Giáo trình luật so sánh potx
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.32 MB, 96 trang )
TRNG I HC CN TH
KHOA LUT
GIÁO TRÌNH
LUT SO SÁNH
Chủ biên: TS. Nguyễn Ngọc Điện
Cần Thơ - 2006
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
MC LC
PHN I- PHN CHUNG Trang
Chng 1-Tng quan v so sánh lut ………………………………………………. 01
Chng 2- Các h thng pháp lut tiêu biu trên th gii …………………………. 09
PHN II- PHN CHUYÊN
Chuyên đ 1- Quyn chim hu trong lut ca các nc …………………………. .24
Chuyên đ 2- Ch đ pháp lý v giao kt hp đng trong lut ca Anh-M, Pháp, c
và Italia ……………………………………………………………………………… 33
Chuyên đ 3- Các nguyên tc xác đnh thit hi v tinh thn trong trách nhim dân s-
kinh nghim ca các nc ………………………………………………………… 56
Chuyên đ 4- Trust trong lut ca Anh……………………………………………… 64
Chuyên đ 5- Quy ch pháp lý v ch ký đin t trong lut ca Pháp và lut ca M
……………………………………………………………………………………… 83
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
1
PHN I- PHN CHUNG
Chng 1
Tng quan v so sánh lut
1. Khung cnh hình thành yêu cu so sánh lut
S đa dng ca lut. S chênh lch v trình đ phát trin kinh t-xã hi, s
khác bit v ch đ chính tr và s d bit vn hoá là nhng nguyên nhân chính dn đn
s khác bit gia các h thng lut. Gn vi ch quyn quc gia, mi h thng lut là
ca riêng quc gia y. Bi vy, có th tha nhn r
ng có bao nhiêu quc gia thì có by
nhiêu h thng lut. Thm chí, trong trng hp Nhà nc đc t chc theo mô hình
liên bang, mi bang thành viên còn có c h thng lut ca bang mình.
Lut và h thng pháp lý. Trong ngôn ng đc s dng hàng ngày, lut và
h thng pháp lý đc coi là nhng khái nim đng ngha. ó là mt h thng các quy
tc ng x trong quan h xã hi đc Nhà nc bo đm th
c hin. V phng din
k thut, có th đnh ngha h thng pháp lý là lut đc áp dng mt nc. Ví d,
h thng pháp lý ca Pháp, ca M, ca Vit Nam,… nh ngha này thc ra cng ch
có ý ngha tng đi, bi trong mt Nhà nc liên bang có th có nhiu h thng pháp
lý; mt khác, mt nhóm nc có th ch có mt h thng pháp lý chung.
2. i tng ca lut hc so sánh
i tng v mô. S khác bit có th đc nhìn nhn trong phm vi toàn h
thng, dn đn s phân bit gia h thng này vi h thng khác. Thông thng, mt
h thng đc thù hình thành trên mt nn vn hoá đc thù. Chng hn, vn hoá phng
Tây là chic nôi ca h thng pháp lut phng Tây; vn hoá nho giáo tng ng vi
h thng pháp lut ca các n
c Vin ông. Bên cnh đó, các nh hng tôn giáo
cng có th khin cho h thng lut tr nên đc thù. Ví d đin hình là lut giáo hi
châu Âu thi Trung c và lut Hi giáo hin nay.
Có nhng khác bit có ngun gc t ch đ chính tr, ví d, lut xã hi ch
ngha khác vi lut t sn. Tuy nhiên, trong khung cnh toàn cu hoá đi sng kinh t,
nh
ng khác bit có ngun gc t s khác bit ch đ chính tr dn dn bin mt.
i tng vi mô. S khác bit có th có ngun gc t nhng tác đng chính tr,
kinh t, vn hoá, tôn giáo ca tng nc đn tng lnh vc ca đi sng xã hi, khin
cho quan đim ca ngi làm lut v cách gii quyt vn đ pháp lý tr
nên đc thù.
Ví d, lut ca nhiu nc Hi giáo cho đn nay vn tha nhn ch đ đa thê và tình
trng bt bình đng nam n, trong khi ch đ này, tình trng này đã b đt ra ngoài
vòng pháp lut các nc tin tin và thm chí nhiu nc đang phát trin.
Tinh t hn na, có nhng khác bit trong cách nhìn nhn s vic, vn đ, do
các công c k thu
t đc dùng đ phân tích đc to ra trong nhng h thng t duy
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
2
không ging nhau. Ví d, các nc theo vn hoá pháp lý latinh, quyn s hu đc
quan nim là quyn tuyt đi và đc nht đi vi tài sn; trái li trong lut ca các
nc theo vn hoá pháp lý Anh-M, quyn s hu cng là mt quyn tuyt đi, nhng
không hn đc nht: trên cùng mt tài sn, có th có nhiu ngi thc hin các quyn
tng t nh quyn s
hu trong quan nim la tinh, mt cách đc lp vi nhau.
2.2. Phng pháp
So sánh bng khái nim. Vic so sánh lut có th đc thc hin bng cách
đng hn góc nhìn ca lut nc ngoài là đi tng ca s so sánh và dùng nhng
khái nim đc xây dng trong chính lut hu quan (lut công c) đ mô t lut đó
(lut đc so sánh) hoc, ngc li, đng hn góc nhìn ca lu
t trong nc và dùng
nhng khái nim ca lut trong nc đ phân tích lut nc ngoài. Cách th nht
thng đc áp dng trong trng hp gia hai h thng lut có s chênh lch v trình
đ phát trin k thut và lut đc so sánh đang trong l trình hoàn thin theo khuôn
mu lut công c (có vn dng). Cách th hai thng đc áp dng trong trng hp
cn làm rõ nhng nét đc trng có ngu
n gc vn hoá, lch s ca lut trong nc
trong mi quan h so sánh vi lut nc ngoài.
So sánh t các cn c lch s. Trong mt nc mà lut mang tính k tha, các
du n ca quá kh đ li trong lut hin đi có th to thành nhng nét đc thù ca h
thng lut so vi các h thng lut cùng thi khác. Ví d, quyn hng hoa li trong
lut ca Pháp có ngun gc t ch đ s hu phong kin v đt đai; trust trong lut
Anh-M xut x t mi quan h đc bit gia ngi trc tip khai thác đt và ngi
có quyn li gn vi đt.
So sánh bng cách da vào các yu t vn hoá, xã hi. Ngôn ng, tính cách,
ý thc h thng, tình hình chính tr,… hay các yu t xã hi, v
n hoá, kinh t, chính tr
nói chung có tác đng nht đnh đn s phát trin ca h thng pháp lý. Lut các nc
phng ông coi trng s hoà gii, vic bo v các giá tr gia đình; lut phng Tây
tôn vinh vai trò ca cá nhân,…
3. Li ích ca vic so sánh lut
3.1. Hiu rõ hn v lut trong nc
Lý gii đc các gii pháp riêng ca lut trong nc. Khi tìm hiu lut
nc ngoài, ngi so sánh có điu kin nm bt cách nhìn nhn, đánh giá, x lý riêng
ca lut hu quan đi vi các vn đ pháp lý xut hin c nc ngoài và trong nc
ca mình. Qua đó, ngi so sánh hiu rõ nhng đim ging và khác nhau gia lut
trong nc và lu
t nc ngoài; c bit, vic nhìn nhn phân tích lut trong nc
trong mi quan h so sánh vi lut nc ngoài cho phép hiu rõ hn v ngun gc, bn
cht ca nhng gii pháp ln to thành nét đc thù ca lut trong nc.
Ví d: Vic so sánh lut s hu bt đng sn ca các nc cho phép hiu rng
Vit Nam không phi là nc duy nht thit lp quyn s
hu công cng đi vi đt
đai. Quyn s hu công cng đi vi đt đai cng không phi là gii pháp riêng ca
các nc theo ch đ xã hi ch ngha: đt đai Anh, mt nc t bn già nua, t bao
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
3
đi này vn thuc v Vng quyn. Quyn s hu công cng đi vi đt đai c Vit
Nam và Anh có ngun gc t vic tha nhn tính ti cao, quyn ti thng đi vi
lãnh th ca ch th to thành biu tng ca quc gia.
3.2. Giúp hoàn thin lut trong nc
Vn dng lut nc ngoài vào vic hoàn thin lut trong nc. Nhc li
rng s khác bit v gii pháp cho các vn đ pháp lý trong lut ca các nc có th có
ngun gc đa dng: kinh t, vn hoá, chính tr, hoc, trong rt nhiu trng hp, s
khác bit có nguyên nhân thun tuý k thut, chuyên môn. Vic hiu bit lut nc
ngoài cho phép ngi nghiên cu lut trong nc có điu kin cân nhc, la chn các
ph
ng án thúc đy s hoàn thin ca lut trong nc, các phng án đc xây dng
t các kt qu vn dng các thành tu ca lut nc ngoài.
