Vai trò thanh niên trong việc xây dựng đời sống văn hóa

Vai trò thanh niên trong việc xây dựng đời sống
văn hóa
Bác Hồ đã từng nói: “…Thanh niên là rường cột nước nhà, đâu cần thanh niên có đâu khó có thanh
niên…” Điều đó khẳng định vai trò của thanh niên là vô cùng to lớn và bao trùm rất nhiều lĩnh vực.
Trong khuôn khổ bài viết này tôi xin bàn về vấn đề “vai trò của thanh niên trong việc xây dựng nếp sống
văn hóa”, một vấn đề khá thiết thực và nhạy cảm đang diễn ra trong sự phát triển của xã hội hiện nay.
Con người là chủ thể của văn hóa, là tác nhân chính tạo nên các giá trị văn hóa thông qua quá trình phát
triển của mình, vì vậy con người có vai trò quy định bản sắc của nền văn hóa. Trong bài viết này chúng ta
chỉ đề cập tới một phạm trù nhỏ trong cái ý nghĩa rộng lớn của khái niệm văn hóa: đó là nếp sống văn
hóa. Nếp sống văn hóa chính là những ứng xử văn hóa được coi là phù hợp với truyền thống văn hóa,
thuần phong, mỹ tục, đạo lý của dân tộc,… giữa con người với con người và giữa con người với thiên
nhiên.
Trong mối quan hệ giữa con người với con người hay con người với thiên nhiên thì thanh niên vẫn đóng
một vai trò quan trọng trong việc xây dựng bản sắc văn hóa nói chung và xây dựng nếp sống văn hóa nói
riêng. Hơn nữa thanh niên vốn là lực lượng tiên phong trong các hoạt động, trong đó có các hoạt động
văn hóa – xã hội của cộng đồng. Chính vì tham gia thường xuyên vào các hoạt động văn hóa – xã hội nên
họ là tác nhân trực tiếp tác động tiêu cực hoặc tích cực đến bản sắc văn hóa mà trong bài viết này ta có
thể hiểu là nếp sống văn hóa.
Đặc biệt trong tình hình hiện nay, khi chúng ta đang tiến hành hội nhập để phát triển kinh tế – văn
hóa, điều đó đồng nghĩa với việc chúng ta phải chấp nhận sự hòa nhập, giao thoa văn hóa. Cùng với đó là
thời đại công nghệ thông tin bùng nổ, các phương tiện thông tin ngày càng phong phú, đặc biệt là sự phát
triển của công nghệ internet. Tất cả sự thay đổi trên đã tác động rất lớn đến bản sắc văn hóa dân tộc. Bên
cạnh những tác động tích cực thì hiện nay những luồng văn hóa ngoại lai đang xâm nhập vào trong xã hội
Việt Nam, nó đã và đang tác động đến nền văn hóa truyền thống đã tồn tại hàng ngàn năm. Đối tượng ảnh
hưởng nhiều nhất chính là thanh niên, bởi họ là những người trẻ tuổi, năng động và rất nhạy bén trong
việc tiếp thu các loại hình văn hóa. Thanh niên là đối tượng dễ tiếp thu văn hóa từ đó dễ thay đổi nếp
sống văn hóa đã có sẵn, vì vậy có thể nói thanh niên giữ vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và xây dựng
nếp sống văn hóa.
Không chỉ là các hoạt động văn hóa – xã hội tại cộng đồng mà trong gia đình, thanh niên cũng có một
vai trò quan trọng trong việc xây dựng nếp sống văn hóa gia đình – một trong những yếu tố quan trọng
của nếp sống văn hóa đang bị thay đổi mạnh mẽ hiện nay. Quả thật, kết cấu gia đình của người Việt Nam

