Tiểu luận Một số biện pháp giáo dục Đạo Hiếu của Phật giáo trong đời sống thực tiễn hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
VIỆN TƠN GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG

BÀI THU HOẠCH
MƠN: TƠN GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG

“MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC “ĐẠO
HIẾU” CỦA ĐẠO PHẬT TRONG ĐỜI
SỐNG THỰC TIỄN HIỆN NAY”
Họ và tên học viên: Phan Trọng Đơng
Mã số học viên: AF211240
Lớp: A22
Khóa: K72

NGHỆ AN - 2021


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
VIỆN TƠN GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG

BÀI THU HOẠCH
MƠN: TƠN GIÁO VÀ TÍN NGƯỠNG

“MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC “ĐẠO
HIẾU” CỦA ĐẠO PHẬT TRONG ĐỜI
SỐNG THỰC TIỄN HIỆN NAY”

Họ và tên học viên: Phan Trọng Đơng
Mã số học viên: AF211240
Lớp: A22
Khóa: K72

NGHỆ AN - 2021


1
Phần một. Mở đầu
Đạo Hiếu vốn là truyền thống quý báu tốt đẹp của dân tộc ta, tinh thần
ấy được giữ gìn, bảo tồn, phát huy qua bao thế hệ. Đạo Hiếu được bắt nguồn từ
tấm lòng tri ân, là sự bày tỏ, đền đáp công lao dưỡng dục của mẹ cha - người
đã đem lại cho ta sự sống, nâng đỡ ta từ bước đi đầu tiên. Đạo làm con phụng
dưỡng cha mẹ là để báo đền ân đức nhưng khơng có nghĩa là chỉ phụng dưỡng
cha mẹ về vật chất mà cịn về tinh thần, khơng để cha mẹ lo lắng, phiền muộn.
Cũng như thế, Phật giáo với triết lý nhân sinh cao cả mang trong mình giá trị
nhân văn sâu sắc khi luôn hướng về cội nguồn. Phật giáo gần gũi với Hiếu đạo
trong truyền thống dân gian vì gia đình được xây dựng trên nền tảng của ln
lý thành kính, tấm lịng biết ơn của con cháu đối với cha mẹ, ông bà tổ tiên.
Người Việt Nam vốn coi trọng các giá trị đạo đức truyền thống, coi các
chuẩn mực đạo đức là thước đo nhân cách con người. Cách ứng xử trong gia đình
cũng như ngồi xã hội đều trong vịng ln thường đạo lí, trong đó mối quan hệ
gia đình được đề cao vì đó là nguồn gốc, nền tảng cho các mối quan hệ khác.
Trong quan hệ gia đình chữ Hiếu đóng vai trị vơ cùng quan trọng, Hiếu khơng
đơn thuần chỉ là hành vi ứng xử đạo đức của con cái đối với cha mẹ mà hơn thế
nữa, suy rộng ra chữ Hiếu còn bao gồm các mối quan hệ giữa các thế hệ trong gia
đình dịng tộc, là sự ghi nhận, tưởng nhớ của con của thế hệ sau đối với thế hệ
trước. Đạo Hiếu không chỉ là Hiếu với cha mẹ mình như người xưa vẫn nói, trong

thời đại ngày nay, Hiếu cịn là Hiếu với nhân dân, với tồn dân tộc. Đây là điều
mà các nhà tư tưởng đạo đức hướng đến, chính cái nhìn từ bi của Phật giáo đã
tiếp thêm sức sống cho dân tộc và khơi nguồn thêm cho dòng thác nhân đạo
của dân tộc Việt Nam chảy mạnh vào nghĩa sống vơ cùng, đó là lòng hiếu thảo.

Chúng ta đang thực hiện nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà
nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh những mặt tích cực, kinh tế
thị trường cũng gây ra những tác động tiêu cực đến đời sống đạo đức, tinh thần
của thế hệ trẻ - chủ nhân tương lai đất nước. Thực trạng đó đã gióng lên hồi
chng cảnh báo cho tồn xã hội, đòi hỏi cộng đồng phải dành sự quan tâm,


2
nghiên cứu nhiều hơn đến đạo đức - vấn đề cần được quan tâm trong bối cảnh
hội nhập quốc tế hiện nay.
Tình hình đạo đức ở Việt Nam hiện nay đặt ra vần đề muốn giữ gìn, phát
huy các giá trị đạo đức của dân tộc cần nghiên cứu tư tưởng đạo Hiếu trong
Phật giáo, bởi đạo Hiếu trong Phật giáo có tầm ảnh hưởng rộng lớn tới nếp
sống, phong tục, tập quán người Việt, là tư tưởng mang giá trị nhân văn sâu
sắc. Với những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Một số biện pháp giáo dục Đạo
Hiếu của Phật giáo trong đời sống thực tiễn hiện nay” làm bài thu hoạch mơn
Tơn giáo và Tín ngưỡng của Lớp cao cấp lý luận chính trị.
Thơng qua đề tài, tác giả muốn góp phần làm rõ vai trị, ý nghĩa tơn giáo
nói chung và Phật giáo nói riêng, trên cơ sở đó vận dụng linh hoạt vào cơng tác
giáo dục đạo hiếu trong đời sống xã hội hiện nay.
Bài viết chắc chắn cịn nhiều thiếu sót, em rất mong nhận được sự góp ý
của q thầy cơ. Em xin chân thành cảm ơn!


3
Phần hai. NỘI DUNG
1. MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ “ĐẠO HIẾU” TRONG PHẬT
GIÁO VIỆT NAM
1.1. Tư tưởng về “Đạo Hiếu” trong Phật giáo
Trong kinh tạng Nguyên Thủy đức Phật thường dạy rằng một trong những

cách hành xử căn bản của con người đó là việc biết ơn và đền ơn. Kinh Tăng
Chi I có nói rằng biết ơn là phẩm chất của một người cao thượng, người biết ơn
là một trong ba hạng người hy hữu trên thế gian này. Phật giáo thường nói đến
bốn ân căn bản mà một người Phật tử thường phải ghi nhớ và đền đáp là: ân
cha mẹ, ân Tam bảo, ân quốc gia và ân chúng sinh. Bốn ân này được xem trọng
vì theo giáo lý Nghiệp và Duyên Khởi của Phật giáo trong vô lượng kiếp trước
cho đến đời hiện tại mỗi người đều đã tạo ra vô số nhân duyên khác nhau, đã
thọ ân của vô số chúng sinh và đến đời này lại thọ ân của cha mẹ đã sinh thành
nuôi nấng, ân Tam bảo đã soi sáng và dẫn bước trên đường tu học và ân quốc
gia đã bảo bọc, chăm lo cho cuộc sống mình được bình an, hạnh phúc. Trong
bốn ân nói trên, ân cha mẹ là ân căn bản và phổ biến nhất.
Nói cách khác, theo đức Phật, người con có hiếu thảo khơng phải là người
con “cha mẹ đặt đâu thì ngồi đó” hay chỉ biết “vâng dạ nuông chiều” Trái lại,
người con hiếu phải đầy đủ bản lĩnh, sẵn sàng và khéo léo hướng dẫn cha mẹ
trở về con đường chân chính, lợi ích, để cha mẹ thật sự an lạc: “Nếu cha mẹ
ương ngạnh, si mê tà kiến, không tin Tam Bảo, hung hiểm bạo ngược, tàn ác
bất nhân, gây nhiều nghiệp dữ, người con có hiếu phải biết khuyên can cha mẹ,
khiến sinh tín tâm, quay về chính đạo, gần gũi bạn lành, mở lòng bồ-đề, tu thiền
niệm Phật, làm cho cha mẹ thường được an ổn” [1]. Như vậy, Hiếu theo thế
gian chỉ trong một đời, đó là sự báo ân trong hiện tại đối với ơng bà, cha mẹ
cịn Hiếu theo Phật giáo theo thời gian khơng thể tính hết, nhờ vậy cha mẹ được
phước thọ vơ cùng, đó là đại hiếu.
Hiếu thảo không chỉ là mến yêu, cung kính, vâng lời, phụng dưỡng khi
cha mẹ cịn sống và thờ phụng, tưởng nhớ khi cha mẹ đã qua đời, mà còn là


