Phân tích những nhân tố ảnh hưởng tới đa dạng cây trồng trong vườn gia đình ở cấp huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình doc

PHÂN TÍCH NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG
TỚI SỰ ĐA DẠNG CÂY TRỒNG TRONG VƯỜN GIA ĐÌNH
TẠI HUYỆN ĐÀ BẮC, TỈNH HOÀ BÌNH
Nguyn Th Ngc Hu,
inh Văn o và cng s
SUMMARY
Influence of factors to crop genetic diversity in home gardens
at Dabac district, Hoabinh province
Home gardens in Dabac district of Hoabinh province are found being an ecosystem well suit for in
situ conservation of plant resources. A comprehensive study is being carried out in three
communities of Dabac to look at the effect of natural and culture - socioeconomic factors to the
management of plant resources in home gardens. The study focuses on analyzing the current
gardening patterns, traditional knowledge in genetic resources management, and natural, social
and cultural factors influencing the diversity of plant varieties. The data have been obtained using
participapatory rural appraisal (PRA)/and Baseline survey techniques. Analysis of the relationship
between socio - economic factors and amount of crop diversity was done. The results showed that
the ecological, socioeconomic and culture factors have been effecting to the plants diversity in
Home gardens in different levels. These information will greatly help in promoting research and
development programes aimed at enhancing conservation and utilization of local crop resources for
better nutrition of households and enhancing their income.
Keywords: Home gardens, plant resources, socioeconomic factors, Dabac.
I. T VN 
à Bc là huyn min núi ca tnh Hoà
Bình, nơi có s a dng cao v tài nguyên
di truyn thc vt. Vưn gia ình ca các
nông h vùng cao  huyn à Bc là mt
h thng sn xut thc phNm và các sn
phNm cn thit khác, là nơi cha ng a
dng loài và a dng di truyn nhiu loài
cây trng a phương mà trên ng rung
không trng ưc và mt s dng hoang di

có quan h gn gũi vi cây trng. Vì th
vưn gia ình  à Bc là nơi bo tn
insitu lý tưng cho các nhóm thc vt này
(N guyn Th N gc Hu và CS, 2007). Tuy
nhiên trong vài năm tr li ây trưc s i
mi kinh t theo hưng kinh t th trưng
ã gián tip tác ng n s a dng tài
nguyên cây trng trong vùng nói chung và
trong vưn gia ình nói riêng. S tác ng
này thông qua các nhân t t nhiên và kinh
t xã hi. N goài ra, do tính cht c thù
riêng ca mt huyn min núi là a dng
thành phn dân tc nên yu t văn hoá
trong canh tác và s dng cũng nh hưng
ln n tài nguyên cây trng.  có cơ s
khoa hc, góp phn xây dng k hoch bo
tn tài nguyên cây trng trong vưn gia
ình ti huyn à Bc, Trung tâm Tài
nguyên thc vt ã tin hành nghiên cu v
tác ng các yu t t nhiên, kinh t xã hi
và văn hoá n a dng tài nguyên cây
trng trong vưn gia ình ti 3 im in
hình ca huyn, t ó  xut nhng gii
pháp phù hp nhm gim thiu nhng rào
cn và phát huy li th trong hot ng bo
tn tài nguyên di truyn thc vt trong
vưn gia ình.
II. PHƯƠN G PHÁP N GHIÊN CU
- iu tra nhanh nông thôn có s tham
gia (PRA), ánh giá nhanh nông thôn

(RRA) và phương pháp iu tra cơ bn kinh
t xã hi và a dng tài nguyên thc vt.
- Quan sát và thng kê cây trng trong
vưn.
- Phng vn sâu các h nông dân có
kinh nghim trong vic làm vưn.
- S dng phương pháp phân tích thng
kê sinh hc trong nông nghip  x lý và
phân tích s liu.
Ba xã Toàn Sơn, Tu Lý và Tân Minh
thuc huyn à Bc, nơi tương i khác
nhau v tiu a lý ã ưc chn làm im
nghiên cu. Mi xã chn ra 2 - 3 thôn in
hình  tin hành phng vn (10 h - 15
h/thôn) bng biu mu iu tra có sn và
iu tra có s tham gia (1 thôn/xã) (15 nông
dân/ni dung).
III. KT QU VÀ THO LUN
1. Khái quát chung về đa dạng tài
nguyên cây trồng trong vườn gia đình tại
các điểm nghiên cứu
Ba xã Tu Lý, Toàn Sơn và Tân Minh i
din ưc nghiên cu do có các c im
riêng và in hình cho huyn à Bc. Tu Lý
là xã nm ngay sát th trn à Bc có  cao
trung bình 330 - 340 m, trung tâm giao
thương ca huyn và nơi trung chuyn hàng
hoá nông sn i n các huyn th lân cn.
ây là xã có iu kin kinh t khá và tp
quán làm vưn ni bt nht trong huyn.

