Những phát hiện về vạn vật và con người-2

ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 1

MC LC
Chûúng 25 Ngûúâi Trung Hoa ài ra ......................................................6
Chûúng 26 Mưåt àïë qëc khưng cố nhu cêìu ........................................10
PHÊÌN VII - BÊËT NGÚÂ CA CHÊU M ..........................................................13
Chûúng 27 Dên Viking phiïu bẩt ......................................................14
Chûúng 28 Dûâng lẩi úã Vinland...........................................................18
Chûúng 29 Sûác mẩnh ca giố.............................................................21
Chûúng 30 "Cưng trònh thấm hiïím Indies".......................................25
Chûúng 31 Thån giố, thån tònh, vâ may mùỉn ...............................30
Chûúng 32 Thiïn àûúâng tòm àûúåc vâ àấnh mêët ................................34
Chûúng 33 Àùåt tïn cho miïìn àêët lẩ ...................................................40
PHÊÌN VIII NHÛÄNG ÀÛÚÂNG BIÏÍN ÀI ÀÏËN KHÙỈP NÚI .............................49
Chûúng 34 Thïë giúái ca cấc àẩi dûúng...............................................50
Chûúng 35 Chđnh sấch bẫo mêåt.........................................................59
Chûúng 36 Kiïën thûác trúã thânh hâng hốa.........................................62
Chûúng 37 Hùng say ài tòm nhûäng khấm phấ ph àõnh ..................66
PHÊÌN IX THÊËY NHÛÄNG CẤI MÙỈT THÛÚÂNG KHƯNG THÏÍ THÊËY...........74
Chûúng 38 Ài vâo “mân sûúng nghõch l” .........................................75
Chûúng 39 Nhûäng gò mùỉt thûúâng cố thïí thêëy ...................................85
Chûúng 40 Mưåt cấi nhòn gêy bưëi rưëi vâ ngẩc nhiïn...........................92
Chûúng 41 V Galileo.......................................................................100
Chûúng 42 Nhûäng thïë giúái múái bïn trong........................................104
Chûúng 43 Mưåt Galileo bïn Trung Qëc .........................................110
PHÊÌN X BÏN TRONG CHNG TA...............................................................114
Chûúng 44 Mưåt nhâ tiïn tri ngưng cìng múã àûúâng.......................115
Daniel J. Boorstin 2

Chûúng 45 Sûå thưëng trõ ca Galen...................................................118
Chûúng 46 Tûâ àưång vêåt túái con ngûúâi ..............................................121

Chûúng 47 Nhûäng lìng khđ bïn trong chng ta............................124
Chûúng 48 Tûâ phêím àïën lûúång........................................................128
Chûúng 49 “Kđnh hiïín vi ca thiïn nhiïn”......................................135
PHÊÌN XI KHOA HỔC TRÚÃ THÂNH PHƯÍ CÊÅP ..........................................140
Chûúng 50 Nghõ trûúâng cấc nhâ khoa hổc.......................................141
Chûúng 51 Tûâ kinh nghiïåm túái thđ nghiïåm .....................................144
Chûúng 52 “Thûúång àïë phấn hậy cố Newton” .................................149
Chûúng 53 Quìn ûu tiïn trúã thânh giẫi thûúãng............................157
PHÊÌN XII PHÊN LOẨI VẨN VÊÅT.................................................................161
Chûúng 54 Hổc quan sất ..................................................................162
Chûúng 55 Phất minh cấc “loâi”.......................................................170
Chûúng 56 Sùn lng cấc mêỵu àưång vêåt vâ thûåc vêåt........................177
Chûúng 57 Kếo dâi quấ khûá.............................................................182
Chûúng 58 Ài tòm mùỉt xđch côn thiïëu..............................................188
Chûúng 59 Nhûäng con àûúâng ài túái tiïën hốa...................................195
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 3




Ngoẩi trûâ mưåt đt àẫo nhû Sđp, Crïta vâ Sicily, ngûúâi Ẫ Rêåp
khưng cêìn phẫi vûúåt biïín àïí ài tûâ núi nây àïën núi khấc trong àïë
qëc ca hổ. Nïëu nhûäng ngûúâi Ẫ Rêåp úã miïìn bùỉc quen ài biïín
giưëng nhû nhûäng ngûúâi Rưma, chùỉc hùèn lõch sûã sau nây ca chêu
Êu àậ phẫi khấc ài rêët nhiïìu.
Tuy nhiïn, sưëng úã Àõa Trung Hẫi, ngûúâi Ẫ Rêåp bố båc phẫi
ài biïín. Sau khi mưåt hẩm àưåi ca Byzantin tấi chiïëm Alexandria
(645 C.N.), Àïë Qëc Hưìi Giấo nhêån thêëy rộ râng hổ phẫi cố mưåt lûåc
lûúång hẫ
i qn. Alexandira trúã thânh trung têm hẫi qn ca hổ,

mưåt cùn cûá àâo tẩo hẫi qn vâ àống tâu bùçng gưỵ àûa tûâ Syria vïì.
Vâo nùm 655, hẫi qn Ẫ Rêåp úã Dhat al-Sawanri àấnh bẩi mưåt lûåc
lûúång nùm trùm chiïën thuìn ca Byzantin.
Àïë Qëc Hưìi Giấo Ẫ Rêåp bânh trûúáng trïn àêët liïìn xung
quanh Àõa Trung Hẫi. Bấn àẫo Iberia, àiïím giao nhau giûäa àêët
ca chêu Êu vâ àêët ca chêu Phi, àậ lâ mưåt phêìn phđa têy chêu
Êu thåc quìn thưëng trõ ca Hưìi giấo. Cấc sûã gia vêỵn côn tranh
lån xem cố thïí gổi Àõa Trung Hẫi lâ mưåt cấi hưì lúán ca Hưìi giấo
hay khưng. Chđnh sûác mẩnh ca ngûúâi Ẫ Rêåp dû
åa trïn cấc cùn cûá
àõa trïn àêët liïìn ca hổ trïn khùỉp Àõa Trung Hẫi lâ cấi àậ hònh
thânh tûúng lai ca ngânh hâng hẫi trïn àêët chêu Êu vâ tûâ chêu
Êu àïën cấc núi khấc.
Ngoẩi trûâ mưåt đt àẫo nhû Sđp, Crïta vâ Sicily, ngûúâi Ẫ Rêåp
khưng cêìn phẫi vûúåt biïín àïí ài tûâ núi nây àïën núi khấc trong àïë
qëc ca hổ. Nïëu nhûäng ngûúâi Ẫ Rêåp úã miïìn bùỉc quen ài biïín
giưëng nhû nhûäng ngûúâi Rưma, chùỉc hùèn lõch sûã sau nây ca chêu
Êu àậ phẫi khấc ài rêët nhiïìu. Alexandria cố thïí àậ trúã thânh mưåt
Venice ca Hưìi giấo. Nhûng ngûúåc lẩi, cấi thânh phưë
to lúán àậ cố
thúâi hoâng kim ca mònh vúái con sưë dên cû trïn 600.000 ngûúâi, àïën
cëi thïë k 9 chó côn 100.000 ngân ngûúâi. Cấc giấo ch ca thïë k
9 vâ 10 àậ àïí cho thânh phưë suy tân. Ngổn hẫi àùng Pharos nưíi
Daniel J. Boorstin 4

tiïëng úã Alexandria, tûâng lâ mưåt trong Bẫy K Quan Thïë giúái ca
thúâi cưí, nay àậ trúã thânh mưåt phïë tđch. Vâ ngay cẫ nhûäng phïë tđch
ca nố cng àậ bõ hy diïåt búãi mưåt trêån àưång àêët úã thïë k 14. Tû
tûúãng vâ vùn hổc Ẫ Rêåp hûúáng vïì àêët liïìn.
Nhûng úã Àõa Trung Hẫi, cấc àïë qëc ln phiïn àûúåc chinh

phc vâ bõ mêët trïn biïín. Tâu bê lâ v khđ ca nhûäng nhâ xêy
dûång cấc àïë qëc. Trong nhûäng thïë k mâ àïë qëc Hưìi giấo àang
thua dêìn úã phûúng Têy, thò úã ÊËn Àưå Dûúng, nố vêỵn tiïëp tc n ưín
mưåt cấch k
lẩ. Chđnh tẩi àêy sûác mẩnh hẫi qn Ẫ Rêåp phất triïín
tûå do. Sûác mẩnh àố àûúåc thïí hiïån nhúâ Ibn Majid, hêåu dụå ca
nhûäng nhâ hâng hẫi nưíi tiïëng Ẫ Rêåp. Ưng tûå gổi mònh lâ "Sû Tûã
ca Biïín Thõnh Nưå", nưíi tiïëng vò àûúåc coi lâ ngûúâi hiïíu biïët nhiïìu
nhêët vïì ngânh hâng hẫi trïn Biïín Àỗ àấng súå vâ ÊËn Àưå Dûúng.
Ưng àậ trúã thânh võ thấnh bưín mẩng ca nhûäng ngûúâi ài biïín Hưìi
giấo. Lâ tấc giẫ ca ba mûúi tấm tấc phêím bùçng vùn vêìn vâ vùn
xi, ưng viïët vïì mổi àïì tâi hâ
ng hẫi ca thúâi mònh. Tấc phêím hûäu
dng nhêët cho cấc nhâ hâng hẫi Ẫ Rêåp lâ cën Kitab al-Fawa’id,
hay Cêím Nang Hâng Hẫi (1490) ca ưng, mưåt tưíng lån vïì mổi
kiïën thûác ca thúâi àố vïì ngânh hâng hẫi, gưìm nhûäng thưng tin àïí
hûúáng dêỵn cấc ngûúâi ài biïín trïn Biïín Àỗ vâ ÊËn Àưå Dûúng. Cho túái
hưm nay, trong mưåt sưë lậnh vûåc, tấc phêím nây ca ưng àûúåc coi lâ
khưng cố ai qua mùåt àûúåc.
Vasco da Gama àậ cố mưåt sûå may mùỉn to lúán trong chuën
hânh trònh àêìu tiïn ca mònh. Mưåt cấch tònh cúâ k lẩ, khi ưng àïën
Malindi, ưng àậ nhúâ
àûúåc mưåt ngûúâi hoa tiïu Ẫ Rêåp tâi giỗi vâ
àấng tin lấi tâu ca ưng qua àûúåc ÊËn Àưå Dûúng, viïn hoa tiïu àố
chđnh lâ Ibn Majid. Võ thuìn trûúãng Bưì Àâo Nha àậ khưng ngúâ
mònh lẩi may mùỉn àïën thïë. Ngay cẫ Ibn Majid cng khưng ngúâ
àûúåc rùçng, khi hổ àûa tâu cêåp bïën Calicut, hổ àậ lâm mưåt hânh vi
vư cng trúá trïu trong lõch sûã. Vư tònh bêåc thêìy hâng hẫi Ẫ Rêåp
nây àậ dêỵn ngûúâi thuìn trûúãng vơ àẩi ca chêu Êu túái thânh cưng
mâ sûå thânh cưng nây lẩi cố nghơa lâ viïåc àấnh bẩi nïìn hâng hẫi Ẫ

