Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON
-----------------------

NGUYỄN THỊ THÙY LINH

THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY HỌC
MƠN TỐN CHO HỌC SINH LỚP 5

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Ngành: Giáo dục Tiểu học

Phú Thọ, 2020


TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON
-----------------------

NGUYỄN THỊ THÙY LINH

THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY
HỌC MƠN TỐN CHO HỌC SINH LỚP 5

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Ngành: Giáo dục Tiểu học

NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. PHAN THỊ TÌNH

Phú Thọ, 2020


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan về số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là
của riêng tơi, các kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong khóa luận là trung
thực. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã đƣợc cảm ơn và
các thơng tin trích dẫn trong khóa luận đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc và đƣợc
phép công bố.
Phú Thọ, ngày…..tháng…..năm 2020
Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Thùy Linh


ii
LỜI CẢM ƠN
Bằng cả tấm lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm
ơn cô giáo – TS. Phan Thị Tình – người đã tận tình hướng dẫn em hồn thành
khóa luận này.
Em xin bày tỏ lịng biết ơn tới các thầy cơ trong Khoa giáo dục Tiểu
học và Mầm non trường Đại học Hùng Vương đã giúp đỡ, động viên và
hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới Thư viện trường Đại học Hùng Vương,
Ban giám hiệu trường Tiểu học Mỹ Lương đã tạo điều kiện giúp em hồn
thành khóa luận tốt nghiệp.
Em xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của tập thể lớp K14 ĐHGD Tiểu
học B, sự hợp tác của bạn bè và sự giúp đỡ nhiệt tình của hai lớp 5A và 5B
trường Tiểu học Mỹ Lương đã giúp em hồn thành khóa luận tốt nghiệp này.

Kính chúc các thầy cô giáo luôn khỏe mạnh, hạnh phúc, công tác tốt.
Chúc các bạn lớp K14 ĐHGD Tiểu học B thành công trên con đường sự
nghiệp. Chúc các em trường Tiểu học Mỹ Lương luôn phát triển, các em học
sinh chăm ngoan, học giỏi.
Trong khóa luận chắc chắn khơng trành khỏi những thiếu sót, chúng em
mong được sự góp ý của các thầy, cơ giáo cùng tồn thể các bạn sinh viên để
khóa luận của em được hồn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn !
Phú Thọ, ngày……tháng……năm 2020
Sinh viên

Nguyễn Thị Thùy Linh


iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
STT

Ký hiệu, viết tắt

Viết đầy đủ

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

SGK

Sách giáo khoa


MỤC LỤC
PHẦN 1: MỞ ĐẦU......................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN...................................... 8
1.1. Một số vấn đề lý luận về trải nghiệm toán học...................................8
1.1.1. Quan niệm về trải nghiệm toán học..................................................8
1.1.2. Quan niệm về học qua trải nghiệm toán học.................................. 10
1.2. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm tốn học theo hình thức khám
phá dạy học mơn Tốn lớp 5..................................................................... 12
1.2.1. Đặc điểm phát triển tâm lý lứa tuổi học sinh lớp cuối cấp.............12
1.2.2. Đặc điểm nội dung mơn Tốn lớp 5................................................15
1.2.3. Hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá............................16
1.2.4. Vai trò của hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong
dạy học mơn tốn lớp 5.............................................................................18
1.3. Thực trạng thiết kế một số hoạt động trải nghiệm tốn học theo
hình thức khám phá tại trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng- huyện Yên- tỉnh
Phú Thọ.......................................................................................................21
1.3.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên tiểu học về thiết kế một số hoạt
động trải nghiệm tốn học theo hình thức khám phá................................23
1.3.2. Thực trạng việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm tốn học theo

hình thức khám phá của giáo viên tiểu học.............................................. 26
1.3.3. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi thiết kế một số hoạt
động trải nghiệm tốn học theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. 27
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.............................................................................30
CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY HỌC MƠN TỐN
LỚP 5..............................................................................................................31
2.1. Ngun tắc thiết kế hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám
phá trong dạy học mơn tốn lớp 5............................................................31
2.1.1. Đảm bảo mục tiêu, nội dung bài học.............................................. 31


2.1.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm nhận thức, tâm sinh lí lứa tuổi, nhu
cầu và hứng thú của học sinh....................................................................32
2.1.3. Đảm bảo hài hịa giữa lí thuyết và thực tiễn, tính khoa học và tính
sƣ phạm.................................................................................................... 32
2.1.4. Đảm bảo tính chỉnh thể, nhất quán và phát triển liên tục...............33
2.1.5. Đảm bảo sự cân đối giữa hoạt động cá nhân và hoạt động tập thể,
hoạt động trong lớp và ngoài lớp, hoạt động trong nhà trƣờng và ngoài
nhà trƣờng................................................................................................ 33
2.1.6. Đảm bảo tính khả thi.......................................................................34
2.1.7. Đảm bảo sự đa dạng hóa các hình thức tổ chức............................. 34
2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm tốn học theo hình thức
khám phá trong dạy học cho học sinh lớp 5............................................34
2.2.1. Thiết kế chủ đề................................................................................34
2.2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm........................................36
2.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá
trong dạy học mơn tốn lớp 5................................................................... 37
2.3.1. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm tốn học bằng hình thức tổ
chức trị chơi học tập.................................................................................37

