Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học lớp 9 trung học cơ sở

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA SINH – KTNN

======

NGUYỄN THỊ THẢO

THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG
TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC
SINH HỌC LỚP 9-TRUNG HỌC CƠ SỞ
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Sinh học
Người hướng dẫn khoa học

ThS. Hoàng Thị Kim Huyền

HÀ NỘI - 2018


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này tôi
đã nhận được sự dạy bảo, giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè và gia đình.
Tôi xin chân thành cảm ơn Th.S HOÀNG THỊ KIM HUYỀN, giáo viên
hướng dẫn, giảng viên khoa Sinh – KTNN, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
2.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo bộ môn phương pháp giảng
dạy môn Sinh học, các thầy cô giáo trong khoa Sinh-KTNN đã tạo điều kiện
giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành khóa luận.
Trong quá trình nghiên cứu, triển khai đề tài không tránh khỏi những
hạn chế và thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy cô

giáo và các bạn để đề tài được hoàn thiện và có hiệu quả cao hơn.
Hà Nội, Tháng 05 năm 2018
Người thực hiện

NGUYỄN THỊ THẢO


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Thiết kế một số
hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học lớp 9” là công trình nghiên cứu
của tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của Th.S Hoàng Thị Kim Huyền.
Các số liệu, kết quả nêu trong khóa luận hoàn toàn trung thực và chưa
từng được ai công bố trong bất kì công trình nào. Nếu sai sót tôi hoàn toàn
chịu trách nhiệm.
Hà Nội, Tháng 05 năm 2018
Người thực hiện

NGUYỄN THỊ THẢO


DANH MỤC VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết tắt đầy đủ

GD

Phương pháp dạy học

ĐT

Đào tạo

HĐ

Giáo dục

TN

Trải nghiệm

SGK

Sách giáo khoa

GV

Giáo viên

HS

Học sinh


MỤC LỤC
PHẦN 1. MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 3
5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3
7. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4
8. Những đóng góp của đề tài ........................................................................... 4
PHẦN 2:NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .............................................................. 5
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 5
1.1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI .................................................................................................................... 5
1.1.1. Tình hình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trên thế giới.......... 5
1.1.2. Tình hình thiết kế hoạt động trải nghiệm ở Việt Nam ............................ 6
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN ...................................................................................... 7
1.2.1 Khái niệm hoạt động trải nghiệm............................................................. 7
1.2.2 Vai trò của hoạt động trải nghiệm............................................................ 7
1.2.3 Phân loại hoạt động trải nghiệm .............................................................. 7
1.2.4 Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm ............................................... 12
1.2.5 Những lưu ý khi thiết kế hoạt động trải nghiệm ở THCS...................... 15
1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN ................................................................................ 16
1.3.1 Mục đích điều tra ................................................................................... 16
1.3.2 Nội dung điều tra ................................................................................... 16
1.3.3 Đối tượng điều tra .................................................................................. 16
1.3.4 Phương pháp điều tra ............................................................................. 16


1.3.5 Kết quả điều tra ...................................................................................... 16
1.3.6. Những khó khăn trong việc thiết kế hoạt động TN .............................. 18
CHƯƠNG II. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG
DẠY HỌC SINH HỌC 9- THCS ................................................................... 20
2.1. NỘI DUNG, CHUẨN KIẾN THỨC KỸ NĂNG CHƯƠNG TRÌNH
SINH HỌC 9 - THCS ..................................................................................... 20

2.2. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC SINH
HỌC 9 – THCS ............................................................................................... 23
2.2.1. Kế hoạch tổ chức hoạt động TN chương III. AND và GEN ............... 23
2.2.2. Kế hoạch tổ chức hoạt động TN phần V. Di truyền học người ............ 32
2.2.3. Kế hoạch tổ chức hoạt động TN chương II. Hệ sinh thái ..................... 39
2.2.4.Kế hoạch tổ chức hoạt động TN chương III. Con người, dân số và môi
trường .............................................................................................................. 44
Chương III. ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG KẾ HOẠCH TỔ CHỨCHOẠT
ĐỘNG TRẢI NGHIỆM .................................................................................. 49
3.1. MỤC ĐÍCH ĐÁNH GIÁ ......................................................................... 49
3.2. NỘI DUNG ĐÁNH GIÁ ......................................................................... 49
3.3. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ ................................................................. 50
3.4. KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ ............................................................................ 50
PHẦN 3 : KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................... 52
1. Kết luận ....................................................................................................... 52
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 53
PHỤ LỤC