Rêåp trïn ÊËn Àưå Dûúng. Cấc sûã gia Ẫ Rêåp sau nâ
y àậ phẫi giẫi
thđch khấc ài vai trô ca Ibn Majid trong v nây, bùçng cấch nối
rùçng ưng chùỉc hùèn àậ úã trong tònh trẩng say rûúåu khi tiïët lưå cho
Vasco da Gama nhûäng thưng tin gip ưng nây àïën àûúåc ÊËn Àưå an
toân.
Thïë nhûng khoa àõa l ca Ẫ Rêåp rêët phất triïín. Trong khi
nhûäng nhâ trùỉc àõa ca chêu Êu thúâi Trung cưí mï ng trong giấo
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 5

àiïìu, thò nhûäng nhâ àõa l Ẫ Rêåp rêët tûå tin vúái nhûäng cưng trònh
ca Ptolïmï, mâ phûúng Têy àậ chưn vi cẫ ngân nùm. Thêåm chđ
ngûúâi Ẫ Rêåp côn hiïåu àđnh cưng trònh ca Ptolïmï, bùçng cấch cho
thêëy rùçng ÊËn Àưå Dûúng khưng phẫi mưåt biïín àống kđn mâ lâ mưåt
àẩi dûúng múã ra Àẩi Têy Dûúng. Mưåt trong nhûäng nhâ àõa l Ẫ
Rêåp tiïn phong cố ẫnh hûúãng lúán nhêët lâ nhâ bấc hổc Al-Biruni
(973-1050?), mưåt trong nhûäng nhâ khoa hổc vơ àẩi ca Hưìi giấo
thúâi Trung cưí. Ưng vûâa cố sûå quan sất sùỉc bến vûâa cố ốc tô mô vư
cng vâ ngay trûúác khi lïn 17 tíi, ưng àậ chïë ra mưåt dng c cẫi
tiïën àïí ào vơ àưå. Ưng àậ diïỵn tẫ mưåt sưë nhûäng suy tû tiïën bưå ca Ẫ
Rêåp vïì hònh th ca chêu Phi.
"Biïín Àưng bùỉt àêìu úã Trung Hoa vâ àưí dổc theo búâ biïín ÊËn
Àưå xëng phđa àêët nûúác ca ngûúâi Zendj [Zanzibar]... Cấc nhâ
hâng hẫi chûa tûâng vûúåt qua ranh giúái nây, l do lâ vò biïín úã phđa
àưng bùỉc ài vâo àêët liïìn... trong khi úã phđa têy nam, nhû thïí àïí b
trûâ, àêët liïìn lẩi trẫi ra biïín... Bïn kia àiïím nây, àiïím ln phiïn
ài vâo giûäa cấc ni àưìi rưìi qua cấc thung lng. Nûúác ln ln bõ
khëy àưång vò mûác lïn xëng ca thy triïìu, cấc àúåt sống khưng
ngû
âng trân túái vâ lui, khiïën cho cấc tâu bê bõ àấnh vúä tan tânh. Àố

lâ l do tẩi sao biïín nây khưng qua lẩi àûúåc. Nhûng àiïìu nây
khưng ngùn cẫn Biïín Àưng ùn thưng vúái Àẩi Dûúng qua mưåt
khoẫng trưëng giûäa cấc rùång ni dổc búâ biïín phđa nam [ca chêu
Phi]. Chng ta cố nhûäng bùçng chûáng chùỉc chùỉn vïì sûå ùn thưng nây
mùåc dêìu khưng thïí xấc minh àûúåc nố bùçng mùỉt nhòn. Chđnh vò sûå
thưng thûúng nây mâ phêìn àêët cố ngûúâi úã ca trấi àêët àậ àûúåc àùåt
vâo chđnh giûäa trung têm ca mưåt vng bao quanh tûá phđa lâ
biïín".
Chđnh Ibn Majid àậ hâi lông nïu lïn rùçng nhûä
ng tûúãng ca
Al-Biruni vâ ca chđnh mònh bêy giúâ àậ àûúåc "nhûäng ngûúâi Bưì Àâo
Nha giâu kinh nghiïåm" chûáng minh.
Daniel J. Boorstin 6

CHÛÚNG 25
NGÛÚÂI TRUNG HOA ÀI RA
Vâo thúâi hoâng tûã Henry Nhâ Hâng Hẫi phấi cấc tâu thấm
hiïím ca mònh ài dổc xëng búâ biïín phđa têy chêu Phi, thò úã phđa
bïn kia hânh tinh, nhûäng nhâ hâng hẫi Trung Hoa àậ cố mưåt lûåc
lûúång hẫi qn vư àõch vïì qn sưë, vïì tâi nùng vâ vïì k thåt.
Nhûäng tâu chiïën ca hổ àậ ngang dổc khùỉp Biïín Àưng vâ quanh
ÊËn Àưå Dûúng, túái têån búâ biïín têy chêu Phi, cho túái mi cng ca
Lc Àõa Àen. Nhûng trong khi nhûäng thânh tđch ca hoâng tûã
Henry lâ tiïìn àïì cho nhûäng cåc hẫi hânh dêỵn àïën viïåc khấm phấ
cẫ
mưåt Tên Thïë Giúái vâ ài vông quanh trấi àêët, thò nhûäng chuën
hânh trònh lúán hún ca Trung Hoa vâo cng thúâi k êëy lẩi ài vâo
ngộ ct.
Ngânh ài biïín ca Trung Hoa àậ phất triïín mưåt cấch ngoẩn
mc. Ngûúâi hng ca sûå phất triïín nây lâ Trònh Hẩo, nhâ thiïët kïë

vâ chó huy nhûäng chuën du hânh rưång lúán vâ xët sùỉc nhêët.
Trònh Hẩo lâ mưåt thấi giấm vâ àiïìu nây gip cùỉt nghơa ưng àậ lâm
cấch nâo tưí chûác àûúåc nhûäng cåc mẩo hiïím to lúán êëy vâ cng cùỉt
nghơa tẩi sao chng àậ kïë
t thc mưåt cấch quấ àûúâng àưåt nhû vêåy.
Cấc cú chïë úã hoâng cung Trung Hoa rêët thån lúåi àïí cấc quan
thấi giấm phất triïín quìn lûåc. Ngay tûâ thúâi nhâ Hấn, vua thûúâng
chó úã trong hoâng cung vâ trong vûúân thûúång uín vâ cấc quan cêån
thêìn cng chó àûúåc tiïëp xc sët ngây àïm úã trong hoâng cung vâ
cố thïí trô chuån vúái vua. Ngay quan tïí tûúáng cng chó cố thïí tiïëp
xc vúái vua bùçng cấc súá biïíu, trong khi quan thấi giấm cố thïí thò
thêìm sất tai vua.
Nïëu vua àậ sưëng tûâ nhỗ ngoâi hoâng cung vâ lïn ngưi khi àậ
trûúã
ng thânh, thò ẫnh hûúãng quìn lûåc ca thấi giấm cng khưng
àïën nưỵi to lúán bao nhiïu. Nhûng liïn tc trong thúâi k sau nây ca
lõch sûã Trung Hoa, cấc vua kïë võ àïìu àậ sinh ra vâ lúán lïn trong
hoâng cung, dûúái sûå trưng coi tûâ bế túái lúán ca thấi giấm. Khi mưåt
hoâng àïë nhỗ tíi lïn kïë võ vua cha, quan thấi giấm ca hoâng
cung lâ ngûúâi kiïím soất mổi quët àõnh ca võ vua nhỗ tíi vâ ca
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 7

hoâng thấi hêåu nhiïëp chđnh. Nhûäng thấi giấm nây trong thúâi k
àêìu ca triïìu Hấn thûúâng xët thên tûâ nhûäng hẩng bêìn cng
trong xậ hưåi. Biïët rùçng mònh chùèng cố tûúng lai nâo bïn ngoâi àúâi
sưëng hoâng cung, nïn nhûäng thấi giấm nây àậ trúã nïn nưíi tiïëng vò
tđnh tham lam vâ quen nhêån ca àt lốt.
Nhûng dêìn dêìn mưåt têìng lúáp nho hổc múái, àưì àïå ca Khưíng
Tûã, cng àûúåc thu nhêån tûâ nhûäng giai cêëp nghêo khưí vâ àậ àûúåc tưí
chûác thânh mưåt bưå phêån cưng chûác ca triïìu àònh. Tûâ àêy àậ cố

