Báo cáo " Diễn đàn khu vực ASEAN " doc

nghiªn cøu - trao ®æi
8 t¹p chÝ luËt häc sè 9/2007




TS. Lª Mai Anh *

ăm 2007, ASEAN kỉ niệm 40 năm
ngày thành lập và 13 năm ngày thành
lập Diễn đàn khu vực ASEAN (ASEAN
regional forum - ARF). Cùng với những
thành tựu về hợp tác kinh tế - thương mại
của một liên kết khu vực năng động và hiệu
quả thì những thành tựu về hợp tác an ninh
tại ARF của ASEAN có tác động tích cực tới
tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN theo
định hướng của Tầm nhìn ASEAN năm
2020 tại Tuyên bố Hà Nội ngày 15/12/1997,
đó là xây dựng Hiệp hội các quốc gia Đông
Nam Á thành một khối hài hòa, hướng ra
bên ngoài, sống trong hòa bình, ổn định và
thịnh vượng, liên kết với nhau bằng quan hệ
đối tác trong phát triển năng động và trong
cộng đồng các xã hội quan tâm đến nhau.
Phù hợp với định hướng chiến lược đó, trong
thập kỉ cuối của thiên niên kỉ thứ hai và bước
sang thiên niên kỉ thứ ba, ASEAN đã nỗ lực
xây dựng cho mình và cho toàn khu vực

những cơ chế hợp tác toàn diện, bao gồm cả
hợp tác an ninh tại ARF.
1. Diễn đàn khu vực ASEAN hiện đang
là cơ chế hợp tác an ninh đa phương duy
nhất tại châu Á - Thái Bình Dương. ASEAN
đã phải tốn không ít công sức trong việc tìm
kiếm giải pháp thích hợp cho mô hình hợp
tác an ninh tại đây. Ngay khi chiến tranh
lạnh kết thúc, các nước Đông Nam Á phải
đương đầu với mối quan ngại mới về nguy
cơ xuất hiện “khoảng trống quyền lực”, khi
mà cả Mĩ và Nga đã buộc phải rút bỏ căn cứ
quân sự ở Đông Nam Á. Cuộc đối đầu giữa
các nước lớn tuy đã tạm thời lắng xuống trên
phạm vi toàn cầu cũng như ở Đông Nam Á
nhưng môi trường chiến lược Đông Nam Á
không vì thế mà giảm bớt sự nhạy cảm về
tương quan lực lượng bên trong và ngoài khu
vực. Điều này xuất phát từ thực tế Đông
Nam Á luôn có vị trí rất quan trọng đối với
chính sách của các nước lớn, đặc biệt là các
nước lớn ở châu Á. Đó là chưa kể đến mối
quan ngại truyền thống về khả năng bùng nổ
những va chạm hoặc xung đột giữa các nước
Đông Nam Á nảy sinh từ các vấn đề do lịch
sử để lại, kết hợp với nguy cơ tiềm tàng
khác, hiện hữu ngay trong lòng các quốc gia
Đông Nam Á.
(1)

Những thách thức nêu trên làm cho môi
trường chiến lược ở đây vốn đã thiếu sự gắn
kết sẽ lại càng trở nên bấp bênh, đe dọa hoà
bình, an ninh và lợi ích sống còn của các
quốc gia ASEAN. Bối cảnh quốc tế và khu
vực đó đã buộc ASEAN phải nhanh chóng
có những nỗ lực lớn nhằm tìm kiếm giải pháp
mới cho hợp tác an ninh châu Á - Thái Bình
Dương bên cạnh những nỗ lực đã đạt được ở
thời kì trước như sáng kiến về khu vực hòa
bình, tự do, trung lập - ZOFPAN (Zone of
peace freedom and neutralia) ra đời tại Hội
nghị bộ trưởng ASEAN ở Kuala Lumpur năm
N