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Tầm quan trọng của việc thiết kế tổ chức hoạt động trải nghiệm
Nhằm đáp ứng cho việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo
nghị quyết Hội Nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện và
đào tạo nêu rõ “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực,chủ động sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi
nhớ máy móc. Tập trung cách dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học,
tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển

năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa
dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.’’
[Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI Nghị
quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo]. Để
thực hiện được điều đó thì việc thiết kế, tổ chức các hoạt động trải nghiệm
trong học tập là điều không thể thiếu.
Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục trong đó dưới sự hướng
dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực
tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau như hoạt động nhân đạo, thể dục
thể thao, vui chơi giải trí, văn hóa nghệ thuật,… Thông qua các hoạt động
trên, học sinh hình thành và phát triển nhân cách thực sự, phát triển và nuôi
dưỡng óc sáng tạo. Ngoài ra hoạt động trải nghiệm góp phần hình thành và
phát triển những phẩm chất chủ yếu (yêu nước, nhân ái, chăm chỉ và có trách
nhiệm), năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp
tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo) đặc biệt là kỹ năng sống, năng lực
tâm lý để học sinh trở nên toàn diện hơn. Ở cấp Tiểu học, chương trình hoạt

1


động trải nghiệm tập trung nhiều hơn vào các hoạt động phát triển bản thân,
kỹ năng sống, quan hệ với bạn bè, thầy cô và người thân trong gia đình. Ở cấp
Trung học cơ sở, chương trình tập trung nhiều hơn vào các hoạt động xã hội,
phục vụ cộng đồng, hoạt động phát triển cá nhân, hoạt động lao động và bắt
đầu đẩy mạnh các hoạt động hướng nghiệp. Ở cấp Trung học phổ thông,
chương trình hoạt động trải nghiệm tập trung cao hơn vào nội dung hoạt động
giáo dục hướng nghiệp. Thông qua các chủ đề sinh hoạt tập thể, câu lạc bộ,
hoạt động lao động sản xuất, học sinh tự đánh giá về năng lực, sở trường,
hứng thú liên quan đến nghề nghiệp, chủ động rèn luyện phẩm chất, đạo đức

trong tương lai. Hoạt động trải nghiệm sẽ được áp dụng rộng rãi ở tất cả các
cấp từ cấp Tiểu học đến Trung học cơ sở và Trung học phổ thông với nhiều
hình thức đa dạng ở tất cả các môn học. [Định hướng đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo trong nghị quyết Hội Nghị Trung ương 8 khóa XI].
1.2. Thực trạng của việc thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm.
Hiện nay, chương trình giáo dục phổ thông đã và đang trong giai đoạn
đổi mới thì hoạt động trải nghiệm là hoạt động quan trọng và không thể thiếu.
Song ở cấp THCS chỉ một bộ phận nhỏ giáo viên biết thiết kế và tổ chức hoạt
động trải nghiệm cho lĩnh vực chuyên môn. Tuy nhiên, việc thiết kế cũng như
tổ chức hoạt động trải nghiệm còn hạn chế, chưa có đầy đủ tài liệu liên quan
về thiết kế hoạt động trải nghiệm vì vậy học sinh chưa hứng thú, chưa tham
gia nhiệt tình.
Từ những lý do trên, với mục tiêu góp phần vào việc đưa hoạt động TN
gắn liền với các môn học, đặc biệt là môn Sinh học nhằm phát triển kỹ năng
vận dụng kiến thức trong môn Sinh học vào thực tiễn cuộc sống và tạo hứng
thú cho học sinh trong quá trình học. Vì vậy, chúng tôi đã chọn đề tài “Thiết
kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 9 – THCS’’.

2


2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế được hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học Sinh
học 9 nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo trong học tập, phát triển năng lực
của học sinh.
3. Giả thuyết khoa học
Các hoạt động trải nghiệm nếu được thiết kế tốt, đạt yêu cầu sẽ góp
phần nâng cao kết quả học tập của HS, đồng thời tạo hứng thú học tập, tăng
cường khả năng sáng tạo; phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức Sinh học và
thực tiễn đời sống.

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nội dung kiến thức Sinh học 9, tập trung vào chương V, VI - phần Di
truyền và biến dị; chương III, IV - phần Sinh vật và môi trường.
- Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học 9.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học trong Sinh học lớp 9 bằng các hoạt động trải nghiệm.
5. Phạm vi nghiên cứu
Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong chương III, V - phần Di truyền và
biến dị; chương II, III - phần Sinh vật và môi trường Sinh học lớp 9 - THCS.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến việc thiết kế hoạt động trải
nghiệm trong môn Sinh học để làm cơ sở lý luận cho đề tài như Lý luận dạy
học, các tài liệu dạy học tích cực, khóa luận tốt nghiêp về thiết kế các hoạt
động trải nghiệm ở THPT,…
Nghiên cứu nội dung trong chương trình SH 9 để thiết kế hoạt động trải
nghiệm.