Ví d, khi bit rng quyn s hu công cng đi vi đt đai cng là gii pháp
nguyên tc trong lut ca mt s nc tiên tin, ví d, Anh, ta có th nghiên cu các
thành tu trong vic xây dng và hoàn thin ch đ pháp lý v
s hu đt đai ca các
nc đó và đ xut các bin pháp vn dng các thành tu đó vào vic hoàn thin h
thng pháp lut Vit Nam
3.3. To điu kin phát trin quan h quc t
Quan h trong cuc sng dân s. Vic so sánh lut cho phép hoàn thin s
hiu bit v lut nc ngoài và điu đó có ích trong vic chun hoá thái
đ c x ca
con ngi trong các quan h dân s và thng mi có yu t nc ngoài. Ví d, hiu
rõ lut ca các nc Hi giáo, nhà đu t Vit Nam s không ngh đn chuyn lp mt
d án đu t xây dng nhà máy ru bia ti mt nc Hi giáo.
Vic so sánh lut cng t ra cn thit cho quá trình chun b t liu, tài liu
phc v
vic xây dng các công c quc t đt c s cho s thng nht thái đ ng
x trong mt lnh vc nào đó. Ví d đin hình là công c Vienne v hp đng mua
bán; công c Berne v quyn tác gi,…
Trong trng hp có xung đt pháp lý, ngi có li ích liên quan hiu rõ lut
nc ngoài s có điu kin bo v quyn li ca mình trong nhng đ
iu kin tt nht
có th đc.
Quan h công. Vic hiu rõ lut t chc, lut hành chính nc ngoài cho phép
viên chc có thái đ giao tip, ng x thích hp trong các mi quan h công: bit đc
trong trng hp nào cn nói chuyn vi ai và nói nh th nào. Vic trao đi gia các
thit ch công cng có th đc thc hin trong nhng điu kin thun li. Vi
c xây
dng các công c liên quan đn chính sách công (ngoi thng, thu,…) cng đc
tr nên d dàng trên c s s hiu bit v lut l ca nhau.
4. Phân loi các nn lut hc
4.1. Li ích và tiêu chí phân loi
Li ích. Vic phân loi các nn lut hc cho phép hình dung s tn ti ca
nhng nhóm h thng pháp lý có nhng đim tng đng c bn, to thành mt
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
4
trng phái phân bit vi các trng phái khác. Vic so sánh lut có th đc thc
hin gia trng phái này và trng phái khác hoc gia h thng lut thuc trng
phái này vi h thng lut thuc trng phái khác.
Tiêu chí. Các tiêu chí phân loi rt đa dng. Có bn nhóm tiêu chí ch yu đc
tha nhn trong lut hc so sánh ca nhiu nc.
- Nhóm tiêu chí gn lin vi quan nim v trt t
xã hi. Trt t xã hi có th
đc xây dng da trên cách nhìn nhn v c s ca lòng tin hoc v v trí ca cá nhân
trong xã hi có t chc. Tu theo c s ca lòng tin có tính cht hay không có tính
cht tôn giáo, có th phân chia các h thng pháp lut thành trng phái tôn giáo hoc
trng phái th tc. Tu theo cá nhân có đc đt v trí trung tâm ca xã hi hay
không, có th phân chia các h thng pháp lut thành lut cá nhân ch ngh
a, lut cng
đng ch ngha hay lut tp th ch ngha.
- Nhóm tiêu chí gn lin vi quan nim v vai trò ca lut. mt s nc, lut
là công c t chc và qun lý xã hi; mt s nc khác, lut li đc coi là công c
ch yu dùng đ trn áp.
- Nhóm tiêu chí gn lin vi quan nim v các ngun ca lut. M
t s h thng
lut da ch yu vào lut vit; mt s h thng lut khác li coi các án l là ngun ch
yu ca lut; có h thng li coi tc l là nn tng ca lut.
- Nhóm tiêu chí gn lin vi cách cu trúc quy phm pháp lut. Các quy phm
có th đc xây dng bng cách tru tng hoá cao đ các gi đnh, quy đnh và, đ
áp dng các quy phm đó, ngi ta phi s dng nhiu phng pháp phân tích lut
vit nhm làm v cu trúc ca quy phm và làm l ra các quy phm n. Th nhng,
các quy phm ca lut vit cng có th đc xây dng mt cách tht c th đ áp dng
trong các trng hp c th thông qua vic s dng phng pháp tam đon lun.
4.2. Ý ngha tng đi ca vic phân loi
Thc ra, các vn đ đc ngi làm lut quan tâm, trên nguyên tc, xut hin
tt c các nc. V li, vt lên tt c nhng khác bit, có mt trt t ph quát da vào
l phi, l công bng. Ch yu là da vào trt t ph quát đó mà ngi làm lut các
nc xây dng hu ht các gii pháp c
a mình. Có th gia ngi làm lut các nc
khác nhau có cách đnh lng khác nhau, chng hn, trong vic xây dng các gii
pháp liên quan đn tui kt hôn, tui thành niên, hình pht dành cho các ti phm hình
s,…; nhng cách đnh tính thì ging nhau trên nguyên tc.
Bi vy, s khác bit gia các h thng lut không mang ý ngha đi lp mà
ch yu th hin tính đa dng ca vn hoá pháp lý và ca vn hoá nói chung. S đ
a
dng ca vn hoá pháp lý có th đc nhìn nhn theo nhiu cách và tng ng vi mi
cách, ngi ta có th xây dng mt h thng phân loi.
V li, ngay trong ni b mt trng phái, các gii pháp c th đc ghi nhn
trong lut ca mi nc cng có th rt khác nhau.
4.3. Cách phân loi truyn thng: lut phng Tây và lut phng ông
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
5
4.3.1. Lut phng Tây
Lut phng Tây bao gm các nn lut pháp đc áp dng ti châu Âu, châu
M (tr Cu ba) và mt s nc ti các lc đa khác nh châu Á (Th Nh K, Li
Bng, Israel, mt phn ca n , Hng Kông), Châu i Dng (Úc và New
Zealand) và phn ln lãnh th Liên bang Nam Phi.
S thng nht ca lut phng Tây. V mt ni dung, gi chung là lut
ph
ng Tây các nn lut pháp da trên mt quan nim đc thù v trt t xã hi và mt
s nguyên tc đc thù thit lp trên c s quan nim đó:
- Nguyên tc tôn vinh vai trò ca cá nhân trong đi sng pháp lý: đc trng
bng vic tha nhn cá nhân là ch th ca quyn và ngha v; pháp nhân, suy cho
cùng, ch là cách nhìn nhn cá nhân-ch th ca lut trong trng hp đc thù. Nói
chung, trong h thng lu
t phng Tây, cá nhân là trung tâm ca lut, là lý l đ lut
tn ti.
- Nguyên tc v tính th tc ca đi sng pháp lý: ch trng thit lp ranh gii
gia sinh hot tôn giáo và; cho phép phi pháp lý hoá các ng x ca nhà chc trách
tôn giáo trong khuôn kh vn hành ca t chc tôn giáo.
- Nguyên tc tôn trng t do cá nhân: to điu kin cho vic thit lp mt h
thng các bin pháp bo v
ca c quan tài phán dành cho cá nhân trong các trng
hp có xung đt pháp lý gia cá nhân và Nhà nc
S phân cc ca lut phng Tây: lut la tinh và lut Anh-M. S phân
cc ca lut phng Tây thành hai h thng ln – la tinh và Anh-M - có ngun gc
không phi t s khác bit ý thc h mà t s khác bit trong vic xây dng và s
dng các công c k thut đ m x, mô t đi t
ng ca lut.
Lut la tinh, đc hiu là lut ca các nc Châu Âu và Châu M la tinh. Các
nc theo lut la tinh chu nh hng sâu sc ca lut La Mã. Lut ca các nc này
đc trng bi các khái nim tru tng và vic xây dng các quy tc tng quát, bi
vic coi trng lut vit so vi các ngun khác ca lut cng nh bi vic phân bit lut
ni dung và lut t t
ng. Trong các nc theo lut la tinh, ngi ta thng tha nhn
s tn ti ca lut t nhiên, tc là các quy tc có giá tr ph quát, gi là l phi, l công
bng. V hình thc, lut la tinh thng đc cha đng trong các b lut.
Lut Anh-M, là lut ca Anh, Ireland, M, Canada và New Zealand. Lut
các nc này da ch yu vào các quy tc đc rút ra t quá trình xét x các v án.
Các quy tc này có tính c
th rt cao và, trong nhiu trng hp, là s pha trn gia
lut ni dung và lut t tng. Có th nhn thy rng các nc theo trng phái Anh-
M là các nc nói ting Anh. H thng thut ng pháp lý đc xây dng trong khuôn
kh mt nn vn hoá pháp lý đc thù, bi vy, rt khó dch ra các ngôn ng khác.
Tính đa dng ca lut la tinh và lut Anh-M. Các trng phái la tinh và
Anh-M không phi là t
p hp các h thng pháp lut đng nht.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
6
Trng phái la tinh có các đi din tiêu biu là các nc Tây Âu, Bc Âu, Nga
và M la tinh. Các nc Tây Âu đáng chú ý nht là Pháp, c, Tây Ban Nha. Các
nc Bc Âu đáng chú ý nht là Thu in, Na Uy, an Mch. Các nc Nga đc
hiu là Nga và các nc thành viên ca Liên Xô c: đây là nhng nc tng sáng lp
ra lut xô vit, nhng, t nhng nm 1990, đã bt đu xây dng h thng pháp lut ca
mình bng cách vn d
ng các khuôn mu lut la tinh. Các nc M la tinh xây dng
h thng pháp lut theo mô hình lut la tinh, nhng chu nh hng lut ca M, nht
là trong các lnh vc công pháp và t tng.
