Cái nhìn qua ảnh chân dung: Chân dung trong nhiếp ảnh docx

Cái nhìn qua ảnh chân dung: Chân dung trong nhiếp ảnh

Tác phẩm "Thầm lặng” của tác giả Diệp Đức Minh
Đối với hầu hết các ngành nghệ thuật việc thể hiện con ngư
ời bao giờ
cũng là trọng tâm là tiêu đi
ểm quan trọng nhất. Nhiếp ảnh cũng vậy,
với những đặc thù của riêng mình. Nhi
ếp ảnh luôn gắn liền với hiện
thực, bởi thế nên ảnh chân dung phụ thuộc hoàn toàn vào đối tư
ợng của
hiện thực cuộc sống mà không phụ thuộc vào ý tưởng của ngư
ời cầm
máy.
Để đề cập vấn đề ảnh chân dung chúng ta cần phải phân biệt r
õ khái
niệm “thể hiện” và “ghi nhận”. Nếu chụp ảnh chân dung là ghi nhận th
ì
chỉ là ghi lại hình hài một con người, cốt làm sao ảnh cho sáng sủa
, rõ
nét là được. Không khó! Nhất là ngày nay v
ới những máy hiện đại, mọi
dữ liệu đã được tính trước, người cầm máy chỉ việc bấm là ghi lại đư
ợc
hình ảnh con người một cách dễ dàng.

Việc thể hiện con người thì lại khác. Một bức ảnh chân dung đòi h
ỏi
phải thể hiện trung thực được cái vẻ bề ngoài c
ủa nhân vật, vừa phải
thể hiện được cuộc đời, thế giới nội tâm của đối tư

ợng thông qua cái
hình thức bên ngoài, đó là một việc không dễ dàng gì. Về mặt tạo h
ình
trong ảnh chân dung rất quan trọng. Phải có thủ pháp làm nổi bật đư
ợc
cái chính, liên kết các mảng, chi tiết thành hình tư
ợng diễn tả, có khả
năng tác động đến tâm tư tình cảm và ý xuy nghĩ của độc giả.

NHÌN LẠI CUỘC THI

Từ sau nhiếp ảnh thời chiến tranh, ở Việt Nam có ít triển l
ãm chuyên
đề. Nhìn vào các cuộc thi và triển lãm ảnh trong nước ta thấy r
õ ràng
sự sáng tạo trong ảnh rất ít, có thể nói là dậm chân tại chỗ, cái nhìn h
ầu
như không thay đổi. Triển lãm ảnh “Chân dung con ngư
ời Việt Nam
hôm nay” do Hội NSNA Việt Nam tổ chức lần này là một bước đột
phá
trong nhiệm kỳ mới. Thực ra hàng năm chúng ta có rất nhiều triển l
ãm
từ cấp độ trung ương đến địa phương, nhưng nói chung thì đề tài ch
ỉ
mang khái niệm chung chung như: Khoảnh khắc; Việt Nam - Đất nư
ớc
- Con người , chứ chưa có nhiều triển lãm chuyên đề, ngoài m
ột số
triển lãm cá nhân mà thôi. Vì vậy ý kiến trái chiều nhiều cũng là l

ẽ
đương nhiên trên phương diện công luận cũng như LLPB.

Sau triền lãm ảnh lần này có nhiều ý kiến nói về chân dung nhưng l
ại ít
quan tâm tới chân dung, đôi khi chỉ phát biểu theo cảm tính. Tỉ dụ nh
ư
bức ảnh được giải có tên “Th
ầm lặng” của Diệp Đức Minh (HCV), tác
giả Việt Tiến nhận xét “ngư
ời chiến sỹ chữa cháy trong phút giây chiến
đấu với giặc lửa sao đư
ợc phép dừng lại để chỉ một tay cầm “súng” ,
còn cả những người bên cạnh, tại sao họ lại hờ hững đứng nhìn?
Ở đây
tác giả quên mất điểm mấu chốt của chân dung là gương mặt ngư
ời.
Đôi mắt nhắm lại nhăn nheo, cái miệng há ra dường như cái nóng c
òn
đọng lại trên mặt thì không hề chú ý. Hơn nữa chân dung con ngư
ời
trong lao động thì khoảnh khắc là quan trọng. Mà cái khoảnh khắc l
à
bao nhiêu giây chắc những người cầm máy đều biết. Thế mà tác gi
ả
không cho phép họ nghỉ phút nào! Ngay trong chiến đấu ngư
ời ta cũng
phải tranh thủ nghỉ ngơi, phục hồi lại chính mình rồi chiến đ
ấu tiếp. Họ
có quyền dừng lại để thay một băng đạn hay tự băng bó vết th

ương cho
mình để mà có th
ế tiếp tục cuộc chiến. Ngay một trận bóng đá đỉnh cao
cũng có lúc cầu thủ đi lững thững trên sân đ
ể chuẩn bị cho một đợt dốc
sức mới khi bóng đến khu vực của mình, không cầu thủ nào có th
ể
chạy suốt 90 phút của trận đấu. Cái vòi nước vẫn phun kia đã th
ể hiện
sự khẩn trương, không có th
ời gian để tắt đi rồi vặn lại, chỉ một chớp
mắt là người lính cứu hỏa lại lao vào tr
ận chiến cứu hỏa. Nếu xem lại
hình ảnh tòa nhà bị khủng bố ở Mỹ ngày 11tháng 9 năm 2001 th
ì ta
thấy rất nhiều người đứng nhìn trong khi chỉ có lực lư
ợng cứu hỏa lao
vào. Bởi họ mới có quần áo chống cháy, mới có phương tiện, ngư
ời
khác lao vào chỉ gây cản trở mà thôi. Xin đ
ừng đặt câu hỏi “tại sao
những người khác lại chỉ đứng nhìn”! Ở đây tôi chỉ lấy một ảnh đư
ợc
HCV để đề cập, có tính chất ví dụ mà thôi. Như v
ậy quá phủ nhận cuộc
thi và kết quả của cuộc thi và triển lãm ảnh “Chân dung con ngư
ời Việt
Nam hôm nay” là chưa công bằng như nó vốn có. Nhưng th
ẳng thắn
mà nói những bức ảnh chân dung gây ấn tư

ợng mạnh mẽ, những bức
ảnh chân dung như kể cho ta nghe về câu chuyện một cuộc đời thì ch
ưa
có nhiều. Đa số chỉ là những bức ảnh con người trong lao động v
à sinh
hoạt mà thôi.

Kết quả của mỗi cuộc thi và triển lãm có vai trò r
ất lớn của công tác
thẩm định và công việc LLPB . Trước hết về LLPB, người làm lý lu
ận
phê bình không chỉ biết về bố cục, tạo hình trong nhi
ếp ảnh, không chỉ
biết chụp ảnh mà còn phải am hiểu, có cái nhìn sâu sắc và th
ấu đáo tới
công việc của con người mà bức ảnh đề cập, cùng v
ới những hiểu biết
về thể loại ảnh với những đặc trưng của nó thì mới đọc đư
ợc ảnh. Với
khả năng đọc ảnh sâu sắc, người viết phê bình mới cảm thông với bi
ểu
hiện của từng hành động của nhân vật trong ảnh, mới phát hiện đư
ợc
cái hợp lý, cái bất hợp lý và những sáng tạo cá nhân của ngư
ời cầm
máy. Có nghĩa rằng họ phải là ngư
ời thông thạo về ngôn ngữ nhiếp
ảnh. Trong công tác thẩm định chúng ta lại càng cần những ngư
ời có
kiến thức như thế. Không phải ai có vài bức ảnh được giải, hoặc l

à
người cầm máy lâu năm là có thể thẩm định đư
ợc ảnh. Biết nói, biết
cười và sống lâu cũng chưa đủ yếu tố để trở thành một nhà ngôn ng
ữ
học!

Hai khâu LLPB và thẩm định ảnh là khâu mấu chốt cho sự v
ươn lên
của nhiếp ảnh nước nhà. Hơn lúc nào hết bây giờ là th
ời điểm cần thiết
phải nâng cao kiến thức của đội ngũ những ngư
ời thẩm định ảnh. Bởi
họ là những người giúp cho sự phát triển của nền nhiếp ảnh và nhất l
à
định hướng khả năng sáng tạo của đội ngũ cầm máy nước nhà. N
ếu
không thế ta chỉ chọn được các tác phẩm giống của mình ho
ặc na ná
như mình mà thôi, đi
ều đó đồng nghĩa với việc khuyến khích sự sao
chép lập lại một cách vô ý thức. Ví như tình yêu và lòng hận th
ù. Đó là
hai khái niệm đối lập rõ như ban ngày nhưng có ph
ải ai cũng ứng xử
như nhau đâu. Cách ứng xử hoàn toàn dựa vào hoàn c
ảnh lịch sử, văn
hóa nền tảng cũng như truyền thống, phong tục của từng vùng mi
ền
cũng khác nhau và cuối cùng là trình đ