3


6.2. Phương pháp điều tra cơ bản
Điều tra hiểu biết về việc thiết kế hoạt động trải nghiệm trong môn
Sinh học 9 ở trường THCS thông qua phiếu điều tra.
6.3. Phương pháp chuyên gia
Xin ý kiến nhận xét, đánh giá của các giáo viên ở trường THCS về chất
lượng các hoạt động trải nghiệm đã thiết kế.
7. Nhiệm vụ nghiên cứu
7.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động trải nghiệm ở trường THPT nói

chung và trường THCS nói riêng.
7.2. Điều tra thực trạng tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong
dạy học Sinh học ở trường THCS.
7.3. Phân tích nội dung kiến thức Sinh học 9 để lựa chọn chủ đề thiết kế
hoạt động trải nghiệm.
7.4. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm phù hợp với nội dung kiến thức
Sinh học 9.
7.5. Đánh giá chất lượng của các hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong
dạy học Sinh học 9 - THCS.
8. Những đóng góp của đề tài
- Góp phần hệ thống hóa lý luận và bổ sung giáo án thiết kế hoạt động trải
nghiệm môn Sinh học.
- Thiết kế được 04 hoạt động trải nghiệm trong Sinh học 9 - THCS.

4


PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục trong đó dưới sự hướng
dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực
tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau. Hoạt động trải nghiệm là hoạt
động được coi trọng trong từng môn học.
Hoạt động trải nghiệm không gọi là môn học mà là hoạt động giáo dục.
Môn học được tạo nên bởi một hoặc một vài lĩnh vực khoa học nên nội dung
của nó được cấu trúc chặt chẽ còn các hoạt động giáo dục sử dụng tích hợp
kiến thức kĩ năng của nhiều lĩnh vực để thực hiện mục tiêu hoạt động của

mình.
1.1.1. Tình hình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trên thế giới
Hiện nay, hoạt động trải nghiệm được hầu hết các nước quan tâm, đặc
biệt là các nước tiếp cận chương trình phổ thông theo hướng phát triển năng
lực và phẩm chất, giáo dục nhân văn, kỹ năng sống,…
- Canada: Tổ chức hoạt động ngoại khóa và khuyến khích tham gia câu lạc
bộ ngoại khóa giúp học sinh phát triển được khả năng của mình theo tiêu chí
“học đi đôi với làm”
- Úc: Đề cao đề cao sự thảo luận và làm các bài tập nhóm. Thường xuyên
khuyến khích học sinh chia sẻ những suy nghĩ, quan điểm của mình, tổ chức
các nhóm tranh luận hay hùng biện về chủ đề mà hiện tại vẫn còn tính chất
trái chiều. Như vậy giúp học sinh nỗ lực phấn đấu, chủ động trong học tập.
- Nhật: Mục tiêu hướng đến là tăng tầm quan trọng đặc biệt việc phát triển
của từng cá nhân, chuyển sang hệ thống giáo dục học tập suốt đời, tạo sự cân
bằng giữa các kiến thức truyền thống với các kiến thức công nghệ tiên tiến.

5


- Phần Lan: Hệ thống giáo dục tập trung thiết kế chương trình học theo
hướng thiên về tính sáng tạo, tư duy. Ở cấp Tiểu học, học sinh được tự do
sáng tạo nhằm tăng khả năng hứng thú đối với môn học.
- Singapore: Tập trung giáo dục theo hướng sáng tạo, tìm tòi để có thể phát
hiện và giải quyết vấn đề, sẵn sàng vượt qua khó khăn để thành công. Ngoài
ra, còn chú trọng vào việc khơi dậy và phát triển tiềm năng ẩn của học sinh
giúp cho mỗi học sinh tự tin hơn vào khả năng của mình.
1.1.2. Tình hình thiết kế hoạt động trải nghiệm ở Việt Nam
Hoạt động trải nghiệm đã được rất nhiều trường học từ cấp Tiểu học
đến Trung học cơ sở và Trung học phổ thông áp dụng với nhiều hình thức
khác nhau như: Tổ chức cho HS đi thực tế ở Vườn quốc gia Ba Vì, tổ chức

buổi thực hành ở phòng thí nghiệm của trường Đại học, tổ chức chăm sóc,
viếng nghĩa trang ở trường THCS,…
Đã có rất nhiều đầu sách viết về việc thiết kế, tổ chức các hoạt động trải
nghiệm như “Tổ chức hoạt động giáo dục” NXB GD của Đặng Vũ Hoạt - Hà
Nhật Tăng (1998) , “Sân khấu tương tác” (2012) Tài liệu tập huấn cho trẻ em
của tổ chức Plan, “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo” dành cho Trung học cơ sở
do NXB GD Việt Nam,…
Sau khi tìm hiểu về tình hình thiết kế hoạt động trải nghiệm ở Việt
Nam, chúng tôi nhận thấy việc thiết kế, tổ chức các hoạt động trải nghiệm
trong dạy học nói chung và trong môn Sinh học lớp 9 nói riêng còn hạn chế.
Chính vì vậy, chúng tôi đã thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy
học Sinh học lớp 9 – THCS nhằm góp phần vào việc đưa hoạt động trải
nghiệm gắn liền với các môn học, đồng thời phát triển các kỹ năng của học
sinh cũng như tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học.

