Câu chuyện lịch sử về dòng sông tô lịch

~GOC NHlN

Q®]

%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%

%
%
%
%
%

Cau chuyen lich st ve
dong song To Lich

----------------------------------------~--

> GS LE VAN LAN

C

a ve hi~n tinh, hi~n tr Nng, hi~n tNi, Ian tuc:mg lai c6
m(>t co so tien de d6 la qua khu. Toi la nguoi de tam,
tim hieu dien dan ve qua khu ay trong so nhieu nha
nghien cuu khac. Toi muon noi doi dieu ve qua khu
ay, dac bi@t trong qua kht iy co doi net duang mach nao do
da dan toi hien tinh, hi@en trang, hien tai de roi cic the he sau
se n6i, se ban, se lam ve tuong lai.
Theo toi duqc biet, van de cua song To Ljch bay gi khong
chi co su o nhiem ma con la chuyen dong chay, nguon nuoc.
Chung ta da xem phim "Tat ca cac dong song deu chay", tuc
la djnh nghia cha tat ca cac dong song deu co thu(>c tfnh chay
nhien. Hien tai bay gio mat song To Lich phang ling nhu
to, day cung la m(>t van de nghiem trong nhu sy o nhiem.

*q

mj Om ' Omj )RCUoL8. Qj CE ' Omj j • O
Ai cung nghi To Lich la thy danh, tic la ten song. Trang
khoa hoc dinh danh h9c c6 phan ra nhan danh, son danh,
dia danh, thuy danh ... To Ljch nay dugc biet la ten song va ai
cung nghi n6 la thy danh, nhung suy doan d6 hoan toan sai.

-

. ·.····.. .

..:,.

\iiiii

.,

XI MANG CAM'1PHA
CONG NGHE NHAT BAN

3b EWTE.INF ; g,d; df

6ee~ d4mg%
NI I I

Ten goi song To Ljch c6 nguon goc cua m(>t vj gia lang h9
To, ten Ljch, m(>t vj dung dau "Long 06 huong" tuc la lang goc
dau tien tren dat Ha N(>i. Khi Ha N(>i duqc tach ra tu' vjnh Ha
N(>i, tren slf lay l(>i day mdi trdi len mot doi dit cao, duqc ton
goi la nui "Ron rang" hay con goi la "Long 06". Tren Ron Rong

do, ngoi lang diu ti@en dugc thiet lap va nguoi ding diu cua
Ha N(>i goc d6 chfnh la ngai To Lich. Ngai To Ljch voi chuc trach
lin nhit trong lang va con co nhieu pham chat da duqc ghi
vao cac tai lieu chinh sit quan phuong la ngudi gioi quan ly dat
dai, cu dan, c6 due d(>, an o thu~n hoa trong n(>i b(> gia dlnh va
ket than vdi hang xom laing gieng. Dac biet, Ngai rat cham lo
cha ngu'oi dan du'oi slf quan ly cua minh. Chfnh vi le do, Ngai
trd nen noi tieng, khi mat di (theo quan niem cia duong thi
khoang d; ; ; nam truoc) duqc ton lam than, phong len toi
chuc Thanh hoang Thang Long, bao ve cho vung dat cua Ngai.
Voi tu' each la than Thanh hoang lang da cho dong song chay
uon quanh dat dlfng lang cua Ngai muqn ten, va thuy danh
song To Lich duqc khai sinh w bay gio.
Nhu vay, ngay tu' luc khai thien lap dia, ching ta da c6
slf tfch ve nguon goc, e6©hinh thanh ten cua dong song To
Ljch, d6 la dieu tot lanh va thang hoa lam cha linh thieng.


) ' @@
! I ◊»Z' ¢» ( @
?: ' @
I » 3»@◊»Z' k 4 a >: · I Z' 2 c&
@6 @
{ r ¥­ %
Z } »I Z' * I @
N I Z: ) ' »? ¢: I Z:

06 la ban chat dau tien cua dong song To Llch khi moi duc;,c
khai sinh.
THUY CHE SONG TO L!CH

