NGHIÊN CỨU KHOA HỌC: NGƯỜI HOA Ở BÌNH DƯƠNG - LỊCH SỬ VÀ HIỆN TRẠNG pot

1
HI KHOA HC LCH S T





 TÀI NGHIÊN CU KHOA HC :


NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG-LỊCH
SỬ VÀ HIỆN TRẠNG





CH NHIM  TÀI: TS. HUỲNH NGỌC ĐÁNG

-2010
HI KHOA HC LCH S T





2
 TÀI NGHIÊN CU KHOA HC :

NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG-LỊCH SỬ VÀ
HIỆN TRẠNG


CH NHIM  TÀI: TS. HUỲNH NGỌC ĐÁNG

NHÓM CNG TÁC:
Ths. Nguyễn Văn Thủy
CN. Văn thị Thùy Trang
CN. Nguyễn Văn Ngoạn
CN. Trần Đức Thuận
CN. Đỗ Thị Tiên-Lý Phát
CN. Nguyễn Thị Ngọc Minh

CN. Phan Thị Mến

CN. Nguyễn Thị Hiền
CN. Hồ Thị Thu Hà
CN. Lê Xuân Quang
CN. Tống Xuân Giang
CN. Đỗ thị Thanh-Lê Thị Hòe








-2010














3

MUC LỤC


PHẦN MỞ ĐẦU trang 1

CHƢƠNG I
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CÁCNHÓM CỘNG
ĐỒNG NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG

I. S HÌNH THÀNH CÁC NHÓM CNG
I HOA  MIN NAM trang 14
II. TNG QUÁT V LCH S QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH
CI HOA   trang 28
III. BU TÌM HIU V S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT
TRIN CA CÁC NHÓM NHÓM CNG
1. Nhóm Qu xã Th Du Mt. trang 45
c Kin, th xã Th Du Mt. trang 53
3. Nhóm Triu Châu, th xã Th Du Mt. trang 62
4. Nhóm Sùng Chính, th xã Th Du Mt. trang 74
5. Nhóm ci Hoa Lái Thiêu trang 84
6. Nhóm ci Hoa Búng-An Thnh trang 95
7. Nhóm cc Khánh trang 105
8. Nhóm ci Hoa Du Ting. trang 116

CHƢƠNG II
HOẠT ĐỘNG KINH TẾ

4
CỦA NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG

I. TNG QUÁT V HONG KINH T CA
I HOA   trang 128 II.
NHNG NGÀNH NG TIU TH CÔNG NGHIP
TIÊU BIU CI HOA  trang 141
III. HOI  DCH V CA
I HOA   trang 166
IV. NHU NI TING CI
HOA   trang 185

CHƢƠNG III
ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CỦA NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG

 , SINH HO trang 204
II. CÁC TP TC TRUYN THNG VÀ L TT
4
III. NHNG NGHI L I trang 246
IV. NGH THUNG CI HOA
QU70
V. NHC L TRIU CHÂU trang 283
VI. NGH THUT MÚA HU CC KIN trang 295
VII. NHNG V KHOA HC VÀ THC TIN
T QUA NGHIÊN CU V I SNG
I HOA   trang 313



5


CHƢƠNG IV

ĐỜI SỐNG XÃ HỘI CỦA NGƢỜI HOA Ở BÌNH DƢƠNG

I. QUAN H C H trang 329
IING VÀ L HI trang 351
III. CÁC T CHC XÃ HI trang 378
IV. CÁC QUAN H XÃ HI
TRONG VÀ NGOÀI CNG trang 389
V. NHNG V KHOA HC VÀ THC TIN
T QUA NGHIÊN CU V I SNG XÃ HI
Crang 409


CHƢƠNG V
TRUYỀN THỐNG YÊU NƢỚC
CÁCH MẠNG VÀ NHỮNG CHUYỂN BIẾN QUAN TRỌNG TRÊN
MỘT SỐ LÃNH VỰC KINH TẾ XÃ HỘI CỦA NGƢỜI HOA BÌNH
DƢƠNG TỪ SAU NĂM 1975 ĐẾN NAY (2010)

