Những điều cần chú ý khi sử dụng hóa chất nuôi tôm sú potx

Những điều cần chú ý khi sử dụng hóa chất nuôi
tôm sú
NNVN, 18/5/2004
Theo TS Lý Thị Thanh Loan, Viện Nghiên cứu nuôi
trồng thủy sản 2, hiện nay có 4 phương pháp sử dụng
thuốc để áp dụng trong nuôi trồng tùy theo từng loại
hình sản xuất, nhưng người nuôi chưa phân biệt rõ do
thiếu hiểu biết hoặc vì quá lo lắng nên vội vã lạm
dụng.
1. Phương pháp tắm: Dùng thuốc với nồng độ tương
đối cao cho động vật thủy sản theo thời gian quy định
(tương ứng với nồng độ thuốc cho phép). Lưu ý rằng
cách này chỉ áp dụng trong các trại giống hoặc môi
trường nuôi có diện tích nhỏ.
2. Phương pháp ngâm: Thuốc được sử dụng với nồng
độ thấp và thời gian kéo dài, áp dụng cho các đầm ao
có diện tích lớn. Để giảm lượng hóa chất sử dụng cần
hạ thấp mực nước trong ao nuôi, đồng thời phải chuẩn
bị một lượng nước sạch để chủ động cấp vào ao đề
phòng khi có sự cố xảy ra.
3. Phương pháp uống: Dùng thuốc hoặc các chế phẩm
trộn vào thức ăn, cách này thường kém hiệu quả đối
với một số bệnh vì khi đối tượng nuôi bị bệnh khả
năng hoạt động sẽ kém, đôi khi bỏ ăn nên hiệu quả
không cao. Do vậy khi áp dụng cần bổ sung thêm dầu
gan mực, dầu thực vật bao bên ngoài viên thức ăn để
hạn chế thuốc, hóa chất bị mất đi do hòa tan trong
môi trường nuôi.
4. Phương pháp tiêm: Dùng thuốc tiêm trực tiếp vào
cơ thể động vật thủy sản, nhưng chỉ áp dụng cho loài
quý hiếm hoặc đối tượng nuôi có giá trị kinh tế cao.

Về các loại thuốc, hóa chất trong danh mục sử dụng
nuôi trồng gồm có 10 loại sau:
1/ Vôi (CaCO3, CaO) là tác nhân chính dùng xử lý đất
và nước ao nuôi cũng được xem như chất diệt tạp và
khử trùng trước khi thả giống, ngoài ra còn có tác
dụng giảm độ chua (axid) trong đất, tăng kiềm, hòa
tan các chất hữu cơ, kích thích tảo phát triển.
2/ Chlorine có 2 dạng là Calci hypochloride và Natri
hypochloride là hợp chất oxy hóa mạnh, có tính độc
với tất cả các sinh vật dùng khử trùng nước, ao nuôi,
bể ương dụng cụ. Chlorine có thể diệt tất cả các vi
khuẩn, virút, tảo, phiêu sinh động vật trong nước. Với
hàm lượng Chlorine 60%, có thể dùng từ 50-100ppm
để khử trùng đáy ao và 20-30ppm để khử trùng nước
ao. Trong ao có tôm thì hàm lượng dùng từ 0,08-
0,10ppm.
3/ Formaldehyde (Formalin, Formol) sử dụng như
chất khử trùng trong trại giống và ngoài ao nuôi, diệt
nấm, vi khuẩn, ngoại ký sinh trùng trên tôm, cá.
Lượng dùng từ 10-25ppm khi bệnh bùng nổ nhưng
phải có sẵn nước để thay để tăng cường ôxy trong ao.
Khi sử dụng trong ao nuôi thì ngưng cho tôm cá ăn và
sau 24 giờ phải thay nước. Trong trại giống có thể
dùng từ 200-300ppm từ 30 giây đến 1 phút để phòng
bệnh MBV trên ấu trùng tôm sú.
4/ Benzalkonium Chlorine (BKC) cũng là chất độc đối
với vi khuẩn, vi rút, nấm…hiệu quả nhanh hơn
Formaldehyde. Liều dùng khi cải tạo ao 3-5ppm ở
mực nước 10-30cm và để kiểm soát mầm bệnh từ
0,3-1,0ppm ở mực nước 1m.