Toàn Sơn nm   cao 340 - 350 m, vi
iu kin giao thông thun li, nm sát
ưng giao thông gia th xã Hoà Bình và
huyn à Bc. Tân Minh nm rt xa trung
tâm so vi hai xã trên, có  cao trung bình
560 - 600 m. iu kin kinh t và giao thông
khó khăn hơn, hơn na dân cư  ây ch yu
là bà con dân tc thiu s nên iu kin kinh
t và nhn thc ca bà con còn hn hp.
Ti c 3 im nghiên cu Toàn Sơn,
Tu Lý và Tân Minh u có s a dng khá
cao v tài nguyên thc vt trong vưn gia
ình. Tng s 10 nhóm cây trng chính vi
274 ging cây trng thuc 163 loài ca
110 chi, 62 h ã ưc xác nh. Có 15
loài cây trng bn a ưc trng rt ph
bin trong các vưn gia ình ca các im
nghiên cu. Gia 3 xã có s giao thoa mt
thit v các loài cây trng ph thuc chính
vào iu kin t nhiên và th trưng. Tuy
nhiên mc  và s phân b a dng tài
nguyên cây trng rt khác nhau gia các
vưn h trong mt xã và gia các xã. Các
nhóm cây rau và cây ăn qu có s loài cây
trng cao nht. S loài cây ưc trng
trong các vưn gia ình ti 3 xã cũng có s
khác nhau. Trong 3 xã, Toàn Sơn có bình
quân s loài trng trong mt vưn gia ình
cao nht là 28 loài, tip là Tu Lý vi 27
loài, Tân Minh có s loài trong mt vưn

thp nht là 17 loài. S bin ng v s
loài gia các vưn là rt ln, c bit là 
Tu Lý vưn có s loài thp nht là 7 loài
và vưn có s loài nhiu nht là 61. Tuy
nhiên s loài bình quân trên 100 m
2
li cao
nht  xã Tân Minh (2,6 loài/m
2
), do  ây
iu kin a hình i núi nên din tích
vưn nhà lin k ít, dn n s loài trung
bình/100m
2
cao nht.
2. hững nhân tố ảnh hưởng đến sự đa
dạng tài nguyên thực vật trong vườn gia
đình
2.1. Điều kiên tự nhiên
à Bc là huyn min núi ca tnh Hoà
Bình, có a hình tương i phc tp, ch
yu là rng và núi cao rt khó cho phát trin
sn xut nông nghip. a hình không bng
phng làm cho cu trúc vưn gia ình  ây
khác bit so vi  các tnh vùng ng bng.
Kiu vưn  ây ch yu là vưn tp gn
vi vưn i. Sn phNm ca vưn ch yu là
t cung t cp cho các nhu cu hàng ngày
ca nông h, còn li mt lưng nh ưc
bán ra th trưng a phương và các tnh lân

cn. Sn phNm hàng hoá t vưn ti Tu Lý
là rau - qu, Toàn Sơn là qu - c và Tân
Minh thì chưa xác nh ưc loi sn phNm
hàng hoá chính. Vi  cao so vi mt nưc
bin trung bình khong 300 - 600 m ã cho
à Bc có iu kin khí hu mát m hơn các
vùng khác ca tnh, cây trng  ây phát
trin tương i thun li. Tuy nhiên vi
lưng mưa phân b không u, ch tp trung
vào mùa mưa, còn mùa khô hn thì rt ít và
hu như không có, trong khi ó h thng
tưi tiêu khác li b hn ch nên gây khó
khăn cho vic trng trt các loi cây trng
ưa nưc vào mùa khô do không có nưc. Ti
Toàn Sơn có n 60% s vưn ph thuc
vào ngun nưc tri còn Tân Minh là 55%,
riêng Tu Lý có 45% vì ây là xã nm trong
khu khá bng phng nên cũng có li th hơn
v ngun nưc tích tr (bng 1).
Thc t hn ch v ngun nưc nêu
trên ã nh hưng áng k n s lưng các
loài, ging cây trng ưa Nm trong vưn, c
bit hn ch vic phát trin các loài cây
trng ch yu trong v ông.
Bảng 1. Một số yếu tố tự nhiên tác động đến vườn gia đình
Xã Tân Minh Tu Lý Toàn Sơn
Kiểu vườn Tạp - Đồi Quy hoạch sơ bộ Tạp - Đồi
Độ cao (m) 560 - 600 300 - 320 310 - 330
Nhiệt độ trung bình (
0