*
Khoa
đà
o t
ạo
th
ẩ
m ph
á
n

Học viện tư pháp

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 9/2007
9
1971
(2)
hoc khu vc ụng Nam khụng cú
v khớ ht nhõn (Southeast Asian nuclear
weapon free zone SEANWFZ) hỡnh thnh
t Hi ngh thng nh ASEAN ln th ba
hp ti Manila ngy 15/12/1987.
Cú th thy quỏ trỡnh tỡm kim gii phỏp
cho hp tỏc an ninh ca ASEAN trong iu
kin phỏt trin mi l quỏ trỡnh ASEAN c
gng thỏo g nhng ngũi n d gõy xung t
trong khu vc ng thi tỡm cỏch khai phỏ
cỏc con ng tin ti thit lp c ch
hp tỏc an ninh a phng phự hp tớnh a
dng ca khu vc chõu - Thỏi Bỡnh
Dng. Sỏng kin thnh lp Din n khu
vc ASEAN ó hỡnh thnh t chớnh quỏ
trỡnh ny v sỏng kin ú c chp nhn ti
Hi ngh cỏc b trng ngoi giao ASEAN
ln th 26. Sau ú, nhiu cng quc trong
v ngoi khu vc ụng Nam cng nhit
tỡnh ng h sỏng kin ca ASEAN nh M,
Trung Quc, Nht Bn, Nga Vic thnh
lp din n hp tỏc an ninh a phng cho
khu vc l thc t khỏch quan, bi trong mụi

trng ton cu hoỏ an ninh ca ụng Nam
tu thuc rt ln vo an ninh ton cu m
trc ht l an ninh chõu - Thỏi Bỡnh
Dng. Do ú, nu cỏc quc gia ASEAN
mun ụng Nam cú c nn an ninh n
nh v vng chc thỡ cn phi kin to c
nn ho bỡnh v an ninh chung cho ton khu
vc chõu - Thỏi Bỡnh Dng. Trong tng
quan chung ti ụng Nam , cỏc nc ln
thng úng vai trũ l tỏc nhõn quan trng
i vi ho bỡnh v n nh khu vc ny
nờn nu khụng tỡm c cỏch a cỏc
nc ln vo khuụn kh cú tớnh th ch khu
vc thỡ chớnh nhng quc gia ny cú th s
cú nhng hot ng lm phng hi ti ho
bỡnh v an ninh ca ụng Nam .
2. Hi ngh thnh lp Din n khu vc
ASEAN c t chc vo ngy 25/7/1994,
vi s cú mt ca sỏu nc thnh viờn
ASEAN, cỏc bờn i thoi ca ASEAN v
ba nc quan sỏt viờn l Vit Nam, Lo,
Papua Niu Ghinờ.
(3)
Sau khi xem xột cỏc
sỏng kin hp tỏc an ninh a phng do cỏc
nc trong v ngoi khu vc xng, cỏc
nh lónh o ASEAN ó quyt nh chp
nhn sỏng kin thnh lp ARF ca Vin
nghiờn cu chin lc v quc t ASEAN
(ASEAN ISIS) a ra. ARF chớnh thc ra

i trờn c s Tuyờn b ca Ch tch ARF
vi s nht trớ tỏn thnh ca cỏc nc thnh
viờn. Mc dự ó cú s khi ng ngay t
ARF-1 nhng phi n ARF-2 hp Brunõy
(thỏng 8/1995) v ARF-3 hp Indonesia (
thỏng 7/1996), c cu t chc v c ch vn
hnh ca ARF mi hon tt. V tớnh cht,
ARF l din n i thoi ci m v tham
kho v cỏc vn an ninh - chớnh tr khu
vc nhm tho lun v ho hp cỏc quan
im khỏc nhau gia cỏc nc tham gia ARF
vi mc ớch gim thiu cỏc nguy c i vi
an ninh. Ti din n ny ASEAN c tha
nhn úng vai trũ lónh o.
V c cu t chc, ARF gm:
* Hi ngh thng niờn ARF, hp ngay
sau Hi ngh b trng ASEAN. Nhng
cuc hp ny c tin hnh theo hai kờnh:
- Kờnh th nht l kờnh ca chớnh ph
cỏc nc thnh viờn ARF.
- Kờnh th hai l kờnh ca cỏc vin
nghiờn cu chin lc v cỏc t chc phi
chớnh ph. C hai kờnh ny cú s phi hp


nghiên cứu - trao đổi
10 tạp chí luật học số 9/2007

trong hot ng, thụng qua Ch tch ng
nhim ca ARF.