ộ, cá tính của chính họ sẽ tác
động đến cách ứng xử về vấn đề mà con ngư
ời gặp phải. Trong thực tế,
người ta thấy một số người vừa đư
ợc đề bạt với nhiều lí do trong công
tác nhân sự - Âu cũng là điều bình thường. Điều không bình thường l
à
vừa được đề bạt họ biến ngay thành một “nhân tài’, có đủ nh
ững năng
lực mà trước kia họ không có để đi thẩm định đánh giá, mặc d
ù chuyên
môn rất thiếu. Kiểu tổ chức thẩm định như vậy làm hỏng phong tr
ào là
lẽ đương nhiên. Đối với thẩm định cần những người có trình độ cơ b
ản,
có kiến thức sâu, rộng mới đáp ứng được đòi h
ỏi của thời đại mới,
cộng với cái tâm trong sáng.

TIÊU CHÍ

Ảnh chân dung là một lĩnh vực rộng lớn và có nhiều cách tiếp cận, n
ên
mỗi một cuộc thi tiêu chí của nó phải thật rõ ràng. Nên rút kinh nghi
ệm
từ cuộc thi ảnh “khoảnh khắc” nhiệm kỳ trước. Người ta không có ti
êu
chí của khoảnh khắc và lầm lẫn khái niệm nên d
ẫn đến sự hiểu sai lệch
về một chủ đề gây nhiều tranh cãi và thắc mắc. Nếu nói về nét cơ b

ản
của Chân dung - Đó là hình ảnh con người thể hiện đư
ợc đặc điểm về
diện mạo (có tính chất nhận dạng), đồng thời thể hiện được cá tính v
à
khắc họa những nét cơ bản cuộc đời của nhân vật, mà đa số là nhân v
ật
đối diện trực tiếp với ống kính của nhà nhi
ếp ảnh. Những bức ảnh loại
này là những bức ảnh tĩnh, không phải là
ảnh chuyển động. Chân dung
loại này có tính hàn lâm. Nhưng thể hiện rất khó. Trư
ớc hết nhân vật
phải có cá tính rõ nét, có đặc điểm mang tính dân tộc, vùng, mi
ền.
mang dấu ấn của môi trường sống và làm việc.Vì v
ậy những bức chân
dung loại này mà thành công thường để lại dấu ấn rất mạnh và s
ống
mãi với thời gian.

Để chụp thành công ảnh loại này người ta thư
ờng sử dụng những chi
tiết trọng yếu trong nhiếp ảnh. Như cái vòi phun nư
ớc của anh lính cứu
hỏa, cái ống nghe của người bác sỹ, cái kính của vị giáo sư, cái g
ậy của
người mù , và tất cả những chi tiết đó phải phù h
ợp về bản chất, sự
bộc lộ trên khuôn mặt của nhân vật. Xét trên phương diện đó, g

ương
mặt, chiếc vòi phun, những giọt nước trong ảnh của Diệp Đức Minh l
à
một sự kết hợp thành công để diễn tả người lính cứu hỏa này. (Nếu n
hư
một bối cảnh trọn vẹn: Hai tay cầm vòi phun, chĩa thẳng vào đám l
ửa
như tưởng tượng một anh lính cứu hỏa hoàn hảo thì không khác gì m
ột
buổi diễn tập, dù có thể là chụp trên hiện trư
ờng thực sự. Trong nhiếp
ảnh nhiều lúc chụp thật mà như giả là vậy). Sức sống của sự sáng tạo l
à
người cầm máy phát hiện được những điều không bình thư
ờng trong
cái qui luật bình thường của cuộc sống thường nhật. Ngo
ài ra còn có
những phong cách Chân dung mang tính ký ức. Loại n
ày chúng ta
thường gặp trong ảnh dịch vụ và dòng nhiếp ảnh Tư liệu rất nhiều. C
òn
Chân dung mang thông điệp phần lớn nằm trong thể loại ảnh báo chí v
à
nghiên cứu , trong phạm vi bài này ta chưa có dịp đề cập kỹ lưỡng.