C) 23.5 25 25
Lượng mưa trung bình (mm) 1570 1725 1650
Kiểu đất vườn chính Thịt - sỏi Thịt Thịt
Nguồn cung cấp nước chính cho vườn (%)
- Giếng và ao đào 25 40 20
- Suối và mương tưới 20 15 19
- Nước trời 55 45 60
Mức độ khô hạn (tháng) 7 4 7,5

2.2. Điều kiện kinh tế xã hội
- Thành phn dân tc và s a dng tài
nguyên thc vt trong vưn gia ình.
Truyn thng làm vưn ca ngưi dân
Vit Nam có t lâu i nhưng  mi vùng,
mi dân tc có quan im và kin thc làm
vưn khác nhau ã to ra các kiu vưn
khác nhau và làm phong phú thêm các loi
cây trng trong vưn gia ình. Ti huyn
à Bc, kt qu so sánh s loài và nhóm
cây ưc trng bi các nông h thuc bn
nhóm dân tc Mưng, Dao, Tày, Kinh cho
thy có s khác nhau v loi cây trng
trong vưn ca mi dân tc. Vưn gia ình
ca ngưi Dao và ngưi Mưng có s a
dng loài và ging cao hơn vưn ca ngưi
Tày và ngưi Kinh. c bit là cây thuc
có s a dng rt cao trong vưn gia ình
ca ngưi Dao, chim ti 44,4% tng s
loài có trong vưn, trong khi vưn ca
ngưi Kinh ch có 17,6%. Qua phân tích

trên cho thy yu t dân tc cũng nh
hưng ít nhiu n s a dng ngun tài
nguyên cây trng trong vưn gia ình ti
à Bc.
- Kinh t h.
S giàu có ca h là vn  quan trng
m bo cho s phát trin mnh m và bn
vng các hot ng ca h c bit là vn 
u tư sn xut nông nghip ca các h nông
dân. S phát trin kinh t vưn thưng ưc
quan tâm nhiu khi h ã có  tim lc v
kinh t hoc khi vưn có li th kinh t cao
hơn các hot ng sn xut kinh t khác
trong gia ình. i vi s a dng tài
nguyên cây trng trong vưn thì ây là yu
t quan trng và là yu t khi ngun nh
hưng n s tn ti và phát trin cây trng
trong vưn gia ình  vùng cao.



Hình 1. Mối tương quan giữa thu nhập hộ và số loài cây trong vườn
Hin trng kinh t h gia ình ti 3
im iu tra hu ht  mc trung bình và
khá chim n 81 - 97,7%, ch có 3,7% h
giàu ti xã Tu Lý. S h nghèo thiu ăn,
thiu vn u tư cho sn xut, cơ s h tng
kém, thu nhp t vưn gia ình còn chim
2,3 - 15,6%. S khác nhau v kinh t gia
các h dn n nhng k hoch phát trin

vưn theo nhiu hưng khác nhau, tt yu
dn n s khác bit v a dng cây trng
trong vưn. Kt qu phân tích mi tương
quan gia thu nhp ca h và s lưng
ging cây trng trong vưn (khi loi tr các
yu t khác) th hin trên hình 1 cho thy
gia 2 nhân t trên có mi tương quan
thun nhưng không cht. Ti Tân Minh có
h s tương quan cao nht trong 3 xã là R
2