* Nhúm h tr gia hai kỡ hp (Inter -
sessional support group - ISG) v xõy dng
lũng tin, nht l vic i thoi v nhng
nhn thc i vi an ninh v bỏo cỏo v
chớnh sỏch quc phũng.
* Hi ngh gia hai kỡ hp (Inter -
sessions meetings - ISMs), liờn quan n cỏc
hot ng hp tỏc, bao gm c hot ng gỡn
gi hũa bỡnh.
Phng thc hot ng ca ARF kt hp
ng thi hai yu t khuụn kh v quỏ trỡnh
hp tỏc, gii quyt xung t.
(a) S hin din ca khuụn kh hp tỏc
trong ARF c xỏc nh bng:
- Nhng nguyờn tc ghi nhn ti Hip
c hu ngh v hp tỏc ụng Nam
(TAC) c kớ ti Hi ngh cp cao ln th
nht ca cỏc nc ASEAN Bali
(Indonesia) ngy 24/2/1976. TAC ó qua hai
ln sa i vo thỏng 12/1987 v thỏng
7/1998. Nm 1992, i hi ng Liờn hp
quc ó thụng qua ngh quyt tỏn thnh
nhng tụn ch, nguyờn tc v iu khon cú
liờn quan ca TAC, to c s phỏp lớ cỏc
nc ngoi khu vc ụng Nam gia nhp
hip c ny. Vi ARF, nguyờn tc tn ti
trong TAC c vn dng vi tớnh cht ca
quy tc ng x, iu chnh mi quan h gia
cỏc quc gia v cỏc hot ng hp tỏc an ninh;
- iu kin tr thnh thnh viờn ca

ARF l: Quc gia c lp, cam kt v hot
ng mt cỏch hp tỏc cựng t c
mc tiờu ca ARF;
- C cu t chc ca ARF l cỏc hi ngh
thng niờn hay hi ngh gia hai kỡ hp.
Cn lu ý õy khụng phi l khuụn kh
mang tớnh th ch cao, cht ch vỡ phi phự
hp vi mt khu vc a dng v dõn tc, tụn
giỏo, vn hoỏ, kinh nghim lch s, ch
chớnh tr v trỡnh phỏt trin.
(b) Mt khỏc, thụng qua cỏc hi ngh v
cỏc kờnh hot ng, nhng vn ti khu
vc c hoỏ gii theo tin trỡnh tỡm kim
gii phỏp phự hp vi tng vn ny sinh.
Cú th hiu ú l s vn ng ca din n
c thc hin theo ba giai on: Mt l xõy
dng lũng tin; hai l phỏt trin ngoi giao
phũng nga
(4)
; ba l xõy dng cỏch tip cn
i vi gii quyt cỏc cuc xung t. Din
tin ca hp tỏc an ninh gia cỏc thnh viờn
ARF cú s uyn chuyn mi giai on, tc
vic phõn chia ba giai on nh trờn khụng
cú ngha l khụng c phộp tho lun cỏc
vn thuc giai on ó qua khi ARF ó
chuyn sang giai on khỏc.
Sau ht, nhng vn t ra trong khuụn
kh din n, k c quyt nh ca ARF s
c a ra v thụng qua bng s ng

thun, cú tham kho ý kin rng rói v thn
trng ca tt c cỏc nc tham gia.
3. Qua nghiờn cu mụ hỡnh v thc tin
hp tỏc an ninh ti ARF, cú th nhn thy,
khi quyt nh thnh lp ARF cỏc thnh viờn
kỡ vng õy s l ni khuyn khớch s i
thoi, tham kho cú tớnh cht xõy dng v
cỏc vn chớnh tr - an ninh m cỏc bờn
cựng quan tõm v hng ti vic xõy dng
lũng tin cng nh ngoi giao phũng nga
khu vc chõu - Thỏi Bỡnh Dng. Trong
sut 13 nm hot ng, ARF ỏp ng c


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 9/2007 11

mc nht nh nhng mong mun ca cỏc
thnh viờn, ú l:
ARF ó thu hỳt c cỏc cng quc ln
cng nh cỏc nc cú vai trũ quan trng v
hp tỏc chin lc chõu - Thỏi Bỡnh
Dng tham gia din n ny. Thc t, ARF ó
a cỏc quc gia vn khỏc bit v lch s, tụn
giỏo, vn hoỏ, sc tc, ch chớnh tr v trỡnh
phỏt trin, thm chớ thự ch nhau cựng ngi
vo bn hi ngh tho lun cỏc vn liờn
quan ti ho bỡnh v an ninh trong khu vc. Ch
riờng iu ú ó mang li ý ngha to ln cho s
phỏt trin ca chõu - Thỏi Bỡnh Dng.

