Một số kinh nghiệm pháp luật của Cộng hòa Pháp về giám định tư pháp pdf

Một số kinh nghiệm pháp luật
của Cộng hòa Pháp về giám định
tư pháp
Nhằm phục vụ cho việc xây dựng Luật Giám định tư pháp, ngày
26 và sáng 27 tháng 5 năm 2011, Nhà Pháp luật Việt-Pháp đã phối
hợp với Vụ Bổ trợ Tư pháp tổ chức Tọa đàm về dự thảo Luật
Giám định tư pháp với sự tham gia của bà Sylvie Menotti, Tổng
Thư ký Chánh án Tòa án Tư pháp tối cao Cộng hòa Pháp. Dưới
đây là tổng hợp một số nội dung chính được trao đổi tại Tọa đàm
liên quan đến tổ chức hoạt động giám định tư pháp ở Cộng hòa
Pháp.

Về mặt thể chế: Hoạt động giám định tư pháp ở Pháp được điều
chỉnh bởi hai hệ thống văn bản pháp luật. Hệ thống văn bản thứ nhất
bao gồm Luật và Nghị định hướng dẫn thi hành luật quy định về quy
chế giám định viên tư pháp, quy định các quyền và nghĩa vụ của giám
định viên, thủ tục bổ nhiệm, tái bổ nhiệm, bãi nhiệm, miễn nhiệm, cách
chức giám định viên, trách nhiệm kỷ luật của giám định viên. Hệ thống
văn bản thứ hai gồm Bộ luật Tố tụng dân sự và Bộ luật Tố tụng hình sự
quy định về thủ tục trưng cầu và thực hiện giám định, nguyên tắc thực
hiện giám định, quan hệ giữa giám định viên và các cơ quan tiến hành
tố tụng. Các quy định này khác nhau giữa giám định trong lĩnh vực
hình sự và giám định trong lĩnh vực dân sự.
Khái niệm giám định tư pháp: Giám định tư pháp được hiểu là giám
định theo quyết định của Tòa án. Hoạt động giám định không dựa trên
quyết định của Tòa án thì không được coi là giám định tư pháp. Theo
quan điểm đó, pháp luật Pháp không thừa nhận cho các bên đương sự
quyền chủ động trực tiếp yêu cầu giám định mà chỉ có quyền yêu cầu
Tòa án trưng cầu giám định.

Quy chế giám định viên: Giám định tư pháp không phải là một nghề
mà chỉ là một chức danh được cơ quan có thẩm quyền thừa nhận cho
các chuyên gia hoạt động trong các lĩnh vực chuyên ngành khác nhau
mà Tòa án cần sự trợ giúp về mặt kỹ thuật của họ trong quá trình giải
quyết vụ án. Giám định tư pháp không phải là hoạt động chuyên trách
của giám định viên; giám định viên có nghĩa vụ duy trì hoạt động
chuyên môn chính của mình để đảm bảo thường xuyên trau dồi kiến
thức, kỹ năng nghề nghiệp trong lĩnh vực liên quan. Trong lĩnh vực
giám định pháp y, Pháp có thành lập một số Viện Giám định pháp y
nhưng giám định viên của các viện này cũng chỉ làm việc theo chế độ
kiêm nhiệm. Các Viện này được thành lập ở các thành phố lớn và chủ
yếu làm giám định mổ tử thi.
Quản lý hoạt động giám định: Các Tòa Phúc thẩm và Tòa Phá án là
cơ quan có thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm, bãi nhiệm, cách chức
giám định viên và kiểm tra, giám sát hoạt động của giám định viên.
Việc trao chức năng, thẩm quyền này cho Tòa án xuất phát từ quan
điểm là Tòa án là cơ quan độc lập với các cơ quan quyền lực chính trị
nên có thể đảm bảo được sự độc lập của các giám định viên và cũng
chính vì Tòa án phải chịu trách nhiệm đánh giá kết luận của giám định
viên.
Mỗi Tòa phúc thẩm lập và quản lý một danh sách giám định viên có
nơi thường trú hoặc hành nghề trong phạm vi quản hạt của mình. Ngoài
ra, còn có một danh sách giám định viên do Tòa Phá án lập và quản lý
ở cấp quốc gia. Đối với đăng ký lần đầu vào danh sách giám định viên,
giám định viên chỉ được đăng ký tạm thời với thời gian thử thách là 03
năm. Sau đó, việc gia hạn đăng ký sẽ được xem xét quyết định trên cơ
sở yêu cầu đăng ký lại và chất lượng hoạt động giám định của giám
định viên trong 03 năm đầu tiên. Để được đăng ký vào danh sách giám
định viên quốc gia, ứng viên phải đã được đăng ký vào danh sách của
Tòa phúc thẩm trong thời gian ít nhất 05 năm. Giám định viên chỉ có

thể được bổ nhiệm cho đến 75 tuổi. Thông thường, giám định viên
được đăng ký với tư cách là cá nhân. Tuy nhiên, có một số pháp nhân
được đăng ký là giám định viên, chủ yếu trong lĩnh vực giám định pháp y
và giám định kỹ thuật hình sự.
Hàng năm, cơ quan lập danh sách giám định viên tiến hành xem xét
giám định viên có còn đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp
luật và có thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của mình hay không. Giám
định viên có nghĩa vụ báo cáo với Tòa án về các hoạt động giám định tư
pháp mà mình đã thực hiện trong năm.
Như vậy, ở Pháp, Tòa án trực tiếp quản lý hoạt động giám định tư
pháp. Bộ Tư pháp và các Bộ chuyên môn chỉ có vai trò hạn chế trong
lĩnh vực này. Bộ Tư pháp lập danh mục các lĩnh vực giám định, các Bộ
chuyên môn quản lý về mặt nhân sự và phương tiện làm việc của các
giám định viên.
Trách nhiệm của giám định viên: Giám định viên phải chịu trách
nhiệm về mặt kỷ luật nếu phạm lỗi khi thực hiện nhiệm vụ giám định.
Nếu phạm lỗi nặng thì giám định viên có thể bị xóa tên khỏi danh sách.
Ngoài ra, nếu kết luận giám định sai gây thiệt hại cho một trong các
bên đương sự thì giám định viên có thể phải bồi thường thiệt hại về dân
sự. Cuối cùng, giám định viên có thể phải chịu trách nhiệm về mặt hình
sự trong trường hợp phạm tội hình sự.
Tổ chức hiệp hội giám định viên: Giám định viên tập hợp lại thành
các hiệp hội giám định viên tư pháp địa phương và hiệp hội giám định
viên tư pháp quốc gia. Các hiệp hội này là nơi trao đổi thông tin, kinh
nghiệm nghề nghiệp giữa các giám định viên và cho ý kiến đối với việc
xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật về giám định tư pháp. Tuy
nhiên, hiệp hội giám định viên tư pháp không phải là tổ chức xã hội
nghề nghiệp vì giám định tư pháp không phải là một nghề, đó chỉ là một
hình thức hiệp hội được thành lập trên cơ sở tự nguyện.
Thù lao, chi phí giám định: Thù lao, chi phí giám định trong lĩnh

vực hình sự do Nhà nước chi trả theo chế độ quy định. Trong lĩnh vực
dân sự, thù lao, chi phí giám định do đương sự chịu. Bên nào yêu cầu
giám định thì phải nộp tạm ứng thù lao, chi phí giám định cho bộ phận
lục sự của Tòa án. Điều này cho phép tránh mọi quan hệ tiền bạc giữa
giám định viên, thẩm phán và các bên đương sự. Khi Tòa án ra bản án
thì cũng quyết định về mức thù lao của giám định viên và có thể giảm
thù lao nếu giám định viên không nộp kết luận giám định đúng thời
hạn. Theo quy định, bên nào thua kiện thì phải trả thù lao, chi phí giám
định.
Nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động giám định: Trong quá trình
thực hiện nhiệm vụ giám định trong lĩnh vực dân sự, giám định viên
phải triệu tập tất cả các bên để mỗi bên có thể trình bày ý kiến của mình
về vấn đề giám định. Khi giám định viên nộp kết luận giám định, các
bên có quyền cho ý kiến về kết luận này. Nếu một bên không được
triệu tập để cho ý kiến thì kết luận giám định sẽ bị vô hiệu. Trong lĩnh
vực hình sự, nguyên tắc tranh tụng này giảm nhẹ hơn: giám định viên
chỉ triệu tập người bị hại đến để giám định và chỉ đến khi kết luận giám
định được nộp thì bị can, bị cáo mới được đưa ra ý kiến về kết luận đó.

Yêu cầu và trưng cầu giám định: Cách tiếp cận của hệ thống pháp
luật Anh-Mỹ và hệ thống pháp luật châu Âu lục địa về vấn đề chứng
minh và giám định hoàn toàn khác nhau. Trong hệ thống Anh-Mỹ, các
bên có nghĩa vụ tự mình xuất trình chứng cứ chứng minh cho yêu cầu,
lập luận của mình. Hệ thống này có nguy cơ tạo ra sự mất cân bằng
giữa một bên có điều kiện tài chính và một bên không có điều kiện tài
chính để yêu cầu sự trợ giúp của các giám định viên giỏi. Hệ thống này
cũng làm tăng gánh nặng cho Nhà nước trong công tác trợ giúp pháp lý.
Mặt khác, giám định viên do các bên chủ động yêu cầu nên sẽ không
đảm bảo được tính vô tư, khách quan khi đưa ra kết luận giám định.
Chính vì vậy, hiện nay, các thẩm phán trong hệ thống luật Anh-Mỹ có

xu hướng đề nghị các bên thống nhất lựa chọn một giám định viên duy
nhất. Nếu các bên không thống nhất được với nhau thì thẩm phán đề
xuất với các bên một giám định viên do mình lựa chọn. Giải pháp này
gần giống với pháp luật châu Âu lục địa, trong đó thẩm phán là người
duy nhất có quyền trưng cầu giám định và chỉ trưng cầu giám định nếu
thấy cần thiết. Trong lĩnh vực hình sự, Tòa án bắt buộc phải lựa chọn
giám định có tên trong danh sách, còn trong lĩnh vực dân sự, Tòa án có
thể trưng cầu một giám định viên không có tên trong danh sách nhưng
trường hợp này rất hiếm khi xảy ra vì Tòa án thường lựa chọn giám
định viên có tên trong danh sách để đảm bảo chất lượng giám định.
Trong lĩnh vực hình sự, trong quá trình điều tra, viện trưởng Viện Công
tố có thể yêu cầu tiến hành các biện pháp kiểm tra kỹ thuật nhưng đây
không phải là giám định tư pháp mặc dù có một số điểm tương đồng.
Thông thường, thẩm phán chủ động trưng cầu giám định nếu thấy
cần thiết nhưng cũng có thể trưng cầu giám định theo yêu cầu của Viện
Công tố hoặc của một trong các bên. Nếu từ chối trưng cầu giám định,
thẩm phán phải nêu rõ lý do và quyết định từ chối này có thể bị kháng
cáo phúc thẩm. Trong quyết định trưng cầu giám định, thẩm phán phải
nêu rõ nhiệm vụ của giám định viên, các câu hỏi mà giám định viên
phải trả lời và xác định rõ thời hạn thực hiện giám định. Thời hạn này
có thể được thẩm phán cho gia hạn nếu có yêu cầu của giám định viên.

Thực hiện giám định: Giám định viên phải tuân thủ nguyên tắc
tranh trụng, thực hiện nhiệm vụ theo đúng những nội dung được yêu
cầu trong quyết định trưng cầu giám định. Giám định viên thực hiện
công việc dưới sự chỉ đạo, kiểm tra, giám sát của thẩm phán đã trưng
cầu giám định. Giám định viên phải đích thân thực hiện nhiệm vụ, nếu
có khó khăn thì phải báo cáo với thẩm phán để tìm biện pháp khắc
phục. Trong quá trình thực hiện giám định nếu phát hiện có những tình
tiết, sự việc mới hoặc vượt quá khả năng của mình thì giám định viên

phải thông báo cho thẩm phán để thẩm phán mở rộng phạm vi công
việc hoặc chỉ định các giám định viên khác hỗ trợ.
Báo cáo giám định: Khi kết thúc công việc của mình, giám định
viên phải lập báo cáo giám định miêu tả những công việc đã làm và đưa
ra kết luận giám định. Không có quy định bắt buộc nào về hình thức
của báo cáo giám định. Báo cáo giám định phải có chữ ký của giám
định viên, nếu không sẽ bị vô hiệu. Nếu việc giám định cho nhiều giám
định viên cùng thực hiện thì các thành viên phải đưa ra kết luận chung.
Nếu các giám định viên có ý kiến khác nhau thì phải ghi ý kiến của
từng giám định viên trong báo cáo giám định. Trước khi nộp báo cáo
giám định chính thức, giám định viện phải lập dự thảo báo cáo giám
định gửi cho thẩm phán trưng cầu giám định. Thẩm phán sẽ gửi dự thảo
báo cáo giám định cho các bên để các bên cho ý kiến trong một thời
hạn nhất định. Sau đó, giám định viên phải hoàn thành báo cáo giám
định chính thức trên cơ sở ý kiến của các bên và nộp báo cáo cho Tòa
án. Tòa án có thể quyết định trưng cầu giám định lại hoặc giám định bổ
sung nếu các bên có yêu cầu.
Trong báo cáo giám định, giám định viên chỉ được trả lời những câu
hỏi mà thẩm phán đặt ra. Giám định viên không được cho ý kiến về
những vấn đề không được hỏi. Giám định viên không được đưa ra
những đánh giá về mặt pháp lý mà chỉ được đưa ra ý kiến về mặt kỹ
thuật. Báo cáo giám định không có giá trị bắt buộc đối với thẩm phán.
Về nguyên tắc, thẩm phán có thể sử dụng hoặc không sử dụng kết luận
giám định nhưng trong thực tế, thẩm phán thường theo kết luận của
giám định viên nếu đó là một giám định viên có tên trong danh sách.
Trên đây là một số nội dung cơ bản được các chuyên gia Pháp chia
sẻ tại Tọa đàm. Xin trân trọng giới thiệu để bạn đọc tham khảo.
Nhà Pháp luật Việt -
Pháp