Báo cáo " Bàn về hành vi pháp luật và hành vi đạo đức " pot

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 23




ThS. Nguyễn Văn Năm *
1. Hnh vi ca con ngi l i tng
nghiờn cu ca nhiu ngnh khoa hc nh
tõm lớ hc, xó hi hc, lut hc L hỡnh
thc biu hin ca ý thc con ngi ra ngoi
th gii khỏch quan, hnh vi l x s ca con
ngi trong hon cnh, iu kin c th,
c biu hin ra ngoi bng nhng li núi,
c ch nht nh hoc bng s thiu vng
nhng li núi, c ch nht nh.
(1)
Theo cỏch
hiu ny, hnh vi cú hai hỡnh thc biu hin l
hnh ng hoc khụng hnh ng v khi núi
n hnh vi ca con ngi l bao gm c
hnh vi cú ý thc v hnh vi vụ thc.
(2)

Trong i sng xó hi, cỏc cỏ nhõn cú
hon cnh, iu kin sng khỏc nhau vi
nhng nhu cu, li ớch khỏc nhau. tho
món nhu cu, li ớch ca mỡnh, mi ch th
cú nhng phng phỏp, cỏch thc riờng.

Trong cựng iu kin, hon cnh, cỏc ch
th khỏc nhau s cú th cú nhng cỏch x s
khỏc nhau. Thc t cho thy cú nhng hnh
vi va ỏp ng nhu cu, mc ớch ca ch
th ng thi cng phự hp vi li ớch ca
ngi khỏc cng nh ton th cng ng.
Ngc li, cú nhng hnh vi ch tho món
nhu cu ca ch th nht nh nhng li xõm
phm ti li ớch ca ngi khỏc, xõm phm
ti li ớch chung ca cng ng, i ngc
vi mong mun chung ca xó hi. iu ú
lm cho i sng xó hi mt i s n nh,
trt t, thm chớ tr nờn hn lon.
S phõn tớch trờn õy cho thy trong i
sng cng ng, bo m mt cỏch hi
ho cỏc li ớch thỡ hnh vi ca con ngi cn
phi c iu chnh. iu chnh theo ngha
ca t l sa i, sp xp li ớt nhiu cho
ỳng hn, cõn i hn, phự hp hn.
(3)
Nh
vy, iu chnh hnh vi con ngi l hng
dn cỏch x s cho ch th, lm thay i
hnh vi ca h, lm gim thiu nhng hnh vi
tiờu cc, tng cng nhng hnh vi tớch cc,
lm cho nú tr nờn phự hp vi yờu cu, ũi
hi ca xó hi. Khi ú, cỏc ch th khụng th
x s theo ý chớ ch quan ca mỡnh m phi
thc hin theo nhng quy tc nht nh ca xó
hi. Bng cỏc phng tin iu chnh, xó hi

xỏc nh cho cỏc cỏ nhõn, t chc nhng hnh
vi c thc hin, khụng c thc hin, phi
thc hin trong nhng iu kin hon cnh
nht nh. Cú nhiu phng tin iu
chnh hnh vi ca con ngi nh o c,
phỏp lut, phong tc, tp quỏn, tớn iu tụn
giỏo, quy nh ca cỏc cng ng dõn c, cỏc
t chc xó hi (gi chung l cỏc quy phm
xó hi), trong ú, o c v phỏp lut l
nhng cụng c iu chnh quan trng nht.
Hnh vi c th cú th chu s tỏc ng bi
mt hoc nhiu quy phm xó hi khỏc nhau.
Khi xỏc nh hnh vi c th no ú l hnh vi
phỏp lut, hnh vi o c hay hnh vi tụn
giỏo cn phi da vo c im, tớnh cht
ca loi quy phm xó hi iu chnh chỳng.
* Ging viờn Khoa hnh chớnh - nh nc
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
24 tạp chí luật học số 12/2011
2. S phõn tớch trờn õy cho thy hnh
vi phỏp lut l hnh vi c phỏp lut quy
nh (iu chnh). S quy nh trc ca
phỏp lut l c s ỏnh giỏ hnh vi c
th no ú l hp phỏp hay bt hp phỏp.
Tng t, chỳng ta cng cú th quan nim
rng hnh vi o c l hnh vi c iu
chnh bi o c. Da trờn cỏc chun mc

o c, chỳng ta cú th ỏnh giỏ hnh vi
no ú l thin hay ỏc, tht hay gi, tt hay
xu, cao quý hay thp hốn
Gia hnh vi phỏp lut v hnh vi o c,
cú nhng im ging nhau c bn sau õy:
Mt l hnh vi phỏp lut v hnh vi o
c l nhng hnh vi ph bin nht trong i
sng xó hi. Cú th núi, trong cỏc hnh vi xó
hi ca con ngi thỡ hnh vi o c v
hnh vi phỏp lut chim t trng ln nht. T
nhng x s trong gia ỡnh, trng hc cho
n cỏc x s ni lm vic hay khi tham gia
vo bt c quan h xó hi no, phn nhiu
trong ú u l nhng hnh vi phỏp lut,
hnh vi o c.
Hai l hnh vi phỏp lut v hnh vi o
c u mang tớnh cht lch s xó hi. Qua
mi thi kỡ lch s, con ngi cú nhng hnh
vi khỏc nhau, cỏch thc thc hin khỏc nhau,
cụng c, phng tin h tr khỏc nhau
Mt khỏc, qua cỏc thi kỡ lch s khỏc nhau,
ni dung phỏp lut v o c cng cú s
thay i, bi vy, cú hnh vi thi kỡ ny
c coi l hnh vi phỏp lut nhng thi kỡ
khỏc li khụng phi l hnh vi phỏp lut, cú
hnh vi thi kỡ ny l hnh vi hp phỏp, thi
kỡ khỏc li b coi l hnh vi trỏi phỏp lut.
iu ny cng hon ton tng t i vi
hnh vi o c. Chng hn, Vit Nam,
trong c ch kinh t k hoch hoỏ, tp trung,