= 0,28, tip n là Tú Lý có R
2
= 0,11 và
thp nht  Toàn Sơn có R
2
= 0,03. Như
vy nu xét riêng s nh hưng ca yu t
thu nhp n s lưng ging thì yu t này
nh hưng không áng k n a dng tài
nguyên cây trng trong vưn gia ình ti
à Bc.
- Tui ch h.
Trong các yu t kinh t xã hi nh
hưng n bo tn a dng tài nguyên cây
trng trong vưn gia ình thì tui ca ch
h là yu t tng quát nht vì trong nó th
hin tng hp v nhn thc, kinh nghim
và trình  xã hi ca ch h. ây là
nhng vn  có nh hưng gián tip n

vic ra quyt nh ca ch h trong k
hoch phát trin vưn ca h. Theo kt
qu ánh giá nu tui ca các ch h ưc
nh
(tri
Toàn Sơn Tu Lý
Tân Minh
Số giống Số giống Số giống
Thu nh
ập hộ
(triệu)
Thu nh
ập hộ
(triệu)
Thu nh
ập hộ
(triệu)
iu tra chia thành 4 nhóm, nhóm 1 dưi
35 tui, nhóm 2: 35 - 45, nhóm 3 t 46 -
59 và nhóm t 60 tui tr lên. thì các h
có  tui ch h 35 - 45 có s ging
trung bình cao nht 27,6 ging cây
trng/vưn. Hai nhóm có  tui ch h
dưi 35 và 46 - 59 thì không có gì khác
nhau nhiu nhưng nhóm có  tui ch h
trên 60 thì s ging trung bình/vưn thp
hơn c, t 21,2 ging/vưn. Có th gii
thích nhng h trong  tui 36 - 45 là
nhng h sau khi lp gia ình và ã n
nh v kinh t nên h có ý thc tt phát

trin kinh t tng hp k c kinh t vưn.
S tp trung cao này ã to nên nhng sc
thái mi v thành phn ging cây trng
trong vưn ca h.
- Trình  văn hoá ch h.
Trình  hc vn ca ch h ưc th
hin như yu t xác nh năng lc nhn
thc ca h trong vic thc hin các hot
ng kinh t xã hi. Kh năng tip thu các
vn  mi ca nông dân là rt quan trng
trong các chương trình phát trin nông
thôn. Kt qu phân tích cho thy nhng
ch h có trình  văn hoá cp II thì có s
ging trung bình là 25,9 ging/vưn, tip
n là các ch h có trình  văn hoá cp
III vi s ging trung bình là 24,1 và s
ging thp nht 22,9/vưn thuc nhng
ch h có văn hoá cp I. Thc t là a
phn trình  văn hoá ca ngưi dân huyn
à Bc ch  mc xoá mù ch và hc vn
cp II, nhng ngưi này ch yu là  nhà
sn xut nông nghip và h cũng có trình
 nhân thc và ý thc làm nông nghip
hơn các h gia ình có trình  văn hoá 
cp khác. Kt qu này làm cơ s cho vic
xây dng các chương trình giáo dc nâng
cao nhn thc ca nông dân trong công tác
bo tn a dng sinh hc ti ch.
- Lao ng và nhân khNu.
Thc t kt qu iu tra th hin trên

hình 2 là mi tương quan thun gia s lao
ng trong h và s ging trung bình.
Nhng h có s lao ng thp nht (1 lao
ng) cũng là nhng h có s ging trung
bình thp nht (17 ging) và s h có s lao
ng cao nht (4 lao ng) thì s ging
trung bình cũng là cao nht (29 ging).


Hình 2. Số lao động hộ và số giống cây trồng trong vườn
iu này chng t rng s lao ng
trong h càng cao thì càng có nhiu ngưi
quan tâm n sn xut nông nghip nói
chung và làm vưn nói riêng. S tht này
Số giống

Số lao động
Số giống trung bình
Số lao động
to nên s a dng cây trng trong vưn gia
ình và làm cơ s cho vic xây dng các k
hoch hot ng nhm bo tn a dng sinh
hc nông nghip.
- Th trưng.
Thương phNm chính ca vưn ti các
im nghiên cu là rau và qu, ây là
nhng th mà h nông dân mun sn xut
ra tht nhiu, tiêu th ưc trên th trưng
và bán ưc giá. Vic quyt nh bán nông
sn ca mình  âu và khi nào i vi nông

dân à Bc, c bit là sn phNm t vưn là
hoàn toàn ph thuc vào th trưng. Nu th
trưng bin ng tt thì nông dân ưc li
và ngưc li. Sn phNm bán ra ch yu cho
các thương lái và ch a phương, chưa có
sn phNm vưn nào mang tính cht hàng
hoá c sn ca a phương. iu này làm
cho giá sn phNm t vưn ca h bán không
ưc giá nên h ành  tiêu dùng trong
nhà là chính, dn dn mc tiêu xây dng
vưn  ây ch yu mang tính cht phc v
ni gia.
Ti xã Tân Minh thì ch có sn phNm
ca cây có c ưc bán ra nhiu nht nhưng
mi ch t khong 25%, còn li rau, gia v
và cây ăn qu ch t dưi 10%. i vi xã
Toàn Sơn thì a phn các loi cây u có
th ưc bán ra th trưng vì xã có li th
v giao thông, nhưng lưng bán ra không
cao ch chim mt lưng rt nh, cao nht
là cây ăn qu và rau ch t khong 20%.
Thc trng này cũng ging như ti Tu Lý
nhưng c th hơn là cây rau và cây thuc 
ây ưc bán ra nhiu hơn vì Tu Lý gn vi
trung tâm th trn à Bc, nơi có nhu cu
cao v rau và mt s loi cây ưc coi là
rau làm thuc mà ngưi dân có th s dng
như loi thc ăn thc ung hàng ngày. Ti
à Bc s kích thích sn xut và phát trin
vưn không có yu t nào có th thay th

ưc vn  th trưng, ch khi có th
trưng thì nông sn hàng hoá mi tiêu th
ưc và t ó kích thích nông dân có hưng
trng trt nhiu loi cây khác nhau trong
vưn. Do ó cn có chính sách và h tr
nông dân v tip th.
- Chính sách.
Vic nh hưng phát trin kinh t
vưn ã ưc lãnh o a phương huyn
à Bc tp trung ưu tiên hàng u nhm
khuyn khích nông dân trong huyn tham
gia phát trin kinh t. Hin nay huyn ã có
nhiu chính sách c th như t chc các lp
tp hun v làm vưn, trng cây rng, canh
tác trên t dc và t chc các chuyn thăm
quan hc hi mô hình làm kinh t gii 
nhm áp dng vào a phương. Kt qu cho
thy nhiu mô hình làm VAC ã ưc áp
dng, nhiu cây trng có hiu qu ã ưc
ưa v như hng nhân hu, mía, na, khoai
s KS4 bưc u em li ngun thu cho
nông dân và thc s ã góp phn làm a
dng thêm thành phn ging cây trng ti
a phương.
2.3. Vấn đề văn hoá cộng đồng và
vườn gia đình
Mi dân tc và mi a phương u có
nhng quan im v tâm linh, tín ngưng
riêng và ưc lưu gi t i này qua i
khác. Do s tn ti theo thi gian và ý thc

tin b ca ngưi dân ã bin quan im
này tr thành nhng nét văn hoá c bit
ca a phương và dân tc mình như vic
dùng các nông sn làm vt cúng l t tiên
vào các dp gi t, ngày rm, ngày l quc
gia Xut phát t nhng nhu câu văn hoá
trên, nhiu loi cây như cau, chui, bưi,
hoa hu, tru ã ưc coi là loi cây
không th thay th vì chúng ưc coi là sn
phNm phc v cho i sng văn hoá tinh
thn. Do tính cht mùa v i vi các sn
phNm nông nghip nên bà con nông dân 
à Bc ã trng nhiu loi cây khác nhau
nhm t to ra sn phNm phc v cho các
ngày l văn hoá trong c năm ca mình.
iu này ã to ra các nét văn hoá kt tinh
trong các phương thc canh tác và phương
thc s dng i vi tng loi cây trng
riêng, góp phn lưu gi s a dng tài
nguyên cây trng trong vưn gia ình.
2.4. Giá trị sử dụng của đa dạng tài
nguyên
Sn phNm a dng thu ưc t mưi
nhóm cây trng trong vưn gia ình là
ngun nguyên liu quan trng phc v thit
thc n cuc sng hàng ngày ca các nông
h vùng cao. Các loài cây ăn qu, rau là
ngun b sung vitamin cho cơ th, nhiu
loài cây thuc góp phn hn ch bnh tt
cho các h nghèo, nhiu loài cây trng 

