhằm thu thập các thông tin sau: Loại
thuốc, liều lượng, mức độ hỗn hợp, số lần phun
thuốc trên vụ và khoảng cách thời gian giữa hai
lần phun.
3.2. Các phương pháp đánh giá tính mẫn cảm
của ấu trùng Bọ phấn Bemisia tabaci Gennadius
đối với thuốc trừ sâu
 Thu thập mẫu ngoài đồng ruộng: Thu thập
trên rau ấu trùng sâu hại đem về phòng thí
nghiệm. Phương pháp thu thập đảm bảo sự đại
diện cho cả cánh đồng. Nuôi duy trì để thu ấu
trùng F1 dùng cho thí nghiệm.
 Trưởng thành vũ hoá trong các lồng có kích
thước (1200 x 600 x 600)mm, điều kiện nhiệt độ
(28 – 32)
o
C, ẩm độ (75 – 85)%, chế độ chiếu sáng
14 giờ. Hàng ngày, cho 1 lượng cây đậu có 1 lá
thật vào lồng trong thời gian từ (6 – 8) giờ mục
đích để một lượng ấu trùng tương đối đồng đều về
tuổi.
 Phương pháp thử: Các cây đậu được lấy từ
trong lồng nuôi con trưởng thành ra ngoài được
đánh dấu ngày, giờ (cho vào và lấy ra). Khi ấu

trùng sâu hại ở tuổi 1 -2 tiến hành thử nghiệm. Đếm
số lượng ấu trùng trên toàn bộ các cây đậu ở trước
khi xử lý.
- Mỗi loại thuốc trừ sâu được pha theo thang 5
nồng độ (công thức), mỗi công thức nhắc lại 3
lần, sao cho sau khi thử nồng độ thấp nhất có tỷ
lệ ấu trùng chết khoảng từ 5 – 10 % và nồng độ
cao nhất có tỷ lệ ấu trùng chết từ 90 – 95 %,
công thức đối chứng tỷ lệ chết nhỏ hơn 5%.
- Nhúng toàn bộ lá đậu có ấu trùng vào dung
dịch thuốc trong thời gian 20 giây sau đó để khô tự
nhiên trong phòng thí nghiệm. Đối chứng được
nhúng vào nước lã.
- Xác định số ấu trùng sống và chết sau xử lý
ở tất các các công thức.
3.3. Phân tích mức độ mẫn cảm đối với thuốc
trừ sâu của ấu trùng bọ phấn
 Số liệu về lượng ấu trùng bọ phấn sống sau
khi thử với thuốc trừ sâu được dùng để tính toán
các giá trị LC
50
; giá trị giới hạn 95% của LC
50

và
giá trị LC
95

đối với từng loại thuốc bằng chương
trình Finney (1971).

 Trong điều kiện hiện nay khi chưa có dòng
mẫn cảm chuẩn, chúng tôi tiến hành đánh giá
mức độ kháng thuốc của ấu trùng bọ phấn sử
dụng tỷ lệ LC
95
/liều khuyến cáo. So sánh các giá
trị này qua từng giai đoạn để đánh giá sự suy
giảm mức độ mẫn cảm của các loài dịch hại .
IV. KếT QUả NGHIÊN CứU
4.1. Kết quả điều tra về tình hình sử dụng
thuốc trừ sâu của nông dân tại một số địa
phương
Kết quả điều tra bảng 1 và 2 cho thấy:
 Từ năm 2000 – 2006 số lượng, chủng loại
các loại thuốc trừ sâu được nông dân sử dụng
trên rau ngày càng đa dạng và phong phú (gồm
11 nhóm và loại thuốc). Nông dân ở một số vùng
dùng liên tục một loại thuốc trừ sâu khi hiệu lự
của thuốc trừ sâu bị giảm họ sẽ lập tức chuyển
sang một loại thuốc trừ sâu khác. Chính vì thế tỷ
lệ (%) số hộ nông dân đã sử dụng một nhóm
thuốc nào đó trên rau là khác nhau giữa các vùng
điều tra và thay đổi theo năm điều tra.
 Tỷ lệ (%) số hộ nông dân sử dụng các
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

39
thuốc trừ sâu nhóm lân hữu cơ có xu hướng giảm
xuống và các thuốc thuộc nhóm Pyrethroid có xu
hướng tăng lên và các nhóm còn lại ít thay đổi

qua các năm.
 Tỷ lệ (%) số hộ nông dân sử dụng hỗn hợp
( 2 loại) thuốc rất cao, đạt 57,5 – 90,8%
 Tỷ lệ (%) số hộ nông dân sử dụng các
thuốc trừ sâu tăng hơn liều lượng khuyến cáo đạt
82.5 - 91.7. Đây là một tình trạng báo động bởi
chính việc không tuân thủ theo khuyến cáo của
nhà sản xuất là một trong những nguyên nhân
gây hiện tượng kháng thuốc của sâu hại và gây ô
nhiễm môi trường.
 Đa số nông dân có thói quen sử dụng thuốc
định kỳ 7 – 10 ngày 1 lần (chiếm tỷ lệ 44 –
67,8%). Việc sử dụng định kỳ này cũng là một
trong những nguyên nhân gây hiện tượng quen
thuốc dẫn đến kháng thuốc của sâu hại.
Bảng 1. Tình hình sử dụng thuốc trừ sâu của nông dân tại một số vùng trồng rau
ở Hà Nội và phụ cận (2000 - 2006)
Số liệu
trung bình
các năm
Các nhóm thuốc
Clo
hữu cơ