Trờn thc tin, thụng qua din n ARF,
ó cú cỏc cuc i thoi vi cp , hiu qu
khỏc nhau v nhiu vn bt ng gia cỏc
quc gia trong khu vc, nh cỏc tranh chp
trờn bin ụng (vn Hong Sa, Trng
Sa), vn Cmpuchia, vn bỏn o
Triu Tiờn Khụng nhng th, thụng qua
ARF, cui cựng ASEAN ó a Trung Quc
vo tin trỡnh ca din n a phng vi
cỏc cuc i thoi tớch cc, t ú to ra c
cu quan trng Trung Quc hũa nhp vo
khu vc chõu - Thỏi Bỡnh Dng. Ngy
4/11/2002, ti din n ca Hi ngh cp cao
ASEAN ln th VIII hp Phnụm - Pờnh
(Cmpuchia), ASEAN v Trung Quc ó kớ
Tuyờn b v cỏch ng x ca cỏc bờn bin
ụng (DOC). Tuyờn b DOC bao gm 10
im, tuy khụng phi l vn kin phỏp lớ cú
tớnh rng buc nh B quy tc ng x m
cỏc nc trong khu vc mong mun nhng
cú th thy hu nh tt c cỏc nguyờn tc
chớnh trong D tho B quy tc ng x ca
ASEAN ó c Tuyờn b DOC cp
nhng mc khỏc nhau nh khụng s dng
v lc v e da dựng v lc; t kim ch;
gii quyt cỏc tranh chp quc t bng bin
phỏp hũa bỡnh; tham kho ý kin ca nhau;
tụn trng giao lu hng hi v hng khụng
quc t. Tuyờn b DOC ó y lựi mt cuc
chin tranh hay ng quõn s ln trờn

bin ụng, qua ú hỡnh thnh nhõn t tớch
cc to mụi trng hp tỏc, duy trỡ hũa
bỡnh, n nh trong khu vc. õy l tin
quan trng tin n xõy dng B quy tc
ng x bin ụng nh lónh o ASEAN
v Trung Quc ó tha thun. iu ny ng
ngha vi vic ho bỡnh, n nh trong khu vc
s c m bo hn.
Thụng qua s hin din ca mỡnh, ARF
khụng ch cung cp cho cỏc nc va v nh
cụng c gi gỡn an ninh khu vc m cũn to iu
kin cho cỏc nc ln nh M, Nht Bn, Nga,
Trung Quc úng vai trũ xõy dng i vi an
ninh v n nh chõu - Thỏi Bỡnh Dng.
Bng nhng hot ng trao i thụng tin,
ARF ó xõy dng v nuụi dng mt h thng
thụng tin m rng v hp tỏc an ninh gia
chớnh ph v cỏc quan chc quõn s, gia
chớnh ph v lc lng phi chớnh ph. iu
ny cng l úng gúp quan trng i vi vic
xõy dng lũng tin, tng cng s hiu bit ln
nhau gia cỏc nc thnh viờn ARF.
Bờn cnh nhiu thnh tu v hp tỏc an
ninh truyn thng, ARF cũn cú nhng hot
ng hp tỏc cht ch trong lnh vc an ninh
phi truyn thng. Mt trong nhng hot
ng c cỏc thnh viờn ARF c bit quan
tõm l hp tỏc chng khng b. Ti ARF-9
(t ngy 17 19/9/2002), cỏc quc gia thnh