6


1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.2.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm
Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục, trong đó dưới sự hướng
dẫn của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các
hoạt động khác nhau của đời sống nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư
cách là chủ thể hoạt động. Qua đó, phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất
nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của mình.
1.2.2. Vai trò của hoạt động trải nghiệm
Hoạt động trải nghiệm là hoạt động rất cần thiết và không thể thiếu
được trong qúa trình dạy học ở trường THCS, nâng cao chất lượng dạy và
học, hình thành nhân cách, tăng hứng thú của học sinh đối với môn học.

Các hoạt động trải nghiệm làm cho nội dung giáo dục không bị bó hẹp
ở sách vở mà gắn với thực tiễn đời sống xã hội, là con đường gắn lý thuyết
với thực tiễn , tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành động. Góp phần
phát triển phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, kỹ năng sống, niềm tin đúng
đắn ở học sinh, hình thành những năng lực cần có của con người trong xã hội
hiện đại, là con đường đến phát triển toàn diện nhân cách của học sinh.
1.2.3. Phân loại hoạt động trải nghiệm
Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau
như hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham
quan dã ngoại, các hội thi / cuộc thi, hoạt động giao lưu, hoạt động chiến dịch,
hoạt động nhân đạo,tổ chức sự kiện, lao động công ích, sinh hoạt tập thể. Mỗi
hình thức hoạt động đều tiềm tàng trong nó những khả năng giáo dục nhất
đinh. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng phong phú mà việc giáo dục học
sinh được thực hiện một cách tự nhiên sinh động, hấp dẫn, không gò bó và
khô cứng.

7


1.2.3.1. Câu lạc bộ ( CLB)
Đây là hình thức hoạt động ngoại khóa của một nhóm học sinh cùng sở
thích, nhu cầu, năng khiếu,… dưới sự định hướng của giáo dục nhằm tạo môi
trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các học sinh với nhau và giữa học
sinh với thầy cô giáo và những người trưởng thành khác. Hoạt động CLB tạo
cơ hội để học sinh được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các
lĩnh vực khác nhau, qua đó HS phát triển được các kỹ năng như: kỹ năng giao
tiếp, kỹ năng lắng nghe, kỹ năng viết, kỹ năng làm việc nhóm, hợp tác,…
Hoạt động câu lạc bộ đòi hỏi lịch sinh hoạt định kỳ và với các chủ đề,
lĩnh vực khác như: Câu lạc bộ xanh, câu lạc học thuật, câu lạc bộ văn hóa
nghệ thuật,….

1.2.3.2. Tổ chức trò chơi
Trò chơi là một loại hình hoạt động thư giãn, giải trí, là món ăn bổ ích,
không thể thiếu được trong cuộc sống của con người nói chung và với học
sinh nói riêng. Trò chơi mang lại những thuận lợi trong quá trình tổ chức dạy
học trải nghiệm: phát huy tính sáng tạo, gây hứng thú cho học sinh; giúp học
sinh tiếp thu kiến thức mới, rèn luyện tác phong nhanh nhẹn.
Một số trò chơi được sử dụng nhiều nhất trong dạy học hiện nay như :
trò chơi học tập, trò chơi vận động, trò chơi mô phỏng game truyền
hình,…Việc tổ chức trò chơi trong quá trình học tập rất có ý nghĩa trong giáo
dục tích cực.
1.2.3.3. Tổ chức diễn đàn
Diễn đàn được tổ chức với quy mô khác nhau ở khối lớp, các trường,
quận / huyện, cấp tỉnh hoặc cao hơn nữa. Chủ đề của diễn đàn được xây dựng
dựa trên nội dung các hoạt động giáo dục, những nhu cầu, mong muốn của
HS với nhà trường, gia đình và bạn bè.