2.3.2. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học bằng hình thức tổ
chức đi tham quan, dã ngoại..................................................................... 52
2.3.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học bằng hình thức tổ
chức học thực địa – hiện thực tế............................................................... 58
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.............................................................................62
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..............................................63
3.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................63
3.2. Địa điểm thực nghiệm.........................................................................63
3.3. Nội dung thực nghiệm........................................................................ 63
3.4. Phƣơng pháp tổ chức thực nghiệm...................................................63


3.5. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm..........................................................64
3.5.1. Chuẩn bị thực nghiệm.....................................................................64
3.5.2. Biên soạn giáo án, xây dựng bài giảng thực nghiệm......................65
3.5.3. Triển khai thực nghiệm...................................................................65
3.5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm........................................................ 65
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.............................................................................70
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................... 71
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................73
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT

Danh mục bảng biểu

1

Bảng 1.1: Mức độ sử dụng các phƣơng pháp và hình thức tổ chức dạy
học trong dạy học mơn Tốn của giáo viên

2

Bảng 1.2: Nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa quan trọng nhất
của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá Tốn
học

3

Bảng 1.3: Quan niệm của giáo viên về việc tổ chức các hoạt động trải
nghiệm Toán học

4

Bảng 1.4: Thời điểm giáo viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm Tốn
học

5

Bảng 1.5: Nguồn trị chơi để giáo viên lựa chọn, sử dụng trong dạy
học

6

Bảng 1.6: Những khó khăn của giáo viên khi thiết kế và tổ chức hoạt
động trải nghiệm trong quá trình giảng dạy

7

Bảng 3.1: Mức độ nhận thức trƣớc thực nghiệm ở 2 lớp thực nghiệm
và đối chứng

8

Bảng 3.2: Mức độ hứng thú của học sinh

9

Bảng 3.3: Kết quả đánh giá định tính của hai lớp đối chứng và thực
nghiệm

10

Bảng 3.4: Bảng đánh giá kiến thức cơ bản

11

Bảng 3.5: Bảng đánh giá kỹ năng

12

Bảng 3.6: Bảng đánh giá mức độ hứng thú của học sinh


1

PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Thời kỳ hội nhập quốc tế đặt ra cho giáo dục phổ thông nhiều vấn đề
cần đƣợc chú trọng. Một trong những vấn đề đó là phát triển năng lực cho
ngƣời học một cách toàn diện về thể chất và tinh thần. Đối với bậc tiểu học,
phát triển năng lực học sinh đƣợc coi là nền móng, mầm mống của sự phát
triển, tƣ duy của nền giáo dục. Các em vừa chuyển từ hoạt động vui chơi ở
bậc mầm non sang hoạt động học tập ở bậc tiểu học. Chính vì vậy mà trong
q trình học tập cịn gặp nhiều khó khăn, trẻ thƣờng thích và chú ý tới các
hoạt động có sử dụng đồ dùng trực quan, các hoạt động hấp dẫn nhƣ chơi trò
chơi hoặc đi tham quan, thực địa,…
Hiện nay, vấn đề sử dụng những hiểu biết vốn có vào thực tiễn đƣợc đề
cao. Nghị quyết số 29 – NQ/ TW ngày 4/11/2013 hội nghị Trung ƣơng 8 khóa
XI về đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “ Tiếp tục đổi
mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy học và học theo hƣớng hiện đại: phát triển
tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của ngƣời
học. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng phát triển năng lực. Chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa,…”. Theo trên, để thực hiện đƣợc mục tiêu đổi mới
thì đề cao vai trị của ngƣời dạy và ngƣời học nhằm nâng cao hứng thú học
tập, phát triển năng lực tự học, tìm tịi, sáng tạo sử dụng vốn kiến thức vào
thực tế cuộc sống đối với học sinh thông qua việc kết hợp hoạt động học tập
trên lớp với các hoạt động trải nghiệm thực tế để gợi sự hứng thú muốn tham
gia vào vấn đề cần tìm hiểu.
Tiểu học là cấp học đầu tiên của hệ thống giáo dục phổ thơng, có mục
tiêu: “Hình thành những kĩ năng cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và
lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục


2

học trung học cơ sở…”, nó có một vị trí đặc biệt quan trọng, là bậc học đặt
“nền móng” để xây dựng một “ngôi nhà mới – con ngƣời mới”. Ở lứa tuổi
tiểu học, sự chú ý có chủ định của trẻ cịn yếu, khó có thể tập trung lâu dài và
dễ bị phân tán khi có các tác động từ bên ngoài. Trẻ thƣờng chú ý, đặc biệt
quan tâm và bị cuốn hút với những môn học, giờ học có đồ dùng trực quan
sinh động, mới lạ, hấp dẫn, có nhiều tranh ảnh đẹp, trị chơi,…Do vậy, ngƣời
giáo viên tiểu học cần phải tìm tịi, áp dụng những phƣơng pháp mới nhất,
hay nhất và hiệu quả nhất để những giờ học bớt nặng nề, căng thẳng mà kiến
thức đến với các em một cách nhẹ nhàng, dễ hiểu, dễ nhớ. Để đáp ứng u
cầu đó thì trải nghiệm là một trong những phƣơng pháp tối ƣu nhất và là một
trong những hoạt động chính của chƣơng trình giáo dục phổ thơng. Phƣơng
pháp này giúp học sinh có nền tảng tƣ duy độc lập để các em có thể chủ động
tìm “đáp án” cho các vấn đề của mơn học nói riêng và các vấn đề trong cuộc
sống nói chung, hơn thế nữa việc sử dụng phƣơng pháp trải nghiệm góp phần
kích thích hứng thú và tình u mơn học ở học sinh.
Tốn học là mơn học có vị trí, vai trị rất quan trọng, nó chiếm một
lƣợng kiến thức đáng kể trong chƣơng trình tiểu học. Đặc trƣng của mơn học
này là tính chính xác, tƣờng minh, logic và chặt chẽ. Nếu chúng ta chỉ dạy
cho trẻ những con số, những phép tính, cơng thức, quy tắc,…để giải quyết
những bài tốn trong chƣơng trình thì quả thực Tốn là một môn học quá khô
khan, cứng nhắc, dễ khiến cho các em những căng thẳng tâm lý. Trẻ sẽ không
thấy đƣợc những lợi ích của việc học tốn, khơng thấy đƣợc mối liên hệ giữa
toán học và thực tiễn cuộc sống hàng ngày, khơng thấy đƣợc điều thú vị tốn
học. Việc học tốn thơng qua các hoạt động trải nghiệm tạo nhiều hứng thú
học tập, làm cho môn học trở nên hấp dẫn hơn, hứng thú hơn, đồng thời kích
thích tƣ duy linh hoạt, sáng tạo ở học sinh, cung cấp vốn tri thức phong phú
không chỉ trong sách vở mà cịn ở ngồi cuộc sống.
Đối với học sinh tiểu học, thực tế tâm, sinh lí của trẻ thích vui chơi hơn
học vì thế mà cần phải thực hiện theo phƣơng châm “ học mà chơi, chơi mà

3

học” để tạo hứng thú cho học sinh trong bất kì hồn cảnh nào thì học sinh
cũng có thể vừa chơi nhƣng lại đem lại hiệu quả trong việc học, học sinh sẽ
nhớ kiến thức liên quan tới bài học lâu hơn và cũng dễ hiểu, dễ tiếp thu hơn.
Chính vì vậy mà cần đặt ra phải xây dựng các hoạt động học tập mang tính
vui chơi giải trí nhƣng cũng không ngừng cung cấp, bồi dƣỡng cho học sinh
về mặt kiến thức. Do vậy mà đòi hỏi giáo viên phải thay đổi phƣơng pháp dạy
học của mình để phù hợp với trẻ, phải linh hoạt trong việc thiết kế các hoạt
động giảng dạy. Một trong các phƣơng pháp dạy học hiện nay đó là sử dụng
phƣơng pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm bao gồm
nhiều hình thức khác nhau trong đó là hoạt động trải nghiệm theo hình thức
khám phá. Đặc biệt trong các lớp ở tiểu học, lớp 5 là lớp cuối cấp chính vì vậy
mà nhận thức các em cũng trƣởng thành hơn, vốn hiểu biết cũng thêm phần
phong phú hơn. Trải nghiệm theo hình thức khám phá giúp cho học sinh có
nền tảng tƣ duy độc lập, các em đƣợc chủ động, sáng tạo trong việc tìm lời
giải về vấn đề của mơn học nói riêng và cuộc sống thực tiễn nói chung.
Thơng qua q trình quan sát ở một số trƣờng Tiểu học tại địa bàn Phú
Thọ về dạy học môn Tốn chúng tơi thấy rằng: việc dạy học tốn theo mục tiêu
chung là cung cấp kiến thức cho học sinh theo chƣơng trình chuẩn nhƣng để kết
hợp đƣợc các hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là hình thức trải nghiệm khám phá
trong môn học chƣa đƣợc quan tâm nhiều. Một trong những nguyên nhân dẫn
tới tình trạng này một phần do giáo viên chƣa nhìn nhận đúng giá trị, tầm quan
trọng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm mang tính khám phá trong dạy học
dạy học mơn Tốn, một phần vì giáo viên gặp khó khăn trong việc vận dụng lí
luận về trải nghiệm vào thực tiễn dạy học mơn Tốn.

Xuất phát từ lí do trên thì tơi đã lựa chọn : “ Thiết kế một số hoạt động
trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học mơn toán cho học sinh lớp

5” làm đề tài nghiên cứu.