nghiên cứu - trao đổi
12 tạp chí luật học số 9/2007

viờn ARF ó quyt nh thnh lp Hi ngh
gia hai kỡ hp v chng khng b v ti
phm xuyờn quc gia (ISM on CT-TC) do
M v Malaysia l ng ch tch. Hi ngh
hoan nghờnh nhng úng gúp ca cỏc nc
thnh viờn ARF vo cuc u tranh chng
ch ngha khng b quc t v cam kt tng
cng hp tỏc quc t, khu vc v song
phng trong cuc u tranh chng khng
b mt cỏch ton din lm cho khu vc
ny tr thnh a im an ton.
V phớa Hip hi, ng thỏi tớch cc ca
ASEAN th hin bng vic thụng qua
Chng trỡnh hnh ng chng khng b ti
Hi ngh c bit b trng ASEAN hp
Kuala Lumpur v vic kớ Tho thun v trao
i thụng tin v thit lp cỏc th tc liờn lc
gia Indonesia, Malaysia v Philippine ngy
7/5/2002. Ngoi ra, trong khuụn kh ARF,
thụng qua hot ng ca Hi ngh cỏc b
trng ASEAN, Hi ngh b trng ti
chớnh ASEAN, Hi ngh quan chc cp cao
ASEAN v kim soỏt ma tuý ASOD,
ASEAN ó v ang thc hin tng bc
gii quyt mt cỏch ton din mi e do
ca ti phm xuyờn quc gia, tin ti vụ hiu

hoỏ v dit tr tn gc loi ti phm ny.
4. ỏnh giỏ mt cỏch ton din thỡ s
tn ti ca ARF mang ý ngha quyt nh
i vi nhiu vn an ninh a phng ca
ASEAN núi riờng v ca cỏc quc gia chõu
- Thỏi Bỡnh Dng núi chung. Vi cỏc
thnh viờn Hip hi, ARF úng vai trũ gii
quyt cỏc vn tranh chp mt cỏch hũa
bỡnh, chng li s e da ca cỏc nc ln
ng thi to cho ASEAN phỏt huy vai trũ
ch ng ca mỡnh. Vỡ l khu vc m cỏc
nc ln luụn mun m rng nh hng
(nht l M) nờn cỏc nc ASEAN cú li
ớch sng cũn trong vic lm th no cõn
bng li ớch gia cỏc nc ln, loi b kh
nng tn ti khong trng quyn lc. Vic
hỡnh thnh din n nh vy vi s tham gia
ca 25 nc, trong ú cú cỏc cng quc
Nga, M, Nht, Trung Quc, EU v cỏc nc
khỏc trong khu vc ụng Nam ó lm cho
ụng Nam tr thnh trung tõm trong h
thng bo m an ninh ụng v c khu
vc chõu - Thỏi Bỡnh Dng.
Vi nhng nc bờn ngoi Hip hi,
thụng qua ARF, ln u tiờn cỏc quc gia cú
c hi tho lun vi nhau v cỏc vn an
ninh v chớnh tr tp th. Cng nh ASEAN,
hin ti ARF c coi l tõm im ca cu
trỳc an ninh khu vc trong quan h gia cỏc
quc gia khu vc chõu . Cũn trong tng

lai, ARF cú vai trũ hu ớch trong vic ngn
chn nhng cuc xung t cú th xy ra ti
khu vc, vỡ trờn thc t ARF vn cha khc
phc hon ton c s chi phi v tranh
ginh nh hng ca cỏc nc ln i vi
mụi trng chin lc khu vc ụng Nam
. Thay vỡ s dng bin phỏp chin tranh
nh th k trc thỡ hin nay, cỏc cng
quc li ang ỏp dng nhiu bin phỏp chớnh
tr, kinh t v ngoi giao ginh git nh
hng ca nhau ti khu vc ny. Mt khỏc,
nhiu hot ng hp tỏc an ninh gia cỏc
nc trong khu vc vn xut phỏt ch yu t
li ớch quc gia ch cha phi li ớch khu
vc. Vỡ vy, nhng chng trỡnh cú s tng
ng gia li ớch quc gia v li ớch khu vc


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 9/2007 13

thỡ quan h hp tỏc an ninh din ra khỏ suụn
s cũn khi li ớch quc gia ca cỏc nc
thnh viờn khụng hon ton phự hp vi li
ớch chung ca khu vc thỡ li ớch khu vc cú
th b cỏc quc gia b qua, thay vo ú l
vic tỡm kim li ớch riờng ca mỡnh. Nhng
tin trin gn õy liờn quan ti vic hp tỏc
khai thỏc ti nguyờn bin ụng l dn
chng khỏ c th v hin trng ny ti ARF.