4
việc hướng cha mẹ đến với điều thiện lành, xa lánh điều xấu ác và bản thân
người con cũng phải sống tốt để cha mẹ vui lòng. Đức Phật dạy muốn đáp đền
công ơn cha mẹ một cách đầy đủ, trọn vẹn. Đối với đạo Phật, những việc làm

xuất phát từ lịng hiếu thảo mang lại lợi ích thiết thực cho cha mẹ trong hiện tại
và tương lai mới chính là hiếu.
Khi nghiên cứu Phật giáo, chúng ta phải thừa nhận rằng đức Phật đặc biệt
nhấn mạnh đến hiếu hạnh và làm thế nào để báo đáp hiếu hạnh có hiệu quả cao
và công đức lớn.
Theo truyền thống Phật giáo Bắc tơng, hằng năm cứ vào ngày rằm tháng
Bảy, tồn thể tăng ni Phật tử noi theo gương hiếu của đức Mục-kiền liên long
trọng tổ chức đại lễ Vu-Lan-bồn, để tưởng nhớ và báo đáp công ơn sinh thành
và dưỡng dục của cha mẹ. Chính vì thế ngày lễ Vu Lan đã được xem là ngày
cha mẹ trong Phật giáo. Đạo Hiếu trong Phật giáo mang ý nghĩa bao quát, đề
cập đến “Tứ Ân”: Ân cha me: Là ơn sinh thành, dưỡng dục. Ân thầy cô: Là ơn
người đã dạy dỗ, mang lại kiến thức cho ta. Ân quốc gia xã hội: Là ơn đảm bảo
cho chúng ta có cuộc sống ấm no, hịa bình, ổn định. Ân chúng sinh đồng bào:
Là ơn những người sản xuất ra của cải vật chất giúp chúng ta tồn tại. Tóm lại,
mùa Vu Lan báo hiếu đã đến, hình ảnh thân thương của cha mẹ, ông bà như
sống dậy mãnh liệt trong tâm trí những người con hiếu thảo. Người có phước
dun cịn được cha mẹ bên cạnh, hãy giữ gìn, chăm sóc tâm hiếu, hạnh hiếu
cho đúng pháp Phật dạy để tạo dựng một gia đình hạnh phúc, đầm ấm. Những
người khơng cịn được chở che trong tình thương vơ giá của cha mẹ, hãy nỗ lực
tu tâm, tạo thật nhiều công đức, phước thiện để hồi hướng đến cha mẹ. Đạo
Phật với sự từ bi, nhân ái, triết lý nhân sinh cao cả, nhân văn sâu sắc luôn hướng
về cội nguồn, tư tưởng “đạo Hiếu” của Phật giáo rất gần gũi với Hiếu đạo trong
truyền thống dân gian, là sự thể hiện tấm lòng biết ơn của con cháu đối với cha
mẹ, ông bà tổ tiên, hướng về cội nguồn.


5
1.2. Tư tưởng “Đạo Hiếu” trong Phật giáo Việt Nam
Mang tinh thần chung của đạo Hiếu của Phật giáo, nội dung tư tưởng “đạo
Hiếu” trong Phật giáo Việt Nam thể hiện trên hai phương diện hiếu dưỡng vật

chất và hiếu dưỡng tinh thần.
Thứ nhất, hiếu dưỡng cha mẹ về vật chất: Trước nhất, những người con
nên báo đáp công ơn sinh thành của cha mẹ bằng của cải vật chất, tiền bạc, sự
chăm sóc và lịng thương kính. Ni dưỡng cha mẹ bằng tất cả khả năng của
mình, người con phải tận tụy chăm sóc, tơn kính cha mẹ, phục vụ cha mẹ bằng
mồ hơi và tài sản có được từ nếp sống lành mạnh, chân chính, làm cho cha mẹ
sống an vui, thoải mái với những tình cảm tốt đẹp nhất. Người con sẽ nhận thức
được rằng khơng có thứ hạnh phúc nào to lớn và quý báu cho bằng thứ hạnh
phúc khi cha mẹ còn sống với chúng ta.
Phương thức đền đáp công ơn cha mẹ về phương diện vật chất rất được
xem trọng trong Phật giáo nước ta. Chính từ phương thức này, chúng ta mới có
thể đánh giá một cách thực tế thế nào là một người con hiếu thảo đúng nghĩa.
Mọi tài sản vật chất mà người con đền đáp cho cha mẹ phải là những thứ tài
sản hợp pháp, chân chính, phát sinh từ đời sống lành mạnh. Người con nuôi
dưỡng cha mẹ bằng các nghề bất chính, vi phạm pháp luật, tổn thương hạnh
phúc của người khác hẳn không phải là cách báo hiếu có ý nghĩa và nhất là có
thể vơ tình gián tiếp đưa cha mẹ vào vòng ảnh hưởng của nghiệp bất thiện và
tội lỗi. Người con có hiếu phải biết ơn và đền ơn cha mẹ được coi là một bậc
chân nhân, là người sống gương mẫu ở đời: “ Đối với bậc chân nhân, thiện
nhân, hai đặc tính này sẽ được biết đến, đó là biết ơn và đền ơn đúng pháp” [2].
Đạo Hiếu trong Phật giáo nước ta ngoài việc hướng dẫn con cái hiếu
dưỡng cha mẹ về đời sống vật chất, cần phải biết cách hiếu dưỡng cha mẹ về
tinh thần. Bởi lẽ mục đích của cuộc sống nhân sinh khơng chỉ có được “chén
cơm manh áo” mà còn cần đến đạo đức và đời sống tinh thần.
Thứ hai, hiếu dưỡng về mặt tinh thần: Về phương diện này, người con
hiếu thảo phải tự gạt bỏ tâm lý như tham lam, sân hận, si mê, gạt người cướp


6
của, nỗ lực làm các việc thiện đem lại lợi ích cho mình và mọi người. Nói chung

hiếu thảo trước nhất là biết cách hoàn thiện nhân cách đạo đức cho chính mình,
để cha mẹ an tâm và hãnh diện: “Làm con hiếu thảo theo lời kinh dạy là cố
gắng tu trì, diệt trừ tội chướng, thanh tịnh hành vi, cha mẹ hiện tiền sống lâu
trăm tuổi, tổ tiên quá khứ rũ sạch oan khiên” [1].
Hiếu thảo được xem là vấn đề trọng đại nhất của đạo làm người, một người
bất hiếu thì chắc chắn khơng hồn thành bất cứ đạo lý nào một cách trọn vẹn
mà nhân quả đời sau còn thấy rõ. Đức Phật dạy mọi việc đều xuất phát từ luật
nhân quả ba đời, nhân thiện sẽ gặt hái quả lành. Con cái giữ trọn đạo Hiếu với
cha mẹ xứng đáng được ca ngợi. Trái lại, việc con cái thiếu trách nhiệm, hắt
hủi cha mẹ khi về già hoặc lúc bị đau ốm, bệnh tật là bất hiếu. Hành vi con cái
ngược đãi, ruồng rẫy cha mẹ già khơng cịn là chuyện của một cá nhân, hồn
cảnh của một gia đình đơn lẻ mà là một hiện tượng xã hội. Hiện tượng này nếu
không được điều chỉnh sẽ để lại những hệ lụy xã hội như hình thành những
nhận thức lầm lạc, những ứng xử thiếu văn hóa, hành vi vơ nhân đạo và hậu
quả lớn hơn là cả một thế hệ tương lai của đất nước cũng sẽ bị ảnh hưởng. Phật
giáo cũng nêu lên rằng con người có kiếp sau, theo luật nhân quả khi sống hiếu
thảo, khi chết được lên cõi “Niết Bàn”, còn gây nghiệp ác thì ác giả ác báo,
sống bội bạc, bất hiếu với cha mẹ thì sau này sẽ bị đày xuống “âm ty địa phủ”
trở thành ngã quỷ, súc sinh, khơng được hóa kiếp làm người.
Ngồi ra, một mặt chúng ta hiếu dưỡng cha mẹ, mặt khác chúng ta cần giữ
gìn đời sống đạo đức bằng cách làm các việc thiện cho xã hội. Đây mới là cách
báo hiếu có giá trị đạo đức cao: “Tất cả đại chúng nên phát tâm thành, cúng
dường tam bảo, hiếu thuận mẹ cha, thọ trì Phật giới, tu mọi hạnh lành, cúng
dường cha mẹ như cúng dường Phật, mong báo thâm ân.” [1].
Khơng những vậy, người con hiếu thảo cịn phải biết tu tâm tích đức để
đền đáp ân nghĩa của cha mẹ: “Nên phát hiếu tâm làm mọi việc lành, dựng nên
đạo tràng, cúng dường tam bảo, tụng kinh lễ sám, sám hối phát nguyện, tu các
công đức, hồi hướng cha mẹ, hiện tại và quá khứ.” [1].