hai phe rộ
rïåt, mưåt phe bïnh vûåc cấc thấi giấm, mưåt phe chưëng lẩi
cấc thấi giấm. Nhûäng hổc sơ thû lẩi thò súå, ghen tõ vâ khinh bó
nhûäng thấi giấm cố quìn hún hổ, d nhûäng thấi giấm nây chùèng
biïët mưåt cêu kinh ca Khưíng Tûã. Têìng lúáp qn àưåi do cấc tûúáng
qn cêìm àêìu cố l do àïí miïåt thõ nhûäng tïn thấi giấm bưìi phông
chûa hïì biïët àấnh trêån lâ gò. Giúái hổc sơ thû lẩi vâ giúái qn nhên
hêìu nhû khưng bao giúâ thânh cưng trong viïåc liïn minh vúái nhau
àïí chưëng lẩi nhûäng thấi giấm, vò nhûäng ngûúâi nây sưëng trong cung
cêëm mâ khưng àõch th nâo cố thïí thêm nhêåp.
Ch
ng ta biïët rêët đt vïì thấi giấm Trònh Hẩo. Chng ta chó
biïët ưng lâ ngûúâi Hưìi giấo, xët thên tûâ dông dội nghêo hên úã tónh
Vên Nam ca miïìn nam Trung Hoa.
Nhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi (phêìn 53)
Vâo thúâi ca Trònh Hẩo, hoâng àïë Trung Hoa ln mën
chûáng tỗ Trung Hoa khưng cêìn gò úã nhûäng nûúác khấc vâ khưng cố
gò phẫi hổc tûâ cấc nûúác khấc.
Ưng vua Dung Lưå (1359-1424) lâ mưåt con ngûúâi hoang tûúãng
tûå àẩi, mën biïën Trung Hoa thânh mưåt àïë qëc lúán nhû àïë qëc
Mưng Cưí úã phûúng Bùỉc. Nùm 1409, vua Dung Lưå rúâi kinh àư tûâ
Nam Kinh lïn Bùỉc Kinh, sất biïn giúái ca Mưng Cưí, gêìn ngay Vẩ
n
L Trûúâng Thânh. Sau àố ưng quët àõnh phấi cấc àoân hâng hẫi
ài khùỉp khu vûåc Biïín Trung Hoa àïí trûúng uy thanh thïë ca
mònh. Ưng àậ chổn Trònh Hẩo lâm ngûúâi chó huy. Trònh Hẩo àậ tưí
chûác nhûäng àoân tâu lúán nhêët trïn hânh tinh tûâ trûúác túái nay
(1405-1433), gưìm 370 chiïën thuìn vúái 37 ngân ngûúâi. Cấc chiïën
thuìn gưìm à loẩi, tûâ nhûäng chiïëc to nhêët cố chiïìu dâi 150 mết,
ngang 60 mết, chđn cưåt bìm, xëng túái nhûäng chiïëc nhỗ nhêët cố

nùm cưåt bìm, dâi 60 mết vâ ngang 22 mết. Cẫ Ibn Battuta, ngûúâi
sưëng trûúác àố mưåt thïë k, lêỵn Nicole de Conti, ngûúâi vâ
o khoẫng
thúâi àố tûâng lâ hânh khấch trïn mưåt con tâu Trung Hoa, àïìu kinh
Daniel J. Boorstin 8

ngẩc trûúác nhûäng con tâu mâ hổ thêëy lúán hún rêët nhiïìu so vúái
nhûäng tâu lúán nhêët hổ tûâng thêëy úã phûúng Têy.
Trònh Hẩo àûa cấc àoân tâu hẫi qn ca mònh ài khùỉp cấc
vng biïín giấp giúái Biïín Trung Hoa vâ ÊËn Àưå Dûúng.
Trònh Hẩo àậ thûåc hiïån cẫ thẫy 7 chuën hânh trònh xa dêìn
vïì phûúng têy. Chuën àêìu tiïn khúãi hânh nùm 1405 àậ ài àïën
Java vâ Sumatra, rưìi àïën Ceylon vâ Calicut. Cấc chuën tiïëp theo
ài àïën Xiïm La, biïën Malacca lâm cùn cûá dûâng chên àïí ài tiïëp túái
vng Têy Indies, rưìi túái Bengal, túái qn àẫo Maldive vâ xa mậi vïì
phûúng têy túái têån lậnh àõa Ba Tû c
a Ormuz úã cûãa Võnh Ba Tû.
Chuën thấm hiïím thûá sấu (1421-1422) chó trong vông hai nùm àậ
ghế qua 36 nûúác trẫi hïët chiïìu ngang ca ÊËn Àưå Dûúng tûâ Borneo
àïën Zanzibar. Nùm 1424, lâ mưåt àiïìm xêëu cho kïë hoẩch to lúán ca
ưng nây. Ưng vua kïë võ lâ ngûúâi theo phe chưëng hẫi qn quët
àõnh hy bỗ kïë hoẩch hâng hẫi àûúåc dûå tr cho nùm àố.
Thïë lâ cấc cåc hẫi hânh trúã thânh qn cúâ thđ cho sûå tranh
chêëp ngưi vua. Sau thúâi gian trõ vò ngùỉn ngi ca võ vua chưëng hẫi
qn, ưng vua kïë võ lâ mưåt ngûúâi rêët hùng hấi vúái chûúng trònh
hâng hẫi, àậ cho tiïën hânh chuën thấm hiïím thûá 7 vâ cng lâ

chuën cố quy mư to lúán nhêët. Cấc con tâu chúâ 27.500 sơ quan vâ
thy th, khi trúã vïì vâo nùm 1433 àậ thiïët lêåp àûúåc nhûäng quan
hïå ngoẩi giao hay chû hêìu vúái hai mûúi vûúng qëc tûâ Java úã phđa

àưng ngang qua qìn àẫo Nicobar túái Mecca úã phđa têy bùỉc vâ ài
xa túái têån búâ phđa àưng ca chêu Phi.
Sûå hiïån diïån ca sûác mẩnh hâng hẫi vư cng to lúán ca
Trung Hoa úã khùỉp núi khiïën ngûúâi phûúng Têy e ngẩi nhûäng mûu
àưì chiïën tranh ca ngûúâi Trung Hoa.
Lûåc lûúång hâng hẫi ca Trònh Hẩo vúái nhûäng chuën hânh
trònh xa rưång vâ vư cng tưën kếm chùỉc hùèn khưng phẫi àï
í thu vâo
ca cẫi hay thiïët lêåp nhûäng àûúâng thûúng mẩi hay thu thêåp thưng
tin khoa hổc. Cấc sûã gia Trung Hoa ln ln lùåp ài lùåp lẩi rùçng sûá
mẩng àêìu tiïn ca Trònh Hẩo lâ truy tòm tung tđch ngûúâi chấu hổ
ca Dung Lưå, ngûúâi àậ bõ Dung Lưå tiïëm ngưi vâ àậ phẫi bỗ Nam
King àïí lûu vong úã nûúác ngoâi. Nhûng theo àâ tiïën ca cấc cåc
thấm hiïím, nhûäng àưång cú khấc àậ phất sinh.
Cấc cåc thấm hiïím trúã thânh mưåt cú chïë àïí trûúng uy
thanh thïë cho triïìu àẩi nhâ Minh múái àûúåc thiïët lêåp. Vâ cấc
chuën thấm hiïím chûáng tỗ rùçng nhûäng phûúng thûác thuët phc
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 9

bùçng lïỵ giấo vâ hôa bònh cố thïí nhêån àûúåc sûå nhòn nhêån ca cấc
nûúác chû hêìu úã phûúng xa. Ngûúâi Trung Hoa khưng thiïët lêåp
nhûäng cùn cûá vơnh viïỵn tẩi nhûäng lậnh thưí chû hêìu, nhûng hổ hy
vổng lâm cho "khùỉp thiïn hẩ" phẫi tûå nguån thêìn phc vâ ca ngúåi
Trung Hoa nhû mưåt trung têm vùn minh duy nhêët.
Vúái tûúãng àố, lûåc lûúång hâng hẫi Trung Hoa khưng dấm
cûúáp phấ nhûäng lậnh thưí mâ hổ àùåt chên túái. Trònh Hẩo khưng
mën chiïëm nư lïå vâng bẩc, hay gia võ, nhû cấc àoân thấm hiïím
phûúng têy. Trung Hoa chó mën àûúåc cấc nûúác chû hêìu thûâa
nhêån quìn bấ ch ca Trung Hoa vâ coi Trung Hoa nhû lâ
nûúác

vùn minh duy nhêët trong thiïn hẩ. Vâo thúâi ca Trònh Hẩo, hoâng
àïë Trung Hoa ln mën chûáng tỗ Trung Hoa khưng cêìn gò úã
nhûäng nûúác khấc vâ khưng cố gò phẫi hổc tûâ cấc nûúác khấc.
Nhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi (phêìn 54)
Cấc lûåc lûúång hâng hẫi ca phûúng Têy khưng bao giúâ chó
bùçng lông vúái sûå thûâa nhêån ca nhûäng nûúác khấc bùçng lïỵ nghi
sng mâ thưi. Ngay tûâ thúâi k àêìu, hổ ln ài tòm kiïëm nhûäng gò
hổ thiïëu. Nhûng vâo thúâi Trònh Hẩo àêìu àúâi nhâ Minh, ngûúâi
Trung Hoa khưng cố nhûäng nhu cêìu nhû thïë.
Daniel J. Boorstin 10

CHÛÚNG 26
MƯÅT ÀÏË QËC KHƯNG CỐ NHU CÊÌU
Cấc lûåc lûúång hâng hẫi ca phûúng Têy khưng bao giúâ chó
bùçng lông vúái sûå thûâa nhêån ca nhûäng nûúác khấc bùçng lïỵ nghi
sng mâ thưi. Ngay tûâ thúâi k àêìu, hổ ln ài tòm kiïëm nhûäng gò
hổ thiïëu. Àïí tòm kiïëm cấc loẩi dêìu thúm ca Ẫ Rêåp, tú la ca
Trung Hoa vâ gia võ ca ÊËn Àưå, nhûäng nhâ hâng hẫi ca Àïë Qëc
Rưma cưí àẩi àậ lng sc khùỉp ÊËn Àưå Dûúng. Cấc àưìng tiïìn kệm
ca Rưma rẫi rùỉc khùỉp chêu Ấ vâ nhûäng kho bấu ca triïìu àẩ
i nhâ
Hấn àûúåc trúã vïì Rưma.
Vâo àêìu thïë k 19, khi bẩc ca àïë qëc Anh chẫy vâo phûúng
Àưng àïí àưíi lêëy tú la, trâ, sún mâi, thò cưng ty Anh British East
India Company àậ khưn khếo àûa vâo mốn hâng múái lâ thëc
phiïån mâ hổ cố thïí àûa tûâ ÊËn Àưå vâo Trung Hoa àïí lâm mưåt
phûúng tiïån trao àưíi múái. Tuy giẫi quët àûúåc vêën àïì ngoẩi thûúng
ca mònh, nhûng hổ àậ dổn àûúâng cho cåc Chiïën tranh Nha
Phiïën (1839-42) dêỵn túái cåc xêm lùng Trung Hoa. Nhûng vâo thúâi
Trònh Hẩo àêìu àúâi nhâ Minh, ngûúâi Trung Hoa khưng cố nhûäng

nhu cêìu nhû thïë. Cấc àùåc sẫn chêu Êu nhû vẫi len vâ rûúåu cng đt
hêëp dêỵn àưëi vúái ngûúâ
i Trung Hoa. Nhûäng lúâi tun bưë ca Trònh
Hẩo tûå ph rùçng cấc nûúác khấc khưng cố gò àïí cho Trung Hoa
ngoâi sûå thêìn phc vâ tònh hûäu nghõ.
Cưng cåc thấm hiïím ca Trung Hoa àậ trúã nïn lưë bõch
khưng phẫi vò thấi àưå àẩo àûác mâ lâ vò thấi àưå tûå mận ca hổ. Hổ
coi sûå tham lam tòm kiïëm nhûäng sẫn phêím ngoẩi lai lâ mưåt trổng
tưåi vâ hổ tuåt àưëi tin tûúãng úã bẫn tđnh vư cêìu ca mònh.
Sët nhiïìu thïë k, ngûúâi Trung Hoa ln kiïn trò chưëng lẩi
nhûäng sûå thêm mën ngoẩi lai, mưåt thûá bïånh truìn nhiïỵm ca
phûúng têy. Khi àẩi diïån ngoẩi giao àêìu tiïn ca nûúá
c Anh, Ngâi
Macartney, àïën Bùỉc Kinh àïí múã nïìn thûúng mẩi vúái Trung Hoa,
cêu trẫ lúâi ca hoâng àïë Mận Chêu àậ gêy thêët vổng. "Chng tưi
khưng thiïëu gò cẫ", hoâng àïë nhêån àõnh nùm 1793, "nhû phấi àoân
ca cấc ưng vâ mổi ngûúâi àïìu thêëy rộ. Chng tưi khưng bao giúâ lûu
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 11

trûä nhiïìu hâng hốa ngoẩi bang vâ chng tưi cng khưng cêìn cố
thïm nhûäng sẫn phêím ca qu tưåc".
Cưng trònh hâng hẫi ca Trònh Hẩo àậ phất triïín nhanh mưåt
cấch k lẩ bao nhiïu, thò cng àậ chêëm dûát mưåt cấch àưåt ngưåt bêëy
nhiïu. Giấ nhû Trònh Hẩo cố àûúåc mưåt àoân ngûúâi kïë tc nhû
Colưmbư àậ cố nhûäng Vespucci, Balboa, Magellan, Cabot, Cortese
vâ Pizarro, thò chùỉc hùèn lõch sûã thïë giúái àậ khấc ài rêët nhiïìu.
Nhûng Trònh Hẩo khưng cố ngûúâi tiïëp nưëi vâ hoẩt àưång hâng hẫi
ca Trung Hoa cng suy tân àưåt ngưåt. Vâ tinh thêìn thấm hiïím
ln ln lâ mưåt cấi gò xa lẩ àưë
i vúái Trung Hoa.

Tinh thêìn bïë quan tỗa cẫng ca Trung Hoa àậ cố tûâ lêu àúâi.
Bûác Vẩn L Trûúâng Thânh àûúåc xêy dûång vâo thïë k 3 trûúác C.N.,
àậ àûúåc tưn tẩo vâo thúâi nhâ Minh, thúâi ca Trònh Hẩo. Àêy lâ mưåt
cưng trònh àưåc nhêët vư nhõ trïn thïë giúái cẫ vïì kđch thûúác lêỵn thúâi
gian. Nố cố vư vân cấch cùỉt nghơa khấc nhau. Mưåt trong cấc cấch
cùỉt nghơa àố lâ bûác tûúâng ngùn cêëm khưng cho ngûúâi dên àûúåc
vûúåt ra ngoâi lậnh thưí. Ngûúâi Trung Hoa nâo bõ phất hiïån cố mùåt úã
nûúác ngoâi àïìu lâ bêët húåp phấp vâ nhûäng khấch du lõch liïìu lơnh
ài ra nûúác ngoâi sệ
phẫi xûã trẫm. Chuën du hânh thûá bẫy ca
Trònh Hẩo lâ chuën du hânh cëi cng ca Trung Hoa. Khi ưng
trúã vïì nûúác nùm 1433 cng lâ lc chêëm dûát nhûäng cåc thấm hiïím
àûúâng biïín cố tưí chûác ca Trung Hoa. Mưåt chiïëu chó ca vua ban
hânh nùm êëy vâ cấc nùm tiïëp theo (1449, 1452) àậ gia tùng nhûäng
hònh phẩt tân bẩo àưëi vúái nhûäng ngûúâi Trung Hoa dấm ài ra nûúác
ngoâi.
Ngûúâi Trung Hoa tûâ xa xûa àậ phất triïín niïåm vïì thïë giúái
àẩi àưìng àùåt hổ vâo trung têm ca thiïn hẩ. Vò cấc hoâng àïë nhâ
Minh lâ nhûäng Thiïn Tûã, nïn têët nhiïn hổ lâ nhûäng hoa
âng thûúång
vâ ch tïí tưëi cao ca mổi dên tưåc khấc trïn thïë giúái. Thïë nïn hiïín
nhiïn lâ têët cẫ nhûäng dên tưåc khấc àïìu phẫi thêìn phc Trung
Hoa. Vâ hiïín nhiïn ngûúâi Trung Hoa chùèng cố gò phẫi àốn nhêån tûâ
ngûúâi nûúác ngoâi!
Trong khi ngûúâi chêu Êu vûúåt biïín ài ra bïn ngoâi vúái niïìm
say mï vâ hoâi bậo to lúán, thò ngûúâi Trung Hoa bõ bố chùåt trong
àêët nûúác ca mònh. Tûå giam hậm trong bûác Vẩn L Trûúâng Thânh
vûâa theo nghơa àen vûâa theo nghơa bống, Trung Hoa trấnh gùåp
àiïìu bêët ngúâ. L thuët chđnh thưëng ca Khưíng giấo tûâ thïë k 2 àậ
xấc àõnh thấi àưå hûúá

ng nưåi ca ngûúâi Trung Hoa. Hổ khưng cẫm
thêëy cố àưång cú vûúåt biïín àïí ài tòm nhûäng miïìn àêët xa lẩ. Tuy
Daniel J. Boorstin 12

ỷỳồc trang bừ ờỡy uó nhỷọng kyọ thuờồt, ờỡu oỏc vaõ taõi nguyùn cuóa ờởt
nỷỳỏc ùớ trỳó thaõnh nhỷọng nhaõ khaỏm phaỏ, thùở maõ ngỷỳõi Trung Hoa
laồi ùớ ngỷỳõi khaỏc khaỏm phaỏ ra mũnh.
Nhỷọng phaỏt hiùồn vùỡ vaồn vờồt vaõ con ngỷỳõi 13

Phờỡn VII - Bờởt ngỳõ cuóa chờu Myọ

Ngỷỳõi Thiùn taõi khửng phaồm lửợi
lờỡm. Nhỷọng sai lờỡm cuóa hoồ ùỡu coỏ chuó
tờm vaõ laõ cỷóa dờợn tỳỏi khaỏm phaỏ.

- James Joyce. Ulysses (1922) -
Daniel J. Boorstin 14

CHÛÚNG 27
DÊN VIKING PHIÏU BẨT
Chng ta àậ thêëy ngûúâi Trung Hoa àậ àưåt ngưåt vâ tûå rt
lui khỗi ngûúäng cûãa ài ra thïë giúái vâ àống kđn mònh nhû thïë nâo.
Hổ cố à àêìu ốc vâ phûúng tiïån àïí múã rưång ra thïë giúái bïn ngoâi,
nhûng hổ àậ chổn chđnh sấch thu mònh lẩi. Ngûúåc lẩi, nhûäng dên
tưåc khưng àûúåc tưí chûác hay trang bõ àïí khấm phấ thïë giúái trïn
biïín cẫ thò khưng phẫi àưëi diïån vúái mưåt lûåa chổn nhû thïë. Àố lâ
hoân cẫnh ca hêìu hïët chêu Êu thúâi Trung Cưí. Trong k ngun
ca nhûäng cåc thấm hiïím lúán trïn biïín ca nhû
äng ngûúâi Viking
(khoẫng 780-1070), phêìn côn lẩi ca chêu Êu thåc khưëi Kitư giấo