trong s hnh vi phỏp lut khụng cú hnh vi
mua bỏn cỏc loi chng khoỏn; tuy nhiờn
trong iu kin hin nay, hnh vi ny ngy
cng tr nờn ph bin. Trc õy, thc
hin hnh vi kớ kt hp ng, cỏc ch th
phi trc tip gp g nhau bn bc, tho
thun, i n thng nht v kớ kt, ngy nay
nh s h tr ca cỏc phng tin k thut,
hnh vi thng mi in t dn tr thnh
quen thuc vi mi ngi.
Ba l hnh vi phỏp lut v hnh vi o
c u chu s chi phi ca nhng nhõn t
sau õy:
- iu kin kinh t-xó hi
õy l yu t tỏc ng khỏ mnh m n
hnh vi con ngi. Chỳng ta bit rng nhu
cu chớnh l ngun gc, ng lc ca hnh
vi con ngi m nhu cu ca con ngi li
ph thuc vo iu kin kinh t-xó hi. Bi
vy, suy n cựng, hnh vi con ngi ph
thuc vo iu kin kinh t-xó hi, núi cỏch
khỏc, chớnh iu kin kinh t-xó hi quy
nh ngun gc, ng lc, xu hng ca
hnh vi phỏp lut v hnh vi o c. Kinh
t cng thp kộm, nhu cu cng n gin,
kinh t cng phỏt trin, nhu cu con ngi
ngy m rng v nõng cao. ng thi, iu
kin kinh t-xó hi cũn l c s hin thc
hoỏ hnh vi con ngi bi l iu kin kinh
t chớnh l nhõn t m bo cho phỏp lut,

o c i vo cuc sng, tr thnh hnh vi
thc t ca cỏc cỏ nhõn, t chc trong xó hi.
- iu kin, hon cnh sng
Yu t ny cng cú nh hng khỏ ln
n hnh vi phỏp lut v hnh vi o c ca
mi cỏ nhõn. Sng trong iu kin vt cht
thiu thn d lm ny sinh nhng hnh vi
tiờu cc, úi n vng, tỳng lm liu l vỡ


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 25
th. Ngc li, kim tin mt cỏch quỏ d
dng, iu kin vt cht y n mc quỏ
d tha cng d lm con ngi ta ý thc
khụng ỳng n v giỏ tr ca tin bc, ca
lao ng, dn ti chi tiờu hoang phớ, sng
buụng th, nhn c vi bt thin l nh th.
Gia ỡnh, khu dõn c, nh trng, ni cụng
tỏc cng l nhng yu t rt quan trng
nh hng n hnh vi con ngi. Mt gia
ỡnh cú gia phỏp, cú k cng, nn np l c
s m bo rt quan trng hnh vi ca cỏc
thnh viờn trong gia ỡnh hp phỏp, phự hp
o c. Ngc li, nu trong gia ỡnh cha
m khụng cú s nờu gng, bn thõn cha m
cng cú nhng hnh vi trỏi phỏp lut, trỏi
o c xó hi thỡ con cỏi cng d cú kh
nng thc hin nhng hnh vi ú.
- Yu t ý thc h

Hnh vi phỏp lut v hnh vi o c u
b chi phi bi ý thc h hay cỏc quan im,
quan nim ca lc lng cm quyn. Phỏp
lut trc ht v ch yu luụn th hin ý chớ
v bo v li ớch ca lc lng cm quyn.
Thụng qua cỏc quy nh trong phỏp lut, giai
cp cm quyn th hin rừ quan im ng h,
khuyn khớch nhng hnh vi no v phn i,
loi tr nhng hnh vi no. Trong xó hi mc
dự tn ti nhiu h thng o c khỏc nhau,
tuy nhiờn, o c ca giai cp cm quyn
vn cú kh nng nh hng mnh m nht
i vi i sng xó hi, chi phi mt cỏch
rng khp ti hnh vi con ngi.
- Yu t ý thc cỏ nhõn
í thc cỏ nhõn, bao gm trỡnh vn
hoỏ, hiu bit phỏp lut, o c, quan
im, quan nim sng cú s chi phi rt
mnh m ti hnh vi ca con ngi. iu
kin kinh t-xó hi, hon cnh sng tỏc
ng n hnh vi mi ngi cng u thụng
qua lng kớnh ý thc cỏ nhõn ca h. Do
vy, cú th khng nh ý thc cỏ nhõn l
yu t tỏc ng trc tip v quan trng nht
ti hnh vi con ngi.
Bờn cnh nhng im ging nhau c bn
trờn õy, gia hnh vi phỏp lut v hnh vi
o c cú nhng im khỏc nhau c bn:
Mt l nhõn t iu chnh hnh vi
Hnh vi phỏp lut chu s tỏc ng trc

tip ca quy phm phỏp lut, núi mt cỏch
c th, ch khi cú quy phm phỏp lut, cỏc
thnh viờn trong xó hi mi bit mt cỏch
chớnh xỏc cỏch x s m nh nc yờu cu,
ũi hi i vi mỡnh. Ch mt s ớt trng
hp khi cha cú cỏc quy phm phỏp lut,
nhng quan nim, quan im, t tng phỏp
lớ, nhng nguyờn tc, nh hng ca phỏp
lut mi phỏt huy vai trũ thay th cho cỏc
quy phm phỏp lut iu chnh hnh vi
con ngi. Tt nhiờn, iu ny cn phi ht
sc hn ch, bi minh bch l mt trong
nhng thuc tớnh vn cú ca phỏp lut.
Trong khi ú, cú th núi hnh vi o c
trc tip chu s chi phi ca cỏc quan im,
quan nim, t tng o c. Nm c cỏc
quan nim, t tng o c l xỏc nh
c nhng hnh vi nờn lm, phi lm trong
iu kin hon cnh c th, xỏc nh. Do
vy, iu chnh hnh vi con ngi bng
o c, vn c bn v quan trng l
truyn bỏ, giỏo dc cỏc quan nim, t tng
o c. Nhng quan nim, quan im, t
tng o c xó hi c ra cho mi i
tng, tuy nhiờn, cỏc cỏ nhõn do tui tỏc,
trỡnh nhn thc, ngh nghip, chc v
khỏc nhau nờn nhn thc ca h v cỏc quan
im, t tng o c xó hi cú s khỏc

nghiên cứu - trao đổi
26 tạp chí luật học số 12/2011
nhau. Chớnh vỡ vy, o c xó hi thng
khụng cng nhc m khỏ uyn chuyn, linh
hot, cho phự hp vi cỏc ch th, trong cỏc
iu kin, hon cnh. S ỏnh giỏ v tớnh
phự hp hay khụng phự hp o c t phớa
xó hi v hnh vi c th no ú vỡ th cng
khụng c nh, cng nhc. Chng hn,
khụng phi trong mi trng hp núi di u
l khụng trung thc. Trong trng hp nht
nh, bỏc s hay con cỏi hon ton cú th
khụng cn phi núi ỳng s tht v bnh tt
ca cha m mỡnh.
Hai l ch th ca hnh vi
Ch th ca hnh vi phỏp lut l ngi
cú nng lc hnh vi phỏp lut. Tựy tng
hnh vi phỏp lut c th, phỏp lut cú cỏc
quy nh tiờu chun nng lc c th thc
hin hnh vi ú. Thụng thng, mt ngi
c coi l cú nng lc hnh vi phỏp lut khi
cú s hon thin v th cht, sc khe
thc hin hnh vi, cú trng thỏi thn kinh
bỡnh thng, nhn thc v iu khin c
hnh vi ca mỡnh, t n tui nht nh
do phỏp lut quy nh.
Ch th ca hnh vi o c cng phi l
ngi cú nng lc hnh vi o c. Tuy
nhiờn, nng lc hnh vi o c xut hin rt
sm, nú xut hin ngay t khi con ngi thc

hin nhng hnh vi cú ý thc u tiờn. Khi
em bộ bt u bit nhn thc v nhng phm
trự o c s ng nht l lỳc hnh vi ca nú
c xem xột, ỏnh giỏ di gúc o c,
theo phng chõm tre non d un (trỳc nn
d kiu). Nh vy, o c iu chnh hnh vi
khụng k tui tỏc ca con ngi.
Ba l gii hn ca hnh vi phỏp lut v
hnh vi o c
Cú th núi hnh vi ca con ngi phn
ln chu s iu chnh ca phỏp lut v o
c. i vi mi ngi, cho dự õu, bao
gi, khi no cng luụn phi chỳ ý i nhõn,
x th sao cho phự hp vi cỏc chun mc
o c cng nh phỏp lut. Xó hi khụng
th mt ngy thiu phỏp lut,
(4)
núi cỏch
khỏc, phỏp lut chi phi hnh vi hng ngy
ca con ngi. o c l yu t tinh thn
khụng th tỏch ri hnh vi ca con ngi,
khụng th thiu c trong i sng ca mi
con ngi. Chớnh vỡ vy, vic xỏc nh ranh
gii gia hnh vi phỏp lut v hnh vi o
c l ht sc khú khn.
Trc ht, cn nhn mnh rng vic xỏc
nh hnh vi c th l hnh vi phỏp lut hay
hnh vi o c ch cú ý ngha tng i.
Cựng hnh vi, xột theo h thng phỏp lut
ny l hnh vi phỏp lut nhng xột theo h

thng phỏp lut khỏc cú th khụng phi l
hnh vi phỏp lut. iu ny l do cỏc h
thng phỏp lut c xõy dng trờn nn tng
kinh t, chớnh tr, t tng, vn hoỏ, o c,
truyn thng, tớn ngng khỏc nhau, vỡ
vy, ni dung cng nh cỏch thc tỏc ng
ca chỳng n cỏc quan h xó hi l khỏc
nhau. Chng hn, theo phỏp lut phong kin
Vit Nam, hnh vi sinh con th ba tr lờn
khụng phi l hnh vi phỏp lut, tuy nhiờn,
theo quy nh ca phỏp lut Vit Nam hin
hnh, hnh vi ny b coi l vi phm phỏp
lut.
(5)
i vi hnh vi o c, iu ny
cng hon ton tng t. Xột theo h thng
phỏp lut hay nn o c nht nh, hnh vi
c th cú th ch l hnh vi phỏp lut hoc
ch l hnh vi o c; cú th va l hnh vi
phỏp lut va l hnh vi o c v cng cú
th khụng phi hnh vi phỏp lut cng khụng
phi hnh vi o c.


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 27
Cú nhng hnh vi c phỏp lut iu
chnh nhng o c khụng iu chnh
chỳng, núi cỏch khỏc, chỳng ch l hnh vi
phỏp lut m khụng phi l hnh vi o c.

Nhng hnh vi thc hin quy trỡnh k thut
do phỏp lut quy nh, nhng hnh vi thc
hin trỡnh t, th tc phỏp lớ ch l hnh vi
phỏp lut. Ngc li, cú nhng hnh vi c
o c iu chnh nhng phỏp lut khụng
iu chnh, nhng hnh vi th hin tỡnh lng
ngha xúm ti la tt ốn cú nhau, thm
hi nhau lỳc m au, giỳp nhau bng
cụng sc, tin bc; nhng hnh vi th hin
tinh thn, tng thõn, tng ỏi gia con
ngi vi nhau trong cng ng ch cú th
l hnh vi o c.
Nhỡn chung, nhng hnh vi c phỏp
lut iu chnh thỡ thng cng c o
c iu chnh, do vy m s chng ln gia
hnh vi phỏp lut v hnh vi o c l rt
ln. Ni dung nhng quy nh c th ca
phỏp lut v o c cú th thng nht hoc
mõu thun nhau, núi cỏch khỏc, s iu
chnh ca phỏp lut v o c cú th l
thun chiu cng cú th l ngc chiu.
Chớnh vỡ th, hnh vi nht nh cú th va
hp phỏp va hp o c; hp phỏp nhng
khụng hp o c; hp o c nhng
khụng hp phỏp; va khụng hp phỏp va
khụng hp o c. Chng hn, theo cỏc
chun mc phỏp lut v o c hin hnh
Vit Nam, nhng hnh vi ca cha m trong
vic nuụi dy, chm súc con cỏi va hp
phỏp, va hp o c. Theo quy nh ca

B lut hỡnh s Vit Nam nm 1985, vic
cha m khụng t giỏc hnh vi phm ti do
con mỡnh thc hin b coi l vi phm phỏp
lut
(6)
nhng xột v mt o c, hnh vi ny
cú th c coi l phự hp o c xó hi.
Tuy nhiờn, cn lu ý rng trong xó hi, bờn
cnh cỏc quan nim, quan im, quy tc o
c chung ca ton xó hi cũn cú o c
ca cỏc giai cp, tng lp; o c ca cỏc
tụn giỏo; o c ca cỏc thit ch xó hi
trong ú cỏc quan nim, quan im, quy tc
o c ny cha hn ó thng nht, ng
b vi nhau. Bi vy, hnh vi c th cú th
l hp chun i vi h thng o c ny
nhng li cú th lch chun i vi h thng
o c khỏc. Tt nhiờn, o c chung ca
ton xó hi, o c ca giai cp cm quyn
vn cú sc chi phi mnh m nht i vi
hnh vi ca cỏc thnh viờn trong xó hi.
Trong gii hn no ú, hnh vi con
ngi cú th va l hnh vi phỏp lut, va l
hnh vi o c nhng vt ra ngoi gii
hn ú thỡ ch l hnh vi o c. Chng
hn, trng hp gp ngi b nn, phỏp lut
ch buc ch th phi thc hin hnh vi cu
giỳp, tc l lm cho ngi ú thoỏt khi s
nguy him n tớnh mng, trong khi ú, o
c ũi hi rng hn nhiu, nú khụng ch

yờu cu ch th phi thc hin hnh vi giỳp
ngi b nn thoỏt khi s nguy him n
tớnh mng m cũn ũi hi ch th phi cú
nhng nhng hnh vi giỳp v vt cht
cng nh v tinh thn khỏc. Trong trng
hp ny, hnh vi a ngi ang chi vi
gia dũng nc chy xit vo b, a ngi
b tai nn giao thụng vo bnh vin cp
cu va l hnh vi phỏp lut, va l hnh
vi o c nhng nhng hnh vi nh giỳp
tin bc, ng viờn, an i, a v nh chm
súc khụng cũn l hnh vi phỏp lut, nú ch
cũn c ỏnh giỏ v mt o c. Ngc
li, hnh vi nht nh no ú cú th c


nghiên cứu - trao đổi
28 tạp chí luật học số 12/2011
ỏnh giỏ v mt o c khụng ph thuc
vo tớnh cht v mc nhng hnh vi ny
ch b ỏnh giỏ v mt phỏp lut khi tỏc
ng, nh hng mc nht nh i vi
i sng xó hi. Chng hn, hnh vi núi di,
hnh vi sng th, sng gp luụn b
ỏnh giỏ v mt o c. Tuy nhiờn, nhng
hnh vi ny ch c ỏnh giỏ v mt phỏp
lut trong nhng trng hp nht nh.
(7)

Hnh vi gõy thit hi cho xó hi ch tr

thnh i tng ca phỏp lut khi thit hi
m nú gõy ra mc no ú. Ngi ta
khụng cn x lớ bng phỏp lut i vi hnh
vi trm cp nhng ti sn nh nht.
Phỏp lut ch iu chnh cỏc hnh vi xó
hi ó tn ti mt cỏch khỏch quan, ph bin,
in hỡnh, n nh mc nht nh, cũn
o c do tớnh cht mm do v linh ng,
nú iu chnh cỏc hnh vi xó hi ngay t khi
nú mi manh nha hỡnh thnh. Chng hn,
nhng hnh vi mang thai h; cho, nhn trng,
tinh trựng, cỏc b phn trờn c th ngi;
hin xỏc hoc cỏc b phn trờn c th sau khi
cht u tiờn xy ra trong i sng c
ỏnh giỏ v mt o c Nhng nhng
hnh vi ny ch tr thnh hnh vi phỏp lut
khi ó tr nờn ph bin v n nh tng i.
Túm li, c phỏp lut v o c u
khụng th iu chnh tt c cỏc hnh vi con
ngi. Phỏp lut ch cú th iu chnh nhng
hnh vi th hin lớ trớ, ý chớ ca ch th,
trong khi ú, o c iu chnh c nhng
hnh vi chu s chi phi bi tỡnh cm ca
con ngi.
Bn l c ch tõm lớ ca hnh vi
Nh ó cp, hnh vi ca con ngi l
hnh vi cú ý thc, bi vy, ỏnh giỏ hnh vi
phỏp lut v hnh vi o c ca con ngi
khụng ch xem xột biu hin bờn ngoi ca
nú m cũn cn phõn tớch c ch tõm lớ ca

chỳng. C ch tõm lớ ca hnh vi phỏp lut
v hnh vi o c l quỏ trỡnh rt phc tp,
nú bao gm vic hỡnh thnh ng c hnh
vi, la chn v quyt nh phng ỏn hnh
vi, hin thc hoỏ hnh vi, t ỏnh giỏ v
hnh vi ó thc hin.
Khi vo iu kin, hon cnh c th,
trờn c s s hiu bit ca ch th cng nh
thỏi , tỡnh cm ca bn thõn i vi phỏp
lut cng nh o c xó hi, t vn sng,
nhõn cỏch, t s hiu ngi, hiu mỡnh, s ý
thc v v trớ v vai trũ ca bn thõn mỡnh,
xut phỏt t tỡnh cm ca cỏ nhõn v i
tng ca hnh vi, trờn c s s d liu v
nhng hu qu cú th phi gỏnh chu cng
nh thỏi ca bn thõn i vi nhng hu
qu ú (gi chung l ý thc cỏ nhõn bao
gm tri thc, tỡnh cm, ý chớ, ng c, mc
ớch), ch th t la chn cho mỡnh
phng ỏn hnh vi c th. Sau khi ó quyt
nh la chn phng ỏn x s c th, ch
th hin thc hoỏ s la chn ú bng cỏch
tin hnh hoc khụng tin hnh nhng thao
tỏc, c ch, li núi nht nh. Sau khi hnh vi
c thc hin, cỏc ch th thng cú s t
ỏnh giỏ v nú. Khi ú, v mt tõm lớ, ch
th cú th tho món, bng lũng, hng phn
hoc ngc li l s n nn, õn hn, s hói
Trong ton b c ch ny, cỏc yu t lớ trớ, ý
chớ, tỡnh cm, thúi quen gi vai trũ khỏc

nhau i vi mi loi hnh vi.
i vi hnh vi o c, yu t tỡnh
cm, yu t thúi quen úng vai trũ rt quan
trng. Cú th núi, tỡnh cm l yu t quan
trng nht i vi hnh vi o c. Nu
khụng cú tỡnh cm o c thỡ cỏc khỏi nim


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 29
o c, cỏc phm trự luõn lớ, nhng tri thc
thu c v thin ỏc, cụng bng, lng tõm,
danh d ch c nhn thc mc ghi
nhn thụng tin m khụng cú c s chuyn
hoỏ thnh ng c ca hnh vi. Bng tỡnh
cm o c, ch th khụng cn phi do d
khi la chn hnh vi cn thc hin ng thi
li tớch cc, say mờ thc hin hnh vi vi
quyt tõm cao Yu t tỡnh cm chi
phi, nh hng n tt c cỏc giai on
trong din bin tõm lớ ca hnh vi, t vic
hỡnh thnh ng c cho n s t ỏnh giỏ
v hnh vi ca mỡnh. Nhiu khi, tỡnh cm
cũn lm con ngi mt lớ trớ, thc hin
hnh vi khụng cú s kim soỏt ca lớ trớ.
Xut phỏt t vai trũ quan trng ca yu t
tỡnh cm i vi hnh vi o c, cho nờn
khi ỏnh giỏ v hnh vi o c, ngi ta
khụng ch ỏnh giỏ s phự hp hay khụng
phự hp v hỡnh thc ca hnh vi i vi cỏc

chun mc o c xó hi. Bi vy, cú
nhng hnh vi mc dự v hỡnh thc l phự
hp vi cỏc chun mc o c xó hi
nhng vn b chờ ci, b coi l gi to, l
chi ngụng Trong khi ú, i vi hnh
vi phỏp lut, yu t lớ trớ, ý chớ li th hin
vai trũ quan trng hn, bi vy, trong vic
ỏnh giỏ hnh vi phỏp lut, ch cn ỏnh giỏ
v lớ trớ v s t do ý chớ m thụi.
Cú th núi, o c l yu t iu chnh
gn gi nht i vi hnh vi con ngi.
Chớnh vỡ th, nhng quan nim, quan im,
t tng o c c truyn bỏ ht sc sõu
rng trong xó hi, bi vy, nú ó n sõu, bỏm
r mt cỏch chc chn trong mi ngi, nú
chi phi hot ng hng ngy, hng gi ca
con ngi. Nhiu hnh vi o c vỡ th ó
tr thnh tp quỏn, truyn thng ca cng
ng, thm chớ cú nhng hnh vi o c ó
tr thnh vụ thc, chỳng xy ra t ng ngay
c khi khụng cú s iu khin ca ý thc.
Nm l bin phỏp tỏc ng n hnh vi
(8)

t c mc ớch iu chnh, phỏp
lut v o c cú nhng phng phỏp, cỏch
thc tỏc ng riờng, mang tớnh c thự. Hnh
vi phỏp lut chu s tỏc ng bi cỏc bin
phỏp nh nc. Tu iu kin, hon cnh c
th, nh nc cú th s dng mt hoc kt

hp cỏc bin phỏp khỏc nhau, t tuyờn
truyn, giỏo dc, thuyt phc, n khen
thng, x pht. Thc hin s tỏc ng ny,
nh nc cú b mỏy chuyờn mụn vi y
sc mnh c t chc t trung ng xung
a phng. m bo tng cng hnh vi
hp phỏp, gim thiu hnh vi trỏi phỏp lut,
khi cn thit, nh nc cú th s dng cỏc
bin phỏp cng ch ó c quy nh, gõy
ra nhng bt li v vt cht, tinh thn, thm
chớ c tớnh mng i vi ngi vi phm phỏp
lut. Tuy nhiờn, tt c nhng bin phỏp tỏc
ng ca nh nc u ch l s tỏc ng t
bờn ngoi i vi ch th, nú ch c thc
hin trong hin ti v ch cú hiu lc trong
thi gian nht nh.
Trong khi ú, tỏc ng n hnh vi o
c ch yu v trc ht l bin phỏp giỏo
dc, thuyt phc, núi cỏch khỏc, thụng qua
s tỏc ng vo ý thc ch th m tỏc ng
n hnh vi o c ca h. Thụng qua gia
ỡnh, nh trng, cỏc thit ch xó hi, thụng
qua giao tip hng ngy, thụng qua con
ng t ý thc, t ỏnh giỏ nhng chun
mc o c xó hi tỏc ng n ý thc ch
th, c ch th tip thu, hp th, c ni
tõm hoỏ tr thnh tri thc, tỡnh cm, ngha
v, trỏch nhim o c ca h. Trờn c s

nghiên cứu - trao đổi
30 tạp chí luật học số 12/2011
ú, mi ngi t xõy dng phng chõm
ng x cho mỡnh trong nhng iu kin,
hon cnh c th, t nguyn, t giỏc thc
hin hnh vi theo yờu cu, ũi hi ca cỏc
chun mc o c xó hi. Bờn cnh ú, d
lun xó hi l bin phỏp tỏc ng ht sc
mnh m n hnh vi o c ca cỏc ch
th. D lun xó hi tỏc ng n ch th
hng ngy, hng gi, mi ni, mi lỳc,
din ra lõu di, dai dng, thm chớ tr thnh
bia ming ngn nm. S xu h v lũng t
trng khin khụng ai cú th b qua d lun
xó hi, c bit i vi nhng ngi trng
danh d thỡ s tỏc ng ca d lun cng tr
nờn cú hiu qu.
Tuy nhiờn, cn lu ý rng tỏc ng n
hnh vi con ngi, cng ch nh nc cng
nh s tỏc ng ca d lun xó hi u cú
nhng hn ch ca nú. S tỏc ng theo kiu
núi xuụng ca d lun xó hi s tr nờn
kộm hiu qu, thm chớ l vụ tỏc dng i
vi nhng k bt lng, khụng bit xu h,
khụng cú lũng t trng. Tng t, bin phỏp
cng ch nh nc khụng phi khi no
cng em li hiu qu nh mong mun.
khỏ nhiu ngi, trong t duy ca h khụng
cú khỏi nim s hói, t c mc ớch,
h chp nhn ỏnh i c danh d, s t do,

thm chớ k c tớnh mng ca bn thõn. Bi
vy, trong cụng tỏc u tranh phũng, chng
vi phm phỏp lut, vic tng cng cỏc bin
phỏp cng ch, nõng cao mc ch ti khụng
phi khi no cng cú ý ngha. gúc khỏc,
núi nh Khng T, s dng cỏc bin phỏp
cng ch nh nc tỏc ng tuy cú th
gim c phm phỏp, nhng ngi phm
phỏp khụng bit xu h, s nhc,
(9)
vỡ vy
khụng th xoỏ b c gc r ca s vi
phm. iu ny cho thy trong qun lớ xó
hi, cn cú s kt hp cht ch cỏc bin phỏp
tỏc ng ca phỏp lut v o c, nhm
iu chnh cú hiu qu nht i vi hnh vi
con ngi.
3. S phõn tớch trờn õy v nhng im
ging v khỏc nhau gia hnh vi phỏp lut v
hnh vi o c cú ý ngha thc tin to ln.
Trc ht, trong cụng tỏc xõy dng phỏp
lut, nhn thc sõu sc gii hn ca hnh vi
phỏp lut giỳp cỏc ch th cú thm quyn
xỏc nh ỳng i tng tỏc ng ca phỏp
lut cú th iu chnh cú hiu qu i vi
chỳng. Nh ó phõn tớch, phỏp lut ch cú
th iu chnh c cỏc hnh vi b chi phi
bi ý chớ, lớ trớ ca ch th, nú khụng th
iu chnh nhng hnh vi b chi phi bi tỡnh
cm con ngi. Trong khi ú, phỏp lut Vit

Nam hin hnh quy nh cha m cú ngha v
v quyn yờu thng con; con chỏu cú bn
phn kớnh trng ụng b, cha m; v chng
yờu thng, quý trng nhau
(10)
Chỳng tụi
cho rng vn ny phi c suy ngh mt
cỏch cn trng hn. Chỳng ta u bit kớnh
trng, yờu thng l nhng phm trự tỡnh
cm, nm sõu trong ý thc mi ngi, ch
o c mi cú th tỏc ng n. Phỏp lut
khụng th cho phộp hay bt buc ngi ny
phi yờu thng, quý trng ngi khỏc.
th hin s yờu thng, quý trng cỏc ch
th phi thc hin t nhng hnh vi nh
nht, i thng n nhng hnh vi cú ý
ngha cc kỡ to ln, thm chớ hi sinh c tớnh
mng bn thõn vỡ ngi m mỡnh yờu
thng, kớnh trng. Tt c nhng hnh vi ú
ũi hi ch th phi thc hin chỳng bng s
t nguyn, t giỏc, tớch cc m khụng phi
da trờn bt c s cng bc no t bờn


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 31
ngoi. Mt khỏc, trong lnh vc tỡnh cm,
hnh vi cha chc ó phn ỏnh ỳng mc
ớch, ý ngha ớch thc ca nú. Chng hn,
ngi Vit Nam cú trit lớ bng mt khụng

bng lũng; yờu cho roi cho vt Vỡ th,
ch thụng qua hnh vi, khụng th ỏnh giỏ
c s yờu thng hay quý trng m vn
ny ch ngi trong cuc mi cm nhn
c. S quy nh nh trờn l vt quỏ gii
hn iu chnh ca phỏp lut, l s ln sõn
ca phỏp lut i vi o c. Thit ngh,
thay vỡ quy nh nh hin nay, phỏp lut nờn
quy nh rừ hnh vi no l khụng yờu
thng, khụng tụn trng, khụng bit n
nu xột thy cn phi tỏc ng gim thiu
nú. Lch s phỏp lut Vit Nam di thi
phong kin cng ó li nhng kinh
nghim lp phỏp cn tham kho.
(11)

Th hai, trong iu chnh hnh vi con
ngi, cn cú s kt hp cht ch, hi ho
gia phỏp lut vi o c. Mun vy, hot
ng xõy dng phỏp lut phi c tin hnh
trờn nn tng o c, phự hp vi cỏc chun
mc o c, ghi nhn, th ch hoỏ cỏc chun
mc o c. Tuy nhiờn, phỏp lut cú c
trng riờng, khỏc hn o c xó hi tớnh
xỏc nh v hỡnh thc, do vy, vic ghi nhn,
th ch hoỏ cỏc chun mc o c xó hi
thnh phỏp lut phi m bo s c th, rừ
rng, m bo tớnh kh thi ca phỏp lut.
Tuy nhiờn, trờn thc t, trong nhiu
trng hp, s phỏp lut hoỏ cỏc quan nim,