xưa và nay đã có những khác biệt. Nguyên nhân chính là do sự thay đổi của tình hình xã hội cộng với sự
“lai căng” của văn hóa phương tây tức là coi trọng chủ nghĩa cá nhân, nhân quyền dẫn đến sự tự do tới
mức quá thái. Vì vậy mà kiểu gia đình “tam đại đồng đường” hay “tứ đại đồng đường” thường xuất hiện
nhiều trong xã hội xưa thì nay trở nên hiếm thấy, hậu quả là nhiều bậc con cháu để mặc cha mẹ mình phải
sống trong cảnh cô đơn không nơi nương tựa. Thêm nữa, quan hệ giữa các thành viên trong gia đình cũng
khác xưa, những tôn ty, trật tự trong gia phong truyền thống xưa đã phần nào bị sáo trộn, tình trạng xưng
hô “bằng vai phải lứa”, con không nghe lời cha mẹ, ông bà đã bắt đầu xuất hiện. Ngoài ra, cách nói năng,
ăn mặc, đi đứng của một bộ phận thanh niên hiện nay cũng đang đi ngược lại với thuần phong, mỹ tục,
ngược lại với nét văn hóa của dân tộc. Đây là biểu hiện rõ nhất của sự xuống cấp nếp sống văn hóa. Hơn
nữa nó là nhãn quan trực tiếp để người ta đánh giá sự thay đổi trong nếp sống văn hóa hiện nay bởi nó
diễn ra hằng ngày, hằng giờ tại bất kỳ đâu. Những dẫn chứng xác thực nêu trên để khẳng định một điều:
với vị trí là tầng lớp kế thừa, phát huy, thanh niên thời nay có vai trò rất quan trọng trong việc giữ gìn nếp
sống văn hóa.
Xác định vai trò là vậy, nhưng làm thế nào để thực hiện vai trò đó là điều không phải ai cũng biết để
thực hiện. Trước tiên, bản thân người thanh niên phải có nhận thức sâu sắc, đúng đắn về vai trò của mình
trong việc xây dựng nếp sống văn hóa. Muốn vậy cần phải học tập, rèn luyện đạo đức, tạo cho mình một
lập trường, tư tưởng vững vàng, đồng thời có lối sống trong sạch, lành mạnh. Đặc biệt là trong việc tiếp
thu văn hóa: cần giữ gìn và phát huy những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp đã được xã hội thừa nhận, đó
là nề nếp gia phong, ý thức về lối sống, cách ứng xử, xã giao, quan hệ gia đình… Trong việc giao lưu với
các nền văn hóa trên thế giới cần dựa trên cơ sở hòa nhập chứ không hòa đồng và phải tiếp thu có chọn
lọc. Xu thế hội nhập là tất yếu, nó góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội cho đất nước. Tuy
nhiên bên cạnh nhưng mặt tích cực của quá trình hội nhập thì luôn tiềm ẩn những mặt tiêu cực đòi hỏi
chúng ta phải tỉnh táo và cảnh giác, trong đó có lĩnh vực văn hóa. Là một phạm trù nhạy bén nên văn hóa
rất dễ thâm nhập và hòa đồng hoặc “lai căng”. Có thể ở đất nước đó, khu vực đó, bộ tộc đó thì yếu tố văn
hóa đó là bản sắc là chính thống nhưng cũng yếu tố văn hóa đó đối với một đất nước khác, một khu vực
khác thì có thể nó sẽ bị từ chối và bị coi là phản văn hóa. Vì vậy chúng ta, đặc biệt là tầng lớp thanh niên
– đối tượng dễ chịu tác động nhất cần phải biết phân biệt đâu là nét văn hóa mang tính chất văn minh phù
hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, được người Việt Nam chấp nhận; đâu là những nét văn hóa không
phù hợp để từ chối tiếp nhận. Nếu cần có thể áp dụng sự tiếp biến văn hóa – một cách thức mà nhân dân
ta đã sử dụng trong hàng ngàn năm đô hộ của người Hán hay lần người Pháp đưa nền văn hóa phương tây

vào Việt Nam vào nửa cuối thế kỷ XIX. Sự tiếp biến văn hóa ở đây hiểu nôm na có nghĩa là ta tiếp thu
một yếu tố văn hóa nào đó, sau đó thay đổi, sửa chữa để nó phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện, truyền
thống văn hóa của mình. Đây là cách thức rất sáng tạo mà nhân dân ta đã áp dụng trong suốt quá trình
giao lưu văn hóa của mình để đến hôm nay chúng ta có một nền văn hóa rất đa dạng và đậm đà bản sắc
dân tộc.
Đặc biệt hiện nay, các thế lực thù địch đang dùng nhiều thủ đoạn nhằm chống phá cách mạng, chia rẽ
dân tộc và một trong những thủ đoạn đó là chúng lợi dụng sự giao lưu văn hóa để tuyên truyền xuyên tạc.
Vì vậy chúng ta phải càng thận trọng và cảnh giác để không bị mắc mưu của kẻ thù.
Thực hiện nếp sống văn hóa phải bắt đầu từ bản thân, từ trong gia đình cho đến ngoài xã hội và phải
thực hiện từ những việc đơn giản nhất. Riêng bản thân thanh niên cần phải có một lối sống lành mạnh,
sống có lý tưởng, luôn rèn luyện, trao dồi đạo đức để trở thành người sống có ích cho xã hội.