Trng phái Anh-M phát nguyên t Anh và phát trin các nc nói ting
Anh. Trng phái này có các biu tng chung, nh ch đnh trust và h thng t
pháp. Tr Anh, các nc khác đang có xu hng phát trin lut vit di hình thc các
b lu
t.
S tng đng gia lut la tinh và lut Anh-M. Nhng đim tng đng
gia lut la tinh và lut Anh-M là kt qu s gp g và giao thoa gia các nn vn
hoá có cùng trình đ phát trin k thut.
V ngun ca lut, các nc theo vn hoá pháp lý la tinh dành cho án l mt v
trí ngày càng quan trng. Trong khi đó, các nc theo vn hoá pháp lý Anh-M ngày
càng có xu hng pháp đin hoá pháp lut c
a mình.
V ni dung, các nc theo vn hoá pháp lý Anh-M bt đu dung np các khái
nim ca lut la tinh, nht là trong lnh vc s hu và hp đng. V phn mình, các
nc theo vn hoá pháp lý la tinh có xu hng vn dng các thành tu ca lut Anh-
M trong lnh vc thng mi đ hoàn thin h thng pháp lut thng mi ca mình.
Thm chí, mt s nc đã xây dng m
t h thng pháp lut hn hp da trên
s kt hp các thành tu ca hai nn vn hoá pháp lý. Ví d đin hình là Canada,
Scotland.
4.3.2. Lut phng ông
Gi chung là lut phng ông các nn lut pháp không đc xp vào nhóm
lut phng Tây, bao gm lut châu Phi và lut châu Á.
Các lut truyn thng.
̌ Vào thi c, lut ca các nc châu Phi đc xây dng da vào ý tng đoàn
kt: đoàn kt gia đình, làng xã, b tc. Cá nhân không có vai trò gì đc bit trong đi
sng pháp lý: các quyn và ngha v trên nguyên tc mang tính gia đình, cng đng
hoc tp th. V hình thc, lut ch yu là lut tc l; khái nim lut vit hu nh
không tn ti.
̌ các nc Hi giáo, lut đc rút ra t kinh Coran và t các truyn thng liên
quan đn cuc sng ca ng tiên tri, đc các giáo s ghi nhn. Bi vy, lut có
ngun gc ch yu t các hc thuyt ca các giáo s, ch không phi t ý chí ca nhà
chc trách. Các nguyên tc ca lut da vào tôn giáo và do đó có tính n đnh cao: bt
bình đng nam n, cm cho vay nng lãi, cm ung r
u, ch đ đa thê,…. Lut Hi
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
7
giáo phát trin ch yu da vào các phng pháp bin lun tng t pháp lut và bin
lun theo trng hp đc thù; các khái nim khá tru tng nhng li khó din dch.
̌ Lut Hindou bao gm các tc l ca cng đng Hindou và các tín điu ca đo
Hindou. Lut Hindou coi trng s khoan dung và các bn phn ca mi thành viên
cng đng đi vi gia đình cng nh đi vi xã hi. Thm nhun tín ngng Hindou
đc trng bng lý thuyt luân hi, lut Hindou dy cho thành viên cách ng x phù
hp vi đng cp ca mình: ng x tt trong ki
p này, thành viên s có c hi đc
đa lên đng cp cao hn trong kip sau.
̌ Lut ca các nc châu Á Vin ông thm nhun t tng Khng- Mnh
- Nguyên tc tôn vinh vai trò ca gia đình: trong quan nim truyn thng, gia
đình, ch không phi cá nhân, là ch th ca lut. góc nhìn ca lut hc phng
Tây, có th tha nhn rng gia đình trong lut c ca các nc Vin ông là ch s
hu các tài sn t và là ngi có các quyn và ngha v
tài sn trong quan h vi Nhà
nc và vi các gia đình khác. Trong quá trình thc hin các quyn và ngha v ca
ch th, gia đình hoá thân vào mt cá nhân gi là ch gia đình.
- Nguyên tc trung dung: ch trng rng s cân bng là mc tiêu cao nht ca
xã hi; bi vy, con ngi phi hành đng nh th nào đ bn thân mình đt đc điu
đó và góp phn đa xã hi đn mc tiêu
đó. Ch ngha trung dung lên án các hành
đng cc đoan, thái quá, đ cao vai trò ca vic hoà gii, tha nhn quyn hn rng rãi
ca ch gia đình và tôn ti trt t gia đình, xã hi.
Lut hin đi. Trong th k 20, Châu Phi và Châu Á chu tác đng rt mnh
ca các trào lu t tng có ngun gc t phng Tây và đã thay đi mt cách sâu
sc. Lut ca các nc Á Phi cng th
.
̌ Lut đng đi ca các nc Châu Phi vn da vào tc l, nht là trong lnh
vc s hu đt đai và quan h gia đình, nhng chu nh hng mnh ca lut phng
Tây trong các lnh vc kinh t, quan h xã hi trong cuc sng th dân và t chc, vn
hành ca b máy hành chính. Lut phng Tây tác đng vào có th là lut latinh hoc
lut Anh-M tu theo n
c hu quan tng là thuc đa ca mt nc châu Âu đi lc
hay ca Anh.
̌ Lut n đ hin đi là s pha trn gia các giá tr ca vn hoá pháp lý Hindou
truyn thng, các tín điu ca đo Hi và các thành tu ca lut Anh-M. Các truyn
thng c vn tip tc có ch đng trong lnh vc gia đình và s hu đt đai trong nông
nghip; lut Anh-M thng tr đi sng kinh t, t chc b máy nhà n
c, h thng
hành chính và h thng t pháp.
̌ Hu ht các nc Vin đông, trong quá trình hin đi hoá h thng pháp lut
ca mình, đu chu nh hng lut ca c; riêng Vit Nam, mt thuc đa c ca
Pháp đã tip nhn các thành tu trong lut ca Pháp. Sau chin tranh th gii ln th
II, vn hoá pháp lý Anh-M du nhp trong khuôn kh chng trình tái thit sau chin
tranh. Nht, Hàn Quc là nhng nc tiêu biu cho trào lu hi
n đi hoá pháp lut
theo mô hình Anh-M.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
8
Các nc theo ch đ XHCN, nh Trung Quc, Vit Nam còn chu nh hng
mnh m ca lut xô vit trong thi k đu sau chin tranh th gii ln th II. n thi
k hi nhp, m ca, các nc này tip nhn lut phng Tây, đc bit trong vic hin
đi hoá pháp lut dân s và thng mi. Vic áp dng chính sách kinh t th trng
c
ng to điu kin cho s xut hin tr li ca các đn v kinh t gia đình và điu đó,
đn lt mình, đt c s kinh t cho vic khôi phc các giá tr truyn thng trong lnh
vc gia đình. Pháp lut gia đình hin đi ca Trung Quc và Vit Nam, bi vy, li
mang du n ca tc l và ca t tng Kh
ng Mnh.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
9
Chng 2
Các h thng pháp lut tiêu biu trên th gii
1. H thng tiêu biu do tm nh hng đi vi lut ca các nc khác trên
th gii
1.1. Lut ca Pháp
Trong chng mc nào đó, có th tha nhn rng lut ca Pháp là s kt hp
gia lut La mã, lut germanique, lut giáo hi và s sáng to ca các nhà lut hc (mà
tiêu biu là Beaumanoir, Domat và Pothier).
1.1.1. Lch s hình thành và phát trin
Lut tc l và lut vit. Thi Trung c, các x min Bc nc Pháp đc gi
là các x theo lut tc l, chu
nh hng ca lut germanique; các x min Nam đc
gi là các x theo lut vit, chu nh hng ca lut La mã.
Sau Cách mng t sn (1789), lut ca Pháp đi vào l trình thng nht. Cách
mng t sn đã th tiêu h thng t pháp c xa, h thng pháp lut phong kin, đng
thi thit lp các nguyên tc c bn ca nn pháp lu
t mi: tha nhn và tôn trng các
quyn t do ca công dân trong khuôn kh pháp lut, tha nhn nguyên tc bình đng
ca mi công dân trc pháp lut,… Các b lut ra đi đánh du nhng đim son ca
thi k này.
Cho đn trc th chin th hai, lut không ngng đc hoàn thin c v
phng din lut vit, án l và hc thuyt. Các ngành lut l
n lt ra đi và lut dân s
đc tha nhn là lut chung ca h thng lut t. Sau th chin th hai, bên cnh vic
hoàn thin h thng lut công trên c s Hin pháp 1958, ngi Pháp tip tc phát
trin lut t. Mt s ngành lut mi, phù hp vi yêu cu ca cuc sng pháp lý hin
đi, xut hin và không ngng phát huy vai trò ca mình, nh lut c
nh tranh, lut bo
v ngi tiêu dùng, lut môi trng, lut bt đng sn,…
V hình thc pháp lut, lut ca Pháp thuc trng phái tôn trng lut vit. T
sau cách mng t sn, vai trò ca tc l ngày càng thu hp li. Án l đc coi là mt
ngun ca lut nhng không phi là mt ngun đc lp: thm phán có chc nng làm
rõ ni dung lut vit thông qua vi
c áp dng các phng pháp phân tích lut, ch
không có quyn to ra các quy tc đc lp vi lut vit.