ài biïín rêët đt. Àïë qëc Hưìi giấo àậ bung ra khỗi giúái hẩn ca Àõa
Trung Hẫi àïí àïën nhûäng biïn giúái xa xưi nhêët, tûâ dậy Pyrïnï
ngang qua Gibralta quanh khùỉp vng Maghreb úã têy bùỉc chêu Phi
vâ xun qua Trung Àưng túái nhûäng búâ sưng Indus. Tẩi phêìn têy
chêu Êu, cấc phong trâo lấi bn, hânh hûúng, xêm lùng vâ cûúáp
bốc ch ëu lâ úã trïn àûúâng bưå.
Àng mưåt cấi vâo cëi thïë k 8, nhûäng àoân ngûúâi phûúng
bùỉc tung hoânh trïn biïín Baltic vâ Biïín Bùỉc àậ lâm ngûúâi ta kinh
hoâng. Nhiïìu thïë k trûúác àố, nhûä
ng ngûúâi phûúng bùỉc thåc
nhốm ngưn ngûä Germanic àậ túái àõnh cû úã bấn àẫo lúán phđa bùỉc
chêu Êu vâ nhûäng àẫo nhỗ xung quanh vâ nay àang dêìn dêìn tấch
thânh nhûäng dên Àan Mẩch, Thy Àiïín vâ Na Uy. Trong mưåt
ngân nùm, àậ tûâng cố nhûäng àúåt ngûúâi Scanàinavi kếo túái chêu
Êu. Giúâ àêy, cấc phong trâo ca nhûäng dên tưåc nây trúã thânh mưåt
nẩn dõch hoânh hânh vúái nhûäng cẫnh giïët ngûúâi, cûúáp ca vâ
cûúäng hiïëp.
Nhûäng dên tưåc trïn àêy àûúåc gổi chung bùçng cấi tïn
"Viking", mưåt cấi tïn cố ngìn gưëc khấ mú hưì. Trong thưí ngûä
Norse vâ Icelandic, viking cố nghơa lâ mưåt cå
c cûúáp bốc vâ viking
cố nghơa lâ qn cûúáp bốc hay cûúáp biïín. Nố cng cố thïí cố ngìn
gưëc tûâ tiïëng Anh cưí wic hay wicing, cố nghơa lâ trẩi hay núi tẩm
tr, vò ngûúâi Viking thûúâng sưëng trong nhûäng trẩi tẩm búå trong
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 15

khi hổ ài lo cưng viïåc ca mònh. Viking cng cố nghơa lâ ngûúâi
chiïën binh. Vâ cố lệ "Viking" cng liïn quan túái tûâ Latinh vicus,
ngûúâi thânh phưë vâ sau nây mang theo nghơa ngûúâi ài biïín hay lấi
bn. Sau cng, "viking" cng cố liïn quan túái àưång tûâ Norse cưí

vikja, "di chuín mau lể", àïí mư tẫ hổ nhû nhûäng con ngûúâi di
chuín rêët nhanh, nhûäng ngûúâi rt nhanh, hay ài xa nhâ rêët lêu.
Khưng may, nhûäng mc tiïu cûúáp phấ ca nhûäng àoân ngûúâi
Viking àêìu tiïn lẩi nhùỉm vâo nhûäng kho bấu đt àûúåc bẫo vïå nhêët,
àố lâ nhûäng nhâ thúâ vâ tu viïån úã Têy Êu. Trong khưëi Kitư giấo
chêu Êu, cấc kho bấu àûúåc thu gom vâ cêët giûä tẩi nhûäng nhâ
thúâ
vâ tu viïån khưng cêìn thiïët bẫo vïå, vò àưëi vúái hổ, cûúáp ca nhâ thúâ
lâ mưåt trổng tưåi àấng ghï túãm.
Khi ngûúâi Viking khấm phấ ra cú hưåi trûúác mùỉt nây, hổ
khưng do dûå chúáp lêëy. Nhûäng tu viïån úã lễ tễ lâ nhûäng nẩn nhên
thån tiïån nhêët ca hổ. Nhûäng hôn àẫo hễo lấnh úã Àẩi Têy Dûúng
phđa búâ biïín Ai Len lâ nhûäng núi cấc tu sơ thêëy thanh thoất vâ
khưng bõ vûúáng mùỉc nhûäng cấm dưỵ phâm tc, lẩi chđnh lâ nhûäng
con mưìi dïỵ bùỉt nhêët ca ngûúâi Viking. Cấc Biïn Niïn Sûã Anglo-
Saxon ghi lẩi rùçng àêìu nùm 793, xë
t hiïån nhûäng àiïìm gúã vúái sêëm
sết, rưìng bay vâ nẩn àối dûä dưåi, rưìi vâo thấng 6 thònh lònh xët
hiïån mưåt lân sống qn ngoẩi àẩo trân túái trïn mùåt biïín. Nhûäng
ngûúâi Viking Na Uy nây cûúáp phấ cấc nhâ thúâ vâ tu viïån, tân sất
cấc tu sơ, rưìi cûúáp vâ àưët cấc nhâ cûãa.
Thïë k tiïëp àậ chûáng kiïën mưåt nẩn dõch cûúáp ca ngûúâi
Viking dổc theo biïín Baltic vâ Biïín Bùỉc, xëng túái Tư Cấch Lan,
miïìn bùỉc nûúác Anh, Ai Len vâ Àẫo Con Ngûúâi, thêåm chđ túái têån
nhûäng àẫo xa xưi nhû Orkneys, Shetlands vâ Hebrides. Nhûäng
qn cûúáp phấ
Viking lâ nưỵi ấm ẫnh cho Têy Êu sët ba thïë k.
Ngay cẫ vua Charlemagne hng dng cng cẫm thêëy bõ àe dổa.
Lõch sûã kïí lẩi, cố lêìn vua àang ùn tưëi úã mưåt thânh ven búâ biïín,
nhûäng qn cûúáp phûúng Bùỉc àïën cûúáp cẫng, "vâ bổn chng cûúáp

rưìi rt nhanh àïën nưỵi chng khưng chó thoất khỗi lûúäi kiïëm, mâ
côn thoất khỗi nhûäng cùåp mùỉt mën truy tòm chng". Vua
Charlemagne ưm mùåt khốc, ưng nhòn lêu ra cûãa sưí vïì phđa àưng lâ
núi qn cûúáp àậ kếo àïën vâ ưng vư cng sêìu nậo vò lo súå cho con
chấu ưng sệ phẫi chõu sûå àau khưí do nhûäng ngûúâi phûúng Bùỉc nây
gêy nïn.
Àïí thûå
c hiïån nhûäng chiïën dõch àấnh nhanh rt gổn, àûúâng
biïín lâ àẩi lưå thđch húåp nhêët. Trïn biïín, hổ cố thïí bêët chúåp àấnh
Daniel J. Boorstin 16

p nẩn nhanh, rưìi rt lui vúái ca cûúáp àûúåc mâ khưng súå bõ àíi
theo. Khi qn cûúáp ài cûúáp trïn bưå, ngûúâi ta thûúâng biïët trûúác vâ
vò thïë cố thúâi giúâ àïí giêëu ca vâ chẩy trưën. Nhûng trïn biïín rưång,
nẩn nhên lâm sao biïët àûúåc qn cûúáp tûâ àêu túái vâ rt ài àûúâng
nâo?
Phẫi àïën giûäa thïë k 8 ngûúâi Viking múái hoân thiïån cấc tâu
thuìn ca mònh cho cấc cåc cûúáp bốc. Tẩi qụ hûúng ca hổ,
ngûúâi Viking tûâ lêu àậ cố kinh nghiïåm àûúâng biïín quanh cấc võnh
úã búâ biïín Na Uy, nhûäng búâ biïín ca bấn àẫo Àan Mẩch vâ lïn túái
nhûäng con sưng ca Thy Àiïín. K thå
t àống tâu cûúáp biïín phất
sinh tûâ nhûäng kinh nghiïåm nây. Mưåt th lơnh Viking chó huy mưåt
tâu dâi khoẫng 20 mết, rưång khoẫng 6 mết, cao khoẫng 2 mết.
Sưëng tâu dâi khoẫng 17 mết, lâm bùçng ngun mưåt cêy gưỵ sưìi nïn
rêët dễo dai. Vỗ tâu ghếp bùçng 16 têëm vấn mỗng dây khấc nhau,
àûúåc trấm bùçng nhûåa àûúâng trưån vúái lưng th vêåt hay lưng cûâu.
Tâu cố thïí sûã dng mấi chêo àïí thïm lûåc, nhûng ch ëu lâ mưåt
tâu bìm, cố thïí cùng thânh lïìu ng qua àïm cho 35 ngûúâi.
Nhûng vúái mưåt trổng tẫi tưëi àa 10 têën, phêìn chòm cu

ãa nố chó cao
khưng àêìy 1 mết.
Tâu cố phêìn chòm cẩn rêët thđch húåp cho nhûäng qn cûúáp
biïín Viking. Nố gip hổ rt nhanh vâo nhûäng búâ biïín cất. Mẩn
phẫi tâu àûúåc gùỉn mưåt bấnh lấi gip dïỵ àiïìu khiïín. Khi William of
Normandy xêm lùng nûúác Anh nùm 1066, nhûäng chiïëc tâu kiïíu
Viking cưí àiïín nây cố khẫ nùng mau chống hẩ cưåt bìm vâ àûa
ngûåa chiïën ca ưng mau chống lïn búâ. Khưng cố nhûäng loẩi tâu cố
khẫ nùng àïën vâ ài mưåt cấch chúáp nhoấng nhû thïë, chùỉc hùèn
nhûäng v cûúáp bốc Viking àậ phẫi đt hún nhiïìu.
Dêìn dêìn nhûäng kễ cûúáp bố
c nây chuín sang nïëp sưëng àõnh
cû. Thay vò trúã vïì qụ mưỵi ma thu àïí nghó àưng úã vng giấ lẩnh
Scandinavi, hổ thêëy tiïån lúåi hún nïn biïën nhûäng trẩi àống qn
dổc theo búâ biïín ca hổ thânh nhûäng ngưi lâng tûâ àố hổ cố thïí tiïëp
tc múã nhûäng àúåt têën cưng vâo ma xn tiïëp theo. Nhûäng ngûúâi
Norse vâ ngûúâi Phûúng Bùỉc trúã thânh nhûäng ngûúâi "Normans" vâ
hổ àùåt tïn cho vng búâ biïín hổ tr àống lâ Normandy.
ÚÃ chêu Êu, ngûúâi Normans ài àïën àêy cng chûáng tỗ hổ cố
tâi thđch nghi. ÚÃ Phấp vâ Àûác, hổ biïët thđch nghi vúái chïë àưå
phong
kiïën. ÚÃ Anh, hổ lâ chêët xc tấc cho mưåt qëc gia thưëng nhêët. Vâ hổ
àậ gip cng cưë nïìn thûúng mẩi ca nûúác Nga trïn àûúâng thy. ÚÃ
Sicily, hổ àống nhiïìu vai trô khấc nhau. Sưëng giûäa mưåt cưång àưìng
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 17