4

2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
2.1. Ý nghĩa khoa học
- Góp phần hệ thống hóa một số cơ sở lý luận của việc thiết kế các hoạt động
trải nghiệm theo hình hình thức khám phá trong dạy học mơn Tốn cho học
sinh lớp 5.
- Đề xuất đƣợc một số thiết kế hoạt động trải nghiệm Toán học theo hình thức
khám phá trong nhà trƣờng Tiểu học.
2.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Thiết kế và tổ chức một số thiết kế hoạt động trải nghiệm Tốn học theo
hình thức khám phá cho học sinh lớp 5.
- Đề tài là một trong những tài liệu tham khảo hữu ích dành cho đối tƣợng là
giáo viên, học sinh, sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, phụ huynh học sinh
và những ai quan tâm tới việc tổ chức hoạt động trải nghiệm toán học nói
chung, hình thức trải nghiệm khám phá nói riêng cho học sinh lớp 5 trong
mơn Tốn.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa các vấn đề lí luận về hoạt động trải nghiệm tốn học theo
hình thức khám phá trong mơn Tốn ở Tiểu học. Từ đó, thiết kế một số hoạt
động trải nghiệm tốn học theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5 nhằm
nâng cao chất lƣợng dạy và học mơn Tốn, đáp ứng u cầu của đổi mới giáo
dục.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lí luận về yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học.

5

- Tìm hiểu cơ sở lí luận về việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo
hình thức khám phá cho học sinh lớp 5.
- Xây dựng quy trình, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức
khám phá cho học sinh lớp 5.
- Nghiên cứu nội dung chƣơng trình sách giáo khoa lớp 5.
- Đánh giá thực trạng về việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình
thức khám phá cho học sinh lớp 5.
- Thử nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của hoạt
động theo hình thức khám phá và đề xuất biện pháp về việc thiết kế một số
hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5.
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là quy trình thiết kế một số hoạt động
trải nghiệm theo hình thức khám phá tốn học cho học sinh lớp 5.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Do điều kiện có hạn nên chúng tơi chỉ thiết kế hoạt động trải nghiệm
theo hình thức khám phá trong dạy học mơn tốn cho học sinh lớp 5
- Địa bàn khảo sát thực trạng tại: Trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng (huyện
Yên Lập - tỉnh Phú Thọ), Trƣờng Tiểu học Mỹ Lung (huyện Yên Lập - tỉnh
Phú Thọ), Trƣờng Tiểu học Lƣơng Sơn (huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ).
- Địa bàn thử nghiệm: Trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng (huyện Yên Lập - tỉnh

Phú Thọ)
6. Các phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận


6

- Nghiên cứu, đọc, phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu, các văn bản, văn
kiện, nghị quyết của Đảng, chỉ thị của Nhà nƣớc và của Bộ Giáo Dục và Đào
Tạo có liên quan tới vấn đề đổi mới chƣơng trình dạy học hiện nay. Nghiên
cứu về các tài liệu, sách, báo, tạp chí, giáo trình có liên quan đến nội dung đề
tài: Tâm lý học, Giáo dục học,…
- Nghiên cứu về chƣơng trình sách giáo khoa mơn Tốn tiểu học theo định
hƣớng đổi mới hiện nay.
6.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.1. Phương pháp điều tra giáo dục
Điểu tra bằng phiếu (Anket) , phỏng vấn trực tiếp một số em học sinh,
phụ huynh học sinh. Các giáo viên một số trƣờng tiểu học trên địa bàn Phú
Thọ về việc xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm theo hình thức
khám phá để thu thập thơng tin chính xác.
6.2.2. Phương pháp quan sát
Thực hiện quan sát, ghi chép ở các giờ dự giờ để nhìn nhận đƣợc đặc
điểm, quy trình và biện pháp về việc cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm
theo hình thức khám phá đối với học sinh tiểu học nhằm nâng cao hiệu quả
trong dạy học mơn tốn cho học sinh lớp 5.
6.2.3. Phương pháp xin ý kiến chuyên gia
Xin ý kiến của giảng viên bộ mơn Tốn và giảng viên hƣớng dẫn đề tài
tại trƣờng Đại học Hùng Vƣơng cùng các giáo viên giỏi Toán ở một số
trƣờng tiểu học về vấn đề nghiên cứu đề tài.
6.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thử nghiệm một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá đã
thiết kế đƣợc đề xuất để hỗ trợ cho việc kiểm nghiệm tính hiệu quả về thực
hiện các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn toán.


7

6.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Nhằm thu thập, xử lý số liệu, kết quả điều tra và kết quả thực nghiệm.
7. Cấu trúc khóa luận
Phần I: Phần mở đầu.
Phần II: Phần nội dung.
+ Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.
+ Chƣơng 2. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức
khám phá trong dạy học mơn tốn cho học sinh lớp 5.
+ Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ
phạm. Phần III. Phần kết luận.