1.1.2. Lut t
Lut dân s. Lut dân s Pháp gii quyt bn vn đ ln: 1. Các ch th ca
lut là ai? 2. Các ch th ca lut có nhng quyn gì? 3. Các quyn ch th đc xác
lp và thc hin nh th nào? 4. Các bin pháp bo đm đi v
i vic thc hin quyn
ch th là nhng bin pháp gì? Lut dân s còn đc gi là lut chung ca h thng
lut t, ngha là lut đc áp dng trong tt c các trng hp không có quy đnh
ngc li trong các lut riêng.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
10
Lut tài sn ca Pháp chu nh hng ca lut La mã; nhng nhng ch đnh
đc đáo nht trong lut tài sn La mã, nh tài sn u thác (fiducie), đi nhim qun tr
(fideicommis), li không đc ngi Pháp tip nhn. Ngi Pháp tha nhn quyn s
hu là tuyt đi và đc quyn, theo kiu La mã, đng thi chp nhn các quan nim v
quyn đi v
t và quyn đi nhân. Các tài sn đc phân thành hai loi - đng sn và
bt đng sn. Ch đ đng ký bt đng sn đc t chc tt, nhng vic đng ký ch
có hiu lc đi kháng vi ngi th ba ch không chng minh đc quyn s hu.
Lut ngha v ca Pháp bao gm hai phn: phn lý thuyt chung và lut v các
hp đng thông d
ng. Lý thuyt chung li đc chia thành hai phn ln: lut hp đng
và lut trách nhim dân s. Lut hp đng cng chu nh hng lut La mã, đng thi
có nhng nét đc trng; mt trong nhng nét đc trng đáng chú ý là lý thuyt v
nguyên nhân ca ngha v kt c. Trách nhim dân s đc quy kt, trên nguyên tc,
do li (BLDS iu 1382); nhng trách nhim dân s không do l
i cng đc tha
nhn. Lut v các hp đng thông dng có các ht nhân là hp đng mua bán, hp
đng cho thuê và hp đng dch v.
Lut thng mi. Lut thng mi là môt ngành ca lut t bao gm các quy
tc chi phi hot đng ngh nghip ca thng nhân, đc hiu là nhng ngi mua
đi bán li, cung ng dch v và sn xut công nghip. Lu
t ca Pháp có nhng khái
nim rt đc thù nh hành vi thng mi, sn nghip thng mi.
Các mô hình công ty ch yu đc xây dng trong lut ca Pháp bao gm:
công ty dân s, công ty c phn, công ty trách nhim hu hn, công ty hp danh, công
ty cp vn đn gin, công ty cp vn chia c phn, công ty d phn. Tr công ty d
phn, tt c các công ty đu có t cách pháp nhân.
1.1.3. Lut công
Lut hin pháp
. Nhà nc Pháp theo ch đ cng hoà, đc t chc theo đúng
các nguyên tc ca lý thuyt phân quyn. C quan lp pháp bao gm Quc hi và
Thng vin. B máy hành pháp gm có Tng thng và Chính ph: đng đu Chính
ph là Th tng do Tng thng b nhim; Chính ph có các quyn hn rng rãi trong
đi ni, còn Tng thng có các quyn hn rng rãi trong đi ngoi. ng đu h
thng
t pháp là Toà phá án. Bên cnh h thng tài phán t pháp còn có h thng tài phán
hành chính, do Hi đng nhà nc đng đu. Vic kim tra tính hp hin ca các đo
lut đc thc hin bi Hi đng bo hin, đc lp vi tt c các thit ch quyn lc.
Lut hành chính. H thng hành chính đc t chc và vn hành theo nguyên
tc phi tp trung hoá và tn quy
n. Các thit ch đa phng, bao gm vùng, tnh, qun
( các thành ph ln) và xã đc trao các quyn hn rng rãi đ qun lý dân c theo
lãnh th. Ngi công chc đc tuyn dng trên nguyên tc thông qua các k thi
tuyn; h đc hng các ch đ đãi ng dành cho công chc nhà nc và thc hin
công vic theo lnh ca cp trên. Công chc vi phm quy ch công v có th b x
lý
k lut. Các hành vi ca công chc trong khuôn kh công v có th b phn bác trc
toà án hành chính.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
11
H thng t pháp. Nguyên tc phân quyn không cho phép các toà án t pháp
phán xét các hành vi hành chính. Do vy, h thng toà án hành chính đc thành lp,
phân bit vi h thng toà án t pháp. Toà án hành chính có ba cp: s thm, phúc
thm và hi đng nhà nc. Toà án hành chính có thm quyn xét x các v án hành
chính và thm tra tính hp pháp ca các vn bn lp quy.
Toà án t pháp đc phân thành nhóm: toà án xét x v ni dung và toà phá án.
Toà án xét x v ni dung li phân thành các toà án hình s và toà án dân s. Toà án
hình s bao g
m toà vi cnh, toà tiu hình toà đi hình, toà án quân s. Toà án dân s
bao gm các toà đ nht cp và toà phúc thm. Toà phá án không phi là là cp xét x
v ni dung mà ch đánh giá cht lng áp dng pháp lut ca các bn án ca toà cp
di.
1.2. Lut ca c
1.2.1. Lch s hình thành và phát trin
Nhà nc. quc La mã thn thánh ca dân tc c đc thành lp vào nm
962, do hoàng đ đng đu và cai qu
n, bao gm mt vùng lãnh th rng ln. n
nm 1250, đ quc suy yu, các công quc hình thành và dn dn thay th các thit
ch ca đ quc; nhng công quc mnh nht chuyn thành các nhà nc, nht là sau
khi có các hip c Wesphalie (1648). quc La mã thn thánh chính thc cáo
chung vào nm 1806; các cuc chinh phc ca Napoléon làm bin mt các công quc
nh bé, dn đn vic hình thành Liên bang c vào nm 1816. Liên bang c thng
nh
t chính thc đc thành lp vào nm 1871 do nhng n lc ca Bismarck. Sau
chin tranh th gii th II, nc c đc chia thành Cng hoà liên bang c và
Cng hoà dân ch c. n nm 1990, Cng hoà dân ch c t nguyn gia nhp
vào Cng hoà liên bang c.
Pháp lut. Lut ca c theo truyn thng la tinh. Vic tip nhn lut La mã
din ra t th k XIV thông qua vic ging d
y lut ti các trng đi hc. n thi k
ca các nhà nc liên bang, xut hin hc thuyt v lut t nhiên, đc trng bi tính
duy lý và tính cá nhân ch ngha. Di nh hng ca hc thuyt này, các nhà nc
mnh tin hành xây dng các b lut, nh Bavaria, Áo. u th k XIX, có nhiu ý
kin đ xut vic thng nht lut pháp ca
c đ chng li nhng nh hng ca
BLDS Napoléon; tuy nhiên, các n lc nhm hin thc hoá ý kin này đã tht bi. Mãi
cho đn khi Bismarck thng nht nc c, các ý tng này mi đc khôi phc và
đã đt c s cho vic xây dng B lut dân s c ni ting cùng vi các b lut
khác.
1.2.2. Lut t
Lut dân s. B lut dân s
c đc ban hành nm 1896, có hiu lc nm
1900, sau BLDS Napoléon đn gn mt th k. Song, tm nh hng ca B lut này
có v rng, sâu và bn vng các nc châu Á, đc bit là Trung Quc và Nht.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
12
Quyn s hu và các quyn đi vt đc xây dng theo các quan nim la tinh.
S chim hu da vào hc thuyt ca Iherring và do đó, có phm vi áp dng rng hn
s chim hu trong lut ca Pháp.
Ch đ đng ký bt đng sn đc t chc rt cht ch. Vic lp và gi s đa
b (grundbuch) đc giao cho toà án hoc các vn phòng công chng nhà n
c. Vic
đng ký mt quyn đi vt bt đng sn vào s đa b có tác dng thit lp bng chng
chính thc v s tn ti ca quyn đó. Ngi nào cho rng vic đng ký quyn đó là
không có cn c thì phi chng minh điu mình nói.
Lut hp đng cng chu nh hng ca lut La mã và có nhng nét tng
đng vi lut ca Pháp. Tuy nhiên, ngi c không có khái nim nguyên nhân ca
ngha v kt c. Lut cm mt s điu khon có tác dng to ra tình trng mt cân
đi nghiêm trng v quyn và ngha v ca các bên trong hp đng, đc bit trong
trng hp ngi v trí bt li là ngi tiêu dùng.
Lut v trách nhim dân s ngoài hp đng tha nh
n ba nhóm trách nhim:
trách nhim do hành vi ca con ngi; trách nhim do li đc suy đoán và trách
nhim do ri ro. Riêng ch đ trách nhim do ri ro đã đi qua mt l trình hoàn thin
và nay tr thành mt ch đ trách nhim phc tp, đc áp dng trong nhiu lnh vc:
giao thông đng b, v sinh thc phm, bo v môi trng,…
Lut thng mi. Lut thng mi, đc hi
u là lut t dành cho thng
nhân, đc quy đnh ch yu trong B lut thng mi nm 1897. So vi lut thng
mi Pháp, lut thng mi c có phm vi áp dng rng hn, bi ngi c xác đnh
phm vi này không da vào s tn ti ca hành vi thng mi mà da vào t cách
thng nhân ca mt trong các bên giao dch.