àa ngưn ngûä vâ àa tưn giấo - Hưìi giấo, Kitư giấo, Do thấi giấo, nối
tiïëng ẫ Rêåp, Hi Lẩp, hay - hổ trúã thânh nhûäng ngûúâi trung gian.
Dûúái thúâi vua Roger II, mưåt võ vua ngûúâi Norman bao dung, cung
àiïån sang trổng úã Palermo trúã thânh mưåt núi qua lẩi sêìm ët phđa

nam chêu Êu, lâ núi hưåi t nhûäng tû tûúãng vâ nghïå thåt à mổi
mâu sùỉc.
Tuy rêët giỗi di cû, cng nhû cố tâi thđch nghi vâ àoân kïët cấc
qëc gia, ngûúâi Norman khưng cố tâi hay niïìm say mï thấm hiïím.
Cấc tâu thuìn Viking khưng thđch húåp cho nhûäng chuën du
hânh àûúâng dâi, hay cho viïåc ài kiïëm thåc àõa úã nhûäng vng àêët
xa xưi phđa àẩi dûúng. Sûác chûá
a hâng ca tâu khưng à àïí ni
mưåt lûúång hânh khấch vâ thy th àưng àẫo trong nhiïìu tìn lïỵ
lïnh àïnh trïn biïín. Tâu Gokstand ca thïë k 9 chó chúã àûúåc
khoẫng 35 ngûúâi, vúái mưåt lûúång bùçng khoẫng 10 têën, chûá khưng
àûúåc nhû tâu Santa Marđa ca Colưmbư (khoẫng 40 ngûúâi, trổng
tẫi hâng khoẫng 100 têën) hay tâu Mayflower ca Pilgrim (khoẫng
100 ngûúâi, trổng tẫi khoẫng 180 têën).
Trong bẫy thïë k, tûâ thúâi hoâng àïë Constantin túái thúâi Thêåp
tûå chinh, ngûúâi Scandinavi lâ nhûäng tấc nhên chđnh trong viïåc
chêu Êu bânh trûúáng xëng phđa nam, sang àưng vâ sang têy.
Daniel J. Boorstin 18

CHÛÚNG 28
DÛÂNG LẨI ÚÃ VINLAND
Nhûäng ngûúâi Viking tiïën sang phđa têy lâ nhûäng ngûúâi di
chuín khưng ngûâng tûâ àẫo nây qua àẫo khấc. Nhòn vâo bẫn àưì
khu vûåc nhûäng vơ àưå viïỵn bùỉc ngay dûúái Vông Bùỉc Cûåc cố thïí gip
chng ta hiïíu rộ con àûúâng tiïën vïì phđa têy ca ngûúâi Norse. Giûäa
vng biïín Bùỉc Cûåc vâ vơ àưå 60 ngang sët Àẩi dûúng tûâ Bergen túái
búâ biïín chêu M, cûá cấch khoẫng 500 dùåm lâ chng ta cố thïí gùåp
thêëy àêët liïìn. Khấc biïët bao vúái vng àẩi dûúng mïnh mưng úã
nhûäng vơ àưå phđa nam chưỵ nâo cng chó thêëy nûúác, lâ lậnh àõa c
a

Colưmbư vâ Vespucci! Khoẫng nùm 700, hổ àậ ài àïën têån qìn àẫo
Faeroe cấch phđa bùỉc Tư Cấch Lan chûâng 200 dùåm vâ rưìi àïën nùm
770 hổ lẩi ài tiïëp vâ bùỉt àêìu àõnh cû úã Aixúlen. Tûâ qìn àẫo
Hebrides ngoâi khúi búâ biïín têy bùỉc Tư Cấch Lan, ngûúâi Norse ài
àïën Ai Len, tẩi àêy hổ lêåp thânh phưë Dublin nùm 841.
Chng ta liïn tiïëp chûáng kiïën cẫnh tûúång quen thåc ca
ngûúâi Viking ài lang thang trïn biïín vâ cưë tòm ra nhûäng chưỵ cố àêët
àïí ài vâo. Ngêỵu nhiïn tòm àûúåc mưåt chưỵ nâo, hổ sệ àõnh cû ln tẩi
àố. Ngûúâi Viking àậ khấm phấ ra Aixúlen khi mưåt ngûúâi Thy
Àiïín tïn lâ Gardar Svavarsson, bõ mể ca mònh lâ mưåt thêìy bối ế
p
båc anh rúâi àêët Scandinavi ài vïì phđa àẫo Hebrides àïí tòm di sẫn
ca vúå mònh vâ àậ bõ trưi giẩt trïn biïín. Tònh cúâ anh àïën àûúåc phđa
àưng Aixúlen. Vïì sau, côn cố chuån mưåt thy th bõ giố àấnh trưi
giẩt vâo mưåt vng àêët úã phđa têy nam Aixúlen vâ khi Eric Mùåt Àỗ
ài tòm nhûäng cêu chuån êëy, anh àậ àïën Greenland, chuån ngûúâi
Viking khấm phấ ra Vinland cng lâ mưåt dẩng chuån nhû thïë.
Cêu chuån vïì ngûúâi Viking bêët ngúâ khấm phấ ra chêu M
vâ àõnh cû úã àố bùỉt ngìn vúái Bjarni Herjolfsson; ưng nây cố mưåt
chiïëc tâu bn qua lẩi giûäa Na Uy vâ Aixúlen. Ma hê 986, ưng
chúã mưåt chuën tâu àêìy hâng àïën Aixúlen vú
ái àõnh qua ma
àưng tẩi àêy theo thûúâng lïå vúái ưng Heriulf, cha ca ưng. Lêìn nây,
thêët vổng vò Heriufl àậ bấn àêët úã Aixúlen vâ àậ ài Greenland, ưng
quët àõnh ài theo cha àïën àố. Chùỉc hùèn hổ àậ biïët àûúâng ài túái àố
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 19

rêët nguy hiïím. Hổ chûa tûâng ài con àûúâng nây vâ hổ lẩi khưng cố
bẫn àưì hay la bân. Vò thïë khưng lẩ gò hổ bõ sûúng m lâm cho
khưng biïët phûúng hûúáng. Cëi cng khi hổ thêëy àûúåc mưåt vng

àêët "bùçng phùèng vâ ph àêìy rûâng", Bjarni biïët rùçng àố khưng thïí
lâ Greenland. Ài dổc theo búâ biïín, trûúác tiïn hổ thêëy nhiïìu "vng
àêët bùçng phùèng vâ ph àêìy rûâng" hún vâ xa hún lïn phđa bùỉc, hổ
thêëy nhûäng ni ph àêìy bùng. Lâ con ngûúâi thûåc tïë vâ khưng thđch
tô mô, chó mën lâm sao tòm àûúåc cha, nïn Bjarni cẫm thêëy ấy nấy
lo lùỉng. Ưng khưng cho àoân ngûúâi c
a mònh lïn búâ, nhûng quay
thuìn ra biïín trúã lẩi vâ sau 4 ngây ưng àậ àïën Jerijolfsnes, àng
chưỵ ưng àậ mën ài tòm úã phđa mỗm têy nam ca Greenland.
Nhûäng truìn thuët ca ngûúâi Greenland côn giûä lẩi sûå
kiïån Bjarni àậ thoấng thêëy miïìn àêët lẩ úã phđa têy, cố thïí lâ chêu
M.
Cng theo truìn thuët nây, Leif Ericsson, ngûúâi àậ àïën
Greenland vúái cha mònh lâ Eric Mùåt Àỗ, àậ mua con tâu ca
Bjarni. Nùm 1001, ưng cng mưåt àoân 35 ngûúâi ra biïín àïí ài tòm
vng àêët mâ Bjarni àậ thoấng thêëy nhûng khưng cố can àẫm ài
thấm hiïím.
Leif chó huy àoân thấm hiïím ca mònh nhùỉm thùèng hûúáng
têy, "phất hiïån ngay ra vng àêët mâ Bjarmi àậ
phất hiïån lêìn
trûúác. Khung cẫnh ph àêìy bùng giấ vâ tûâ biïín trưng thùèng lïn coi
giưëng nhû mưåt tẫng àấ ngun khưëi. Cẫnh tûúång nây lâm hổ nghơ
vng àêët cùçn cưỵi vâ vư dng". Àố lâ Àẫo Baffin, nùçm ngay phđa bùỉc
Eo Hudson vâ hổ àùåt tïn cho nố lâ Helluland, hay Àêët Àấ Bùçng.
Ài xa hún dổc theo búâ biïín àưng nam, hổ thêëy mưåt chưỵ nghó àưng
hêëp dêỵn vâ gổi nố lâ Vinland hay Wineland, Àêët Rûúåu, vò úã àố cố
rêët nhiïìu nho.
Tòm thêëy vng àêët hêëp dêỵn thêåt bêët ngúâ, àoân ngûúâi ca Leif
quët àõnh lïn búâ vâ dûång mưåt ngưi nhâ lúán úã àố àïí tr
àưng. Ma

hê sau àố, hổ lẩi quay trúã vïì Greenland.
Khi Eric Mùåt Àỗ, cha ca Leif chïët, trấch nhiïåm gia àònh àê
nùång trïn Leif, nïn ưng phẫi vïì úã gêìn gia àònh. Ưng cho em ca
mònh lâ Thorvald mûúån tâu, vò Thovald mën àïën thùm àêët
Vinland mâ Leif àậ khen ngúåi khưng tiïëc lúâi. Thvald vâ àoân ngûúâi
ca mònh àïën àûúåc àố khấ dïỵ dâng. Hổ qua ma hê thấm hiïím búâ
biïín, rưìi nghó àưng tẩi Leifsbudir (Lïìu ca Leif). Ma hê nùm sau,
khi hổ gùåp lêìn àêìu tiïn nhûäng ngûúâi bẫn àõa, sấu ngûúâi bẫn àõa bõ
Daniel J. Boorstin 20

giïët, riïng Thorvald bõ mưåt mi tïn trổng thûúng, nïn ưng phẫi
quay vïì Greenland cng àoân ngûúâi ca mònh.
Trûúác cëi thïë k 14, nhûäng cåc àõnh cû ca ngûúâi Viking úã
Greenland cng nhû úã Vinland chó côn lâ chuån ca quấ khûá.
Ngûúâi Viking cố lệ lâ nhûäng ngûúâi chêu Êu àêìu tiïn àõnh cû
úã chêu M, nhûng hoân toân khưng cố nghơa hổ lâ nhûäng ngûúâi àậ
"khấm phấ" chêu M. Hổ chó sưëng úã àố mâ khưng cố sûå dng cẫm
khai phấ. Nhûäng gò hổ lâm úã àố khưng thay àưíi gò quan niïåm ca
hổ hay ca mưåt ai khấc vïì thïë giúái. Àiïìu àấng nối úã àêy khưng
phẫi lâ chuå
n ngûúâi Viking àậ thûåc sûå àïën àûúåc chêu M, nhûng
lâ chuån hổ àậ àïën àõnh cû úã chêu M mưåt thúâi gian mâ khưng
khấm phấ ra chêu M.
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 21

CHÛÚNG 29
SÛÁC MẨNH CA GIỐ
Khưng kïí nhûäng hûúáng ca mùåt trúâi mổc vâ lùån, thay àưíi
tûâng núi vâ tûâng ma, thò phẫi kïí àïën hûúáng ca giố lâ ëu tưë cố
thïí gip đch rêët nhiïìu cho ngûúâi ài biïín. Ngay tûâ thïë k 1 trûúác

C.N., ngûúâi Trung Hoa àậ viïët vïì nhûäng "ma giố" ca hổ. Hổ khai
triïín mưåt hïå thưëng phên loẩi chi tiïët thânh 24 loẩi giố ma vâ
dng nhûäng con diïìu àïí thûã hûúáng giố. Khưng lẩ gò ngûúâi Trung
Hoa àậ tûâ lêu chïë tẩo nhûäng chong chống giố vâ cố thïí hổ lâ
nhûäng ngûúâ
i tiïn phong lâm ra nhûäng dng c chó hûúáng cho khoa
hổc tûå nhiïn sau nây. Ngûúâi Hi Lẩp thúâi cưí rêët quen sûã dng tïn
ca cấc loẩi giố àïí chó hûúáng ài ca hổ, àïën àưå "giố" cng àưìng
nghơa vúái hûúáng. Cấc thy th ca Colưmbư hònh dung phûúng
hûúáng khưng bùçng nhûäng àưå ca la bân mâ bùçng giố, los vientos.
Cấc thy th Bưì Àâo Nha vêỵn tiïëp tc gổi mùåt la bân ca hổ lâ
rosa dos ventos, hoa hưìng giố.
Giố, sûác mẩnh àûa con ngûúâi vûúåt biïín, lâ mưåt àïì tâi rêët hêëp
dêỵn, giâu hònh ẫnh lậng mẩn huìn thoẩi vâ kđch thđch suy tû
khoa hổ
c.
Cấc l thuët tinh vi vïì giố, giưëng nhû l thuët ca William
of Conches úã thïë k 12, gấn cho giố vai trô chđnh trong viïåc tẩo khđ
hêåu, lâm àẩi dûúng chuín àưång vâ tẩo nhûäng trêån àưång àêët. Mưåt
trong nhûäng bưå bấch khoa ẫnh hûúãng nhêët thúâi trung cưí, àûúåc
xët bẫn vâo nùm du hânh àêìu tiïn ca Colưmbư, do Bartholomew
ngûúâi Anh soẩn, àậ phưí biïën ẫnh hûúãng ca giố àưëi vúái nhên
chng hổc. "Giố bùỉc lâm khư vâ lâm lẩnh àêët, nhûng vò nố trong
lânh vâ ïm dõu", nïn cấi lẩnh ca nố àống kđn cấc lưỵ chên lưng,
nhúâ àố thên thïí giûä àûúåc sûác nống. Hêåu quẫ
lâ "ngûúâi phûúng bùỉc
cố thên thïí cao lúán vâ àểp". Giố nam nống vâ êím nïn cố hiïåu quẫ
ngûúåc lẩi. "Vò vêåy ngûúâi phûúng nam khấc vúái ngûúâi phûúng bùỉc vïì
têìm cúä vâ hònh dấng. Hổ khưng mẩnh bẩo cng khưng nống nẫy
nhû ngûúâi phûúng bùỉc".

Daniel J. Boorstin 22

Ngûúâi chêu Êu vệ bẫn àưì vâ hổa àưì ài biïín thúâi Trung Cưí àậ
giûä lẩi nhûäng tïn cưí àiïín àïí chó cấc loẩi giố. Ngûúâi ài biïín Hi Lẩp
thúâi cưí àậ àùåt tïn cho bưën hûúáng giố chđnh vâ àấnh dêëu bưën àiïím
khấc giûäa bưën hûúáng êëy. Thấp Giố tấm gốc rêët àểp úã Athen (thïë k
2 trûúác C.N.,) cho du khấch ngây nay thêëy mưåt biïíu tûúång sưëng
àưång gùỉn vâo mưỵi mưåt trong tấm hûúáng giố.
Ngûúâi Ẫ Rêåp cố mưåt lúåi thïë àùåc biïåt trong cưng viïåc tòm kiïëm
hûúáng giố tuåt àưëi, vò Hưìi giấo àôi hỗi cấc àïìn thúâ c
a hổ phẫi
hûúáng mùåt vïì Mecca. Hổ chó cố thïí hûúáng àng túái mưåt àõa àiïím
nâo àố nïëu hổ biïët nhûäng tổa àưå àõa l. Ngay tûâ thúâi Trung Cưí, cấc
nhâ khoa hổc kiïm toấn hổc Hưìi giấo àậ sûã dng khoa chiïm tinh
nhû mưåt tiïìn thên ca khoa thiïn vùn àïí cẫi tiïën viïåc tđnh vơ àưå vâ
kinh àưå ca Ptolïmï.
Vïì sau, chêu Êu àậ dng la bân nam chêm àïí múã ra mưåt thïë
giúái múái cho cưng viïåc àùåt tïn phûúng hûúáng vâ tòm phûúng hûúáng.
Tûâ nay cấc phûúng hûúáng khưng côn chó mang tđnh cấch àõa
phûúng vâ tûúng àưëi, mâ nố àûúåc xấc àõnh theo giố tẩi mưåt àõa
àiïím nhêët àõnh. Bêët ngúâ la bân nam chêm gip cho ngûúâi ài biïín
tòm ra àûúåc phûúng hûúáng tuå
t àưëi úã bêët k núi nâo trïn quẫ àêët
mâ khưng cêìn dng àïën nhûäng tđnh toấn phûác tẩp. Nhúâ dng la
bân nam chêm, Colưmbư àậ cố thïí xấc àõnh võ trđ ca mònh àïí ài
thùèng àïën Capangu vâ vêỵn úã trïn cng mưåt vơ àưå, mâ khưng cêìn
dng àïën cấc dng c thiïn vùn hâng hẫi.
Hiïín nhiïn la bân trúã thânh chêët xc tấc cho viïåc thấm
hiïím, mưåt sûå kđch thđch ài vâo thïë giúái xa lẩ. Nhûäng ngûúâi ài biïín
khưng côn dng nhûäng bẫn phấc hổa thư sú cấc àõa àiïím quen

thåc nûäa, mâ àậ cố thïí dng nhûä
ng bẫn àưì thûåc sûå, àïí cho hổ biïët
phûúng hûúáng trïn khùỉp trấi àêët. Cấc cûåc tûâ trûúâng ca trấi àêët lâ
mưåt àùåc tđnh riïng ca trấi àêët, khưng phẫi lâ mưåt vúái cấc cûåc àõa
l mâ trấi àêët xoay quanh. L do àïí xấc àõnh võ trđ ca cấc cûåc tûâ
trûúâng vêỵn côn lâ àiïìu bđ êín vâ tûâ trûúâng ca trấi àêët àậ thay àưíi
cûåc tđnh ca nố nhiïìu lêìn trong lõch sûã àõa chêët quấ khûá.
D vêåy, trong thûåc tïë, la bân cung cêëp phûúng hûúáng tuåt
àưëi cho khưng gian trïn khùỉp trấi àêët, tûúng tûå nhûäng gò mâ àư
ìng
hưì cú khđ vâ giúâ àưìng àïìu cung cêëp cho thúâi gian. Cẫ hai khấm phấ
nây àïìu àậ xẫy ra úã chêu êu trong cng thúâi k. Do chđnh bẫn chêët
hânh tinh chng ta quay theo àûúâng cêìu, viïåc tđnh thúâi gian vâ
khưng gian khưng thïí tấch rúâi nhau. Khi bẩn rúâi àêët liïìn àïí ra
thêåt xa ngoâi àẩi dûúng bao la chûa àûúåc biïët àïën, bẩn chó cố thïí
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 23

biïët chđnh xấc mònh àang úã àêu nïëu bẩn cố cấch àïí biïën chđnh xấc
mònh úã àố khi nâo.
Viïåc ûáng dng kim nam chêm cho viïåc ài biïín àậ cố úã Trung
Hoa tûâ khoẫng nùm 1000 C.N. Nhûng cấc tâi liïåu ca chêu Êu chó
bùỉt àêìu nối àïën la bân hai thïë k sau àố, trong cấc tấc phêím ca
Alexander Neckam (1157-1257), mưåt tu sơ ngûúâi Anh dẩy úã Àẩi hổc
Paris. Chng ta khưng biïët la bân àậ àïën chêu Êu nhû thïë nâo,
cng khưng biïët nố àûúåc phất minh khi nâo, thïë nâo vâ búãi ai. Cho
túái thïë k 17, cấc la bân tûâ tđnh ca nhûäng nhâ thiïn vùn chêu Êu
ln "chó" hûúáng nam. Cấc kim nam chên ca Trung Hoa tûâng chó
hûúáng nam nhû thïë tûâ nhiïì
u thïë k trûúác rưìi. Cố lệ, nhû Joseph
Needham gúåi , àêy lâ mưåt chòa khốa àïí cho rùçng la bân nam