I. HOC VÀ CÁCH MNG
CI HOA   trang 421

II. TÌNH HÌNH I HOA T SAU
N NAY trang 450


6
PHẦN KẾT LUẬN trang 471
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO trang 488

PHỤ LỤC trang 493

7

PHẦN DẪN LUẬN

Theo s liu công b chính thc t cu u tra dân s cu 
2009, tng s i Hoa      i
1
   
9.813 nam, 7.746 n, khu vc thành th i (7.167 nam, 5.966
n), khu vc nông thôn có 4.425 ni (nam 2.446, n 1.780). Tuy ch có t
l i 10% dân s i Hoa  
phn dân t dày lch s trí kinh t, xã hi quan
trng.
Công trình nghiên cu khoa hc mang tên "Người Hoa Bình Dương-
Lịch sử và hiện trạng" s nghiên cu toàn din v 
c lch s và hin ti trên các mt kinh ti, c nh
quan trng ca h trong hai cuc kháng chin và trong tin trình công
nghip hóa hic. Do vng nghiên cu chính ca
i Hoa   trong lch s và hin ti, vi các
mi quan h nhiu mt ca h trong và ngoài cng.
Khái ni        c ht là nhng
 a bàn là tn nay và các
th h con cháu ca h vt này. V
cách là cá nhân hay nhóm cng, h ng, hong, sáng to và
cng hin to nên nhng thành tu kinh t xã hi ca phi thi
phong kin triu Nguyn, h là nhng thn dân ca trim c
nh    ng m n và các th h i Minh


1
C  401.188.

8
i thi Pháp thuc h là nhi Trung Hoa mn

và nhhân bit có hay không có quc tch
i thi chính quyn min Nam Vit Nam thì khái nii
Hoa   ch chung tt c nhi Vit gc Hoa dù có t nhn
hay không t nhi Hoa theo Lut Quc tch cc
nh. Và trong thi k t n nay thì khái nim
        ch chung nh i gc Hán và
nhi thuc dân ti  Trung Qu
Vit Nam và con cháu ca h sinh ra và ln lên ti Vit Np quc
tch Vin còn nh yu là ngôn
ng, phong tc, tâp quán ca dân tc Hán và t nhi Hoa.
 tài nghiên cn mt khái nim là nhóm cộng
đồng người Hoam ch nhi Hoa qun t trên
cùng ma bàn, liên kt vi nhau da trên quan h  hoc
i Hoa Qung
c Kin, Triu Châu, H  th xã Th Du Mt hin nay. Tuy
nhiên khái ni ch i Hoa có th có
nhi t da trên mi quan h chính là
cùng qut li vi nhau vì li ích chung
và hình thc t chc ca h c hc các thành viên trong h ng h,
c chính quyn s ti và xã hi chp nh      ng
i Hoa  Lái Thiêu, Búng-An Thnh, Tân Khánh và Du Ting, vi các
t chc có tên gi là các Ban Liên lc hay hc
hong  a 
Các nhóm c  i Hoa       
thành và phát trii. Trãi qua các thi k lch si Hoa  Th
Du Mt-i Ving,

9
sáng tu tranh. Máu và m hôi ca i Vii Hoa hòa quyn,
thm trong mi thành tu kinh ta x s này. Các nhóm