Các công ty đc tha nhn tng t nh
lut ca Pháp. Cn nhn mnh rng
chính ngi c là tác gi ca mô hình công ty trách nhim hu hn. Ngi c
không có khái nim sn nghip thng mi mà có khái nim doanh nghip, đc hiu
là mt tp hp các phng tin vt cht và con ngi mà thng nhân s dng trong
hot đng thng mi. Khái nim doanh nghip rng hn khái nim sn nghip
thng m
i trong lut ca Pháp. Doanh nghip có th đc chuyn nhng.
Lut hình. Khác vi lut ca Pháp, lut ca c ch tha nhn ch th ca ti
phm là cá nhân; còn pháp nhân ch có th b ch tài trn áp trong khuôn kh x lý vi
phm hành chính Do có lut v vi phm hành chính mà lut hình ch ghi nhn hai loi
vi phm: ti đi hình (vergeben) và ti tiu hình (vergehen). Lut tha nhn nguyên
tc trách nhim hình s
cá nhân. Trên nguyên tc, cá nhân chu trách nhim hình s
khi có li trong vic thc hin hành vi vi phm lut hình; tuy nhiên, có trng hp cá
nhân cng phi chu trách nhim hình s, dù không có li, mt khi t ra thiu thn
trng trong c x và ri vào tình trng vi phm pháp lut.
1.2.3. Lut công
Lut công ca c đc trng bi ch đ bo v các quyn c bn và ch đ bo
v các quyn ca công dân trong mi quan h vi quyn lc công.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
13
Bo v các quyn c bn. Các quyn c bn bao gm các quyn t do ch yu
(t do hành đng, t do t tng, t do tôn giáo, t do báo chí,…), nguyên tc bình
đng, quyn đc hng s bo đm tài phán đi vi vic tôn trng các quyn t do
c bn và nguyên tc bình đng. Các quyn này đc ghi nhn trong hin pháp và
đc bo đm bng mt h th
ng t pháp rt hu hiu. c bit, lut ca c cho
phép công dân kin ra toà án đ vô hiu hoá mt đo lut đc cho là vi phm các quy
đnh ca hin pháp liên quan đn các quyn ca công dân.
Bo v công dân. Ch đ bo v công dân trong mi quan h vi quyn lc
công đc xây dng rt cht ch. Nó cho phép công dân tin hành các v án nhm vô
hiu hoá các quyt đnh hành chính bt hp l
ca chính quyn, cng nh yêu cu bi
thng thit hi do hot đng ca chính quyn gây ra.
Vic kin chng li các quyt đnh hành chính bt hp l đc thc hin trc
các toà án hành chính, bao gm hai loi: kin do là nn nhân ca mt quyt đnh đã
ban hành; kin do là nn nhân ca vic t chi ban hành mt quyt đnh đc yêu cu.
Trc khi ki
n ti toà án hành chính, công dân phi khiu ni đn cp trên ca c quan
hành chính b kin và ch khi nào vic khiu ni tht bi, vic kin mi đc th lý.
Vic kin bi thng thit hi đc d kin trong ba trng hp: quy trách
nhim ca Nhà nc do li ca ngi tha hành; quy trách nhim ca Nhà nc do đ
ra các bin pháp qun lý gây phng hi đn s
hu t nhân; quy trách nhim ca Nhà
nc do đ ra các bin pháp có tác dng to ra tình trng bt bình đng gia công dân
trong vic gánh vác các ngha v công ích. Trong c ba trng hp, toà án dân s là c
quan có thm quyn xét x.
1.3. Lut ca Anh
1.3.1. Lch s phát trin
Mi ngi đu nói rng nm khai sinh lut ca Anh là nm 1066, nm mà
Guillaume Ngi Chinh Phc, Qun công Normandie, thit lp vng quyn trên lãnh
th
Anh.
1.3.1.1. Common law
Lut chung ca vng quc. Các vua Anh giao cho các thm phán quyn
thay mt mình xét x các v tranh chp xy ra trên lãnh th. Trong quá trình gii quyt
các tranh chp y, các thm phán xây dng h thng án l thng nht trên toàn lãnh th
Anh. H thng án l này cnh tranh mnh m vi các lut l vn đc tha nhn bi
các toà án đa phng truyn thng tn ti t trc khi v
ng quyn đc thit lp,
bao gm toà án bình dân (áp dng tc l) và toà án ca lãnh chúa (áp dng lut phong
kin). V ni dung, các quy tc án l pha trn lut ni dung và lut th tc; v hình
thc, các quy tc đc ghi nhn thành các tp án l, vit bng ting Pháp normand và
đc dùng đ ging dy các trng lut. n th k XIII, các án l tr nên n đnh
và to thành khuôn mu mà các th
m phán phi da vào đ xét x các v vic tng
t.
1.3.1.2. Equity
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
14
Lut đi trng ca common law. Dù đc phát trin qua nhiu th k,
common law không bo đm đc vic xây dng các gii pháp tho đáng đi vi con
ngi trong tt c các trng hp. V li, hình thành trong các tình hung thc t,
common law mang tính v vic cao và do đó có nhiu s h. Trong điu kin nhà vua
vn gi cho mình quyn phán xét ngay c sau khi đã y thác quyn này cho các thm
phán, ngi dân, trong tr
ng hp xét thy các phán quyt ca toà án common law là
không tho đáng, có quyn kêu nài đn tn nhà vua.
Thot tiên, khi đc ngi dân kêu nài v nhng phán quyt bt công ca toà
án common law, nhà vua trc tip th lý và gii quyt. Th nhng, càng v sau, các
khiu ni ca ngi dân càng nhiu, nhà vua giao quyn gii quyt cho Chng n,
cng s viên thân cn ca mình. Trong quá trình gii quyt các khiu ni, Chng n,
xây dng các quy t
c có tính cht khc phc các nhc đim ca common law. Tp
hp các quy tc này to thành mt h thng lut gi là Equity.
Vào na cui th k XV, cuc chin tranh kéo dài gia vua Henri V và
Edouard d’York, còn gi là cuc chin tranh hai hoa hng, đã làm tê lit quyn lc
ca nhà vua. Trong bi cnh y, Chng n khng đnh quyn hn ca mình và, theo
s u nhim ca Hi đ
ng Nhà Vua, th lý và gii quyt kin cáo ca ngi dân nh
mt thm phán đc lp. Th là Equity, thay vì vn là mt tp hp các gii pháp thu
tình đt lý cho các vn đ phát sinh trong tng trng hp đc thù, tr thành mt h
thng lut đc lp b sung cho common law, thm chí tr thành đi trng ca common
law, bi các gii pháp hình thành trong khuôn kh đó chu nh hng đc bit ca lu
t
La mã và lut giáo hi.
S tn ti song song ca common law và equity. S gia tng các vic kin ti
toà chng n to điu kin cho s phát trin equity thành mt h thng lut đi trng
ca common law. Thot tiên, nhà vua có thiên hng ng h equity, bi đó là h thng
lut đc xây dng di danh ngha ca vua. Th nhng v sau, nhà vua li thit lp
thêm m
t h thng tài phán mi đ xét x các tranh chp đc cho là quan trng nht,
bao gm các vic hình s và các vic hành chính. H thng tài phán mi này dn đn
mt cuc khng hong t pháp nghiêm trng, do ngi dân cho rng nó có tác dng
thit lp s đc tài ca nhà vua và ngn cn vic dân chúng th hng các bin pháp
bo đm t pháp da vào common law. H thng này b hu b vào th
k XVII. Vy
là ch còn li common law và equity.
Các thm phán common law và equity hoàn toàn đc lp vi nhau. Tuy nhiên,
gia common law và equity có nhiu đim tng đng. V phng pháp áp dng pháp
lut, c hai h thng xét x đu có xu hng hn ch vic to ra các quy tc mi và, t
th k XVII, da ch yu vào các tin l. V th tc áp dng, hai h thng cng tng
đng, nh
t là t khi các thm phán có xu hng tách bit các quy đnh v ni dung và
quy đnh v th tc. c bit, sau khi có các lut 1873 và 1875, các h thng xét x
theo common law và equity đã đc hp nht trong khuôn kh mt h thng t pháp
duy nht, dù hai trình t xét x đc lp vn đc duy trì.
1.3.1.3. Lut vit
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
15
Các đo lut có ngun gc t ngh vin. T th k XVII, lut có vai trò càng
lúc càng quan trng và can thip vào nhiu lnh vc: hôn nhân, bt đng sn, hp đng
mua bán,…. Lut thm chí có th chng li c hin pháp mà, theo truyn thng Anh,
có ngun gc t tc l. Lut có giá tr cao hn common law và equity; tuy nhiên,
ngi làm lut thng ch dng li vic cng c
, hoàn thin common law và equity,
thay vì chng li các h thng lut này.
Các vn bn quy phm khác. Ngh vin có th u thác quyn lp pháp cho
các b trng. Ngh vin cng có th đa vào lut quc gia các quy tc trong các công
c quc t hoc trong lut Châu Âu.
1.3.2. Lut t
Lut dân s. Lut dân s ca Anh không xây dng lý thuyt chung v ngha v
nh trong lut ca Pháp, bi ng
i Anh phân bit hai chuyên ngành lut: lut v hành
vi trái pháp lut và lut hp đng.