Sau khi duc;,c hlnh thanh, nguoi phucmg Bae den do h9,
da nhan danh ke xam lugc, thong trl, doi dau voi nguoi ban
dia, dait ban dia, do la than To Lich.
Dong song To Lich c6 m¢t vi trf vo cung quan trong. Vao
cu6i the ky thiVIl, dau the ky th VIII, phuang Bac co ct tdi day
m9t vien quan do hQ cl,(c ky hiem ac, tham tan d6 la Truc:1ng
Ba Nghi. M¢t horn, ong nay dvng trong toa thanh cua mlnh
xay tren lang Long 08, nhln thay nuoc dong song To Lich chay
nguc. Day la m9t thu9c tfnh ve luu luc;,ng, chuyen luu, dong
chay cua con song la chay xuoi vao nhing mua binh thuong,
nhung khi mua nuoc len thl toan b◊ nuoc o trong dong 19i don
vao song, do d6 song c6 dong chay nguc;,c. Nguoi phuc:1ng Bae
rat sc;, chu "nguc;,c-nghlch" cho nen h9 quy cho con song c6
thuc tinh "nghich thuy" bdi tit yeu dan den su bao nghich,
tao phan. Vi ly do d6, Truc:1ng Ba Nghi khi thay su chay nguc;,c
mua nuc len da phai hoang so den mtc bo lai thanh Dai La
cua mlnh de sang ben kia song tlm cha dong trl so nen do h◊
duc;,c an toan hon. Mot su doa nat co tic d,,mg rat Ion trong
chien tranh tam ly, dl,(a tren cc:1 so cua dong chay
nhien lai
tro thanh m9t nguon 11,(c xa h9i, d~c bi¢t la chfnh tr!, quan sl,(
bat nguon *n*dac trung lich st dong song To Lich.
Vao the ky thi IX khi nguoi phuc:1ng Bac lai cit den lang
Long Do m(>t vien quan do h◊ khac lc;ti h9n hon, tham d(>c
hc:1n Truong Ba Nghi, d6 la Cao Bien. Qua kho tang truyen
dan gian, qua su sach ghi chep lai thi day la m¢t ten quan clfc
ky doc ac.

*q

Cao Bien da co lic phai doi dau vii than To Lich va cuoc
chien trong the gidi tam linh nay da dien ra rat khoc li¢t, cuoi
cung ke bai tran lai chinh la Cao Bien. Cao Bien da thua tran
trudc am muu chi dong doi dau than To Lich, bdi hanh dong
ha thu nhung khong thanh. Cudi cung han da phai cho xay ngoi
den de tho nguoi da thang minh, do la ngdi Den Bach Ma ¢ so
nha 76 pho Hang Buom, nam ngay tren dong song To Lich.
Nhuv~y, voi d~c tfnh dong chay, chung ta da dugc ching
kien su tich tht hai quan trong, linh thieng ve song To Lich va
van con hang ngan le m9t cau chuy¢n n6i ve dong song To
Lich. Hi¢n nay, chung ta dang phai xu ly van de hi¢n dNi cua
dong song, bdi day la song thieng, song than, song tinh tuy
cua dat Thu do Ha Noi va dat kinh thanh Thang Long xua.
Cung vii Nii Nung, song To la cap bieu tugng song-nui cta
dat dia linh nhan ki¢t Thang Long - Ha N¢i. Vq xa xua, cap
song - nui trong van h6a nguoi Vi¢t chfnh la m¢t c~p Am Duong, cha - me. Trong tam thtc Viet, cap doi nay co chic
nang sinh san, duy trl slf song; noi nao c6 c~p doi song - nui
noi d6 duc;,c xem la vung dat d!a linh nhan ki¢t.
Suot f,; ; ; nam Bae thu9c, cac thoi ky tu Nam Vi¢t Luong Han cho den Tuy Duong cai tr! Giao Chi deu uu tien
lya chon nii Nung de xay trung tam hanh chfnh, va dlfa vao
dia the cua song To ma duc;,c bao v¢ va phat trien. Nhu v~y
nui Nung- song To la m9t c~p bieu tuc;,ng da xuat hi¢n tuTCN
cht khong phai den thoi Thang Long mdi co. 0ay la nhung
gia tr! l!ch su quy gia cua cha ong ngan doi xua de lai, the h¢
horn nay can phai ]: trach nhiem bao ton, giu gln va phat
huy nhung gia tr! tot d~p d6; hon het chung ta can phai c6
trach nhi¢m xu ly nhung van de hi¢n tc:ti cua dong song, dung
de dong song thieng dang dan bi bvc tu.❖

6e e ~ d4mg%

NI I I

I

f dN

; g,d; df · · · ®"
CU4U88