8


Thông qua diễn đàn, HS có cơ hội bày tỏ suy nghĩ, ý kiến, quan niệm
hay những câu hỏi, đề xuất của mình về một vấn đề nào đó. Hơn nữa, thầy cô
giáo, cha mẹ học sinh có thể thông qua diễn đàn nắm bắt được những nỗi băn
khoăn, lo lắng,.. đồng thời tăng cường cơ hội giao lưu giữa người lớn và học
sinh, giữa học sinh với nhau. Từ đó bậc phụ huynh, thầy cô giáo thấu hiểu
tâm tư nguyện vọng của các em để từ đó tìm ra những giải pháp và xây dựng
biện pháp giáo dục cho phù hợp.
1.2.3.4. Sân khấu tươmg tác
Sân khấu tương tác là một hình thức nghệ thuật tương tác dựa trên hoạt
động diễn kịch, trong đó vở kịch chỉ có phần mở đầu đưa ra các tình huống,
phần còn lại được sáng tạo bởi những người tham gia. Phần diễn là một cuộc

thảo luận, chia sẻ giữa những người thực hiện với khán giả, trong đó đề cao
sự tham gia của khán giả.
Mục đích của hoạt động tăng cường nhận thức, thúc đẩy HS đưa ra ý
kiến, quan điểm của mình; rèn luyện tính tự tin, sáng tạo và tư duy của HS;
nâng cao các kỹ năng: kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng sáng tạo khi giải
quyết các tình huống và khả năg ứng phó với những thay đổi trong cuộc sống.
1.2.3.5. Tham quan, dã ngoại
Là hình thức tổ chức học tập thực tế hấp dẫn đối với học sinh. Mục
đích của tham quan, dã ngoại là để HS được đi tham quan, tìm hiểu và học hỏi
kiến thức, tiếp xúc với các công trình, nhà máy, khu di tích lịch sử văn hóa,…
giúp HS có được kinh nghiệm thực tế, từ đó có thể áp dụng vào cuộc sống.
Nội dung tham quan, dã ngoại mang tính giáo dục lòng yêu thiên nhiên,
quê hương, đất nước; giáo dục truyền thông cách mạng, lịch sử. Các lĩnh vực
tham quan được tổ chức nhiều nhất là Tham quan Viện bảo tàng, Tham quan
danh lam thắng cảnh, Tham quan nhà máy thủy điện, Dã ngoại theo chủ đề
học tập,…

9


1.2.3.6. Hội thi / Cuộc thi
Tổ chức các cuộc thi có thể trong nhà trường, lớp học hay ngoài không
gian trường học. Nội dung cuộc thi rất phong phú và dễ lồng ghép bất cứ nội
dung giáo dục nào.
Cuộc thi có nhiều cách tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như:
Thi giải ô chữ, đố vui về các địa danh trên đất nước ta, hội thi kể chuyện theo
tranh về môi trường, …
Mỗi hình thức có thể tổ chức với một chủ đề trong đó mang một hay
nhiều nội dung giáo dục mà ở đó có sự gắn kết với nội dung chương trình
cũng như giáo dục kĩ năng sống.

1.2.3.7. Hoạt động giao lưu
Hoạt động giao lưu có những đặc trưng riêng biệt khó hòa lẫn với các
hình thức tổ chức khác. Đó là giao lưu phải có đối tượng là những nhân vật
điển hình có thành tích xuất sắc trong lĩnh vực nào đó, là tấm gương cho HS
noi theo, phù hợp với hứng thú của học sinh. Có sự trao đổi thông tin, tình
cảm hết sức chân thật và sôi nổi giữa học sinh với người được giao lưu.
Qua hoạt động giao lưu, học sinh có được những lời khuyên đúng đắn
vươn lên trong học tập, rèn luyện và hoàn thiện nhân cách. Hoạt động giao
lưu dễ được tổ chức trong mọi điều kiện của lớp, của trường.
1.2.3.8. Hoạt động chiến dịch
Hoạt động chiến dịch không chỉ tác động đến học sinh mà còn tới cả
các thành viên cộng đông. Nhờ hoạt động này, HS có cơ hội khẳng định bản
thân, qua đó hình thành và phát triển ý thức “Mình vì mọi người, mọi người
vì mình”.
Mỗi chiến dịch nên mang chủ đề nhất định để định hướng cho các hoạt
động: Chiến dịch giờ trái đất, Chiến dịch an toàn thực phẩm, Chiến dịch tình
nguyện, Chiến dịch bảo vệ môi trường,…