Lut v hành vi trái pháp lut là c s ca trách nhim pháp lý trong cuc sng
dân s ngoài hp đng. T tng ch đo theo truyn thng là ngi nào có hành vi
xâm phm mt quyn hoc trái vi đo đc thì phi chu trách nhim; tuy nhiên, h
thng trách nhim dân s hin đi li da vào khái nim tc trách, đ
c hiu là s vi
phm đi vi ngha v c x thn trng, đúng mc trong xã hi công dân. .
Lut hp đng gm các quy tc phi phi quan h kt c. Có hai loi hp đng:
hp đng có đóng du và hp đng đn gin. Hp đng có đóng du là hp đng vit,
có ch ký ca các bên và đc đóng du niêm; hp đng
đn gin không phi là hp
đng vit. Mt trong nhng điu kin c bn đ hp đng đn gin có giá tr là s tn
ti ca vt đánh đi (consideration). Trong trng hp mt bên vi phm hp đng, bên
kia có quyn yêu cu bi thng thit hi hoc yêu cu thc hin đúng hp đng.
Lut tài sn ca Anh rt
đc thù. Ngi Anh không phân bit gia quyn đi
vt và quyn đi nhân. Tha nhn s tn ti ca quyn s hu theo ngha ca lut la
tinh, ngi Anh đng thi cng tha nhn s tn ti cùng mt lúc ca nhiu quyn
khác đi vi cùng mt tài sn. c bit, trust, mt ch đnh có ngun gc t equity, có
th đc coi là bi
u tng ca lut tài sn ca Anh: nó cho phép áp đt đi vi mt
ngi có quyn ca ch s hu theo common law, các ngha v ca mt ngi qun lý
tài sn ca mt ngi khác.
Lut t tng dân s. Lut t tng dân s Anh đc trng bi hai tính cht đc
bit ca th tc: vn đáp và cáo buc. V kin bt
đu bng vic nguyên đn xin mt
trát đòi b đn ra toà án. Nu b đn tuyên b phn bác, lut s ca nguyên đn s gi
bn gii trình các yêu sách và lut s ca b đn s gi bn bào cha. Sau đó c hai
bên s yêu cu th ký toà án xem xét s b các lý l ca hai bên. Th ký thm chí có
th t mình xét x nu lý l ca bên b đ
n quá yu và cho phép x ngay theo hng
có li cho nguyên đn mà không s sai hoc nu các bên có yêu cu th ký x. Nu v
kiên quá phc tp, thì th ký toà s n đnh ngày xét x v án.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
16
Vic xét x đc thc hin ti toà cp cao trc mt thm phán và các đi lut
s ca hai bên (có th có thêm lut s t vn h tr). Vic tranh tng do lut s ca
các bên tin hành, thm phán ch ngi nghe, thm chí không đt câu hi, tr các trng
hp thy cn có chng c b sung. Thm phán tuyên án theo kt qu đánh giá ca
mình v cht l
ng ca lý l ca mi bên.
1.3.3. Lut công
Lut hành chính. Theo truyn thng, ngi công chc Anh trên nguyên tc
đc đi x không khác ngi dân thng: tr mt s trng hp đc bit, ngi công
chc, trong quá trình thc hin chc v, chu s chi phi ca cùng mt h thng chun
mc nh dân thng. Bi vy, các hành vi ca ngi công chc có th b
công dân
phn bác v mt t pháp theo cùng mt cách nh công dân bình thng, ngha là trc
toà án thng lut, tr mt s trng hp ngoi l đc đa ra xem xét ti toà án hành
chính.
Vic kim tra t pháp đi vi hot đng ca chính quyn cng do toà án thng
lut thc hin. Tuy nhiên, mt s quy tc riêng v t tng và c v ni dung có th
đc áp dng
đi vi loi vic này. Ngi nào có ý đnh kin nhà chc trách hành
chính có th tin hành các v kin đc bit đc d kin riêng đ xét x các hành vi
ca ngi nhân danh quyn lc công. Cn c đ kin là s vi phm ca c quan hành
chính đi vi ngha v không lm quyn và ngha v tôn trng công lý, l phi t
nhiên.
Hê thng t pháp. H thng t
pháp Anh, nh đã bit, đc trng bi s thng
nht: t nhân và c quan nhà nc đu chu s chi phi ca cùng mt h thng tài
phán.
Các nhân vt chính trong h thng t pháp bao gm các lut s t vn
(solicitors), đi lut s (barristers) và thm phán. Lut s t vn là các lut gia đa chc
nng: h son tho các vn kin pháp lý; bin h
ti các toà cp di và thc hin các
hành vi t tng s khi ti các toà cp trên; t nm 1990, h có quyn bin h ti các
toà cp trên. i lut s là các lut gia chuyên ngành, có quyn bin h ti các toà cp
trên.
H thng toà án chia thành hai bc: toà án cp di và toà án cp trên. Toà án
ti cao là mt thit ch mi.
Toà án cp di bao gm toà hoà gii và toà qun. Toà hoà gii có các thm
phán hoà gi
i đc la chn trong s các công dân có uy tín và đc chng n b
nhim sut đi. Thm phán hoà gii không phi là các lut gia, nhng đc s h tr
ca các lut gia trong quá trình thc hin nhim v. Ti các khu dân c tp trung, các
thm phán hoà gii đc thay th bng các quan toà đc tr thù lao theo v vic:
nhng ngi này đc la chn trong s lut s t vn và
đi lut s có kinh nghim
và đc nhà vua b nhim sut đi theo đ ngh ca Chng n. Các toà hoà gii có
chc nng xét x các v kin trong lnh vc gia đình hoc hành chính; các v án hình
s ít nghiêm trng có mc án d kin không quá 6 tháng tù.
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
17
Toà án qun có các thm phán qun ht và thm phán qun. Thm phán qun
ht có quyn tài phán trong phm vi nhiu thành ph thuc cùng mt qun ht. Nhân
vt này đc la chn trong s các đi lut s có kinh nghim và đc vng quyn
b nhim sut đi theo đ ngh ca Chng n. Thm phán qun, v phn mình, là
nhân vt thay th các th ký toà trc đây; song, khác vi ng
i tin nhim, h đc
giao chc nng t pháp rõ ràng; h đc b nhim trong s nhng ngi có quyn
bin h trc các toà án cp di. V thm quyn, toà án qun là cp xét x thng
lut và có quyn xét x các v vic liên quan đn tài sn có giá tr không quá 50.000
hoc 30.000 livres.
Toà án cp trên bao gm toà cp cao, toà ca vng quyn và toà phúc thm.
Toà án cp cao có các thm phán đc l
a chn trong s các đi lut s và lut s t
vn có kinh nghim và đc vng quyn b nhim theo đ ngh ca chng n. Toà
cp trên có thm quyn s thm đi vi tt c các vic dân s và hành chính; nó cng
có thm quyn phúc thm có gii hn đi vi mt s vic dân s và hình s.
Toà ca vng quyn là toà chuyên v hình s
, gm các thm phán vn thuc
v toà cp cao hoc các thm phán bán thi gian đc la chn trong các lut s t
vn và đi lut s có kinh nghim và đc b nhim sut đi. Các toà ca vng
quyn có s h tr ca mt hi đng bi thm 12 ngi.
Toà phúc thm gm có toà dân s và toà hình s, có chc nng phúc thm các
v án hình s và dân s
ca toà qun và toà cp cao.
Toà án ti cao đc thành lp t nm 2005, đm nhn chc nng tài phán ti
cao thay cho Vin quý tc. Toà án ti cao gm có 12 thm phán. Hin 12 ngi này
vn là các thành viên ca Vin quý tc. Trong tng lai, h s đc lc chn trong s
các đi lut s có kinh nghim nht và đc b nhim sut đi bi mt u ban đc lp
và theo mt th
tc phc tp đc xác đnh ti lut nm 2005. Toà án ti cao có thm
quyn phúc thm các v án dân s và hành chính ca toà án cp trên ca toàn vng
quc liên hip; phúc thm các v án hình s tuyên ti các toà cp trên ca Anh và Bc
Ireland; có quyn gii quyt các tranh chp v phân b quyn hn gia vng quc
liên hip và các thành viên (quyn trc đây thuc v hi đng t pháp c
a N
hoàng).
2. H thng tiêu biu do sc mnh kinh t ca nc đi din
2.1. Lut ca M
2.1.1 Lch s hình thành
Thi k đu. Vn là thuc đa ca Anh, Lut ca M thc s là mt dòng ca
trng phái anglo-saxon. Vic M giành đc lp không h có nh hng đi vi vic
tip tc duy trì và phát trin common law, tr trng hp ca Bang Louisiana. Tuy
nhiên, t nm 1820, nhiu tiu bang ca M có xu hng ghi nhn các quy tc ca
common law thành các b lut. Cuc chin tranh Nam-Bc (1861-1865) kt thúc vi
thng li ca chính quyn liên bang đi vi các tiu bang min nam, ch trng duy
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
18
trì ch đ nô l, to điu kin cho vic khng đnh các nguyên tc bình đng và tôn
trng quyn con ngi.
Thi k hin đi. Các tiu bang có quyn hn rng rãi trong vic xây dng h
thng pháp lut riêng ca bang mình, bên cnh h thng pháp lut liên bang. Tuy
nhiên, các tiu bang cng c gng làm th nào đ tránh s xung đt lut l gia các
tiu bang vi nhau. Nm 1951, các ti
u bang thông qua b lut thng mi thng nht:
đây thc s là lut tiu bang, nhng li mang tm vóc liên bang do tt c các tiu bang
đu nht trí thông qua và áp dng b lut trên lãnh th tiu bang ca mình, tr nhng
quy đnh không phù hp vi các li ích mà tiu bang u tiên bo v.