OP
Carba-

mate
Pyreth
- roid

Cartap

Fiproni
l
Abame
-tin
Bt ĐHST

Neoni-
cotinoi
d
Thuốc
khác
2000 2,2 84,4 6,3 43,3 30,0 74,5 0 13,3 0 0 12,2
2001 0 63,3 11,9 50,7 36,6 19,3 61,6 7,8 18,6 0 25,6
2002 0 50,6 44,2 34,5 39,4 25,2 45,9 3,5 17,2 0 7,7
2003 0,2 37,4 13,1 62,3 40,7 32,3 31,6 10,2 35,2 0,1 1,2
2005 0 16,6 3,4 61,2 18,7 40,3 51,2 52,7 20,2 10,9 12,0
2006 0 25,0 5,0 74,2 17,5 38,3 14,1 13,3 10,8 13,3 7,5
Bảng 2: Thói quen sử dụng thuốc trừ sâu của nông dân tại một số vùng trồng rau
ở Hà Nội và phụ cận (2000 - 2006)

Năm
Tỷ lệ (%) số hộ nông dân sử
dụng
Tỷ lệ (%)
ND tăng
liều lượng
khi phun

Tỷ lệ (%) số hộ nông dân phun thuốc với
tần xuất sử dụng
Phương
thức đơn
Phương thức hỗn
hợp
(#2 loại)
<7 ngày 7-10 ngày >10 ngày
2000 15,6 84,4 91,7 10,0 67,8 18,9
2001 35,3 64,7 87,2 17,0 55,8 29,1
2002 38,8 61,2 85,6 17,9 44,2 37,9
2003 42,5 57,5 83,7 15,8 58,2 26,0
2005 9,2 90,8 85,4 37,0 44,0 19,0
2006 35,8 64,2 82,5 22,8 64,7 14,1
Ghi chú: - ĐHST: Điều hoà sinh trưởng; - ND: Nông dân.

4.2. Kết quả nghiên cứu tính mẫn cảm của bọ phấn
Bảng 3. Mức mẫn cảm với thuốc trừ sâu của ấu trùng bọ phấn năm 2006
Tên thuốc

Địa điểm thu
mẫu
Số cá thể
thử
H
ệ số góc
Slope
LC
50
(ai ppm) và giá

trị giới hạn 95%
LC
95

(ai ppm)
LC
95
/liều
khuyến cáo
Cartap
(LKC:
Song Phương

1905 1,77 219,26
(193,31-248,66)
1862,07 1,307
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

40

Tên thuốc

Địa điểm thu
mẫu
Số cá thể
thử
H
ệ số góc
Slope
LC

50
(ai ppm) và giá
trị giới hạn 95%
LC
95

(ai ppm)
LC
95
/liều
khuyến cáo
1425
ai.ppm)
Vân Nội 491 1,29 236,99
(186,06-304,90)
4408,94 3,093
Văn Đức 912 1,86 175,97
(129,21-235,85)
1344,01 0,937
Hải Phòng 577 2,03 590,38
(369,11-897,91)
3796,67 2,664
Profe -
nofos

(LKC:20
00
ai.ppm)
Song Phương

1537 1,54 13,94
(12,15-16,06)
163,31 0,082
Vân Nội 651 1,79 22,41
(14,88-35,11)
185,64 0,093
Văn Đức 779 1,45 15,70
(12,53-19,44)
425,15 0,213
Hải Phòng 542 1,57 12,24
(9,62-15,23)
137,35 0,069
Cyper-
methrin

(LKC:
325
ai.ppm)
Song Phương

1097 1,41 164,76
(91,17-263,49)
2423,25 7,456
Vân Nội 511 1,35 143,49
(110,34-184,08)
2352,89 7,240
Văn Đức 1118 1,52 146,48
(94,98-205,63)
1763,05 5,425
Hải Phòng 648 1,03 53,74

(6,55-130,91)
2126,88 6,544
Imida-
cloprid
(LKC: 70
ai. ppm)
Song Phương

1000 2,08 2,97
(1,46-5,71)
18,37 0,261
Vân Nội 813 1,56 5,55
(3,20-8,87)
62,68 0,895
Văn Đức 1776 1,60 3,93
(2,94-5,49)
42,00 0,600
Hải Phòng 574 0,91 6,86
(2,31-27,34)
438,36 6,262
Buproferin