7
Người con hiếu thảo ngoài việc hoàn thiện nhân cách đạo đức, tìm con
đường giác ngộ, giải thốt cho chính mình, cịn phải biết khéo léo hướng cha
mẹ bỏ tà về chính, khuyên cha mẹ làm các việc lành để giúp loại trừ các nghiệp
ác sống an vui, tự tại. Người con có hiếu khơng phải là người con “cha mẹ đặt
đâu thì ngồi đó” hay chỉ biết “vâng dạ nuông chiều.” Trái lại, người con hiếu
phải đầy đủ bản lĩnh, sẵn sàng và khéo léo hướng dẫn cha mẹ trở về con đường
chân chính: “Nếu cha mẹ ương ngạnh, si mê tà kiến, không tin Tam Bảo, hung
hiểm bạo ngược, tàn ác bất nhân, gây nhiều nghiệp dữ, người con có hiếu phải
biết khuyên can cha mẹ, khiến sinh tín tâm, quay về chính đạo, gần gũi bạn
lành, mở lòng bồ đề, tu thiền niệm Phật, làm cho cha mẹ thường được an ổn”
[1].
Chăm sóc, thương yêu cha mẹ là điều quý, cần thiết nhưng khuyên cha mẹ
kết duyên với Phật pháp, kính tin Tam bảo, mới thực sự quan trọng và là cách
báo hiếu dài lâu cho cha mẹ ta: “Có con đường đưa đến từ bỏ, vượt qua sợ hãi
của sinh già bệnh chết, không làm chia rẽ mẹ con, đó là con đường thánh gồm
tám nhánh, chính kiến, chính tư duy, chính ngữ, chính nghiệp, chính mạng,
chính tinh tiến, chính niệm, chính định” [2]. Nhờ tụng kinh, niệm Phật mà buồn
phiền của ông bà, cha mẹ tạm lắng yên, tâm hồn nhẹ nhàng an vui. Khi đã
hướng tâm về Tam bảo, vui với cảnh chùa, giúp họ nhận ra những việc làm cần
thiết cho quãng đời cịn lại: “Hiện tiền đại chúng thiện nam, tín nữ phải phát
hiếu tâm cúng dường cha mẹ, khuyên tu thập thiện, cùng chứng đạo quả, cùng
thành Bồ Đề, đời này an vui, đời sau hạnh phúc” [1].
Nói tóm lại, đạo hiếu trong Phật giáo ở Việt Nam thể hiện trọn vẹn cả hai
phương diện hiếu dưỡng vật chất và hiếu dưỡng tinh thần. Để hiếu dưỡng cha
mẹ về vật chất, người con phải tận tụy ni nấng, chăm sóc, tơn kính cha mẹ
đúng pháp, phục vụ cha mẹ bằng mồ hơi và tài sản có được từ nếp sống lành
mạnh, chân chính, làm cho cha mẹ sống an vui, thoải mái với những tình cảm
tốt đẹp nhất. Để hiếu dưỡng cha mẹ về phương diện tinh thần, người con trước
hết phải tự trau dồi tốt bản thân mình, làm tất cả những gì tốt đẹp nhất, xa lánh

8
những điều xấu xa, tội lỗi, đem tiếng thơm về cho gia đình, để cho cha mẹ có
thể tự hào và hãnh diện với mọi người, hướng cha mẹ vào làm việc thiện cho
xã hội.
2. NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA “ĐẠO HIẾU” PHẬT GIÁO VỚI
ĐẠO ĐỨC TRONG XÃ HỘI HIỆN NAY
2.1. Những ảnh hưởng tích cực từ “Đạo Hiếu” Phật giáo đến đạo
đức trong xã hội hiện nay
Phật giáo sau khi du nhập vào Việt Nam đã tiếp ứng với văn hóa, đạo
đức người Việt tạo nên một sự kết hợp đa dạng mà sâu sắc. Đặc biệt, đạo Hiếu
trong Phật giáo hướng con người đến việc chăm sóc, ni dưỡng, kính trọng
cha mẹ rất phù hợp với đạo lý hiếu nghĩa của nhân dân Việt Nam.
Đạo Hiếu là đạo căn bản làm người, là bản chất của đạo đức mà tất cả
mọi người đều có khả năng thể hiện vai trị lịng hiếu thảo của bản thân mình.
Có thể nói, đây là điểm khởi đầu để phát huy và nuôi dưỡng nền luân lý đạo
đức của con người trong gia đình và trong mọi quan hệ xã hội, nó được xem
như là một trong những nguyên tắc đạo đức cơ bản nhất trong quan hệ luân lý
giữa người và người, giữa những thành viên trong gia đình và trong xã hội. Đối
tượng của Hiếu đạo theo Phật giáo là mối quan hệ con cái và cha mẹ trong
nhiều đời. Vì thế chúng ta không phải chỉ hiếu thuận cha mẹ của mình trong
hiện tại mà cịn phải thể hiện lịng hiếu thảo và báo đáp đến cha mẹ ở quá khứ.
Thực hiện lịng hiếu thảo từ cha mẹ của mình rồi đến cha mẹ của mọi người,
bởi cuộc sống là tổng hợp của các mối liên hệ giữa cá nhân với cá nhân, giữa
cá nhân với môi trường xung quanh ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến cuộc
sống của cá nhân ấy.
Phận làm con nên biết rằng trên đường đời, người thầy đầu tiên của con
chính là cha mẹ. Cha mẹ dìu dắt con những bước chập chững đầu tiên. Cha mẹ
dạy con những bài học đầu tiên. Cha mẹ chuẩn bị hành trang cho những đứa

con khi bước vào đời. Vì vậy, nghe lời, vâng lời cha mẹ trước tiên là biết vâng
theo, tập theo cái đúng. Sau đó là tự mình nhận thấy đúng mà tự giác tiếp thu.