5/ Iodine cũng tương tự như Chlorine là chất ôxy hóa
mạnh để diệt sinh vật, vi rút.
6/ Thuốc tím (KMnO4) là chất có khả năng ôxy hóa
chất hữu cơ, vô cơ và diệt khuẩn được sử dụng với
nồng độ 1-2ppm có tác dụng tăng DO, giảm chất hữu
cơ trong ao.
7/ Rotenol, Saponin được chiết từ rễ dây thuốc cá
(Rotenol) và có nhiều trong bã hạt trà (Saponin) là
chất độc với cá nhưng không với loài giáp xác. Được
dùng để diệt cá tạp trong ao tôm hoặc ức chế hô hấp
của cá, ngoài ra còn có thể xử lý bệnh mảng bám trên
tôm.
8/ Nhóm chế phẩm sinh học (Probiotic) và men vi
sinh, trong đó nhóm 1 dùng xử lý ao nuôi hoặc bổ
sung vào thức ăn, tuy nhiên hiện nay hiệu quả chưa
có tính thuyết phục. Còn nhóm 2 giúp các men phân
hủy chất hữu cơ có nguồn gốc từ đạm, béo, đường, xơ
giúp phân hủy chất thải trong ao nuôi.
9/ Vitamin C giúp tăng cường trao đổi chất và tăng
sức đề kháng chống các bệnh nhiễm khuẩn, giảm
strees do các biến động môi trường.
10/ Sắc tố Carotenoid giúp tạo màu sắc cho thức ăn
thủy sản, có trong thịt và vỏ tôm do cá, tôm không tự
tổng hợp được sắc tố mà tùy thuộc vào lượng
carotenoid trong thức ăn.

Một số lưu ý
khi sử dụng thuốc kháng sinh trong thủy sản
Khi sử dụng kháng sinh cho các đối tượng thủy sản
nuôi dùng làm thực phẩm phải thận trọng, chính xác

và phải tuân theo những nguyên tắc dưới đây:
- Thật hạn chế khi sử dụng thuốc kháng sinh trong phòng trị bệnh thủy sản để
tránh ảnh hưởng đến người tiêu thụ sản phẩm và thuốc sử dụng phải được luật pháp của
các nước cho phép sử dụng.
- Chọn lựa và sử dụng đúng loại thuốc kháng
sinh: kháng sinh sử dụng phải nằm trong danh mục
cho phép sử dụng. Tránh sử dụng những kháng sinh
được dùng điều trị bệnh cho người để hạn chế hiện
tượng vi khuẩn kháng thuốc. Nếu sử dụng những
kháng sinh này thì dư lượng (MRL) không được phép
hiện diện trong sản phẩm .

DANH MỤC MỘT SỐ HÓA CHẤT
SỬ DỤNG TRONG NUÔI TRỒNG THỦY SẢN
STT Tên hóa chất Công dụng
1 Các loại vôi


CaCO3, CaO Cải tạo, xử lý nền đáy ao

Dolomite, Zeolite, bột vỏ sò,
CaCO3
Xử lý nước, nền đáy ao trong khi
nuôi
2
Các loại hóa chất khử
trùng, diệt tạp


Chlorine, Formaldehyde,

thuốc tím (KMnO4), Iodine,
GDA (Glutaraldehyde), BKC
(Benzalkonium Chloride)
Xử lý nền đáy ao, xử lý nước ao
nuôi, diệt tảo, nhóm Nguyên sinh
động vật
3
Nhóm hạt bã trà, dây
thuốc cá


Saponin, Rotenol, dây thuốc
cá
Diệt cá tạp, diệt nhóm Nguyên sinh
động vật tạo mảng bám trên thân tôm
4
Nhóm phân bón (vô cơ và
hữu cơ)


NPK, bột đậu nành, bột cá,
bột cám gạo
Gây màu nước (kích thích tảo phát
triển)
5 Nhóm chế phẩm sinh học


Các loại chế phẩm (vi sinh
và enzym)
Phân hủy chất hữu cơ, kích thích

nhóm vi khuẩn có lợi phát triển
6
Đường cát (đường mía -
Saccharose)
Kích thích nhóm vi khuẩn có lợi phát
triển, ức chế nhóm vi khuẩn gây hại

TS. Lý Thị Thanh Loan
Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II



Sử dụng hoá chất trong nuôi trồng thuỷ sản và
các biện pháp thay thế
Các hoá chất dùng trong nuôi trồng thuỷ sản ven biển
bao gồm các chất khử trùng, các tác nhân kháng
khuẩn, các thuốc trị bệnh khác. Các loại vật tư kiến
trúc công trình như chất dẻo, các phụ gia, chất màu,
chất chống ôxy hoá, chất chống cháy, diệt nấm, tẩy
trùng Tuy các chất này có tính hoà tan thấp nhưng
chúng đôi khi vẫn gây độc đối với sự sống ở dưới
nước; Các chất xử lý đất và nước như phèn (sunfat
nhôm-kali), EDTA (Axit dinatri
ethylendiamintetraacetic), thạch cao, vôi, zeolit.
Ngoài ra, phải kể đến các loại thuốc trừ sâu, thuốc
diệt cỏ, rong tảo, chất phụ gia thức ăn, thuốc gây tê
và các loại hoócmôn.
Các hoá chất hiện đang được dùng trong nuôi trồng
thuỷ sản có thể được chia làm ba loại. Loại thứ nhất
bao gồm các hoá chất. Loại này gồm có

chloramphenicol, thuốc diệt nhuyễn thể organotin,
malachit xanh lục và có khả năng là cả một số
phốtphát hữu cơ. Loại thứ hai gồm có các hoá chất có
thể được sử dụng một cách an toàn nếu tuân theo các
biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn, nhưng lại có nguy
cơ đối với môi trường và sức khoẻ con người nếu sử
dụng không đúng cách. Ví dụ dùng liều lượng quá
mức, hoặc không trung hoà được, hoặc không pha
loãng trước khi thải ra, hoặc thiếu các thiết bị bảo vệ
cá nhân cần thiết. Loại thứ ba gồm có các loại có thể
an toàn về mặt môi trường trong hầu hết các trường
hợp nhưng lại có hại đối với một số địa điểm đặc biệt
vì các thuộc tính đơn nhất của các địa điểm này. Vì
vậy, lựa chọn đúng các địa điểm trại nuôi có thể giảm
đáng kể tác động về mặt môi trường của các hoá chất
dùng trong nuôi trồng thuỷ sản.
Khi được sử dụng, ngoài những tác dụng mong muốn,
các hoá chất còn gây ra nhiều tác hại ảnh hưởng xấu
đến môi trường và con người. Cụ thể là chúng bị tồn
lưu trong môi trường thuỷ sinh, sự tích tụ các dư
lượng thuốc kháng khuẩn trong các chất lắng đọng có
tiềm năng ức chế hoạt tính của vi khuẩn và giảm mức
độ phân rã của các chất hữu cơ. Các hoá chất có thể
gây độc và để lại dư lượng cả ở trong các sinh vật
không phải là đối tượng nuôi, ví dụ như khu hệ động
vật không xương sống trong môi trường. Các thuốc
còn gây ra sự kích thích kháng thuốc trong động vật
nuôi, làm giảm tác dụng của nhiều loại thuốc. Ðặc
biệt, hiệu ứng có thể có của một số hoá chất dùng
trong nuôi trồng thuỷ sản, đặc biệt là thuốc trừ sâu

(ví dụ các phốtphát hữu cơ) và một số thuốc trị bệnh
đối với sức khoẻ của những người làm việc ở trại nuôi
trồng thuỷ sản là vấn đề đáng quan tâm. Các biện
pháp phòng ngừa tiêu chuẩn về an toàn và sức khoẻ
sẽ làm giảm nhẹ các rủi ro có liên quan và điều quan
trọng là các chủ trại nuôi và những người làm việc ở
trại nuôi phải tuân thủ các biện pháp phòng ngừa này.
Dư lượng trong thực phẩm hải sản có thể gây ra các
rủi ro tiềm tàng cho người tiêu dùng qua việc tăng
mẫn cảm với các dư lượng thuốc hoặc sự xuất hiệu
của hệ vi khuẩn đường ruột kháng lại các chất kháng
khuẩn.
Hiện nay, hầu hết các nước đều không có các dữ liệu
về số lượng các hoá chất được dùng trong NTTS ở
nước mình. Các nhà sản xuất hoá chất không tiết lộ
thông tin này và trong nhiều trường hợp họ cũng
không biết được cuối cùng thì các sản phẩm của họ
được sử dụng đến mức nào. Chúng ta cũng thiếu các
dữ liệu hiện trường giúp cho việc định lượng rủi ro,
chẳng hạn như nồng độ các chất thải hoá học, tính
chất và mức độ phản ứng sinh học ở các vùng nước có
sử dụng hóa chất.
Các biện pháp lựa chọn để thay thế hoá chất
trong nuôi trồng Thuỷ sản
Cách làm tốt nhất để giảm hiệu quả bất lợi của các
hoá chất dùng trong nuôi trồng thuỷ sản đơn giản là
chỉ cần bớt sử dụng các hoá chất này. Tuy nhiên, việc
bớt sử dụng không dễ dàng do người nuôi phải đối
phó với hàng loạt các vấn đề về ô nhiễm và bệnh
dịch, vì vậy hiện nay người ta đã áp dụng một số các

biện pháp nhằm giảm thiểu hoặc thay thế việc sử
dụng hoá chất. Cụ thể là các vấn đề sau:
Các hệ thống tái tuần hoàn nước
Các hệ thống tái tuần hoàn được phát triển ở nhiều
nơi chủ yếu để loại bỏ các tác nhân gây bệnh virút (ví
dụ virút đầu vàng và virút đốm trắng) trong các hệ
thống nuôi. Chúng cũng có hiệu quả trong việc giảm
nước thải ra môi trường. Một chương trình tiêu biểu
bao gồm việc sử dụng các ao lắng đọng và chứa nước,
trị bệnh bằng hoá chất, bằng liệu pháp sinh học, và
sục khí. Các hệ thống phức tạp hơn có thể bao gồm
lọc sinh học, tia cực tím, ôzôn hoá, lọc, kết bông, tập
trung và thu gom bùn đặc. Còn có nhiều môđun khác
để xử lý nước, được chuyển hoá từ các nhà máy xử lý
nước thải, hiện đang được đánh giá để sử dụng trong
nuôi trồng thuỷ sản. Trong bối cảnh có sử dụng hoá
chất, các hệ thống tái tuần hoàn tỏ ra có nhiều lợi
thế. Thứ nhất, lượng nước thải đi vào các thuỷ vực lân
cận giảm đi đáng kể. Thứ hai, các hệ thống khép kín
này giúp người NTTS ngăn ngừa các chất độc hại (ví
dụ các tác nhân gây bệnh, thuốc trừ sâu, thuốc diệt
cỏ). Thứ ba, các hệ thống tái tuần hoàn có thể được
dùng để tăng cường việc diệt vi khuẩn (ví dụ việc sử
dụng cách ôzôn hoá), gia tăng mức độ quang phân
của thuốc kháng sinh (ví dụ việc sử dụng ánh sáng
cực tím) và giúp loại bỏ các chất hữu cơ lơ lửng là
những chất có thể chứa các tác nhân gây bệnh hay dư
lượng hoá chất (tập trung và thu gom bùn đặc, lọc).
Cách trị bệnh sinh học
Công nghệ này bao hàm việc bổ sung vi khuẩn và

enzym vào ao nuôi tôm để khoáng hoá chất hữu cơ.
Hầu hết các công thức trị bệnh sinh học xuất phát trừ
các nước ôn đới và được xây dựng để xử lý nước thải.
Các thí nghiệm tiến hành ở Thái Lan cho thấy rằng
hầu hết các tác nhân trị bệnh sinh học không có hiệu
quả có lợi đối với chất lượng nước và sự sinh trưởng
của tôm. Mặc dù các tác nhân này đắt tiền và hiệu
quả của chúng chưa được chứng minh nhưng chúng
đã được sử dụng thường xuyên. Ðiều này cần phải có
những nghiên cứu kỹ hơn để giúp những người nuôi
tôm trong nỗ lực quản lý môi trường ao.
Hỗ trợ tính năng sinh học
Hỗ trợ tính năng sinh học dựa trên nguyên lý loại trừ
có cạnh tranh và bao hàm việc sử dụng vi khuẩn sống
hoặc men trong khẩu phần ăn hoặc trong nước nuôi
để đảm bảo rằng ruột của các loài nuôi có được trong
quần thể ban đầu của các vi sinh vật có ích nhằm làm
cho quá trình tiêu hoá được tốt hơn. Cách tiếp cận
này đang được tích cực nghiên cứu nhưng công việc
mới đang ở giai đoạn đầu. Ðã có những kết quả ban
đầu về sự cạnh tranh thành công giữa các dòng Vibrio
độc hại và các dòng Vibrio không độc hại. Việc tạo ra
quần thể các dòng vi khuẩn mong muốn có thể giúp
con giống vượt qua được tính dễ bị tấn công bởi các
tác nhân gây bệnh sau khi chuyển từ trại giống ra
ngoài (trong đó hệ vi thực vật thay đổi rất lớn do việc
sử dụng dài hạn các thuốc kháng khuẩn), hoặc sau
khi sử dụng hệ thống tái tuần hoàn "sạch" về mặt vi
khuẩn như được nhắc ở trên.
Chất kích thích miễn dịch