Nói chung, lut liên bang đc xây dng và hoàn thin vi các lý do ch yu là:
s cn thit ca mt h th
ng pháp lut kinh t thng nht nhm bo đm sc mnh
kinh t ca nc M; mong mun ca chính quyn áp đt mt h thng pháp lut
mang tính xã hi sau thi k khng hong kinh t (1929-1933); mong mun ca chính
quyn liên bang xây dng mt h thng bo v các quyn t do cá nhân theo các
chun mc thng nht.
2.1.2 Lut t
Lut dân s. Lu
t v hành vi trái pháp lut (tort law) to thành mt trong
nhng nét đc trng cho lut ca M. Các hành vi trái pháp lut, trong quan nim
truyn thng, đc xp thành hai nhóm ln: hành vi trái pháp lut ca bn thân và
hành vi trái pháp lut thông qua vai trò ca ngi khác. Các hành vi trái pháp lut ca
bn thân li đc chia thành hai nhóm: hành vi có ch ý và hành vi có tính cht gây
phin hà cho láng ging. Các hành vi trái pháp lut thông qua vai trò ca ngi khác
bao gm ngi làm công n lng và ngi cung ng dch v theo hp đng. Các
hành vi trái pháp lut trong quan ni
m hin đi.
Lut hp đng chu nh hng lut ca Anh, nhng đc hin đi hoá. Ngi
M đã loi b hình thc hp đng có đóng du; th nhng, hp đng vit đc tha
nhn nh là điu kin bt buc đi vi các giao c quan trng. V ni, hp đng
đc giao kt trên c
s s tho thun v vt đánh đi. Các điu kin v nng lc, s
ng thun,…theo lut ca Anh. Hp đng có hiu lc phi đc thi hành đúng; vic vi
phm hp đng có th b ch tài bng các bin pháp buc bi thng thit hi hoc
buc thi hành.
Lut s hu bt đng sn c
a M cng theo truyn thng Anh, ngha là đc
trng bng s tha nhn nhiu quyn cùng mt lúc cho nhiu ngi khác nhau đi vi
cùng mt bt đng sn.
Lut t tng dân s. H thng t tng có ngun gc t Anh, nhng đc hoàn
thin trình đ rt cao và đc trng bi hai yu t: th tc nguyên cáo và h th
ng bi
thm dân s. cp s thm, bi thm đoàn là ngi có quyn thm đnh và phán xét
bng cách tr li nhng câu hi ca thm phán; da vào kt qu tr li đó, thm phán
ra phán quyt ca mình. Thm phán cng có th không ra quyt đnh mà tuyên b bác
b phán xét ca bi thm đoàn và m mt phiên x khác. Th tc phúc thm ch
đc
m nu có s cho phép ca thm phán s thm hoc thm phán phúc thm; cp phúc
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
19
thm không xem xét li giá tr ca các chng c mà ch đánh giá cht lng áp dng
pháp lut ca cp s thm.
2.1. 3. Lut công
T chc b máy nhà nc và h thng bo hin. M là mt nc liên bang.
Thm quyn nhà nc đc phân b gia các tiu bang và liên bang ti hin pháp liên
bang. C liên bang và mi tiu bang đu có b máy lp pháp, hành pháp và t pháp
ca mình. V ph
ng din lp pháp, nhà nc liên bang có quyn thit lp h thng
thu thng nht, quy đnh hot đng thng mi gia các tiu bang, quy đnh các
quyn t do cá nhân quan trng nht và nói chung ban hành các lut có tác dng
Chc nng bo hin do Ti cao pháp vin đm nhn. Th nhng, các toà án,
trong quá trình xét x, có bn phn t chi áp dng mt đo lut, dù là ca liên bang
hay ca tiu bang, m
t khi đo lut y b cho là trái vi hin pháp, đc bit là hin
pháp liên bang. Vic t chi áp dng lut có th b kháng cáo đn Ti cao pháp vin đ
xét x chung thm v tính hp hin ca lut. Bo hin ti cao, Ti cao pháp vin thc
s tr thành c quan có thm quyn gii thích hin pháp và, bng cách đó, áp đt quan
nim ca mình v lut và v quy
n t do.
T chc t pháp. H thng t pháp đc lp vi b máy hành pháp và b máy
lp pháp. Theo đúng truyn thng common law, các thm phán không phi là nhng
quan toà “nhà ngh”, thm chí không nht thit đc la chn trong s các lut gia
chuyên nghip. Quy ch pháp lý ca các thm phán cng không ging nhau: thm
phán liên bang do c quan hành pháp b nhim; thm phán tiu bang do ngh vin tiu
bang hoc thm chí do nhân dân bu ra.
cp tiu bang có thm phán hoà gii, toà án qun và ti cao pháp vin tiu
bang. Thm phán hoà gii x các v tranh chp hành chính và t pháp thông thng;
các toà án qun x s thm các v án; ti cao pháp vin tiu bang x phúc thm.
cp liên bang có các toà án liên bang đc khu, toà phúc thm liên bang và các
toà án đc bit. Toà án liên bang đc khu gii quyt ch yu các vic dân s, đôi khi
cng có các vic hình s; toà phúc thm liên bang phúc thm các v án đã đc x
s
thm cp liên bang; các toà án đc bit đc thành lp ch yu đ giái quyt các v
vic hành chính, nh đòi chính quyn bi thng thit hi, tranh chp liên quan đn
thu, phí hi quan,…
Vic phân đnh thm quyn gia toà án tiu bang và toà án liên bang đc gii
quyt trên nguyên tc nh sau: toà án tiu bang đc quyn xét x các vic dân s chi
phi bi lut tiu bang có liên quan đn các
đng s c trú ti cùng mt tiu bang;
toà án liên bang đc quyn xét x mt s vic chi phi bi lut liên bang, nh vic phá
sn, s hu công nghip, tranh chp hàng hi, đc bit là các v kin chng chính
quyn liên bang. Trong các trng hp khác, các toà án tiu bang và liên bang cùng có
thm quyn.
2.2. Lut ca Trung Quc
2.2.1. Lch s hình thành
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
20
Trung Quc c đi và phong kin. Trong quan nim c xa, lut đc hiu là
các quy tc dùng đ x pht, đ trn áp. Cuc sng bình thng ca con ngi không
da vào lut mà da vào các nghi l hình thành trong khuôn kh các hc thuyt ca
Khng t và Mnh t. Hoàng đ là ngi nm toàn b quyn lc và thc hin các
quyn ti thng ca mình vi s h
tr ca tng lp nho s quan li đc tuyn trch
qua các k thi. Ngi Trung Quc c xa cng bit xây dng các b lut. Ni ting
nht có l là b lut nhà ng (624), có nh hng đi vi nhiu nc phng ông,
trong đó có Vit Nam.
Thi cn đi, xã hi Trung hoa, di s thng tr ca các vua nhà Thanh, gc
Mãn Châu, hu nh
không bin đng. Trong khi đó, ngi Châu Âu bt đu đn.
Thot tiên h ch giao thng. Th ri vi mt s lý do, h tin hành can thip quân
s, đi đn ch áp đt các hip c bt bình đng. Trc s nhu nhc ca các hoàng
đ nhà Thanh, gii trí thc tin b Trung Quc đã tp hp li đ thúc đy vic canh tân
đt nc. Di sc ép c
a h, vng quyn đã bt đu xây dng h thng lut pháp
theo mô hình phng Tây. Th nhng cu trúc xã hi c k không tng thích vi h
thng lut pháp này. Cui cùng, cách mng đã n ra vào nm 1911 và nc Trung hoa
chuyn sang ch đ Cng hoà. Vi ch đ mi, các thit ch chính tr đc trng ca
Nhà nc t sn đc xây dng; h
thng pháp lut cng đc quan tâm hoàn thin
mà đnh cao là vic ban hành B lut dân s nm 1930, son tho theo sáng kin ca
mt giáo s lut ngi Pháp, nhng, v ni dung, li chu nh hng lut ca c.
K nguyên xã hi ch ngha. Sau chin thng ca phe cng sn đi vi phe
quc dân đng vào nm 1949, ch đ XHCN đc xây dng trên lãnh th
Trung hoa
lc đa. Mô hình Nhà nc XHCN thun tuý không tng thích vi ý tng cai tr
bng pháp lut; bi vy, h thng pháp lut không phát trin.
Tuy nhiên, sau khi có chính sách đi mi, nhng ngi lãnh đo Trung Quc đã
đa ra hc thuyt Nhà nc pháp quyn XHCN. Vic xây dng pháp lut đã đc
quan tâm thc hin và h thng pháp lut phát trin trên c s vn dng các thành tu
ca lut phng Tây vào hoàn c
nh ca Trung Quc.
2.2.2. Lut t
Lut dân s. Lut Trung Quc tip nhn khái nim quyn đi vt ca lut la
tinh. Tuy nhiên, ch đ s hu bt đng sn ti Trung Quc, chu nh hng ca ch
đ chính tr, có nhiu nét đc thù. t đai thuc s hu toàn dân hoc tp th, các ch
th khác ca lut ch có quy
n s dng. Quyn này không ngng đc m rng và
hoàn thin, tr thành c s ca ch đ s hu t nhân v bt đng sn.
Lut hp đng chu nh hng lut ca c. V hình thc, s cho phép ca nhà
chc trách đc ghi nhn trong khá nhiu trng hp nh là mt trong nhng điu
kin cn thi
t. V ni dung, hp đng phi tho mãn nhng điu kin do pháp lut quy
đnh mi đc coi là có giá tr (nng lc, s ng thun,…). Trong mt s trng hp,
lut cho phép thm phán sa đi ni dung hp đng thay vì tuyên b hp đng vô hiu
(ví d, khi hp đng gây thit hi cho mt bên mt cách phi đo đc). Vic thc hin
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
21
hp đng đc bo đm bng các bin pháp nh bi thng thit hi, đn phng
đình ch hoc hu b hp đng,…
Lut trách nhim dân s cng chu nh hng lut ca c. Trách nhim ch
đc quy kt khi có mt hành vi gây phng hi đn mt quyn. Trên nguyên tc, tác
gi ca hành vi chu trách nhim khi có li; tuy nhiên, trong mt s tr
ng hp, trách
nhim có th đc quy kt mà không cn li. Trách nhim cng có th đc quy kt
trong trng hp c quan có thm quyn ra mt quyt đnh hành chính trái pháp lut
gây thit hi cho công dân; c quan hành chính, sau khi bi thng thit hi, có th
quy trách nhim cho ngi đã ra quyt đnh đó.
Lut kinh doanh. Lut kinh doanh ca Trung Quc va chu nh hng ca
lut phng Tây, v
a mang tính đc thù Trung hoa. Các doanh nghip t nhân hoc
gia đình có ngi đng đu là mt cá nhân; ngi này chu trách nhim bng tài sn
ca mình và ca gia đình.
Bên cnh các doanh nghip thuc khu vc t nhân là các doanh nghip nhà
nc và tp th. Các doanh nghip nhà nc hin tn ti ch yu trong khu vc công
nghip. Doanh nghip có t cách pháp nhân. Vic qun lý doanh nghip do Nhà nc
đm nhn; giám đc doanh nghip do Nhà nc b nhi
m hoc đi hi công nhân bu
ra. Ngi này có các quyn hn rng rãi trong vic điu hành doanh nghip, di s
kim soát và giám sát ca Nhà nc.
Các doanh nghip tp th tn ti ch yu trong các lnh vc nông nghip và tiu
th công nghip. Tài sn ca doanh nghip thuc s hu tp th ca nhng ngi lao
đng. Doanh nghip có t cách pháp nhân, đc t ch. Ng
i đi din ca doanh
nghip do đi hi công nhân bu và bãi nhim.
2.2.3. Lut công
T chc nhà nc. Nhà nc Trung Quc là Nhà nc XHCN, đc trng bi
vai trò lãnh đo ca ng cng sn đi vi toàn b h thng chính tr. T khi áp dng
chính sách đi mi, Nhà nc Trung Quc cng là mt nhà nc pháp quyn, đc
xây dng trên các nguyên tc tôn trng quyn con ngi và trên c s
vn dng có
chn lc các yu t ca hc thuyt phân quyn phù hp vi đc đim ca Trung Quc.
C cu hành chính ca lãnh th quc gia đc xây dng theo mô hình Nhà
nc đn nht phi tp trung hoá. C nc có 34 đn v hành chính trc thuc trung
ng, bao gm 23 tnh, 5 khu t tr, 4 thành ph ln và hai đc khu (Hng kông và
Macau). Mi đn v hành chính có quyn l
p pháp cho phép vn dng lut quc gia
vào hoàn cnh riêng ca đa phng. Các thành ph ln, khu t tr, đc khu có quyn
lp pháp rng hn các tnh thông thng.
Các thit ch quyn lc đáng chú ý nht bao gm: Quc hi nhân dân, Quc v
vin, U ban quân s trung ng và Ch tch nc.
Quc hi nhân dân, là c quan tp trung quyn lc, đc bu theo ch đ ph
thông đu phiu gián tip, thông qua các hi đng tnh và hi đng đa phng. Quc
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
22
hi nhóm hp mi nm mt ln. Trong thi gian Quc hi không hp, các quyn hn
ca nó đc giao cho U ban thng v.
Quc v vin, do Th tng đng đu, là c quan qun lý hành chính, kinh t,
an sinh xã hi, đc Quc hi bu và bãi nhim.
U ban quân s trung ng, cng do Quc hi bu ra, là c quan thng nht
vic ch huy các lc lng v trang, bao gm quân đi, cnh sát v trang và dân quân
đa phng.
Ch tch nc do Quc hi bu và bãi nhim, là nguyên th quc gia, nhng
không có quyn hn rõ ràng v mt nhà nc. Trên thc t, ngi gi cng v ch
tch nc đng thi cng là ngi đng đu ng cng sn; chính do s thng nht
chc nng này mà ch tch nc tr thành ng
i có quyn lc to ln.
T chc t pháp. H thng Toà án đc t chc theo 4 cp: Toà án nhân dân
ti cao, toà án tnh và cp tng đng, toà án trung gian và toà án đa phng. Mi
toà án có mt vin công t, có quyn điu tra và truy t và kim sát đi vi lc lng
cnh sát t pháp cng nh các tri giam.
Các thm phán là các công chc đc tuyn trch qua các k thi và đc b nhim,
bãi nhi
m bi Quc hi hoc các hi đng đa phng, tu theo cp toà.
2.3. Lut ca Nht Bn
Lch s hình thành và phát trin. Pht giáo đc du nhp vào Nht Bn t
Triu Tiên t th k th VI và đã cùng vi các tín điu ca Thn đo truyn thng đt
c s cho vic xây dng các quy tc ng x trong cuc sng xã hi ca con ngi.
Ch đ quân ch c xa đc xây dng theo mô hình Trung Quc, cho phép vic ban
hành các b lut theo khuôn mu Trung hoa, ngha là bao gm các quy tc hà khc,
mang tính trn áp, bên cnh các điu rn đi vi quan li trong quá trình thc hin
chc nng xã hi ca mình.
T th k XII, các lãnh chúa bt đu giành ly quyn lc t tay vua. Xã hi
phong kin đc t chc l
i theo mt h thng đng cp cht ch, mà đng đu là các
võ s đo. Vi h thng đng cp đó, ngi thuc tng lp di phc tùng tuyt đi
ngi thuc tng lp trên. Xã hi này không có ch cho lut pháp.
n khi Minh Tr lên ngôi, Nht mi bt đu ci t xã hi theo mô hình phng
Tây và điu đó cho phép xây dng mt h th
ng pháp lut đt c s cho vic qun lý
xã hi. Lúc đu, lut ca Nht Bn chu nh hng lut ca Pháp, nh vai trò ca Jean
Boissonade, mt giáo s lut đn t Paris; nhng theo thi gian, s tng đng trong
tính cách gia ngi Nht và ngi c đã khin ngi Nht nhanh chóng tìm ra mô
hình c đ hoàn thin h thng pháp lut ca mình.
Sau chin tranh th gi
i th II, mt cuc cách mng chính tr-xã hi đc tin
hành di s bo tr ca M: cuc sng xã hi đc th tc hoá, các quyn c bn ca
cá nhân đc tha nhn, lut gia đình truyn thng đc thay th bng h thng pháp
lý v gia đình da trên nguyên tc bình đng,…
Giáo trình Lut so sánh Khoa lut- i hc Cn Th
23
Lut t. Lut tài sn ca Nht đc xây dng theo mô hình la tinh. Các quyn
đi vt đc tha nhn; khái nim chim hu hình thành theo quan nim ca Savigny
ngha là theo cùng mt trng phái vi ngi Pháp; vic xác lp quyn s hu cng
chu nh hng lut ca Pháp.
Lut hp đng đc xây dng ch yu da theo lut ca c. Ngi Nht c
ng
nh ngi c, không xây dng khái nim nguyên nhân ca ngha v. Trách nhim
dân s đc quy kt mt khi có đ ba điu kin: có li, có thit hi đi vi mt quyn
nào đó (nh hng lut ca c) và có mi liên h nhân qu. Mt s trng hp trách
nhim dân s đc bit đc quy kt theo ch đ riêng, nh trách nhim do hành vi ca
ngi tha hành, trách nhim dân s do tác đng ca nhà ca, trách nhim dân s liên
quan đn vic s dng các sn phm,…
Lut công. Nht Bn theo ch đ quan ch lp hin. Nhà vua, sau chin tranh
th gii th hai, ch còn là mt biu tng ca s đoàn kt dân tc, ch không có mt
quyn lc nào. Quyn lp pháp thuc v Vin dân biu và Vin c
vn. Th tng là
ngi đng đu b máy hành pháp, đc giao các quyn hn rng rãi c trong đi ni
và đi ngoi, chu trách nhim trc các c quan lp pháp. Toà án ti cao là c quan
đng đu h thng t pháp, đc giao quyn bo hin, quyn tài phán ti cao và c
quyn qun lý hành chính đi vi b máy t pháp. H thng toà án đc t chc theo
mô hình M, ngha là có th
m quyn đi vi mi v vic, k c vic bo hin.