ci Hoa là thành phn quan trng cu thành cng dân tc,
 Du Mt- trong lch s, hin t
g là thành phn kinh t xã hi có ti ng,
ngành ngh, vn sn xut, và quan h kinh t vi các doanh nhân trong và
c. V n thi tin hành nhng công trình nghiên cu
khoa hc nht là v lch s hình thành và phát trin ca các nhóm cng
i Hoa  Th Du Mt-m kinh t 
hng ca h trong sut chiu dài bin thiên lch s ct
i Th Du Mt-u, nm chc ngun ci lch
s vm trong quá trình phát trin ca nhng nhóm cng
n có nhi s  và phong
cách ng x i Th Du Mt- n t
lý do th nh tin hgành nghiên c tài này.
Tn m
th công nghip quan trng ca c c  mi
ng mi ngun lc xã hi, nht là các ngun lc ti chi
Hoa  Th Du Mt-n lc có ti
c chng minh, c trong lch s và hin ti. Do vy vic nghiên cu khoa
hc v i Hoa  n thit có ý
 và kinh t trong viy và trân trng s dng có hiu
qu các ngun lc xã h  tin hành nghiên c tài
này.
Lý do th   tin hành nghiên c  tài là s cn thit phi
nghiên cu b sung nhng khong trng khoa hc, nht là v lch s hình
thành và phát trin ca các nhóm cng 

10
p nghip  t Th Du Mt-m
ti trong hong kinh t, bn s xã ha
i Hoa Th Du Mt-u khoa

hc ln ca tc nay, vì nhi trng hoc có nhng kt lun
c.
Mc tiêu nghiên cu c ng vào các ch 
- Tin tc nhng kt lun khoa hc v lch s quá
t Th Du Mt-a các nhóm
ci Hoa Quc Kin, H, các nhóm
ci Hoa  Lái Thiêu, An Thc Khánh, Du Ting;
ng thi lp dn các khong tru chnh nhng nhn thc và kt lun
khoa hc thiu khách quan trong nghiên cu v i Hoa  Th Du Mt-

- c nhm có tính cht quy lut ca quá trình
phát trin và hi nhp kinh ta các nhóm ci Hoa 
Th Du Mt- nhn thc và khoa h ng
b và chính quyo trong vinh hình chính sách c
th ca ti vi Hoa.
-  chc nghiên c tài s cung cc nhiu
khoa hc và c th cho vic thng kê, phân loi, lp h  
ng c cho vi xut công nhn các di
tích lch s .
- Kt qu nghiên cu c tài s góp phc công
trình nghiên cu khoa hc toàn din v ni Hoa Th Du Mt-Bình
 v truyn thc cách mng và nhng
cng hin quan trng ci Hoa Th Du Mt-
u tranh gii phóng dân tc, xây dng và bo v t

11
c, phc v tt nhu cu hc tp, nghiên cu ca mi v Th Du
Mt-i Hoa  

Các ch m ca mc tiêu nghiên c c th hin trong 39

 khoa hc Hng khoa hc ca tnh xét chn và xác


1. Tng quan khoa hc trong nghiên cu v i Hoa  
2. Khái quát v quá trình hình thành các ci Hoa  Nam
b
3. Quá trình hình thành và phát trin nhóm c  i Hoa
Qu Th Du Mt-
4. Quá trình hình thành và phát trin nhóm c  i Hoa
c Kin  Th Du Mt-
5. Quá trình hình thành và phát trin nhóm ci Hoa Triu
Châu  Th Du Mt-
6. Quá trình hình thành và phát trin nhóm ci Hoa Sùng
i H)  Th Du Mt-
7. Quá trình hình thành và phát trin nhóm ci Hoa Lái
Thiêu (Thun An).
8. Quá trình hình thành và phát trin nhóm c i Hoa 
Búng-An Thnh (Thun An).
9. Quá trình hình thành và phát trin nhóm ci Hoa  Tân
c Khánh (Tân Uyên).
10. Quá trình hình thành và phát trin nhóm c i Hoa 
Du Ting.

12
11. Nhng v khoa hc v lch s quá trình hình thành và phát trin
ci Hoa  
12. Kinh t tiu th công nghip ci Hoa  
13. Kinh t i dch v ci Hoa  
14. Các ngành ngh kinh doanh khác ci Hoa  
15. Nhu ni ting ci Hoa  

16. Nhng v khoa hc và thc tin rút ra t hong kinh t ca
i Hoa trong lch s và hin ti
17. Quan h tc h ci Hoa  
18. Quan h i Hoa  
19. Các t chc xã hi ci k
lch s
20. Nhng hong xã hi trong và ngoài cng ci Hoa

21. Tng quan khoa hc v i sng xã hi c i Hoa  Bình
 trong lch s và hin ti.
22. t th ci Hoa  
23. ng và các l hi ci Hoa  
24. Phong tc, tp quán và các nghi l i ci Hoa  Bình

25. Ngh thung ci Hoa Qu  Bình

26. Ngh thut múa Hu cc Kin  
27. Nhc l Triu Châu  
28. Tng quan khoa hc v i s  i Hoa  Bình
ch s và hin ti.

13
29. Hoc và cách mng ci Hoa Th Du Mt-
n t ng tháng Tám.
30. Hoc và cách mng ci Hoa Th Du Mt-
c kháng chin chng Pháp.
31. Hoc và cách mng ci Hoa Th Du Mt-
c kháng chin chng M.
32. Tng quan v truyn thc và cách mng ci Hoa 
Th Du Mt-

33. i mi ci vi Hoa.
34. p hóa hii
c.
35. Tng lun khoa hc v i Hoa  -lch s, hin ti và

36. Các anh hùng li  i Hoa  
công vi cách mng.
37. Cui và s nghic, và ngh i Hoa
i ting
38. H u v các di tích lch si Hoa  Bình

39. Tp hp các b, gia phn c, hình nh, hin vt lch s
v i Hoa  
y công trình nghiên cu khoa hc v i Hoa  Bình
m phn dn lun, 5 n kt lun cùng vi các ph lc.
Mm nhi khoa hc hoàn chnh có quan h khoa hc
v khác trong tng th ni dung ca công trì
nng nghiên cm ti ca
ch s hình thành và phát trin các

14
nhóm c    m v kinh t     ng
n s b trí các chuy khoa hc tp trung vào nhng v
tiêu biu nht.
u v lch s quá trình hình thành và phát trin
các nhóm ci Hoa  Th Du Mt-
 vit khái quát v quá trình hình thành và phát trin các nhóm cng
i Hoa  mi còn lu v quá trình
hình thành và phát trin ca tng nhóm ci Hoa Qu
Phúc Kin, Triu Châu, H  Th xã Th Du Mt và tng nhóm cng

i Hoa hình thành  các khu vc Lái thiêu, An Thc Khánh
và Du Ting. Cách tip cn khoa hc c này là s kt hp
gip cn nghiên cu ti v u)
p cn nghiên cu v nhng t chc xã hi c th,  các
a bàn c thc công nhn chính th  n ti và hong (4
 nghiên cu v các nhóm ci Hoa  Lái Thiêu, An
Thc Khánh và Du Ting). S kt hp v p
cn thit và hp lý, xut phát t m, tính cht ca các
ng nghiên cu.  4 nhóm cng sau, s liên kt cng gia
các thành viên trên cùng ma bàn ni lên và chi phi ln át. Nhóm cng
i Hoa  Du Ting hay  An Thm ch thun
là i Hoa Qut dc
m ti  u hi là th yu.
n nói rõ, cách tip cn c tài không xem đối tượng nghiên
cứu là một cộng đồng người Hoa Bình Dương chung chung. Tht t, c
trong lch s và hin ti, không có mt cy mà ch có
nhng nhóm cng c th liên kt v  hoc liên kt nhng
         Lái Thiêu, Búng-An Thnh, Tân

15
Khánh, Du Ting.  các nhóm cng liên kt v 
pháp nghiên cu s bám chm ti;  các nhóm liên
kt da bàn s va chú ý c m ti ni tri v
m lch s, xã hi ca c
Cách tip cn nghiên cy s   khoa
hc sát vi thc ti   t là s t u kin thun l   
nghiên cm ti tiêu biu ca tng nhóm cng c
th n cn thit ca công trình nghiên cu khoa hc này. Do
vu v lch s hình thành và phát trin các nhóm
ci Hoa  Th Du Mt-

sâu phân tích c theo chiu lm ti ni
bt trong các hong kinh ti ca các nhóm cng
i Hoa   khoa hc  
vào nhng ni dung khá c th ca tng nhóm cc l Triu
Châu, ngh thung ci Qui H, ngh thut múa
Hu cc Kin C nh có n
vn c gn nhng v c th ca tng nhóm cng. Chuyên
 chung v i ci Hoa  
tp quán kinh doanh, th mnh trên tng lãnh vc kinh doanh ca tng
 v kinh t tiu th công nghi ngh
gm cc Kin Hy vng vi cách tip cng kt qu
nghiên cc s ng nhnh hoc kt lun chung
u nhy) mà s là
nhng khám phá và h thng khoa hc hoàn toàn xut phát và có thc trong
 c th c mt trong nhng mc tiêu nghiên
cu c tài là lp dn các khong trng nhn thc và khoa hc v i
Hoa  Th Du Mt- trong lch s và hin ti.

16
p cn và nghiên cu c  trên
là s c gng ci thin tình hình nghiên cu v i Hoa Th Du Mt-
Bình i gian qua.
C  và tác phm vit v i
Hoa và các nhóm ci Hoa  Vit Nam. Tuy nhiên, tình hình
chung là thiu vng các công trình chuyên kho v i Hoa Th Du Mt-
g mt vài công trình nghiên cu v i
Nam b, có tác gi  c  các khía
cu có h
thng v lch s hình thành và phát trin ca các nhóm ci Hoa
 t là v m kinh ti ca tng nhóm cng

ng trong quá trình hòa nhp và phát trin v
Trong nhng công trình biên kho ca T    
có mt s tác gi  ci Hoa   t
s bài vit trong các tp “Kỷ yếu Hội thảo về Thủ Dầu Một-Bình Dương 300
năm”, “Thủ Dầu Một-Bình Dương đất lành chim đậu”, hon
tho Địa chí Bình Dươngu ht các báo cáo và bài vit này ch
mu, còn quá l thuu ph bin
c v ni dung vi nhiu
t lun ch m chung ca các tác gi và
tác phm này là i Hoa  t cng
cht ch v các mi liên kt, thun nht v các hong kinh t xã hi, có
chung mt quá trình lch s hình thành và phát trin, chưa lấy các nhóm
cộng đồng người Hoa làm đối tượng tiếp cận chính H qu c 
pháp tip c            ng
nghiên cu phi lch s và c th, dn nhng kt qu nghiên cu chung
chung, ít giá tr khoa hc và thc tin.

17
Nhm mu xây dng trang s truyn thng v hong
u tranh cách mng ci Hoa Th Du Mt- 
sâu nghiên cu v ch   ri rác t các trang s
truyn thng ca các xã, huyc tp hp, h thng và b sung. Mt
ph lc v danh sách các gia i cách mng, các m
Vic chú ý hoàn thin. Nhng kt
qu   m   u, có th còn nhiu công trng, thành tích ca
nhiu th h  máu, hy sinh vì cách mt này
c ghi nh t nén nhang thành kính
ca th h hin nay, ca tp th tác gi nghiên c ng
nim nhi có công vc.
  gng nghiên cu v 

trình công nghip hóa hi       i lên là thiu
nhng s liu thng kê c th vì ngành thc không có các mc
 liên quan. Ngoài nhng thông tin chung trong các báo cáo Hoa
vn, còn li các tác gi n các phòng ban huyn tht trn
các c thu th hai là làm
sao vi    này bng ngôn ng ca báo cáo khoa hc ch
không phi là báo cáo chính trng kt công tác Hoa vn.
S c gng ca tp th tác gi   này chc ch, s
còn nhim cn b khuyt. Tuy nhiên, nhng kt qu u mà tp th
tác gi c gng th hi chng minh rng m hôi
công sc ci Viòa quym tô cho
nhng thành tu kinh t xã hi  
Thun li ln ca tp th tác gi nghiên c  các v u
ng, công tác  u v 
trình sng, làm vic, g  i bà c i Hoa, bit ít nhiu ch

18
Hán nên hon dã thu thc tin hành khá
thun li. Nhiu cuc t      c các v có trách nhim
i Hoa, nht là các c cao niên quan tâm ng h, tu
kin. Tng thành viên nghiên c p xp nhiu cuc g  i,
phng vn thu thu vi nhi am hiu c th. Nh
vy, ni bt trong n là nht khoa hm
du n thc t. Nhng phát hin mi các mt c mnh dn nêu ra, hoc
bng gi thit hay suy lu khoa hc và thc tin. Nhng kt qu
nghiên c
bin trong các tài li
Tp th tác gi nghiên c t th c
nhng tài li tài, nht là nhng công trình
nghiên cu v i Hoa  

nhin các công trình nghiên cu các mt v i Hoa  thành ph H
Chí Minh và ng Nai. Nhng gì thu hoc trong công vic này càng
cng c p cn và nghiên cu theo nhóm c
tích  trên) mà nhóm nghiên c ra t ng th tài
nghiên cu v luôn hòa theo dòng chy
khoa hc mà các công trình biên khng
thái khoa hc cn thit bo sát v i Hoa chúng ta càng
khám phá rng có khá nhiu mi quan h và liên kt các mt, c trong lch
s và hin ti trong các nhóm ci Hoa  mi
 tài nghiên cu v n khai,
nhng kt qu mà nó thu hoc ht là nh vào s quan tâm ca
  tài, cp phát kinh phí, là quyt tâm ca Hi
Khoa hc Lch s p, nung nu ý nguyn nghiên cu
trong nhinh d ngh tnh h tr  trin khai, là công

19
s               Bình
t qu s ng h và nhin, cung
c u c   i Hoa trong các chuy n dã.
 không nhn s quan tâm ng hi kinh nghim,
tho lu u ca các nhà khoa hc  thành ph
H u v vn là nhi rt yêu quý và có
nhiu tâm huyt v
 tài nghiên cu khoa hc v u c
gc chn s không tránh khi nhng hn ch các mt. Hy vng
s c các nhà khoa hc am hic, các
i Vit có b dày cuc sng tng tri, hiu bit sâu
sc v các n tài và tt c mu kin
s nhit thành ch dn, góp ý, b khuyt cho. Tp th tác gi nghiên cu
công trình này s  lc các v quan tâm.

20

CHƢƠNG I:
Quá trình hình thành và phát triển các nhóm cộng đồng ngƣời Hoa ở
Bình Dƣơng

I. SỰ HÌNH THÀNH CÁC NHÓM CÔNG ĐỒNG NGƢỜI HOA
Ở MIỀN NAM:
n Vit Nam rt sn ra liên tc
trong sut các thi k lch s, gn vi các bing chính tr xã hi din ra
 Trung Quc. Thành phn Ving, có
c trí thc, quan binho nht vi lao
ng nghèo. Do vy cho th chính tr và kinh t. Trí thc,
t Vi nn chính tr hoc chy trn thi cuc
nhit Vit ch yu vì lý do kinh t.
T t chng nghèo kh mun

t mi. H ch Vit Nam vì nhn th
i, va yên n va thun ting. Quá trình
lâu dài chòa nhp vn x nh
n dn chuyi t di dân tr thành nhng thn dân, công dân ca các
u và chính quyn s ti. Nha di dân
Trung Hoa  Vit Nam càng th hin khá rõ trong quá trình hình thành và
phát trin các nhóm ci Hoa  min Nam.
T gia th k XVII tr v i Hoa
t ngày nay là Nam b
vi sinh sng. Nhi Vit
 mi t  t ngày nay là
Sài Gòn. Tuy nhiên, thi gian này,  m t 

21
i Hoa sinh si Minh Khách Ph 大明客鋪  Thun
Hóa và Qunh
quyn nhà Minh  Trung Quc vn còn vng chc, nht là sau khi vua Minh
là Minh M ch xóa b lnh hi cm
2

sut gc
c cht s i Hoa t 
i Vi 
sau cuc hôn nhân gia vua Chân Lp v   i Vit, chính
quyt lc mn binh   bo v 
n vào Trung nguyên và sau nhiu tr
m máu, triu Minh s. Bc Kinh, ri Nam Kinh lt tht th, Mãn
n làm ch Trung Hoa. Tuy nhiên cc din vùng Hoa Nam vn
còn hn lon. B i din tôn tht nhà Minh l     
Tùng 福王由崧 khi binh  t Kin 唐王矞

健  Phúc Châu, Qu  桂王由榔 tip tc ni ngôi, kháng
chin  Triu Khánh, Qui cùng tt c u lt tht
bi. Các u b quân Thanh sát h y
trn tn Min vn b Ngô Tam Qu 吳三 桂 theo l
a vua Min, bt gin phn
Thanh phc Minh do Trnh Thành Công 鄭成功 o. T m 1661, khi
h Trnh chim c p triu Minh, nêu cao
khu hiu phn Thanh phc Minh, phong trào càng hong mnh m, kéo
dài sut t 
o lng phn Thanh phc Minh lúc này là Trnh Khc Sng 鄭克


2
nh hi cm có ni dung là Thốn bản bất hạ
hải 寸板不下海 (mt tc g i ngoi), nghiêm cm không cho bt k thuyn buôn nào
c ngoài

22
爽, con ca Trnh Kinh 鄭經, cháu ni ca Trnh Thành Công cu, bím
 bing do lon Tam Phiên 三藩
t nh cao là s c
i Chu ca Ngô Tam Qu. Mc dù tt c nhng phong trào chng Thanh
u b trit c o ra
tình hình hn lon  vùng Hoa Nam, thôi thúc nhi i Hoa ri quê
ng. Nhi
Ch mt s ra chính quyn Lê
Trnh lúc này, vì nhiu lý do, có nhiu khc khe vi di dân, nhi
n t Trung Quc Minh m
Lch s hình thành các nhóm ci Hoa thi 
u bng hai s kin quan trng din ra gm.

 thành lp x Hà Tiên vi vai trò ni bt ca Mc Cu 莫 玖 và
cua Trng Xuyên 陳上川n
ch 楊彥迪 vi 3000 quân binh, trên 50 chin thuyn.
Mc C bit
ông quê Qu   c. Vì không chp nhn chính sách bt
i Hán phi c c trn sang Chân Lp.  
c vua Chân Lp trng dng phong cho chc c c ra
khai khn x Mang Khm nay là vùng Hà Tiên.  c C
m dân chúng c Hoa, Vit khai kht hoang, lp làng xã. Ông t chc
ph th, m cng khu cho tàu thuyc ngoài các
n buôn bán, dn dn bii trù phú. Lúc
by gi, th cuc chính tr gic Chân l
din bin khá phc tp. Chính quyn Chân Lp suy yu, ni b chia r,
nhóm theo Xiêm, nhóm da vào hu thun c   t Mang

23
Khm ca h Mng trong tình th t Mang Khm b quân
m và tàn phá nhiu ln; bn thân Mc Cu có ln b quân
Xiêm b Xiêm c gia Mc Cu vi
i gn nhau. Mc Cu ly v i Vi
là bà Bùi Th Lng Môn, Biên Hòa sinh ra Mc Thiên Ti
sau này ni nghip h Mc
3
.Nhi Vin khai khn và sinh
sng  Mang Khu quan h gn bó vi h Mc
Mc C  ch     d      
i ra Thun Hóa xin thn pht Mang Khm. Các chúa Nguyn
phong cho ông chc Tng trn, mt trn duy nht c
c luân gi chc y cai qun vùng t này.
t Hà Tiên gn lin vi h Mc trong lch s hình thành t 

t c bo h x i Xiêm không
dám m các cui Vit tip tn
Hà Tiên sinh sng. X Hà Tiên ngày càng phn thnh, sm uc bit
i thi Mc Thiên T hi c
các trí thc Pht giáo, Nho giáo. Mi ting, hi
 hai trong lch s Vii  i nhiu tác phm
c sc. Mt cm  min
Nam trong hoàn cy.
Nhóm Tr

4
. Theo nhu mi g
5
, Trng Xuyên sinh


3
Mc Thiên T y v i Vit, không rõ h i con , 3 trai 3 gái, tt c sau này
u b i Xiêm git cht cùng vi ông và 
4
Vn có ý kin nghi ng tính chính xác ci cnh toàn cc Hoa Nam,
phong trào phn Thanh phc Minh vn còn khá mnh. Th lc ca h Trnh  a
Trnh Thành Công là Trnh Ko vn còn thanh th. Mt khác, ch 
Qu sau khi pht c phi Chu, to thêm thanh th cho các nhóm chng
Mãn Thanh   mung hnh Khc Sn con

24
ngày mng 4 thán 6; tính theo

          

     n Ngô Xuyên, ph Cao Châu, tnh Qung
g nu, tru, thành ph Trm
Giang tnh Quc. Ông thu nh thông minh, cn mn,
gic  ph i
nên theo cu chuyn v hc  ph Triu Khánh. Ông có ba anh em rut, anh
a 20 tui ông theo lc
ng kháng Thanh phc Minh ca tôn tht nhà Minh là Qu 
     t bi b git, ông theo l ng kháng
chin ca Trnh Thành Công  c phong chc Tng binh
Cao-Lôi-Liêm, lãnh lnh tun hành bi o v n
mu dch ca chính quyu ln qua lc trong vùng
       u v      
t b ng ca lng kháng chin
ng Xuyên và là Tng binh Long Môn, Qu   ng
ng là Trn An Bình 陳安平 cùng vch
ng là Hoàng Tin 黃進 d u
phc chúa Nguyn. Lý do vì sao c hai ri b lng kháng chi
 cùng ch 
 là nhng suy lun ca các nhà s hi sau
6
.
i h là 3000 quân binh trên 50 chin thuy


ca Tro lnh Khc S
li gian tham xc s ng h ct Hoa Nam.
5
c Hunh NgNhững tư liệu mới về Trần Thượng Xuyên, Tâp san Khoa hc Lch s Bình
 18, Hi S ht b c  www.sugia.vn
6

c thêm Hunh NgĐôi điều trao đổi về nhân vật Trần Thượng Xuyên. www.sugia.vn

25
liu nào nói rõ trong s binh thuyo quân Long Môn ca
o quân ba châu Cao-Lôi-Liêm ca Trng
Xuyên. Ch bit rng các chúa Nguyn  
ch  i h  t Gin Ph sinh sng. Nhóm
Trng Xuyên, An Bình dng li khn hoang x Bàn Lân 盤轔, Biên
p khai khn x M Tho. C 
sc khn hoang, canh tác và t chi vi nhnn
i Hoa  bing chí thân quen vi h. Các
i ph châu  M Tho và cù lao Ph t,
i Hoa  M 
y. Tuy nhiên ci Hoa  M Tho phát trin
chm và tri qua nhin tranh, nht là sau cuc Hoàng
Tin h ch giành quyi quân Long Môn,
 cát c lp quc.
Trong khong th Sài Gòn, s di dân i Vinh
ng  n binh
 bo v  chc thu thu. Nhii Hoa t 
xã  Thun Hóa, Qui Vi
này, Trng Xuyên vi nhiu công lao trong vic giúp chúa Nguyn
bo v nh tình hình an ninh trong khu vc phong chc
u khin mo quân binh ln, v i Sài Gòn.  
vi ng c i Vit, Hoa tip tc
n sinh sng, xây dng các ph ch dc hai bên con kênh Tàu h, m các
c          n ra vào buôn
 Ln phn thnh và sm ut dn dn hình thành, làm trung tâm
a 2 ph châu M Tho và cù lao Ph. Mt ci
Hoa n  