chêm àậ àûúåc du nhêåp sang phûúng Têy tûâ Trung Hoa vâ vïì sau
àûúåc nhûäng ngûúâi ài biïín cẫi tiïën àïí nố "chó" hûúáng bùỉc.
Giưëng nhû àưìng hưì àậ gip cho con ngûúâi hùçng ngây khỗi cêìn
tđnh thúâi giúâ theo mùåt trúâi vâ cấc ngưi sao, la bân cng àõnh hûúáng
cho con ngûúâi biïët võ trđ trong khưng gian vâ nhû thïë nố múã rưång
cấc thúâi gian vâ cấc ma ài biïín. Alexander àậ viïët khoẫng nùm
1180, "Khi cấc ngûúâi ài biïín khưng thïí nhòn thêëy rộ mùåt trúâi trong
nhûäng thúâi tiïët mõt m vâ khưng biïët thuì
n ca mònh àang ài
hûúáng nâo, hổ àùåt mưåt cêy kim àïí nố quay trïn mưåt nam chêm cho
túái khi àêìu kim chó hûúáng bùỉc vâ dûâng lẩi". Nhû thïë lâ bẩn bùỉt
àêìu trúã thânh mưåt dng c dêỵn àûúâng trïn biïín, gip àúä rêët nhiïìu
cho ngûúâi ài biïín khi gùåp thúâi tiïët xêëu hay khi hổ khưng thïí xấc
àõnh phûúng hûúáng nhúâ mùåt trúâi.
Vâo thïë k 14, la bân àậ àûúåc du nhêåp vâo vng Àõa Trung
Hẫi vâ cưng viïåc thûúng mẩi àûúâng biïín trúã nïn têëp nêåp. Mưåt tâu
Venice khi gùåp thúâi tiïët xêëu khưng côn phẫi thẫ neo tẩi cẫng nûäa,
mâ cố
thïí ài vông hai chuën vïì phđa Àưng mưỵi nùm.
Lúåi dng sûác giố tẩi Àõa Trung Hẫi cố cấi lúåi lâ cố thïí cho
thuìn chẩy thån chiïìu giố trong nhûäng thấng cố mêy m. Trong
nhûäng thấng trúâi quang àậng, tûâ thấng nùm túái thấng mûúâi, cấc
tâu thuìn tûâ Ai Cêåp trúã vïì Venice gùåp giố bùỉc vâ têy bùỉc ngûúåc
chiïìu vúái mònh, nïn phẫi ài àûúâng vông àïí àïën Sđp rưìi quay vïì
hûúáng têy. Nhûng trong nhûäng thấng "thúâi tiïët xêëu", giố thån
chiïìu gip hổ dïỵ dâng ài theo con àûúâng thùèng. La bân àậ phấ vúä
nhûäng truìn thưëng cẫ ngân nùm bùçng cấch múã ra àûúâng lûu
thưng trïn Àõa Trung Hẫ
i trong ma àưng. Mưåt lêìn nûäa, viïåc lâm
ch thúâi gian vâ khưng gian ài àưi vúái nhau.

Daniel J. Boorstin 24

Ngûúåc lẩi, úã ÊËn Àưå Dûúng, cấc giố ma rêët àïìu àùån vò thay
àưíi theo ma, nïn ngûúâi ta sûã dng giố ma nhû la bân. Cấc hoa
tiïu cûá viïåc ài theo hûúáng giố. Hổ cng khưng gùåp vêën àïì trúâi xêëu
vò bêìu trúâi vng nhiïåt àúái ln ln trong sấng. Cấc thy th cố
giố lâm la bân nïn khưng cẫm thêëy cêìn mưåt la bân nâo khấc.
Vúái nhûäng l do khấc hùèn, cấc thy th ài trïn Biïín Bùỉc vâ
Baltic cng chûa cẫm thêëy cêìn dng àïën la bân. Hêìu hïët cấc hânh
trònh ca hổ àïìu qua nhûäng vng biïín nưng vâ hổ àậ quen tòm ra
àûú
âng ài ca mònh dûåa vâo àûúâng dûúái àấy biïín. ÚÃ nhûäng vng
biïín cẩn nây, thy triïìu rêët mẩnh vâ thay àưíi, nïn viïåc biïët àûúåc
àưå sêu lâ ëu tưë sưëng chïët ca ngûúâi thy th. Trïn bẫn àưì cưí àiïín
ca Fra Mauro (1495), ưng àậ cùỉt nghơa nhû sau, "Trïn biïín nây,
ngûúâi ta khưng dng la bân hay bẫn vệ, nhûng dng àưì thùm dô
àưå sêu". Dng c thùm dô nây lâ mưåt "súåi dêy vâ cc chò", gip
ngûúâi thy th biïët àûúåc hònh th vâ tđnh chêët ca àấy biïín. Mưåt
cc chò cố trết múä àûúåc thẫ xëng àấy biïín àïí
ào àưå sêu vâ khi kếo
lïn cng cho mưåt mâu cất hay bn úã dûúái àố. Vò thïë nhûäng thy
th cố kinh nghiïåm úã phûúng Bùỉc rêët quen thåc vúái àấy biïín ca
hổ.
Hiïín nhiïn, nhûäng thy th Àõa Trung Hẫi lâ nhûäng ngûúâi
hoan nghïnh chiïëc la bân nam chêm hún ai hïët. Ngay tûâ thïë k
16, nhûäng hổa àưì àûúâng biïín Àõa Trung Hẫi àậ àûúåc cẫi tiïën vâ
àún giẫn hốa khấ nhiïìu. Cấc hổa àưì xûa kia rêët phûác tẩp vúái vư sưë
cấc con àûúâng chùçng chõt nay vệ ra àûúâng ài chó bùçng mưåt võ trđ
ca la bân. La bân àậ tùng thïm sûå chđnh xấc cho nhûäng k thåt
xấc àõnh võ trđ cưí xûa, nay trúã thâ

nh dng c hâng àêìu vâ thêåm
chđ lâ dng c cêìn thiïët duy nhêët cho viïåc ài biïín.
ÁNhûäng phất hiïån vïì vẩn vêåt vâ con ngûúâi 25

CHÛÚNG 30
"CƯNG TRỊNH THẤM HIÏÍM INDIES"
Genoa, "thânh phưë xinh àểp vâ hng mẩnh trïn búâ biïín", lâ
núi Colưmbư àậ trẫi qua 22 nùm àêìu àúâi, tûâ lêu àậ ln ln tranh
giânh quìn bấ ch àûúâng biïín úã phđa àưng Àõa Trung Hẫi vúái
Venice. Tûâ mưåt nhâ t úã Genoa, nhâ thấm hiïím Marco Polo ngûúâi
Venice àậ àổc cho ngûúâi ta viïët lẩi nhûäng cåc hânh trònh ca ưng.
Vâo thúâi trễ ca Colưmbư, Genoa lâ mưåt trung têm àống tâu vâ
hâng hẫi phưìn thõnh vúái nhûäng nhâ trùỉc àõa chiïëm lơnh thõ trûúâng
cấc hổa àưì àûúâng biïín úã phđa têy Àõa Trung Hẫi. Hổ cng àậ vệ
nhûäng bẫn àưì cấc phêìn ca búâ biïín chêu Phi vûâa múá
i àûúåc ngûúâi
Bưì Àâo Nha khấm phấ. Rêët cố thïí Colưmbư àậ bùỉt àêìu hổc nghïå
thåt vệ bẫn àưì tẩi Genoa, rưìi àem ấp dng úã Lisbon cng vúái em
ca ưng. Hiïín nhiïn Genoa ln ln lâ qụ hûúng vâ cấi nưi ca
nhûäng nhâ thấm hiïím nhû Colưmbư (1451-1506) vâ John Cabot
(1450-1498), nhûng nhûäng cưng trònh thấm hiïím àûúâng biïín lúán
àôi hỗi nhiïìu ngìn lûåc to lúán hún, mưåt hêåu cûá rưång hún vâ mưåt
hûúáng ài xa hún vïì phûúng têy vâo thúâi k mâ ngûúâi Hưìi nùỉm giûä
phêìn lúán àêët phđa àưng Àõa Trung Hẫi.
Nùm 1476, khi Colưmbư àang phc v trïn mưåt tâu lúán trong
mưåt toấn lđnh hưå tưëng mưåt chuën hâng qua eo Gibraltar vâ ài lïn
phđa bùỉc chêu Êu, tâ
u ca ưng bõ mưåt hẩm àưåi ca Phấp têën cưng
vâ àấnh chòm. May thay sûå kiïån nây xẫy ra gêìn Lagos, chó cấch xa
búâ biïín Bưì Àâo Nha mưåt đt dùåm, lâ núi hoâng tûã Henry àùåt cùn cûá

ca mònh. Colưmbư lc àố lâ mưåt thanh niïn hai mûúi lùm tíi àậ
dng nhûäng mấi chêo dâi kïët thânh phao vâ àậ vâo àûúåc búâ thoất
nẩn.
Hốa ra àêy lẩi lâ núi dûâng chên may mùỉn vâ tuåt vúâi do trúâi
àõnh cho châng trai ài biïín àêìy tham vổng nây. Nhûäng ngûúâi úã
Lagos hïët sûác thên thiïån àậ cho Colưmbư thay qìn ấo vâ ùn
ëng, rưìi àûa anh túái Lisbon gùåp em trai mònh lâ Bartolomeo.
Khi Colưmbư cng em trai mònh múã mưåt cûãa tiïåm úã Lisbon,
nhûä
ng con tâu ca Bưì Àâo Nha vêỵn àang lêìn mô dổc xëng búâ biïín