(LKC: 180
ai.ppm)
Song Phương

705 0,84 0,50
(0,12-3,10)
44,98 0,250
Vân Nội 745 1,17 0,29

(0,16-0,47)
7,29 0,041
Văn Đức 736 1,40 0,31
(0,25-0,38)
4,64 0,026
Hải Phòng 430 1,21 0,52
(0,19-1,44)
11,99 0,067

Kết quả nghiên cứu bảng 3 cho thấy:
 ấu trùng bọ phấn vẫn còn tính mẫn cảm
cao với các loại thuốc trừ sâu Cartap; Profenofos;
Imidacloprid; Buproferin.
 Tính mẫn cảm của ấu trùng bọ phấn đối
với thuốc trừ sâu Cypermethrin đã có dấu hiệu
giảm sút.
4. KếT LUậN
4.1. Từ năm 2000 – 2006 số lượng, chủng loại
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

41
các loại thuốc trừ sâu được nông dân sử dụng
trên rau là 11 nhóm. Tỷ lệ (%) số hộ nông dân sử
dụng hỗn hợp ( 2 loại) thuốc cao (57 – 90%), sử
dụng tăng so với liều khuyến cáo rất cao với tỷ lệ
(82 – 91%). Đa số nông dân có thói quen sử dụng
thuốc định kỳ 7 – 10 ngày 1 lần.
4.2. ấu trùng Bọ phấn có tính mẫn cảm cao
đối với các loại thuốc trừ sâu: Cartap;
Imidacloprid; Buproferin; Profenofos. Đã phát

hiện thấy sự giảm sút tính mẫn cảm của ấu trùng
bọ phấn đối với thuốc trừ sâu Cypermethrin ở tất
các các quần thể.
5. Đề NGHị
5.1. Huấn cho nông dân để nâng cao nhận thức
của dân về việc sử dụng thuốc trừ sâu, sử dụng liều
lượng khuyến cáo, hạn chế sử dụng hỗn hợp, chỉ sử
dụng khi mật độ sâu đến ngưỡng gây hại, không dùng
định kỳ
5.2. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu nhóm
Pyrethroid tại các vùng trồng rau để ngăn chặn sự
hình thành tính kháng thuốc Bọ phấn Bemisia
tabaci Gennadius.
5.3. Hướng dẫn nông dân thực hành quản lý
tính kháng thuốc của sâu hại, bao gồm có việc:
Lựa chọn cây trồng, luân canh mùa vụ để gián
đoạn nguồn thức ăn của loài sâu hại này (luân
canh cây rau với cây lúa). Hướng dẫn bà con
nông dân sử dụng các biện pháp phòng trừ 02
loài sâu hại bằng biện pháp không sử dụng thuốc
BVTV: như dùng bẫy dính trưởng thành. Chỉ sử
dụng thuốc trừ sâu khi mật độ sâu hại đạt đến
ngưỡng cần phòng trừ.
5.4. Nghiên cứu mức độ mẫn cảm của B. tabaci
đối với các thuốc trừ sâu đang sử dụng hiện nay và
với các thuốc trừ sâu mới được sử dụng trong tương
lai sẽ phải được thực hiện thường xuyên nhằm đưa ra
chiến lược quản lý tính kháng của các loài dịch hại
này ở tất cả các vùng rau trong cả nước.
Trao đổi thông tin và kinh nghiệm BVTV - Số 3/2008

42

TàI LIệU THAM KHảO
1. Tào Minh Tuấn , Đặng Hữu Lanh (2003).
Sử dụng giá trị tỷ lệ giữa LC
95
và liều khuyến cáo
để đánh giá tính kháng thuốc trừ sâu của sâu tơ
(Plutella xylostela). Những vấn đề cơ bản trong
khoa học sự sống. Hội nghị toàn quốc lần thứ hai
, Huế 25- 26/7/2003. Nhà xuất bản khoa học và
kỹ thuật, trang 1053- 1056.
2. Cahill M., Frank J. Byrne, Kevin Gorman,
Ian Denholm and Alan L. Devonshire (1995).
Pyrethroid and organophosphate resistance in
the tobaco whitefly Bemesia tabaci (Homoptera:
Aleyrodidae). Bulletin of Entolomogical research
85, 181- 187.
3. Cahill M., Wayne Jarvis, Kevin Gorman
and Ian Denholm (1996). Resolution of baseline
responses and documentation of resistance to
Buprofezin in Bemesia tabaci (Homoptera:
Aleyrodidae). Bulletin of Entolomogical research
86, 117- 122.
4. FAO (1990) Recommended methods for
measurement of pest resistance for pesticides.
Plant protection bulletin.
5. Finney D.J. (1971). Probit analysis . 3
rd

ed.
Cambrige university press. 333 pp.
6. Kady El Hafez and Gregor J. Devine
(2003). Insecticide resistance in Egyptian
populations of the cotton whitefly, Bemesia
tabaci (Homoptera : Aleyrodidae). Pest
management science. 59, 865 - 871.