8

PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC
TIỄN 1.1. Một số vấn đề lý luận về trải nghiệm tốn học
1.1.1. Quan niệm về trải nghiệm tốn học.
Có rất nhiều tác giả đã đƣa ra những quan niệm khác nhau về trải
nghiệm.
Theo quan điểm của triết học thì trải nghiệm đƣợc hiểu là kết quả của sự
tƣơng tác giữa con ngƣời và thế giới khách quan. Sự tƣơng tác này bao gồm
hình thức và kết quả các hoạt động thực tiễn trong xã hội. Bao gồm cả kỹ
thuật và kỹ năng, cả những nguyên tắc hoạt động và phát triển thế giới khách
quan. Nhà triết học vĩ đại ngƣời Nga Solovyev V.S quan niệm rằng, trải
nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế; là thể thống nhất bao gồm kiến thức
và kỹ năng. Trải nghiệm là sự tƣơng tác giữa con ngƣời và thế giới, đƣợc
truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Trải nghiệm là kiến thức mà ngay lập tức cho chủ thể ý thức đƣợc và cho

cảm giác tiếp xúc trực tiếp với thực tế, cho dù đó là thực tế bên ngồi của các
đối tƣợng và tình huống, hoặ`c các thực tại của trạng thái ý thức.
Theo các nhà tâm lý học, kinh nghiệm thƣờng đƣợc coi là năng lực của
cá nhân. Platon K.K nhận định trải nghiệm cũng nhƣ sự tích lũy của hiểu biết
và năng lực hình thành trong quá trình hoạt động, đào tạo và giáo dục, trong
đó tổng hợp những kiến thức, kỹ năng, khả năng và thói quen. Trong các tài
liệu sƣ phạm học, lí thuyết về trải nghiệm trở thành một vấn đề nghiên cứu.
Trải nghiệm dƣới góc nhìn sƣ phạm đƣợc hiểu theo một vài ý nghĩa nhƣ sau:
+ Trải nghiệm trong đào tạo là một hệ thống kiến thức, kỹ năng có đƣợc
trong q trình giáo dục và đào tạo chính quy.


9

+ Trải nghiệm là kiến thức, kỹ năng mà trẻ nhận đƣợc bên ngồi các cơ
sở giáo dục thơng qua sự giao tiếp với nhau, với ngƣời lớn hay với những tài
liệu tham khảo không đƣợc giảng dạy trong nhà trƣờng,…
+ Trải nghiệm là một trong những phƣơng pháp đào tạo trong điều kiện
thực tế hay lý thuyết nhất định, để thiết lập hoặc minh họa cho một quan điểm
lý luận cụ thể.
+ Kinh nghiệm giảng dạy là hệ thống các phƣơng pháp đào tạo đƣợc
giáo viên đúc kết và cải thiện dần trong điều kiện thực tế của mình.
M.N Skatkin đã đƣa ra quan niệm trải nghiệm theo nghĩa rộng, trải
nghiệm là sự thực hành trong quá trình đào tạo và giáo dục.
Theo tiến sĩ Ngô Thị Tuyên, hoạt động trải nghiệm trong nhà trƣờng cần
đƣợc hiểu là hoạt động có động cơ, có đối tƣợng để chiếm lĩnh, đƣợc tổ chức
bằng các việc làm cụ thể của học sinh, đƣợc thực hiện trong thực tế, đƣợc sự
định hƣớng, hƣớng dẫn của nhà trƣờng. Đối tƣợng để trải nghiệm nằm trong
thực tiễn. Qua trải nghiệm thực tiễn, ngƣời học có đƣợc kiến thức, kỹ năng, tình
cảm và ý chí nhất định. Sự sáng tạo sẽ có đƣợc khi phải giải quyết các nhiệm vụ

thực tiễn phải vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có để giải quyết vấn đề, ứng dụng
trong tình huống mới, khơng theo chuẩn đã có, hoặc nhận biết đƣợc vấn đề trong
các tình huống tƣơng tự, độc lập nhận ra chức năng mới của đối tƣợng, tìm kiếm
và phân tích đƣợc các yếu tố của đối tƣợng trong các mối tƣơng quan của nó,
hay độc lập tìm ra giải pháp thay thế và kết hợp đƣợc các phƣơng pháp đã biết
để đƣa ra hƣớng giải quyết mới cho một vấn đề.

Theo tôi hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục, trong đó, dƣới sự
hƣớng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục từng các nhân học sinh đƣợc tham gia
trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà
trƣờng cũng nhƣ ngoài xã hội với tƣ cách là chủ thể của hoạt động. Qua đó
phát triển năng lực, phẩm chất và phát huy tiềm năng của cá nhân mình.


10

Đặc biệt, với hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá học sinh
có thể tự bản thân khám phá ra những điều mới mẻ từ trải nghiệm thực tế của
các em. Giúp cho các em phát triển tƣ duy một cách tự nhiên nhất vốn có
trong chính bản thân các em hoặc từ bạn bè của mình các em sẽ học hỏi đƣợc
nhiều điều bổ ích trong q trình tự khám phá thông qua hoạt động trải
nghiệm. Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định
hƣớng, thiết kế và hƣớng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực
tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và
huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau để thực
hiện những nhiệm vụ đƣợc giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn
đời sống nhà trƣờng, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thơng qua đó,
chuyển hố những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới,
kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với
cuộc sống, mơi trƣờng và nghề nghiệp tƣơng lai.