9
Bấy giờ mới rõ những điều cha mẹ khuyên răn, dạy dỗ là điều hay, lẽ phải. Biết
nghe, biết vâng lời cha mẹ là tỏ ra biết kính, biết thương, hiếu thảo với cha mẹ.
Trước đây, chúng ta quan niệm rằng con cái phải tuyệt đối phục tùng cha
mẹ, vì con cái hiếu lễ là phục tùng răm rắp lời dạy của cha mẹ. Con kính hiếu
với cha mẹ chỉ một lịng thờ mẹ kính cha, nhất thiết khơng được trái lời. Ngày
nay, quan niệm truyền thống ấy có phần thay đổi. Con cái vâng lời cha mẹ,
đồng thời cũng có quyền bàn bạc, góp ý với cha mẹ để cơng việc đạt kết quả
tốt hơn. Tuy nhiên, khi góp ý, con cái phải giữ thái độ lễ phép và đúng mực.
Cha mẹ gánh vác trách nhiệm chính trong gia đình nên có quyền quyết định
mọi việc, song cha mẹ cũng nên biết lắng nghe tâm tư, tình cảm của các con,
hiểu rõ tính nết của con, để từ đó đưa ra những biện pháp giáo dục thích hợp,
có hiệu quả hơn. Có như vậy, quan hệ giữa cha mẹ và con cái mới thật sự gắn
bó và gia đình sẽ sống trong khơng khí đầm ấm thuận hịa, tơn trọng lẫn nhau.
Đó là các yếu tố để tạo nên hạnh phúc gia đình. Do đó, chữ hiếu ngày nay dù
có mang nét mới của thời đại nhưng vẫn là đức lớn trong đạo làm người của
dân tộc ta.
Mỗi một thời đại phải đối mặt với nhiều vấn đề như vấn đề xã hội, vấn
đề giá trị của cuộc sống và có lúc dịng xốy của cuộc đời khiến con người bị
lúng túng, không biết ứng xử như thế nào cho đúng mực. Tuy nhiên, việc hồn
thiện chính bản thân mình phải có ích cho gia đình, cho xã hội và phải ln cẩn
trọng, khơng để đánh mất mình, nhất là khơng để cho cha mẹ phải lo lắng, phiền
lịng. Đó cũng là một cách thể hiện tấm lịng hiếu thảo của bạn đối với ông bà,
cha mẹ. Phật giáo dạy chúng ta chỉ cần bạn sống chân thành với ông bà, cha
mẹ, quý trọng thời gian ở bên những người thân và lắng nghe những tâm tư,
tình cảm của họ thì bạn sẽ có cách thể hiện lịng hiếu thảo của mình.

Cuộc sống bộn bề, hào nhống khiến bao người con bị cuốn theo ma lực
của tiền tài, danh vọng. Vì thế những ngày của cha, ngày của mẹ, tinh thần của
mùa Vu Lan báo hiếu như là một lời thức tỉnh những người con quay về với
cha mẹ để giữ trọn đạo làm con hiếu thuận, đây cũng là dịp để mỗi người con


10
sống chậm lại, yêu thương nhiều hơn, gửi gắm tình cảm và hành động thực sự
tới cha mẹ và những số phận xung quanh mình.
Trong các sinh hoạt lễ hội truyền thống của Phật giáo Đại thừa, thì đại lễ
Vu Lan mang nhiều ý nghĩa trọng đại, vừa thiêng liêng trong đời sống tâm linh
của cộng đồng Phật giáo, lại vừa mang giá trị đạo đức và tình cảm gần gũi thân
thương, thấm sâu trong đời sống dân gian, chan hịa trong đời sống mỗi gia
đình. Theo truyền thống, lễ Vu Lan được tổ chức hàng năm vào ngày Rằm
tháng Bảy, thể hiện tấm lòng hiếu đạo của người con Phật và từ oai đức của
chư Tăng [3]. Mùa Vu Lan báo hiếu đã được hình thành trên tinh thần hóa giải
nghiệp lực, cứu khổ ban vui, khơi nguồn hiếu đạo cho mọi người. Từ đó mùa
Vu Lan đã trở thành ngày đại lễ của những người con chí hiếu và cũng là cơ
hội để những người con Phật thể hiện tấm lịng hiếu đạo của mình.
Từ một ngày lễ trong vô số ngày lễ của Phật giáo, lễ Vu-Lan đã được
cộng đồng xã hội quan tâm và là ngày lễ báo hiếu chung cho cả dân tộc. Trước
hết có thể nói, đây là điều rất đáng tự hào của Phật giáo, vì Phật giáo vốn khơng
phơ trương thế nhưng mạch sống đạo đức và tâm linh của Phật giáo đã thấm
sâu trong tâm tư , tình cảm của mỗi một người dân Việt. Thật ra, điều này cũng
dễ hiểu, bởi vì tất cả mọi người được sinh ra ở cõi đời này, từ một người lam
lũ ở miền quê đến một người giàu sang ở chốn đơ thành, thì khơng một ai có
thể lớn khơn trưởng thành mà khơng ở trong vịng tay nâng niu chăm sóc dưỡng
ni của ông bà, cha mẹ. Đối với bản thân mỗi chúng ta, khi nghĩ về hai đấng
sinh thành, thường thì chúng ta chỉ nghĩ đến cha mẹ hiện đời, thậm chí chữ hiếu
có khi cịn lo khơng trọn, huống gì là nghĩ đến cha mẹ nhiều đời nhiều kiếp. Có

thể nói rằng đây là một điều đáng tiếc rất lớn đối với những người con Phật.
Tuy nhiên, nhờ vào kinh Vu-Lan-Bồn, chúng ta được biết đến tấm gương hiếu
đạo của Tôn giả Mục Kiền Liên, nhất là khi được nghe đức Phật chỉ bày phương
cách báo hiếu cho cha mẹ hiện đời cũng như cha mẹ đã quá vãng, chúng ta mới
thật sự thấy mình là những đứa con bất hiếu, mới thật sự xót xa vì đã chưa thể
hiện được điều gì thật ý nghĩa để đền đáp ân sinh thành dưỡng dục.


11
Ngày lễ Vu Lan là dịp “nhắc nhở” các thế hệ con cháu chúng ta nhớ tới
công ơn dưỡng dục sinh thành của cha mẹ, ông bà, tổ tiên cũng như những đóng
góp to lớn của các anh hùng dân tộc, những người có cơng với đất nước. Ðồng
thời giúp chúng ta tiếp cận được những ý nghĩa giáo dục đầy nhân bản của văn
hố Phật giáo đó là “Từ, bi, hỷ, xả”, “vô ngã, vị tha”, “uống nước nhớ nguồn”,
“ăn quả nhớ người trồng cây”.
Những hiện tượng tiêu cực về đạo Hiếu đang xảy ra trong xã hội hiện
nay đã đặt ra rất nhiều vấn đề bức xúc mà chúng ta phải giải quyết. Bên cạnh
việc phát huy, nêu gương những tấm lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ,
thì chúng ta cũng cần phải lên án và phê phán các hiện tượng con cái ngược đãi
cha mẹ. Muốn thực hiện được điều đó, chúng ta phải nâng cao hơn nữa vai trò
của giáo dục chữ Hiếu trong giai đoạn hiện nay.
2.2.

Những ảnh hưởng tiêu cực từ “Đạo Hiếu” Phật giáo đến đạo

đức trong xã hội hiện nay
Chữ Hiếu ở mỗi thời khác nhau, do sự khác biệt về ý thức và hồn cảnh
xã hội ln đặt sự nhận thức khác nhau về bổn phận, trách nhiệm của người
con phải hành xử như thế nào cho trọn tình hiếu nghĩa với cha mẹ. Chính vì
vậy, trong buổi giao thời chữ Hiếu rất quan trọng, ngày nay công nghệ khoa

học bùng nổ mạnh mẽ, chúng ta tiếp nhận nhiều nguồn thơng tin khác nhau:
Internet, truyền hình, báo, di động…Trong đó, thơng tin tốt xấu đan xen lẫn
nhau, mỗi quan hệ trong gia đình từ đó ngày một giảm dần, con cái ít nhận
thơng tin từ cha mẹ, tình cảm xa cách. Cuộc sống hối hả, tình người hời hợt, kẻ
sống đua địi, háo danh, qn đi tình cảm thiêng liêng nhất là gia đình, qn
rằng mình chỉ có duy nhất một người cha và một người mẹ trên đời. Chuyện
bao đời nước mắt chảy xuôi chứ chẳng bao giờ chảy ngược, những tấm gương
cha mẹ sớm hôm khổ nhọc tần tảo nuôi con ăn học thành tài rất nhiều nhưng
khi con thành tài chăm lại cha mẹ không phải nhiều, thậm chí có chuyện con
làm phật lịng cha mẹ vì tranh chấp tài sản quyền thừa kế.