s dng trong tín ngưng, tâm linh Kt
qu phân tích thông tin thu ưc cho thy
tuy thu nhp t vưn so vi bình quân thu
nhp trong năm ca mt h gia ình ti 3 xã
trung bình ch là 20,1%, ti Tân Minh ch 
mc 14,3%, Ti Tu Lý 18,8% và  Toàn
Sơn là 25,4% nhưng giá tr s dng t vưn
gia ình li rt cao và quan trng i vi
các h nông dân  min núi. ây là im
ht sc quan trng cho thy vai trò ca
vưn gia ình i vi cuc sng ca ngưi
dân vùng cao. Sn phNm trong vưn a
dng chính là xut phát t nhu cu s dng
cho các mc ích khác nhau ca các thành
viên trong gia ình, s thích ca ngưi qun
lý vưn. Kt qu nghiên cu cho thy hu
ht nhng loài cây ưc trng ph bin
trong vưn gia ình u có a mc ích s
dng như chui, mít, khoai môn s, gng,
hành
2.5. Các tổ chức chính trị và đoàn thể
tại cộng đồng
Các cơ quan qun lý hành chính như:
S Nông nghip & PTNT, phòng kinh t
huyn, UBND xã có tác ng gián tip n
s a dng cây trong vưn thông qua các
hot ng ch o phương hưng, ưng
li phát trin các loi cây con. Các t chc
như khuyn nông, hi nông dân, hi ph
n óng vai trò quan trng trong vic

tuyên truyn vn ng tham gia và ng
viên khuyn khích, giúp  thc hin;
Ngân hàng h tr v vn; khuyn nông tp
hun và chuyn giao k thut. Như vy
phương hưng phát trin kinh t xã hi ca
a phương, hot ng ca các t chc
oàn th cũng là các nhân t nh hưng
gián tip n s a dng cây trng trong
vưn gia ình.
IV. KT LUN VÀ KIN N GHN
1. Kết luận
a hình, phân b lưng mưa và ngun
nưc tưi có nh hưng áng k n s
lưng và phân b các loài, ging cây trng
trong vưn gia ình ti huyn à Bc, tnh
Hoà Bình.
Các yu t như thành phn dân tc,
kinh t h, tui và trình  ca ch h, s
nhân khNu và lao ng là yu t nh hưng
rõ n s lưng ging cây trng trong
vưn. Vưn gia ình ca các h dân tc
Dao, Mưng, các h có trình  văn hoá
ch h cp II là nơi có s a dng cao hơn
các h khác. H có  tui ca ch h t 35
- 45 thưng quan tâm nhiu hơn n vưn
gia ình.
Th trưng  huyn à Bc không nh
hưng rõ nét n vưn nhưng là yu t
quan trng tác ng mnh m n s bin
ng cây trng trong vưn.

Yu t văn hoá giúp cho vic duy trì
các kin thc bn a trong các phương
thc canh tác và s dng các sn phNm t
vưn. a dng mc ích s dng cũng góp
phn duy trì s phong phú cây trng trong
vưn gia ình.
N hng thông tin trên s rt hu ích khi
xây dng các chương trình nghiên cu thúc
Ny hot ng bo tn và s dng các
ngun gen cây trng a phương góp phn
tăng thu nhp và dinh dưng cho các nông
h vùng cao.
2. Kiến nghị
 thúc Ny bo tn tài nguyên thc vt
trong vưn gia ình cn nghiên cu tìm ra
th trưng tiêu th bn vng các sn phNm
t vưn nhm khuyn khích nông dân gieo
trng bn vng cây trng trong vưn gia
ình. Mi chính sách và h tr k thut cho
ngưi sn xut phi tp trung nhm gim
thiu nhng rào cn ca các yu t sinh thái
(khí hu, a hình) và nhng iu kin kinh
t xã hi (văn hoá truyn thng, li ích sinh
k, nhn thc ).
TÀI LIU THAM KHO
1 Engels, J.M.M. and D. Wood, 1999.
Conservation of agrobiodiversity.Pp.
355 - 385 in Agrobiodiversity:
Characterization, Utilization, and
Management(Wood and Lenne, eds.).

CABI Publishing, Wallingford, UK.
2 guyễn Thị gọc Huệ, gô Đức Thể,
Hoàng Gia Trinh, 2007. Mc  và
phân b a dng tài nguyên cây trng
trong vưn gia ình  huyn à Bc,
tnh Hoà Bình. Tp chí Nông nghip &
Phát trin nông thôn s 8, tr.14 - 18.
3 Pablo BEyzaguirre and Olga F.
Linares, 2004. Home garden and
biodiversity. Smithsonian Institution.
4 Watson, J.W and P.B. Eyzaguirre, 2002.
Home gardens and insitu conservation
of plant genetic resources in farming
systems. Proceedings of the Second
international Home gardens Workshop,
17 - 19 July 2001, Witzenhausen,
Federal Republic of Germany.
gười phản biện: guyễn Văn Viết
T¹p chÝ khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp ViÖt Nam
9