1.1.2. Quan niệm về học qua trải nghiệm tốn học
Trong cơng cuộc cải cách giáo dục căn bản và toàn diện của nƣớc ta hiện
nay, hoạt động trải nghiệm trong học tập của học sinh đƣợc coi trong ở tất cả
các môn học cũng nhƣ các nội dung, hoạt động giáo dục nằm ngồi mơn học.
Tuy nhiên, trên thế giới, lí luận và các thực tiễn coi trọng hoạt động trải
nghiệm ở trƣờng học đã xuất hiện từ rất sớm. Ngay từ đầu thế kỉ XX, lí luận
của nhà giáo dục ngƣời M.ĩ Jonh Dewey ( 1859 – 1952) với ngun lí “ học
thơng qua làm” đã có ảnh hƣởng lớn tới giáo dục Mĩ và giáo dục thế giới.
Sự phát triển của lí luận giáo dục hiện đại cũng dẫn tới quan niệm cho rằng,
trƣờng học thực ra không phải là nơi chuẩn bị cho học sinh hòa nhập vào đời
sống mà bản thân trƣờng học chính là đời sống. Trƣờng học phải là nơi tạo điều
kiện và hƣớng dẫn cho học sinh một cách có hệ thống về đời sống xã hội để các
em đƣợc trải nghiệm và thực hành làm ngƣời công dân dân chủ ngay khi còn
đang đi học. Khi đã quan niệm nhƣ vậy, những trải nghiệm phong phú của học
sinh ở trƣờng học sẽ có mối quan hệ mật thiết với quá


11

trình trƣởng thành về thể chất và trí tuệ của các em. Trƣờng học sẽ trở thành
nơi giáo dục nên những ngƣời cơng dân có tƣ duy độc lập và năng lực hành
động.
Học tập qua trải nghiệm là những hoạt động học tập đƣợc tiếp hành
thông qua những hoạt động trải nghiệm. Học tập qua trải nghiệm bao gồm
một hệ thống các hoạt động trải nghiệm nhỏ khác.
Giáo sƣ Lynn Lannon cho biết, học tập qua trải nghiệm là một cách học
thông qua làm việc, với quan niệm học là quá trình tạo ra tri thức mới trên cơ
sở trải nghiệm thực tế, dựa trên những đánh giá, phân tích trên những kinh
nghiệm thực tế, dựa trên những đánh giá, phân tích trên những kinh nghiệm,
kiến thức sẵn có. Học thuyết này gắn liền với David Kolb và các nhà tâm lí

học, giáo dục học.
Năm 1970, Tiến sĩ David Kolb đã cơng bố mơ hình “ học thơng qua kinh
nghiệm”, nhằm khái qt hóa chu kì học tập của ngƣời lớn. Mơ hình gồm có
4 phƣơng pháp học tập chính: làm cụ thể, quan sát và tự rút kinh nghiệm, học
lý thuyết (khái quát hóa) và thử nghiệm. Việc chúng ta bắt đầu bằng phƣơng
pháp nào cho phù hợp và hiệu quả (bắt đầu từ thực tế công việc hay quan sát
ngƣơì khác hay học lý thuyết trƣớc) sẽ tùy vào đó là mơn học gì hay bản thân
chúng ta phù họp với phƣơng pháp nào. Tuy nhiên, để có thể học đến nơi đến
chốn hay có đƣợc kỹ năng, chúng ta đều phải trải qua cả 4 quá trình học tập
này và chu trình này phải đƣợc lặp đi lặp lại.
Học thông qua trải nghiệm là bản thân học sinh có thể rút ra đƣợc bài học
nào đó từ kinh nghiệm của cá nhân. Học hỏi là một quá trình diễn ra tự nhiên
những địi hỏi sự nỗ lực của bản thân và sự tƣơng tác với môi trƣờng.
Để có thể học đƣợc một kỹ năng qua hoạt động trải nghiệm, ngƣời học phải:
+ Ngƣời học sẵn sàng tham gia vào các trải nghiệm
+ Ngƣời học suy ngẫm về các trải nghiệm


12

+ Ngƣời học phân tích vấn đề để khái quát hóa trải nghiệm
+ Ngƣời học tìm cách áp dụng vào thực tế những ý tƣởng đƣợc rút ra từ
trải nghiệm.
Muốn học qua trải nghiệm trƣớc tiên nhà giáo dục cần tạo ra các hoạt
động trải nghiệm để học sinh tham gia, qua đó để các em hình thành những tri
thức mới. Nhà giáo dục cần luôn thiết kế ra những hoạt động thực tế để giúp
học sinh có những trải nghiệm cụ thể trong và ngoài lớp học. Giáo viên cũng
cần phải tạo ra bầu khơng khí cởi mở để ngƣời học có thể bộc lộ những suy
nghĩ và đƣa ra những nhận xét về những vấn đề mình đƣợc trải nghiệm. Cần
phải dẫn dắt, đƣa ngƣời học đi đến và khám phá những mơ hình và lý thuyết