10


1.2.3.9. Hoạt động nhân đạo
Hoạt động nhân đạo là hoạt động tác động đến trái tim, tình cảm, sự
đồng cảm của HS trước những con người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.
Qua hoạt động nhân đạo, HS biết thêm về hoàn cảnh khó khăn của những
người nghèo, người nhiễm chất độc da cam, trẻ em mồ côi, người tàn tật,…để
kịp thời giúp đỡ họ từng bước khắc phục khó khăn, ổn định cuộc sống, vươn
lên hòa nhập với cộng đồng.
Hoạt động nhân đạo được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như:
Hiến máu nhân đạo, Xây dựng quỹ tình thương, Quyên góp ủng hộ trẻ em

vùng cao,..
1.2.3.10. Tổ chức sự kiện
Là hoạt động tạo cơ hội cho học sinh được thể hiện những ý tưởng, khả
năng sáng tạo của mình, thể hiện năng lực tổ chức hoạt động. Thông qua tổ
chức sự kiện, học sinh rèn được tính tỉ mỉ, cận thận, tính năng động, khả năng
làm việc nhóm.
Các sự kiện học sinh có thể tổ chức trong nhà trường được như: Các
buổi triển lãm, Lễ nhập học, Lễ chúc mừng, Hội thảo khoa học, Đại hội thể
dục thể thao,..
1.2.3.11. Sinh hoạt tập thể
Hình thức quen thuộc diễn ra tại các trường THPT nói chung và THCS
nói riêng. Đây là hình thức có sự gắn kết cao, đồng thời là yếu tố chính để duy
trì và phát triển các phong trào của đoàn thể thanh thiếu niên.
Sinh hoạt tập thể có thể diễn ra với nội dung như ca hát, ca múa tập thể,
trò chơi, diễn kịch. Giúp HS thư giãn sau những giờ học, kết nối các thành
viên với nhau. Ngoài ra, hoạt động này giúp HS tiếp thu bài một cách thoải
mái, tự nhiên, tăng hiệu quả của bài giảng.

11


1.2.3.12. Lao động công ích
Lao động công ích là hình thức hoạt động mang tính tập thể cao. Có thể
được tổ chức trong khuôn viên nhà trường hoặc làng xóm như: Vệ sinh vườn
trường, sân trường lớp học; vệ sinh đường làng ngõ xóm, trồng và chăm sóc
vườn hoa, chăm sóc và bảo vệ di tích lịch sử, các công trình công cộng, di sản
văn hóa…
Tuy nhiên việc lao động công ích phải xuất phát từ việc làm của mỗi cá
nhân, cái tâm của mỗi người góp sức mình để tham gia xây dựng, tu bổ công
trình công cộng vì lợi ích chung của cộng đồng nhằm bảo tồn các công trình,

biết yêu quý giá trị lao động cũng như có những hành động cần thiết để bảo
vệ, phòng chống khắc phục hành động chưa đúng đắn.
1.2.4. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm
Thiết kế hoạt động trải nghiệm cụ thể được tiến hành theo các bước
sau:
Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm
Căn cứ nhiệm vụ, mục tiêu và chương trình giáo dục, nhà giáo dục cần
tiến hành khảo sát nhu cầu, điều kiện tiến hành.
Xác định rõ đối tượng thực hiện. Việc hiểu rõ đặc điểm học sinh tham
gia vừa giúp nhà giáo dục thiết kế hoạt động phù hợp đặc điểm lứa tuổi, vừa
giúp có các biện pháp phòng ngừa những đáng tiếc có thể xảy ra cho học sinh.
Bước 2: Đặt tên cho hoạt động
Đặt tên cho hoạt động là một việc làm cần thiết vì tên của hoạt động tự
nó đã nói lên được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động.
Tên hoạt động cũng tạo ra được sự hấp dẫn, lôi cuốn, tạo ra được trạng
thái tâm lý đầy hứng khởi và tích cực của học sinh. Vì vậy, cần có sự tìm tòi,
suy nghĩ để đặt tên hoạt động sao cho phù hợp và hấp dẫn.
Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau:

12


- Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn.
- Phản ánh được chủ đề và nội dung của hoạt động.
- Tạo được ấn tượng ban đầu cho học sinh
Tên hoạt động đã được gợi ý trong bản kế hoạch HĐTNST, nhưng có
thể tùy thuộc vào khả năng và điều kiện cụ thể của từng lớp để lựa chọn tên
khác cho hoạt động.
Giáo viên cũng có thể lựa chọn các hoạt động khác ngoài hoạt động đã
được gợi ý trong kế hoạch của nhà trường, nhưng phải bám sát chủ đề của

hoạt động và phục vụ tốt cho việc thực hiện các mục tiêu giáo dục của một
chủ đề, tránh xa rời mục tiêu.
Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động
Mỗi hoạt động đều thực hiện mục đích chung của mỗi chủ đề theo từng
t tháng nhưng cũng có những mục tiêu cụ thể của hoạt động đó.
Mục tiêu của hoạt động là dự kiến trước kết quả của hoạt động.
Các mục tiêu hoạt động cần phải được xác định rõ ràng, cụ thể và phù
hợp; phản ánh được các mức độ cao thấp của yêu cầu cần đạt về tri thức, kĩ
năng, thái độ và định hướng giá trị.
Nếu xác định đúng mục tiêu sẽ có các tác dụng là:
- Định hướng cho hoạt động, là cơ sở để chọn lựa nội dung và điều
chỉnh hoạt động
- Căn cứ để đánh giá kết quả hoạt động
- Kích thích tính tích cực hoạt động của thầy và trò
Tùy theo chủ đề của HĐTNST ở mỗi tháng, đặc điểm HS và hoàn cảnh
riêng của mỗi lớp mà hệ thống mục tiêu sẽ được cụ thể hóa và mang màu sắc
riêng.
Khi xác định được mục tiêu cần phải trả lời các câu hỏi sau:

13


- Hoạt động này có thể hình thành cho học sinh những kiến thức ở mức
độ nào? (Khối lượng và chất lượng đạt được của kiến thức?)
- Những kỹ năng nào có thể được hình thành ở học sinh và các mức độ
của nó đạt được sau khi tham gia hoạt động?
- Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở học
sinh sau hoạt động?
Bước 4: Xác định nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức
của hoạt động

Mục tiêu có thể đạt được hay không phụ thuộc vào việc xác định đầy
đủ và hợp lý những nội dung và hình thức của hoạt động.
Trước hết, cần căn cứ vào từng chủ đề, các mục tiêu đã xác định, các
điều kiện hoàn cảnh cụ thể của lớp, của nhà trường và khả năng của học sinh
để xác định các nội dung phù hợp cho các hoạt động. Cần liệt kê đẩy đủ các
nội dung hoạt động phải thực hiện.
Từ nội dung, xác định cụ thể phương pháp tiến hành, xác định những
phương tiện cần có để tiến hành hoạt động. Từ đó lựa chọn hình thức hoạt
động tương ứng.
Có thể một hoạt động nhưng có nhiều hình thức khác nhau được thực
hiện đan xen hoặc trong dó có một hình thức nào đó là chủ đạo, còn hình thức
khác là phụ trợ.
Bước 5: Lập kế hoạch
Nếu chỉ tuyên bố về các mục tiêu đã lựa chọn thì nó vẫn chỉ là những
ước muốn và hy vọng, mặc dù có tính toàn, nghiên cứu kỹ lưỡng. Muốn biến
các mục tiêu thành hiện thực thì phải lập kế hoạch.
Lập kế hoạch để thực hiện hệ thống mục tiêu tức là tìm các nguồn lực
(nhân lực – vật lực – tài liệu) và thời gian, không gian… cần cho việc hoàn
thành các mục tiêu.

14


Chi phí về tất cả các mặt phải được xác định. Hơn nữa phải tìm ra
phương án chi phí ít nhất cho việc thực hiên mỗi một mục tiêu.
Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy
Trong bước này, cần phải xác định:
- Có bao nhiêu việc cần phải thực hiện?
- Các việc đó là gì? Nội dung của mỗi việc đó ra sao?
- Tiến trình và thời gian thực hiện các việc đó như thế nào?

- Các công việc cụ thể cho các tổ, nhóm, các cá nhân.
- Yêu cầu cần đạt được của mỗi việc.
Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động
Rõ soát, kiểm tra lại nội dung và trình tự của các việc, thời gian thực
hiện cho từng việc, xem xét tính hợp lý, khả năng thực hiện và kết quả cần đạt
được.
Nếu phát hiện những sai sót hoặc bất hợp lý ở khâu nào, bước nào, nội
dung nào hay việc nào thì kịp thời điều chỉnh.
Cuối cùng, hoàn thiện bản thiết kế chương trình hoạt động và cụ thể
hóa chương trình đó bằng căn bản. Đó là giáo án tổ chức hoạt động.
Bước 8: Lưu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh
1.2.5. Những lưu ý khi thiết kế hoạt động trải nghiệm ở THCS
Thứ nhất, chủ đề phải xuất phát từ mối quan tâm, hứng thú của học
sinh và phải có mối liên hệ mật thiết hoặc xuất phát từ chính cuộc sống trải
nghiệm của học sinh. Chủ đề phải phù hợp với trình độ nhận thức, tâm lý lứa
tuổi sức khỏe của học sinh. Phải có tính hợp lý trong mối quan hệ với mùa và
sự sắp xếp chương trình nhà trường.
Thứ hai, để biết chủ đề dự định lựa chọn và thiết kế có phù hợp với các
tiêu chí hay không thì giáo viên cần phải tiến hành quan sát trực tiếp và tiến