Một số nghiên cứu cho thấy có sự sinh trưởng, tỷ lệ
sống và sức kháng bệnh tốt hơn (thông qua hoạt lực
được tăng cường của các tế bào bạch huyết cầu) của
cá hồi, cá trê phi và tôm he Nhật Bản, tôm sú sau khi
sử dụng các chất tăng cường miễn dịch gồm cả glucan
và peptidoglycan. Cần tiếp tục nghiên cứu để làm rõ
các chế độ trị bệnh tối ưu, định rõ đặc điểm hệ miễn
dịch của tôm và thiết lập các phương pháp sử dụng
các chất này một cách thực tiễn và hiệu quả.
Dùng vắcxin ngừa bệnh
Ðã xuất hiện sự quan tâm đáng kể đến việc phát triển
các loại vắcxin như một công cụ phòng bệnh và tăng
cường sức khoẻ của các loài được nuôi. Không giống
với các hoá chất trị bệch, vắcxin không để lại dư
lượng trong thịt của cá được phòng ngừa, trừ phi sử
dụng các tá dược có dầu. Tuy nhiên hiện vẫn chưa
phát triển được các loại vắcxin hữu hiệu đối với nhiều
loại bệnh hệ trọng trong nuôi trồng thuỷ sản vùng
nhiệt đới. Ðặc biệt, chúng ta vẫn chưa hiểu rõ được hệ
thống miễn dịch của tôm.
Thuần hoá
Việc dựa vào đàn giống bố mẹ đã được thuần hoá,
chứ không phải là đàn giống hoang dã, có khả năng
giúp giảm nhu cầu sử dụng các hoá chất trị bệnh.
Sinh sản chọn lọc để tăng sức kháng bệnh là việc làm
phổ biến trong nông nghiệp và cũng cần được áp
dụng trong NTTS. Sự thuần hoá cũng có thể góp phần
vào việc sử dụng các đàn giống không có tác nhân
gây bệnh đặc trưng (SPF) và có thể kháng tác nhân
gây bệnh đặc trưng (SPR). Song, thành công của các

công nghệ SPF và SPR phụ thuộc nhiều vào công tác
quản lý và môi trường ương nuôi. Do vậy, không nên
coi việc phát triển các công nghệ này như một vị
thuốc trị bách bệnh để giải quyết tất cả các vấn đề
trong sản xuất.
Thuốc trị bệnh thay thế
Hiện vẫn đang có xu hướng tìm ra các loại dược thảo
để trị bệnh cho thuỷ sản nuôi một cách an toàn nhằm
thay thế các hoá chất và thuốc kháng sinh. Ví dụ như
người nuôi trồng thuỷ sản ở Trung Quốc đã sử dụng
thảo dược để trị bệnh thối mang do vi khuẩn và bệnh
nhiễm trùng máu ở cá. Tuy nhiên, nhiều loại thảo
dược được sử dụng nhưng người ta vẫn chưa hiểu
được các thành phần hoạt tính của chúng.
Kết luận
Hiện nay các nhà chức trách của chính phủ, cộng
đồng các nhà khoa học, ngành nuôi trồng thuỷ sản và
ngành dược phẩm đều phải có trách nhiệm trong việc
đảm bảo cho việc sử dụng hoá chất phù hợp với việc
bảo vệ chất lượng môi trường và sức khoẻ con người.
Ðặc biệt là cần có các cơ chế và thi hành nghiêm
chỉnh các cơ chế này đ Sức sống của ngành nuôi trồng
thuỷ sản hiện nay phụ thuộc vào việc sử dụng các hoá
chất. Trong khi ai cũng biết rằng cần phải giảm thiểu
lượng hoá chất ược sử dụng trong NTTS thì việc sử
dụng hoá chất hiện nay lại mang tính chất không thể
thiếu. Vì vậy, cần phải nhậnthức rõ ràng các liệu pháp
hoá học và các loại thuốc, hoá chất đang sử dụng hiện
nay đều đem lại các hiệu quả và mối nguy khác nhau.
Nếu được tiến hành đúng cách thì việc sử dụng hầu

hết các hoá chất trong NTTS có thể được coi là hoàn
toàn có lợi mà không có hậu quả môi trường bất lợi
hoặc các rủi ro gia tăng đối với sức khoẻ của những
người nuôi trồng thuỷ sản. ối với việc đăng ký và kiểm
soát các hoá chất dùng trong nuôi trồng thuỷ sản để
có thể bảo vệ được môi trường và sức khoẻ con người,
từ đó đảm bảo được sự tăng trưởng bền vững của
nuôi trồng thủy sản ă
Theo tài liệu: Towards safe and effective use of
chemicals - FAO
ttkhts 11-2003