đã đƣợc khoa học kiểm chứng. Khuyến khích và hỗ trợ ngƣời học áp dụng
các mơ hình này ở cả trên lớp và trong thực tế. Ngƣời giáo viên cần giúp đỡ
ngƣời học làm việc một cách tích cực, có hiệu quả thông qua các hoạt động
và công cụ, phƣơng tiện học tập đa dạng khác nhau.
1.2. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm tốn học theo hình thức khám
phá dạy học mơn Tốn lớp 5
1.2.1. Đặc điểm phát triển tâm lý lứa tuổi học sinh lớp cuối cấp
1.2.1.1. Sự phát triển tư duy của lứa tuổi học sinh lớp cuối cấp tiểu học
a. Giai đoạn tƣ duy cụ thể
Lứa tuổi học sinh tiểu học là giai đoạn phát triển mới của tƣ duy. Nó
thƣờng gọi là giai đoạn thao tác cụ thể của tƣ duy. Các thao tác tƣ duy gọi là
cụ thể vì trong một số trừng mực nhất định chúng còn dựa trực tiếp trên các
đồ vật, sự kiện bên ngoại còn là chỗ dựa hay điểm xuất phát cho các hành
động trong óc.
Ở lứa tuổi tiểu học nhận thức đã có nhiều tiến bộ so với lứa tuổi trƣớc
nhƣng còn những hạn chế. Các thao tác tƣ duy liên kết với nhau thành tổng
thể những sự liên kết đó cịn từng phần mà chƣa hồn tồn tổng qt. Mặc dù


13

vậy bƣớc đầu chúng đã biết gắn bó với nhau bằng tính thuận nghịch. Khả
năng biến đổi thuận nghịch này làm nảy sinh khả năng nhận thức về cái bất
biến và hình thành khái niệm bảo tồn.
b, Sự phát triển của phân tích, tổng hợp, trừu tƣợng hóa và khái quát hóa
Ở lứa tuổi tiểu học, nhờ sự phát triển của hệ thống tín hiệu thứ 2, học
sinh bƣớc đầu có khả năng thực hiện việc phân tích tổng hợp, trừu tƣợng hóa,
khái qt hóa và những hình thức đơn giải của sự suy luận, phán đốn. Tuy
nhiên, phân tích tổng hợp phát triển khơng đồng đều. Giữa phân tích và tổng
hợp có sự gắn bó nhƣng lại gắn bó cả dấu hiệu bản chát, khơng bản chất trong

q trình hình thành khái niệm. Sự tổng hợp cũng có khi không đúng hoặc
không đầy đủ, dẫn đến khái quát sai trong quá trình hình thành khái niệm.
c, Sự phát triển của phán đoán, suy luận và tƣ duy logic
Ở học sinh tiểu học, nhất là học sinh ở các lớp dƣới, hệ thống tín hiệu
thứ nhất cịn chiếm ƣu thế so với hệ thống tín hiệu thứ 2, do đó các em rất
nhạy cảm với các tác động bên ngoài, điều này phản ánh trong nhận thức của
học sinh tiểu học.
Sự chú ý khơng chủ định cịn chiếm ƣu thế ở học sinh tiểu học. Sự chú ý
này ít bền vững nhất là đối với những đối tƣợng ít thay đổi. Do thiếu khả
năng tổng hợp, sự chú ý của học sinh tiểu học còn phân tán, lại thiếu khả năng
phân tích nên dễ bị lơi cuốn vào cái trực quan, gợi cảm, thƣờng hƣớng ra bên
ngoài, vào hành động, chƣa có khả năng hƣớng vào bên trong, vào tƣ duy.
Trƣờng chú ý của các em cịn hẹp do khơng biết tổ chức sự chú ý.
Khi suy luận, luận logic của các em còn gắn liền với thực tế cuộc sống,
với quán sát, thực nghiệm phép suy diễn của hiện thực. Các em khó chấp nhận
các giả thiết, sự kiện có tính chất hồn tồn giả định hoặc các dữ kiện mà các
em khơng tin là có thực. Kết luận đúng với các em phải phù hợp với thực tế
mặc dù đó là kết quả của một phép suy luận đúng. Do vậy, học sinh


14

tiểu học khó nhận thức về các quy ƣớc, chứng minh theo nghĩa tốn học là rất
khó đối với học sinh tiểu học.
d, Tƣ duy và ngơn ngữ tốn học của học sinh tiểu học
Ở trẻ em, ngôn ngữ đƣợc hồn chỉnh dần, đồng thời xuất hiện các hình
thức tƣ duy kí hiệu.
Ở tiểu học, trong dạy học tốn cần chú ý đến sự tồn tại của 3 thứ ngôn
ngữ có quan hệ đến nhận thức của học sinh. Đó là ngôn ngữ với các thuật ngữ
công cụ khi dạy – học tốn, ngơn ngữ kí hiệu và ngơn ngữ tự nhiên mà học

sinh dùng hành ngày. Ba ngôn ngữ này khác nhau nhƣng không tách biệt một
cách rõ ràng, tạo ra những khó khăn và nảy sinh nhiều sai lầm trong nhận thức
của học sinh.
1.2.1.2. Sự phát triển tình cảm và nhân cách của học sinh cuối cấp tiểu học
Ở tiểu học, khả năng kiềm chế cảm xúc của học sinh còn non nớt, trẻ dễ
bị xúc động và cũng dễ nổi giận, biểu hiện cụ thể là trẻ dễ khóc mà cũng
nhanh cƣời, rất hồn nhiên vơ tƣ. Vì thế có thể nói tình cảm các em chƣa bền
vững.
Tính cách của các em đang dần đƣợc hình thành, các em có thể nhút nhát,
rụt rè, cũng có thể sơi nổi, mạnh dạn. Nhìn chung việc hình thành nhân cách của
học sinh tiểu học mang những đặc điểm cơ bản sau: Nhân cách của các em lúc
này mang tính chỉnh thể và hồn nhiên, trong quá trình phát triển các em ln bộc
lộ những nhận thức, tƣ tƣởng, tình cảm, ý nghĩ của mình một cách vơ tƣ, hồn
nhiên, thật thà và thẳng thắn. Nhân cách của các em lúc này cịn mang tính tiềm
ẩn, những năng lực, tố chất của các em còn chƣa đƣợc bộc lộ rõ rệt, nếu có
đƣợc tác động thích ứng chúng sẽ bộc lộ và phát triển. Nhân cách của các em
còn đang hình thành, việc hình thành nhân cách khơng thể diễn ra một sớm một
chiều, với học sinh tiểu học còn đang trong quá trình