quan im o c cũn khỏ chung chung.
Chng hn, iu 128 B lut dõn s nm
2005 quy nh: Giao dch dõn s cú mc
ớch v ni dung trỏi o c xó hi thỡ vụ
hiu. iu 15 Lut thng mi nm 1998;
iu 6 Lut doanh nghip nm 1999 u quy
nh cm lu thụng hng hoỏ, cung ng dch
v, kinh doanh ngnh ngh gõy phng hi
n truyn thng lch s, vn hoỏ, o c,
thun phong m tc Vit Nam. iu 7 Lut
t chc to ỏn nm 2002 quy nh: To ỏn
xột x cụng khai, tr trng hp cn xột x
kớn bo v truyn thng tt p ca dõn
tc Vn t ra, o c xó hi, truyn
thng, thun phong, m tc ca dõn tc cn
c hiu nh th no? iu 128 B lut
dõn s nm 2005 quy nh: o c xó hi
l nhng chun mc ng x chung gia
ngi vi ngi trong i sng xó hi, c
cng ng tha nhn v tụn trng. Tuy
nhiờn, o c xó hi thng rt phc tp,
bao gm o c ca cỏc giai cp, tng lp,
o c ca cỏc tụn giỏo, o c ca cỏc
thit ch ngh nghip Trong iu kin Vit
Nam hin nay, v c bn, cỏc chun mc
o c ny mc dự khụng i lp nhau
nhng khụng hon ton ng nht vi nhau.
Mt khỏc, trong i sng xó hi ang din ra
s thay i trong cỏc quan nim, quan im
o c, nhiu chun mc o c c ang

c nhn thc li khớa cnh khỏc, o
c xó hi thng tn ti dng khụng
thnh vn nờn nú khụng cú tớnh xỏc nh
cht ch nh phỏp lut. Cỏc chun mc o
c xó hi thng ch mang tớnh nh
hng, s nhn thc ca mi ngi v cỏc
chun mc o c thng cú s khỏc nhau,
vỡ vy, x s ca h khú cú th thng nht.
S ỏnh giỏ v tớnh phự hp hay khụng phự
hp vi cỏc chun mc o c xó hi i
vi hnh vi c th vỡ th cng khụng th c
nh. Chớnh vỡ vy, theo chỳng tụi, cỏch quy
nh nh trờn ó lm cho nhng quy nh ú
tr nờn khú hiu, gõy khú khn cho cỏc ch


nghiªn cøu - trao ®æi
32 t¹p chÝ luËt häc sè 12/2011
thể trong việc thực hiện chúng.
Thiết nghĩ, những quy định nêu trên cần
phải được sửa đổi theo hướng quy định một
cách cụ thể các chuẩn mực đạo đức xã hội.
Trong thực tiễn xây dựng pháp luật ở nước
ta, nhiều trường hợp nhà làm luật đã thực
hiện theo hướng này. Chẳng hạn, Điều 9
Luật thương mại năm 1998 quy định: “Cấm
thương nhân lừa dối khách hàng; quảng cáo
dối trá”. Điều 15 Luật cán bộ, công chức
năm 2008 quy định:“Cán bộ công chức phải
thực hiện cần, kiệm, liêm chính, chí công, vô

tư trong hoạt động công vụ”; Điều 17 Luật
này quy định: “Cán bộ, công chức phải gần
gũi với nhân dân, có tác phong, thái độ lịch
sự, nghiêm túc, khiêm tốn; không được hách
dịch, cửa quyền, gây khó khăn, phiền hà cho
nhân dân khi thi hành công vụ”. Điều 17
Luật viên chức nhà nước năm 2010 còn nhấn
mạnh: “Khi phục vụ nhân dân, viên chức
phải chấp hành các quy định về đạo đức
nghề nghiệp”.
Thứ ba, để tăng cường hành vi vừa hợp
pháp vừa hợp đạo đức đồng thời giảm thiểu
hành vi trái pháp luật cũng như đạo đức xã
hội, trong công tác tổ chức thực hiện pháp
luật, cần hết sức coi trọng việc giáo dục pháp
luật, đạo đức. Giáo dục pháp luật, đạo đức
chính là cầu nối để đưa pháp luật và đạo đức
vào cuộc sống, nó có ý nghĩa to lớn trong
việc nâng cao tri thức pháp luật, đạo đức,
xây dựng thái độ, tình cảm đúng mực đối với
pháp luật và đạo đức, qua đó từng bước hình
thành thói quen xử sự theo pháp luật đồng
thời coi trọng các giá trị đạo đức xã hội.
Giáo dục pháp luật và đạo đức còn góp phần
quan trọng trong việc hình thành và hoàn
thiện nhân cách, hoàn thiện năng lực cá
nhân, định hướng hành vi con người đến
chân, thiện, mĩ, nhân đạo, giảm trừ cái ác,
cái bất công… Hoạt động này có ý nghĩa rất
lớn trong việc xây dựng quan điểm sống có

quy tắc, có chuẩn mực, tôn trọng người
khác, tôn trọng cộng đồng. Trong hoạt động
này, cần phát huy thật tốt vai trò của gia
đình, nhà trường, cơ quan, tổ chức, các vị già
làng, trưởng bản, các vị bô lão… Gia đình là
nơi sinh thành và là môi trường sinh hoạt
hàng ngày của mỗi người. Gia đình là tế bào,
là hạt nhân của xã hội. Muốn cho xã hội tốt
thì gia đình càng phải tốt. Vì vậy cần nêu
cao trách nhiệm của gia đình trong việc giáo
dục đạo đức, hình thành nhân cách con
người, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm của
mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội.
Nhà trường là thiết chế rất quan trọng trong
công tác giáo dục đạo đức, pháp luật bởi nó
thực hiện đồng thời các chức năng dạy chữ,
dạy nghề và dạy người. Sau gia đình và đồng
thời với gia đình, nhà trường là nơi giúp cho
con người hình thành nhân cách, lối sống. Vì
vậy trong nhà trường phải coi trọng giáo dục
đạo lí làm người, ý thức trách nhiệm, nghĩa
vụ công dân, coi trọng công tác giáo dục
truyền thống lịch sử dân tộc. Các quan điểm,
chuẩn mực đạo đức, pháp luật một khi được
lồng ghép trong quá trình truyền bá giáo lí,
đức tin sẽ rất dễ dàng thâm nhập vào quần
chúng. Vì vậy, cần hết sức coi trọng vai trò
của các tổ chức tôn giáo, các vị chức sắc tôn
giáo trong việc giáo dục pháp luật, đạo đức.
Công tác hoà giải ở cơ sở có ý nghĩa hết sức

to lớn trong đời sống cộng đồng, đặc biệt
trong điều kiện xã hội có truyền thống coi
trọng đạo lí như Việt Nam. Hoà giải làm cho
vụ việc được giải quyết triệt để, tránh được


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 12/2011 33
tỡnh trng "bng mt khụng bng lũng", qua
ú gi c tỡnh lng ngha xúm, phỏt huy
tinh thn on kt, tng thõn, tng ỏi
trong cng ng, gúp phn phũng nga v
hn ch cỏc vi phm phỏp lut, gi gỡn trt
t, an ton xó hi, gim bt cỏc v vic phi
gii quyt ti cỏc c quan nh nc, gim
bt s tn kộm ca ngi dõn v thi gian,
tin bc. Chớnh vỡ vy, cn nõng cao cht
lng, hiu qu ca cụng tỏc ho gii c
s, m bo nguyờn tc thu tỡnh, t lớ, gii
quyt cỏc mõu thun trong ni b nhõn dõn
trờn c s vn dng nhng chun mc,
nguyờn tc o c, phự hp vi cỏc quy
nh trong phỏp lut.
Th t, trong cụng tỏc bo v phỏp lut,
nh chc trỏch cn phi kiờn trỡ quan im
giỏo dc thuyt phc trc, cng ch sau,
ch ỏp dng cng ch nh nc khi khụng
cũn bin phỏp no khỏc. Vic ỏp dng bin
phỏp cng ch nh nc phi luụn quỏn
trit phng chõm ỏnh k chy i, khụng

ỏnh ngi chy li. Nh nc v xó hi
phi luụn to mi iu kin nhng ngi
lm ng lc li quay tr li con ng
lng thin, lm li cuc i, tuyt i
trỏnh tỡnh trng y ngi vi phm vo
ng cựng, khụng cũn gỡ mt. Vic ỏp
dng bin phỏp cng ch ct l ngi vi
phm suy ngh sõu sc v hnh vi ca mỡnh,
hiu c th no l nhc nhó khi phm
ti v cam tõm tỡnh nguyn sa cha sai
lm ca mỡnh tn gc t mt t tng,
(12)
cú nh vy mi xoỏ b c tn gc r s vi
phm. Chớnh vỡ vy, vic theo dừi, giỳp
ngi vi phm sa cha sai lm, khuyt
im l iu ht sc cn thit v cú ý ngha./.

(1).Xem: ng Thanh Nga, T khỏi nim hnh vi n
khỏi nim hnh vi phm ti, Tp chớ nh nc v
phỏp lut s 6 (218)/2006, tr. 77.
(2). Theo trit hc Mỏc, cú hai loi hnh vi vụ thc,
ú l nhng hnh vi cha bao gi ý thc c v
nhng hnh vi ó ý thc c, lp i lp li tr thnh
thúi quen ti mc nú din ra t ng ngay c khi
khụng cú s ch o ca ý thc. Vụ thc ch xy ra
trong con ngi cú ý thc m thụi.
(3).Xem: T in ting Vit, Nxb. Nng, 1997, tr. 310.
(4).Xem: Nguyn Ngc Minh, Nghiờn cu nhng t
tng ca Ch tch H Chớ Minh v nh nc v
phỏp lut, Nxb. S tht, H Ni, 1988, tr. 159.

(5).Xem: iu 10 Phỏp lnh dõn s (ó c sa i
nm 2008).
(6). Theo quy nh ti khon 2 iu 314 B lut hỡnh
s Vit Nam nm 1999, ngi khụng t giỏc l ụng
b, cha m, anh ch em rut, v hoc chng ca ngi
phm ti ch phi chu trỏch nhim hỡnh s v vic
khụng t giỏc cỏc ti xõm phm an ninh quc gia
hoc cỏc ti khỏc l ti c bit nghiờm trng theo
quy nh ti khon 1 iu ny.
(7). Chng hn, hnh vi gi mo cp bc, chc v, hnh
vi khai bỏo gian di, hnh vi bỏo cỏo sai (xem cỏc iu
265, 307, 329 B lut hỡnh s Vit Nam nm 1999).
(8). Xem thờm: Nguyn Vn Nm, Mt s nhn thc
v mi quan h gia phỏp lut vi o c, Tp chớ
lut hc, s 4/2006, tr. 36.
(9).Xem: Khng T, Lun ng, in trong sỏch T
Th, Nxb. Hi nh vn, H Ni, 2006, tr. 123.
(10).Xem: iu 64 Hin phỏp nm 1992; iu 41 B
lut dõn s nm 2005; cỏc iu 2, 18, 21, 35 Lut hụn
nhõn v gia ỡnh nm 2000.
(11). Bt hiu l t cỏo, mng nhic ụng b, cha m,
lm ngc li cha m dy bo, nuụi dng cha m
thiu thn. Khi ang tang cha m m ly v, ly
chng, gõy cuc vui chi, n mc qun ỏo nh
thng. Nghe thy tang ụng b, cha m m giu,
khụng khúc thng, c tang, núi di ụng b, cha m
cũn sng; Bt ngha l nghe chng cht m khụng
khúc thng, gõy cuc vui, n mc lnh tt v ci
giỏ (xem: Lờ triu hỡnh lut, Nxb. Vn hoỏ, H Ni,
1998, cỏc khon 7, 9 iu 2, tr. 35).

(12).Xem: Khng T, Lun ng, in trong sỏch T
Th, Nxb. Hi nh vn, H Ni, 2006, tr. 123.