5. Thnh cụng ca ASEAN ti ARF trờn
con ng xõy dng ụng Nam ho bỡnh,
n nh tuy khụng th ph nhn song
ASEAN khụng vỡ th m t hi lũng v dng
li mc hp tỏc ny. N lc to ln hin
nay ca ASEAN l hng ti thnh lp
Cng ng an ninh ASEAN (Asean security
community - ASC). K hoch hin thc hoỏ
ASC ca ASEAN, t trong khung cnh hp
tỏc an ninh ton khu vc chõu - Thỏi Bỡnh
Dng s kt hp hiu qu nhng quan h
hp tỏc hin ti ca ARF nh xõy dng, chia
s chun mc ng x gia cỏc nc vi
nhau; ngn nga xung t; gii quyt xung
t v kin to ho bỡnh sau xung t vi
phỏt trin quan h hp tỏc an ninh lờn tm
cao mi. Tr ct ASC trong ASEAN c
hỡnh thnh v thc hin trong h thng bo
m an ninh ton din nhng khụng phi l
khi khộp kớn m l c ch i thoi da trờn
nguyờn tc ng thun v phong cỏch
ASEAN. Mun vy, ASEAN phi luụn gi
c s on kt v thng nht trong Hip
hi. Bờn cnh vic gi vai trũ ch o i
vi cỏc vn v ho bỡnh, an ninh v phỏt
trin khu vc, tng cng thỳc y cỏc bờn
i tỏc tham gia sõu rng vo khuụn kh hp
tỏc an ninh khu vc nh TAC, DOC,
SEANWFZ, ASEAN s phi tớch cc hn
na i vi cỏc chng trỡnh hp tỏc an ninh

phi truyn thng m trng tõm l hp tỏc v
chng khng b, chng ti phm cú t chc,
xuyờn quc gia./.

(1). Chng hn, phong tro li khai ca ngi Hi giỏo
Mindanao - Philippine, ngi Hi giỏo Pattani,
min Nam Thỏi Lan, ngi Aceh Indonesia
Nhng c gng ca chớnh ph cỏc nc trờn mc dự
cú th buc cỏc phong tro ú tm thi lng xung
nhng thc cht vn cha h c gii quyt mt
cỏch dt im.
(2). Tuyờn b v khu vc hũa bỡnh, t do, trung lp -
ZOFPAN (Zone of peace freedom and neutralia) cú
ni dung chớnh l:
- Cỏc nc trong khu vc tụn trng ch quyn v
ton vn lónh th ca nhau;
- Khụng tin hnh cỏc hnh ng thự ch trc tip v
giỏn tip nhm chng li bt c nc no trong khu vc;
- Bói b s cú mt ca cỏc cng quc trong khu vc;
- Phỏt trin hp tỏc trong khu vc;
- Cỏc nc ụng Nam t nm ly trỏch nhim tỡm
kim cỏc bin phỏp bo m hũa bỡnh trong khu vc;
- Bo m tụn trng s trung lp ca ụng Nam
ca cỏc cng quc.
(Xem thờm: Nguyn Duy Quý, Tin ti mt ASEAN
hũa bỡnh, n nh v phỏt trin bn vng, Nxb.
Khoa hc xó hi, H Ni, 2004, tr. 272).
(3). Hin nay, ARF cú 26 thnh viờn, bao gm 10
quc gia ASEAN, 10 bờn i thoi ca ASEAN (l
c, Canada, Trung Quc, n , Nht Bn, Hn Quc,

Hoa Kỡ, New Zealand, Nga, EU), mt quan sỏt viờn ca
ASEAN l Papua New Guinea v mt s quc gia khỏc,
ú l Cng ho dõn ch nhõn dõn Triu Tiờn, Mụng C,
Pakistan, ụng Timor, Bangladesh.
(4). Ngoi giao phũng nga l vic s dng cỏc k
thut ngoi giao nhm ngn chn khụng xy ra cỏc
tranh chp, nu tranh chp xut hin thỡ ngn chn
khụng chỳng leo thang thnh xung t v trang v
nu vic lm ú tht bi thỡ ngn chn khụng cỏc
xung t lan rng ra.