12
Trong xã hội chúng ta hiện nay do những ảnh hưởng tiêu cực của nền
kinh tế thị trường ít nhiều đã xuất hiện lối sống thực dụng, chạy theo lợi ích vật
chất tầm thường mà quên đi những giá trị truyền thống của bản sắc văn hoá dân
tộc, quên đi những nghĩa vụ thiêng liêng của con cái đối với cha mẹ.
Những giá trị nhân văn trong quan niệm đạo Hiếu đã thấm sâu vào văn
hóa Việt. Tuy nhiên, trải qua nhiều thời đại, quan niệm về những giá trị đó có
thể bị thay đổi. Do đó, khi vận dụng vào cuộc sống đã khơng mang đầy đủ ý
nghĩa đích thực của nó, biến đạo hiếu trở thành một thứ hình thức, dẫn đến việc
thực hành đạo hiếu chỉ cịn là trách nhiệm, nghĩa vụ mà không xuất phát từ đáy
lịng, từ trong tâm. Hoặc nếu khơng gượng ép thì cũng là thỉnh thoảng, khơng
thường xun mà nhiều khi cịn mang tính thời điểm, cơ hội, sử dụng cha mẹ
như những “cơng cụ” để mang lại lợi ích cho bản thân. Thật xót xa khi xã hội
cịn có những đứa con bất hiếu, những “nghịch tử” đang hàng ngày, hàng giờ
ruồng rẫy cha mẹ, coi cha mẹ như gánh nặng bên mình. Khi cha mẹ cịn trên
đời thì khơng lo phụng dưỡng, chăm sóc nhưng khi cha mẹ chết đi thì lại tổ
chức ma chay linh đình những để người ngồi trơng vào mà nghĩ đó là những
đứa con hiếu đễ. Hay như bản thân mỗi con người không tự tu dưỡng, rèn luyện

nhân cách, đạo đức để có thể có một cuộc sống lành mạnh, có ích, dời xa những
cám dỗ của dục vọng trong cuộc sống hiện đại.
Triết học Phật giáo với quan điểm tư duy thần bí, không hướng con người
vào hiện thực mà hướng vào quả báo, nghiệp, vào thần linh mong phù hộ, độ
trì. Một tư duy như vậy thì khơng cần khám phá, tìm tòi, sáng tạo, hành động.
Trong quan điểm hiếu xuất thế gian của Phật giáo cho rằng chỉ bằng cách dẫn
dắt cha mẹ vào đạo, hướng dẫn cha mẹ quy y Tam bảo, giữ Ngũ giới, nghe Phật
pháp…mới được gọi là tận Hiếu, được thể hiện trong kinh Phật thuyết Hiếu Tử
giảng: “Con cái phụng dưỡng cha mẹ, dùng cam lộ trăm vị làm dễ chịu miệng
cha mẹ, dùng âm thanh nhạc trời làm dễ chịu tai cha mẹ cũng chưa gọi là Hiếu.
Phải làm cho song thân từ bỏ ác làm lành, kính tín Tam bảo, giữ năm giới, nhân
từ không giết hại sinh mệnh, trong sạch không trộm cắp, giữ chữ tín khơng dối


13
lừa, Hiếu thuận không say, mới gọi là Hiếu” [3]. Như vậy, với cách báo hiếu
đó mang tính chất ảo tưởng nhiều hơn vì khơng phải người con nào cũng làm
được điều này.
Chúng ta cần tìm hiểu nguồn gốc rõ ràng về vai trò ngày lễ Vu lan trong
Phật giáo, về phương pháp báo Hiếu cha mẹ khi hiện thời cũng như khi qua
đời. Tránh sự nhầm lẫn hay đánh đồng giữa văn hóa phong tục Nho giáo và
Phật giáo. Do không hiểu rõ hết giá trị của quan niệm “Hiếu” trong Phật giáo
và kinh Vu Lan thì vơ tình chúng ta đã đồng hóa Phật giáo với Khổng giáo,
thậm chí dung tục hóa Phật giáo. Những ca khúc, vần thơ, băng đĩa thuyết pháp
cảm động về người mẹ, cùng những trai đàn cúng tế, đọc tên cầu siêu trong Lễ
Vu lan hiện nay.
Thực ra những cách hiểu về quan niệm Hiếu hiện nay vốn khơng sai lầm,
thậm chí là cần thiết, nhưng dường như nó chỉ có tác dụng giáo dục tới một bộ
phận nhân dân. Vì đối tượng đến chùa hầu hết là người già chứ không phải trẻ
em mà người già thì chỉ nghĩ đến cha mẹ đã khuất của mình nên việc cầu siêu

được chú trọng mà việc phụng dưỡng cha mẹ hiện tại lại không được đề cao.
Dần dà mọi người chỉ nhận thấy một điệp khúc được lặp đi lặp lại trong các lễ
Vu Lan về công đức sinh thành mà nhận thức thực tại không sâu. Hậu quả là
giá trị tuyệt luân của Phật giáo bị bỏ mặc trong những tủ kính thâm nghiêm. Do
vậy, không thể không dựa vào các bộ chú sớ này để hiểu kinh điển. Cứ tùy tiện
suy diễn theo cảm tính và trào lưu xã hội thì dễ bị thiên lệch. Bản kinh mà ta
thường gọi là Vu Lan vốn có nghĩa lý rất rộng, trải qua nhiều đời, có rất nhiều
vị Tổ biên soạn, giải thích kỹ lưỡng nếu không nghiên cứu kỹ, chúng ta không
hiểu được nghĩa lý thiết thực của kinh sách.
Nhiều người con vì mê tín dị đoan nên vào ngày giỗ của ơng bà, cha mẹ
thường đi xem bói, mời thầy mo, thầy cúng về cầu siêu cho cha mẹ những tưởng
điều đó thể hiện đạo hiếu mong cha mẹ sớm siêu thoát nhưng tực chất đó chỉ là
hủ tục lạc hậu.


14
Hiện nay bên cạnh những yếu tố tiến bộ của xã hội văn minh, hiện đại
đem lại, vẫn cịn đó sự tác động của khơng ít những giá trị tiêu cực, do mặt trái
của cơ chế thị trường và quá trình hội nhập đưa đến, làm cho khơng ít người vì
xoay trịn trong vịng mưu sinh, danh vọng, chạy theo lợi ích của đồng tiền mà
bỏ qn cha mẹ, khơng biết đến giá trị của lịng tri ân thì tinh thần tôn trọng, đề
cao giá trị đạo Hiếu của Phật giáo lại càng trở nên ý nghĩa.
Nước ta hiện nay đang tiến mạnh, tiến nhanh, tiến vững chắc trên con
đường cơng nghiệp hố, hiện đại hố. Chúng ta nhận thức rõ tính hai mặt của
sự phát triển xã hội, nếu chỉ phát triển mạnh khoa học công nghệ mà lãng quên
các giá trị đạo đức sẽ tạo ra hệ lụy xấu cho đời sống xã hội. Cội nguồn của chữ
“Hiếu” xét cho cùng đó là sự biết ơn cha mẹ. Bởi khơng có cha mẹthì cũng
khơng có chúng ta ngày nay. Thế nên, nếu như con người có hiểu biết, có văn
hóa, lịng biết ơn đối với cha mẹ mình sẽ khắc phục được điểm mà chúng ta gọi
là mặt trái của xã hội hiện đại.

Đối với nền văn minh Á Đơng nói chung và nền văn hóa thuần Việt nói
riêng, trong nếp đạo gia phong, chữ Hiếu vốn dĩ được đề cao và đặt lên trên tất
cả. Trong tâm khảm của những người con Việt vốn trọng chữ Hiếu, để làm trọn
Hiếu đạo của một người con, người cháu trong một gia đình, chúng ta phải hiểu
rõ thế nào là ý nghĩa của sự hiếu thuận. Nếu ta không hiểu hết ý nghĩa của chữ
Hiếu, thì ta khơng thể nào đáp đền trọn vẹn ân đức, công ơn sinh thành dưỡng
dục của bậc cha mẹ, của những đấng sinh thành nuôi dưỡng ta đến ngày khôn
lớn. Những hiện tượng tích cực và tiêu cực về đạo Hiếu đang xảy ra trong xã
hội hiện nay đã đặt ra rất nhiều vấn đề chúng ta cần phải giải quyết. Bên cạnh
việc phát huy, nêu gương những tấm lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ,
thì chúng ta cũng cần phải phê phán các hiện tượng con cái ngược đãi cha mẹ,
bất kính với thầy cơ, lên án, bài trừ hủ tục lạc hậu mê tín dị đoan. Muốn thực
hiện được điều đó, chúng ta phải nâng cao hơn nữa vai trò của giáo dục chữ
Hiếu trong giai đoạn hiện nay. Tấm lịng Hiếu đạo có sẵn trong tâm thức của


15
mỗi người, tuy nhiên, dù ở thời kỳ nào vẫn cần thường xuyên bồi đắp, nuôi
dưỡng giá trị nhân văn cao cả đó.
3. MỘT SỐ BIỆT PHÁP GIÁO DỤC “ĐẠO HIẾU” CỦA ĐẠO
PHẬT TRONG THỰC TIỄN HIỆN NAY
3.1. Giáo dục “đạo hiếu” từ tình yêu thương
Muốn cho con nên người, biết siêng năng, cần mẫn làm việc, có đầy đủ
tư cách đạo đức, các bậc cha mẹ phải thực sự yêu thương và phải chăm lo giáo
dưỡng con cái. Con cái là những búp măng, nếu biết uốn nắn, chở che thì về
sau mới thành tre ngay thẳng, có ích. Vì thế, thiết lập nền tảng đạo đức cơ bản
cho con cái như khuyên dạy bỏ ác làm lành, không tham lam, biết thương yêu
mọi người xung quanh….là điều cần làm. Kế đến là công tác hướng nghiệp, tạo
lập gia đình và tin tưởng đầu tư, trao truyền sự nghiệp cho con cái, để con tự
lập, đứng vững giữa cuộc đời.

Cha mẹ cần giúp con trẻ phát triển các giá trị, khuyến khích và thành
thực khen ngợi con khi chúng làm điều tốt. Khi con em chúng ta có ý niệm tốt
về chính bản thân mình thì chúng sẽ có lịng tự tin và tự trọng. Nhưng “Nếu chỉ
phê bình chỉ trích suốt ngày sẽ làm cho con em bị tự ti mặc cảm. Chúng sẽ chán
đời và biếng học cũng như dễ đua theo bè bạn xấu. Chúng sẽ nổi loạn, trở nên
hỗn xược và không vâng lời. Nên khen chúng khi chúng lễ phép với mình, với
ơng bà, với bạn bè của mình” [5]. Khơng nên q đối xử quá nghiêm khắc, cần
vui vẻ hòa nhã và bày tỏ tình yêu thương với con cái. Con cái dễ vâng lời nghe
theo chúng ta khi chúng ta ân cần dịu ngọt hơn là khi chúng ta cau có, gắt gỏng.
3.2.

Giáo dục “đạo hiếu” từ việc nêu gương

Trong gia đình, giáo dục chữ Hiếu có hiệu quả nhất là giáo dục từ chính
tấm gương của ơng bà cha mẹ, nếu cha mẹ có nhân đức, hiếu thảo thì mới giáo
dục con cái trở thành những người hiếu nghĩa được. Trong việc giáo dục con
cái, các bậc cha mẹ cần gương mẫu thực hiện bằng những hành động cụ thể,
thiết thực chứ không phải bằng các bài giảng đạo đức một cách sáo rỗng.


16
Cha mẹ tự nêu gương và luôn nhắc nhở con cái chấp hành đúng pháp
luật, thực hiện đầy đủ những quy ước của xóm làng. Mỗi bậc cha mẹ phải thực
sự là những tấm gương gương mẫu trong lao động, trong đạo đức ứng xử gia
đình, gương mẫu trong cách nói năng, trong cách ăn mặc, trong việc tơn trọng
những quy tắc của đời sống cộng đồng, trong việc đoàn kết giúp đỡ hàng xóm,
láng giềng. Cha mẹ biết thương u, giáo dưỡng con cái nên người, có cơng
danh, gia đình, sự nghiệp thì chắc chắn con cái sẽ thấu hiểu và báo ơn bằng sự
hiếu thuận. Hiếu thảo là một trong những bổn phận quan trọng của đạo làm con
được hình thành từ chính tình thương u và sự giáo dục của cha mẹ.

Để dạy con trẻ có lịng hiếu thảo thì chính các bậc cha mẹ cũng phải là
những tấm gương hiếu kính với ơng bà. Mỗi cá nhân cần phải nghiêm túc thực
hiện tốt các chuẩn mực đạo đức của mỗi người ở mỗi vị trí trong gia đình. Cha
mẹ cần làm gương cho con cái bằng cách đối xử thương u, chăm sóc và kính
trọng ơng bà. Cha mẹ là thầy dạy đầu tiên của con cái, lối sống của cha mẹ đối
với bạn hữu, với mọi người sẽ dạy con cái cách đối xử trong các trường hợp
tương tự. Cha mẹ cần dành thì giờ để dạy dỗ con cái bằng cách giảng giải điều
hay lẽ phải và dùng những bài học luân lý lịch sử về các tấm gương hiếu thảo
trong đạo Phật. Một trong những cách thức dạy con thời xưa của các cụ nhà ta
là dùng ca dao tục ngữ để ru con khi còn nhỏ và kể cho chúng nghe những câu
chuyện cổ xưa, những hạnh các thánh về các gương nhân đức và hiếu đễ để
nhắc nhở cho con khi chúng khôn lớn về bổn phận đối với ông bà cha mẹ.
3.3.

Giáo dục “đạo hiếu” từ truyền thống văn hóa

Cần có kế hoạch về xây dựng gia đình văn hóa trong thời kỳ mới gắn với
việc bảo tồn, phát huy đạo Hiếu trong truyền thống dân tộc. Muốn làm được
điều đó, tất cả các thành viên trong gia đình, cha mẹ và con cái đều cần phải nỗ
lực để chu tồn trách nhiệm và bổn phận của mình. Sau những năm đổi mới,
xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, dưới sự lãnh đạo
của Đảng, nhân dân ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử.
Nền kinh tế tăng trưởng cao, xã hội có nhiều tiến bộ, đời sống nhân dân được


17
cải thiện… Tuy nhiên, bên cạnh đó, trong những năm đổi mới, đạo đức xã hội
nói chung, đạo đức gia đình nói riêng có nhiều biểu hiện suy thối. Nhiều gia
đình đã lơ là việc gia huấn, con cháu lớn lên gây ra những điều lầm lỗi. Đã đến
lúc mọi gia đình cần để tâm, tái lập gia giáo, gia phong, phải nghĩ tới cái đạo

ăn ở có lễ nghĩa, quy củ, trật tự nề nếp trong nhà và tộc họ mình, sau đó là xã
hội, trên cơ sở nếp sống văn minh, văn hoá. Thể hiện đạo hiếu với cha mẹ không
chỉ là bổn phận, trách nhiệm của người làm con, mà còn là quyền lợi thiêng
liêng và cao cả của mỗi người. Việc giáo dục đạo Hiếu giúp con cái thấy được
bổn phận làm con, giữ đúng vị trí của mình là vấn đề hết sức quan trọng trong
giáo dục gia đình từ xưa đến nay. Khơng chú tâm tới giáo dục đạo hiếu trong
gia đình là thiếu sót, quên lãng cái nền móng thiết yếu nhất của đạo đức xã hội
và con người. Mái ấm gia đình là một điểm tựa quan trọng cho các thành viên
trong gia đình, nhất là trong bối cảnh xã hội, kinh tế nhiều biến động thì yêu
cầu thiết lập một gia đình hạnh phúc để che chở lẫn nhau lại càng cần thiết hơn.
3.4.

Giáo dục “đạo hiếu” từ nhà trường

Để giáo dục đạo Hiếu trong gia đình hiện nay cho thế hệ trẻ thì khơng
chỉ dừng lại việc giáo dục trong gia đình mà cần phải mở rộng quy mơ giáo dục
tới nhà trường, các tổ chức xã hội và nhà nước.
Giáo dục đạo Hiếu trong nhà trường nhằm hướng tới việc giáo dục những
cơng dân tương lai vừa có tài, vừa có đức đáp ứng sự nghiệp cơng nghiệp hóa,
hiện đại hóa. Để giáo dục đạo Hiếu trong nhà trường cần có nhiều biện pháp
phong phú, sinh động. Nhà trường cần lồng ghép các bài giảng có nội dung
giáo dục ln lý đạo đức như kính trọng ơng bà, cha mẹ, thương yêu giúp đỡ
người khác, thật thà, dũng cảm, yêu lao động, ham học, lễ phép với thầy cô
giáo… Cùng đó, nên có những câu chuyện về tấm gương hiếu thảo đưa vào
chương trình mơn đạo đức. Mơn âm nhạc cũng có thể lựa chọn những bài hát
có nội dung về lịng biết ơn đối với những người có cơng sinh thành, dưỡng
dục như cha mẹ, ơng bà, có công với đất nước, với cách mạng như các anh hùng
liệt sỹ để ni dưỡng tình cảm hiếu kính ở các em.

18
Cần đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy môn học đạo đức, giáo
dục công dân, bớt những vấn đề mang tính lý thuyết sao cho phù hợp với đối
tượng, dễ hiểu, dễ vận dụng. Nhà trường nên chú trọng lồng ghép nội dung các
mơn học để có thể giáo dục lịng nhân ái, tính trung thực, lịng tự trọng, lối sống
giản dị, lành mạnh, có kỷ luật, có thái độ trân trọng giá trị lao động, yêu thương
giúp đỡ mọi người. Hình thức dạy mơn này cũng phải phong phú, linh hoạt,
nên bớt phần lên lớp mà tăng phần sinh hoạt ngoại khóa, gắn với các hoạt động
của gia đình, xã hội như: Đưa các em đến thăm các bà mẹ Việt Nam anh hùng,
kể cho các em nghe về những tấm gương hiếu thảo từ xưa đến nay như truyền
thuyết về sự tích chùa Hương, thánh Mẫu Liễu Hạnh... đến thắp hương tại
những di tích lịch sử nổi tiếng, nghĩa trang liệt sĩ, đồng thời giảng dạy giúp các
em hiểu rõ hơn về truyền thống cách mạng nước ta, sự hi sinh thầm lặng của
bao chiến sĩ đã ngã xuống để bảo vệ tổ quốc. Và hơn hết, các thầy cơ giáo phải
là tấm gương về lịng hiếu thảo cho học sinh noi theo.
Nhà trường cần tổ chức những buổi hội thảo giao lưu giữa sinh viên và
thầy cô, đặc biệt là những người Thầy đã cống hiến cả cuộc đời mình cho sự
nghiệp trồng Người nhằm giúp thế hệ trẻ học sinh, sinh viên thể hiện lòng tri
ân đối với thầy cô - người đã trang bị cho chúng ta những hành trang quan trọng
để bước vào đời. Nhân cách là một trong những nhân tố thể hiện giá trị của mỗi
con người. Ý thức được vai trị của mình trong việc giáo dục học sinh hiện nay,
nhà trường luôn quan đến việc giáo dục đạo đức học sinh, kiên trì quyết tâm
thực hiện phương châm dạy chữ đi liền với dạy người. Với tinh thần trách
nhiệm, sáng tạo, nhà trường đã tổ chức nhiều hình thức học tập phong phú như
tích hợp giáo dục đạo đức qua các mơn văn hóa, tổ chức sinh hoạt ngoại khóa
cho cán bộ, giáo viên và học sinh tồn trường với nhiều chuyên đề khác nhau,
trong đó có đề tài: “Tìm hiểu chữ Hiếu trong xã hội Việt Nam”.
3.5.

Giáo dục “đạo hiếu” từ những khóa tu nhà chùa

Tại các khóa tu, các em học sinh được hòa thượng trực tiếp giảng giải
những chủ đề mang đậm ý nghĩa nhân văn, hướng đến việc phát huy những giá


19
trị đạo đức dân tộc, tích cực với những hành động nhân nghĩa, nhất là tôn vinh
đạo Hiếu cho lớp trẻ. Đối với người Việt Nam từ xa xưa, Hiếu vừa là một tình
cảm tự nhiên vừa là một giá trị thiêng liêng được thấm nhuần từ Tam giáo (Phật,
Khổng, Lão) được giao kết hài hoà trong tâm thức dân Việt qua quá trình xây
dựng và phát triển đất nước. Buổi sinh hoạt ngoại khóa tạo điều kiện cho các
em học sinh hiểu biết hơn về chữ “Hiếu”, biết quý trọng những giá trị đạo đức
giàu tính nhân văn của dân tộc, gần gũi và thương kính cha mẹ, thầy cơ, có
trách nhiệm đối với bản thân để trở thành những người con ngoan trị giỏi, góp
phần xây dựng q hương đất nước ngày càng giàu đẹp.
Hiện nay, nhiều chùa đã mở các khóa tu niệm phật hàng tháng, khóa tu
mùa hè, khóa tu mùa xuân và thu hút hơn là lớp học hè, đặc biệt dạy về đạo
Hiếu làm người. Với mong muốn tạo nên một môi trường học lành mạnh, bổ
ích trong dịp hè cũng như giúp các em có cơ hội tiếp xúc với đạo Phật và cảm
nhận sâu sắc hơn về đạo Hiếu để biết sống chân thật, biết yêu thương, rèn luyện
bản thân trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.
Lớp học khóa tu được xây dựng bằng tình thương, lịng vị tha, yêu
thương với những ý niệm cao cả như vậy nên nó khơng chỉ mang đến cho các
em cảm giác như được trở về và sống trong ngôi nhà thân thương mà ngay cả
các bậc phụ huynh cũng cảm nhận được đây chính là ngơi nhà thứ hai của mình.
Nơi đây đã xóa tan bao buồn phiền, mệt mỏi, tranh đua vì cuộc sống mưu sinh
bởi những bài thuyết giảng của sư Thầy. Hy vọng những khóa tu mùa hè, những
lớp học sinh hoạt như thế này sẽ cùng với gia đình, nhà trường, xã hội rèn luyện,
đào tạo nhân cách của giới trẻ, ươm những hạt giống từ tâm hồn cho một thế
hệ tương lai mới.

3.6.

Giáo dục “đạo hiếu” từ những hoạt động đồn thể

Khơng chỉ dừng ở gia đình và nhà trường, giáo dục đạo Hiếu cho thế hệ
trẻ hơm nay cịn cần phải mở rộng ra các tổ chức xã hội như mặt trận Tổ quốc,
đoàn thanh niên, hội người cao tuổi, hội cựu chiến binh, hội phụ nữ, và đặc biệt
là tổ chức chính quyền từ Trung ương tới địa phương. Thơng qua các chính


20
sách xã hội cụ thể, các hoạt động của mình các tổ chức chính quyền, đồn thể,
hướng dẫn, động viên, giáo dục các tầng lớp nhân dân đặc biệt là thế hệ trẻ tích
cực tham gia phong trào "Uống nước nhớ nguồn", "Thanh niên tình nguyện"
quan tâm chăm sóc những người thân gia đình thương binh, liệt sỹ, người có
cơng với dân tộc, với cách mạng, những người già yếu, neo đơn. Đảng, Nhà
nước cần tiếp tục triển khai có hiệu quả chủ trương, chính sách chăm sóc gia
đình thương binh, liệt sỹ, người có cơng với cách mạng, người cao tuổi. Đó là
những người có nhiều cống hiến trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước,
quan tâm chăm sóc người có cơng khơng những là tình cảm biết ơn mà còn là
trách nhiệm của mỗi cá nhân, tổ chức, đồn thể xã hội hơm nay. Nhằm lưu giữ
truyền thống tốt đẹp của dân tộc, Đảng và nhà Nước ta cần có chính sách quan
tâm hơn nữa để tu sửa, giữ gìn di tích văn hóa của dân tộc .
Hiện nay trong cả nước đang dấy lên phong trào “đền ơn đáp nghĩa” đối
với thương binh liệt sĩ, bà mẹ anh hùng, người có cơng với cách mạng. Đảng
và Nhà nước ta cùng toàn dân thực sự quan tâm, chăm sóc các đối tượng chính
sách. Thương binh được học nghề, hỗ trợ cấp vốn làm ăn, các gia đình liệt sĩ,
mẹ Việt Nam anh hùng được tặng nhà tình nghĩa, được cơ quan, đồn thể chăm
sóc tận tình. Đạo Hiếu cịn thể hiện ở tình u thương “lá lành đùm lá rách”,
nhiều quỹ “chữ thập đỏ” đã được hình thành bằng những tấm lịng hảo tâm

nhằm chia sẻ cho những mảnh đời bất hạnh, người già cô đơn, trẻ nhỏ mồ côi,
nhiễm chất độc màu da cam…những người dân ở vùng lũ lụt. Sự chung tay của
cộng đồng xã hội thể hiện sự đoàn kết, tương thân tương ái trong xã hội.


21
Phần ba. KẾT LUẬN
Phật giáo là một trong những tôn giáo có bề dày lịch sử lâu đời của nhân
loại, xuất phát từ Ấn Độ và lan tỏa khắp mọi nơi trên thế giới, trong đó có Việt
Nam. Trước tình hình đạo đức đang xuống cấp nghiêm trọng hiện nay, chúng
ta đang hướng tới những tư tưởng tốt đẹp nhằm nâng cao giá trị đạo đức của
mỗi cá nhân trong xã hội. Trong đó có tư tưởng Đạo hiếu.
Đạo Hiếu vốn là truyền thống quý báu, tốt đẹp của mỗi dân tộc, tinh thần
ấy được giữ gìn, bảo tồn, phát huy qua bao thế hệ trở nên bất biến. Đạo Hiếu
bắt nguồn từ tấm lòng tri ân, sự bày tỏ, đền đáp công lao dưỡng dục của người
con với cha mẹ. Đạo Phật khơng chỉ đề cập đến lịng hiếu thảo trong phạm vi
giữa con cái với cha mẹ mà cịn nói về sự tri ân và báo ân vượt qua cánh cửa
gia đình, tổ quốc, rộng đến là chúng sinh.
Trong điều kiện hiện nay, chúng ta cần tiếp tục khẳng định vai trị của
chữ Hiếu trong gia đình cũng như ngoài xã hội, gắn với việc xây dựng gia đình
văn hố. Người dân trong một nước có thể thực hành Hiếu thì mọi người được
sống trong hịa thuận, đất nước thái bình, nhân dân được an vui, hướng thiện
bỏ ác, xã hội hài hòa, hùng mạnh, phồn vinh. Đạo Hiếu ở Việt Nam còn được
mở rộng hơn khi thể hiện tấm lịng tri ân với thầy cơ giáo, trong việc tơn trọng
người già, thương u trẻ nhỏ, đồn kết tình làng nghĩa xón giúp đỡ lẫn nhau,
đạo Hiếu trong thời đại mới còn gắn liền với lòng yêu nước, công cuộc xây
dựng chủ nghĩa xã hội và hơn hết đó cịn là lịng biết ơn đối với những anh
hùng liệt sĩ, những người mẹ Việt Nam anh hùng, xây dựng tinh thần chủ nghĩa
yêu nước, phát triển hài hòa trong việc xây dựng văn minh tinh thần và vật chất
theo hướng hiện đại hóa.

Chữ Hiếu là bài học đầu tiên của đạo làm người, là nền tảng đạo đức của
xã hội do đó ln được tơn vinh và ca ngợi qua mọi thời đại. Đạo Hiếu cũng
chính là yếu tố định hình cho đời sống luân lý đạo đức, mang lại bình an, hạnh
phúc, góp phần ổn định trật tự xã hội bởi vậy cần được các thế hệ gìn giữ và
phát huy, nhất là thế hệ trẻ - chủ nhân tương lai của đất nước.


22
Với kiến thức và kinh nghiệm ít ỏi của học viên, nội dung trong bài thu
hoạch chắc chắn sẽ còn nhiều hạn chế. Kính mong các giảng viên của Viện Tơn
giáo và Tín ngưỡng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh quan tâm góp ý
để học viên tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu nhiều hơn nữa về cơng tác tơn giáo và
tín ngưỡng. Qua đó nâng cao hiểu biết và áp dụng thực tiễn công tác của bản
thân học viên nhằm đáp ứng yêu cầu hiện nay.
Xin trân trọng cảm ơn!


23
MỤC LỤC
Trang
Phần một. Mở đầu ............................................................................................. 1
Phần hai. NỘI DUNG ...................................................................................... 3
1. MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN VỀ “ĐẠO HIẾU” TRONG PHẬT GIÁO
VIỆT NAM ................................................................................................. 3
1.1.Tư tưởng về “Đạo Hiếu” trong Phật giáo ................................................... 3
1.2.Tư tưởng “Đạo Hiếu” trong Phật giáo Việt Nam ....................................... 5
2. NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA “ĐẠO HIẾU” PHẬT GIÁO VỚI ĐẠO
ĐỨC TRONG XÃ HỘI HIỆN NAY .......................................................... 8
2.1.Những ảnh hưởng tích cực từ “Đạo Hiếu” Phật giáo đến đạo đức trong xã
hội hiện nay ................................................................................................. 8

2.2.Những ảnh hưởng tiêu cực từ “Đạo Hiếu” Phật giáo đến đạo đức trong xã
hội hiện nay ............................................................................................... 11
3. MỘT SỐ BIỆT PHÁP GIÁO DỤC “ĐẠO HIẾU” CỦA ĐẠO PHẬT
TRONG THỰC TIỄN HIỆN NAY .......................................................... 15
3.1.Giáo dục “đạo hiếu” từ tình yêu thương ................................................... 15
3.2.Giáo dục “đạo hiếu” từ việc nêu gương .................................................... 15
3.3.Giáo dục “đạo hiếu” từ truyền thống văn hóa........................................... 16
3.4.Giáo dục “đạo hiếu” từ nhà trường ........................................................... 17
3.5.Giáo dục “đạo hiếu” từ những khóa tu nhà chùa ...................................... 18
3.6.Giáo dục “đạo hiếu” từ những hoạt động đoàn thể ................................... 19
Phần ba. KẾT LUẬN ...................................................................................... 21
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 24