15


hành điều tra bằng nhiều hình thức khác nhau cũng như nghiên cứu tài liệu
nhiều nguồn để nắm chắc tình hình địa phương trường học và học sinh.
Thứ ba, tìm hiểu, thu thập thông tin có liên quan bao gồm cả thông tin
thực địa về chủ đề và việc tổ chức hoạt động trải nghiệm. Phỏng vấn điều tra
học sinh xem học sinh quan tâm đến những vấn đề gì và tại sao.
Thứ tư, thảo luận với đồng nghiệp, chuyên gia để chỉnh sửa chương
trình. Cần cân nhắc sao cho nội dung và phương pháp quy trình phù hợp với

chương trình học.
1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN

1.3.1. Mục đích điều tra
Tìm hiểu về thực trạng dạy học bằng hoạt động trải nghiệm ở trường
THCS, chúng tôi tiến hành điều tra trao đổi với GV và HS ở trường THCS.
1.3.2. Nội dung điều tra
Chúng tôi điều tra về các nội dung sau:
Mức độ cần thiết của việc thiết kế hoạt động trải nghiệm.
Những khó khăn trong việc thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm.
Những khó khăn gặp phải trong quá trình tham gia hoạt động trải
nghiệm.
1.3.3. Đối tượng điều tra
15 GV trong đó có 4 GV bộ môn Sinh học ở Trường THCS Tam Hiệp,
THCS Hiệp Thuận. Và 40 HS lớp 9 trường THCS Tam Hiệp.
1.3.4. Phương pháp điều tra
Điều tra thông qua việc phát phiếu điều tra tới GV và HS ở các trường
THCS.

16


1.3.5. Kết quả điều tra
1.3.5.1. Kết quả điều tra đối với giáo viên
Phiếu điều tra số 1: Mức độ cần thiết của việc thiết kế hoạt động
trải nghiệm
Mức độ

Rất cần thiết

Cần thiết

Không cần thiết

Số lượng

7

8

0

%

46,6%

53,4%

0%

Qua phiếu điều tra số 1 ta thấy có 46,6% GV cho rằng việc thiết kế hoạt
động rất cần thiết, 53,4% GV cho rằng việc thiết kế hoạt động trải nghiệm cần
thiết.
Phiếu điều tra số 2: Những khó khăn trong việc thiết kế, tổ chức
hoạt động trải nghiệm
Khó khăn

Số phiếu

Tỷ lệ

Chưa có kĩ năng, phương pháp

8

( 53,3%)

Chưa có tài liệu

10

(66,7%)

Nặng về kiến thức

7

(46,7%)

Thời gian tổ chức ít

13

(86,7%)

Cơ sở vật chất thiếu thốn

9

(60%)

Mô hình lớp học không phù hợp

6

(40,0%)

Qua phiếu điều tra số 2, GV gặp nhiều khó khăn trong việc lên kế
hoạch thực hiện các hoạt động trải nghiệm.

17


1.3.5.2. Kết quả điều tra đối với học sinh
Thiết kế phiếu điều tra với 40 học sinh lớp 9 về những khó khăn gặp
phải trong quá trình tham gia hoạt động trải nghiệm.
Nội dung

Số phiếu

Tỷ lệ

Trình độ chưa cao

20

( 50%)

Không có hứng thú

10

( 25%)

Chưa làm quen

30

( 75%)

Chưa tích cực hoạt đông

16

( 40%)

Năng lực còn hạn chế

25

( 62,5%)

Kiến thức còn nặng

28

( 70%)

Qua điều tra, tôi thấy thực trạng việc thiết kế hoạt động trải nghiệm vẫn
còn gặp nhiều khó khăn. Để thiết kế được hoạt động trải nghiệm, các GV cần

được trang bị về tài liệu, kiến thức, kỹ năng để có thể thiết kế được các hoạt
động trải nhiệm phục vụ cho dạy học.
1.3.6. Những khó khăn trong việc thiết kế hoạt động trải nghiệm
Giáo viên các bộ môn tham gia xây dựng các chủ để hoạt động, chịu
trách nhiệm đưa ra mục tiêu, nội dung, phương pháp và sản phẩm hoạt động,
tham gia đánh giá kết quả của học sinh.
Như vậy giáo viên bộ môn sẽ là người soạn thảo ý tưởng, kế hoạch hoạt
động, đánh giá hoạt động. Điều này có chủ quan và có quá sức cùng năng lực
với giáo viên bộ môn. Khi chế dộ làm việc của giáo viên THCS là 17
tiết/tuần. Trong khi yêu cầu của chương trình mới có thể nhẹ hơn về kiến thức
thì những yêu cầu về giáo dục phẩm chất, kỹ năng, phương tiện cho môn học
hiện đại đa dạng có phần nặng hơn.

18


Ngoài ra thời gian để thiết kế, tổ chức các hoạt động đòi hỏi tốn công
sức. Thời gian để tổ chức các hoạt động còn hạn chế, cơ sở vật chất chưa đáp
ứng đủ.

19