15

phát triển tồn diện về mọi mặt vì thế mà nhân cách của các em sẽ đƣợc hoàn
thiện dần cùng với tiến trình phát triển của mình.
1.2.2. Đặc điểm nội dung mơn Tốn lớp 5
1.2.2.1. Mục tiêu
Trong mơn Tốn lớp 5 nhằm giúp học sinh:
Có những kiến thức cơ bản ban đầu về số học: Ở lớp 5, học sinh hình
thành một số kiến thức cơ bản về số thập phân; các đại lƣợng thông dụng:
Đơn vị đo độ dài, đơn vị đo khối lƣợng, diện tích, thể tích; một số yếu tố hình

học: hình tam giác, hình thang, hình thoi, hình trịn, hình hộp chữ nhật, hình
lập phƣơng, hình trụ, hình cầu và yếu tố thống kê đơn giản.
Hình thành các kỹ năng thực hành, đo lƣờng, giải bài tốn có nhiều ứng
dụng thiết thực trong đời sống.
Bƣớc đầu phát triển năng lực tƣ duy, khả năng suy luận hợp lý và diễn
đạt đúng cách phát hiện và cách giải quyết các vấn đề đơn giản, gần gũi trong
cuộc sống; kích thích trí tƣởng tƣợng; chăm học và hứng thú học tốn; hình
thành bƣớc đầu phƣơng pháp tự học và làm việc có kế hoạch khoa học, chủ
động, linh hoạt, sáng tạo.
1.2.2.2. Nội dung chương trình, chuẩn kiến thức kỹ năng mơn Tốn lớp 5
a. Số học
Số thập phân và các phép tính với số thập phân. Học sinh hình thành
đƣợc các khái niệm ban đầu về số thập phân (nhận biết đƣợc phân số thập
phân, hỗn số, số thập phân; biết đọc – viết các phân số thập phân, hỗ số, số
thập phân,…). Biết cách thực hiện phép tính cộng, trừ, nhân, chia số thập
phân trong một số trƣờng hợp.
Tỉ số phần trăm: Học sinh nhận biết đƣợc tỉ số phần trăm, biết đọc –
viết tỉ số phần trăm, biết cách thực hiện một số phép tính và giải một số bài
tốn về tỉ số phần trăm (tìm tỉ số phần trăm của hai số, tìm giá trị một tỉ số
phần trăm của một số).
b. Một số yếu tố thống kê


16

Nhận biết và hiểu đƣợc ý nghĩa của biểu đồ hình quạt. Thu thập và xử
lí thơng tin đơn giản từ một biểu đồ hình quạt. c. Đại lƣợng và đo đại lƣợng
Học sinh biết cách gọi tên, kí hiệu, mối quan hệ, cách chuyển đổi, thực
hiện phép tính với các đơn vị đo độ dài, đo khối lƣợng, đo diện tích, đo thể
tích, đo thời gian và đo vận tốc

d. Yếu tố hình học
Nhận dạng, tính đƣợc diện tích hình tam giác, hình thang, hình trịn.
Tính đƣợc chu vi hình trịn.
Biết cách tính diện tích xung quanh, diện tích tồn phần và thể tích hình
hộp chữ nhật, hình lập phƣơng.
Nhận dạng đƣợc hình cầu và hình trụ.
e. Giải bài tốn có lời văn
Học sinh biết cách giải và trình bày một số dạng bài toán về quan hệ tỉ
lệ, tỉ số phần trăm, toán chuyển động đều, bài toán có nội dung hình học.
1.2.3. Hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá
Hoạt động trải nghiệm theo thể thức khám phá là cách tổ chức hoạt
động tạo cơ hội cho học sinh trải nghiệm thế giới tự nhiên, thực tế cuộc sống
và công việc, giúp học sinh khám phá những điều mới lạ, tìm hiểu, phát hiện
vấn đề từ mơi trƣờng xung quanh, bồi dƣỡng những cảm xúc tích cực và tình
u q hƣơng đất nƣớc. Nhóm phƣơng thức tổ chức này bao gồm các hoạt
động tham quan, cắm trại, thực địa và các phƣơng thức tƣơng tự khác. [3],
[43].
* Đặc điểm của hoạt động học trải nghiệm thông qua hình thức khám phá
+ Nội dung mang tính tích hợp:
Nội dung hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá mang tính tích
hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập
và giáo dục nhƣ: giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống,