Báo cáo " Về điều 16 luật Hôn nhân và gia đình năm 1986" ppt

Xây dựng pháp luật
tạp chí luật học - 53

Về Điều 16 Luật hôn nhân
và gia đình năm 1986

Nguyễn Phơng Lan *
iều 16 Luật hôn nhân và gia đình
năm 1986 quy định: "Đối với những
tài sản mà vợ hoặc chồng có trớc khi kết
hôn, tài sản đợc thừa kế riêng hoặc đợc
cho riêng trong thời kì hôn nhân thì ngời
có tài sản đó có quyền nhập hay không
nhập vào khối tài sản chung của vợ
chồng". Nh vậy, Luật hôn nhân và gia
đình năm 1986 đ ghi nhận quyền sở hữu
của vợ, chồng đối với tài sản riêng bên
cạnh quyền sở hữu chung của vợ chồng.
Tài sản riêng của vợ, chồng bao gồm:
Những tài sản mà vợ hoặc chồng có trớc
khi kết hôn, tài sản đợc thừa kế riêng
hoặc đợc cho riêng trong thời kì hôn
nhân. Xét về bản chất thì những loại tài
sản này không phải do lao động của vợ
chồng tạo ra trong thời kì hôn nhân. Vì
vậy, nó thuộc sở hữu riêng của mỗi bên
vợ, chồng. Vợ, chồng có quyền độc lập
trong việc chiếm hữu, sử dụng và định
đoạt tài sản riêng của mình, không phụ

thuộc vào ngời kia. Vợ, chồng có nghĩa
vụ tôn trọng quyền sở hữu riêng của
nhau.
Việc thừa nhận quyền sở hữu tài sản
riêng của vợ, chồng là hoàn toàn cần thiết
và phù hợp với tình hình kinh tế - x hội
hiện nay khi nền kinh tế của nớc ta ngày
càng phát triển, khả năng kinh tế của cá
nhân ngày càng mở rộng cả về số lợng
và quy mô hoạt động sản xuất kinh
doanh. Ngoài việc bảo đảm cho vợ, chồng
thực hiện những nghĩa vụ riêng về tài sản
một cách độc lập, quyền sở hữu riêng của
vợ, chồng về tài sản còn tạo ra khả năng
để vợ, chồng chủ động tham gia vào hoạt
động sản xuất kinh doanh mà không làm
ảnh hởng tới tài sản chung, lợi ích chung
của gia đình.
Tuy nhiên, Điều 16 Luật hôn nhân và
gia đình năm 1986 quy định về quyền sở
hữu riêng của vợ, chồng còn chung
chung, cha cụ thể, đặc biệt là cha quy
định rõ quyền và nghĩa vụ của vợ, chồng
trong việc thực hiện quyền sở hữu riêng
đó trong phạm vi gia đình nh thế nào,
khi nào thì tài sản riêng của vợ, chồng
đợc coi là đ nhập vào khối tài sản
chung Trong bài viết này, chúng tôi
muốn làm sáng tỏ một số khía cạnh cơ
bản sau:

1. Cần thừa nhận rằng, tài sản riêng
của vợ, chồng trớc hết là để giúp cho vợ,
chồng thực hiện nghĩa vụ riêng về tài sản
mà không bị phụ thuộc và ảnh hởng tới
kinh tế chung của gia đình. Song trong
cuộc sống chung, vợ, chồng có nghĩa vụ
giúp đỡ, chăm sóc lẫn nhau, cùng nhau
tạo lập, phát triển kinh tế gia đình, cùng
nhau chăm sóc, nuôi dạy con cái trởng
thành. Điều đó đòi hỏi vợ chồng phải
cùng chung công sức, ý chí, tình cảm để
thực hiện đầy đủ và tốt nhất trách nhiệm
của mình đồng thời cũng nhằm để thỏa
Đ

* Giảng viên Khoa t pháp
Trờng đại học luật Hà Nội



Xây dựng pháp luật
54 - tạp chí luật học

mn nhu cầu tình cảm, tinh thần của
chính mình. Do đó, trong trờng hợp tài
sản chung của vợ chồng không đủ thì vợ,
chồng có tài sản riêng có nghĩa vụ đóng
góp tài sản riêng của mình vào đời sống
chung nhằm đáp ứng những nhu cầu thiết
yếu của gia đình. Việc đóng góp tài sản

riêng của mỗi bên vợ, chồng vào đời sống
chung của gia đình khi gặp khó khăn
thờng xuất phát từ ý thức tự nguyện, tự
giác trên cơ sở đạo đức, do tình cảm yêu
thơng gắn bó lẫn nhau giữa cha mẹ với
con cái, giữa vợ chồng với nhau. Tuy
nhiên, không phải lúc nào vợ, chồng cũng
đều tự nguyện gánh chịu trách nhiệm đó
bằng tài sản riêng của mình trong khi việc
duy trì đời sống chung của gia đình, đáp
ứng những nhu cầu thiết yếu hàng ngày
của các thành viên trong gia đình, đặc
biệt của con cái là đòi hỏi khách quan cần
đợc đảm bảo thỏa mn. Ví dụ, khi con bị
ốm đau hoặc bị tai nạn bất ngờ mà tài sản
chung của vợ chồng không còn thì vợ
hoặc chồng có tài sản riêng phải có trách
nhiệm lấy tài sản riêng của mình để chạy
chữa cho con mà không đợc tính toán,
lấy lại sau này. Điều đó vừa là đòi hỏi về
đạo đức vừa là nghĩa vụ pháp lí. Do đó,
Luật hôn nhân và gia đình sửa đổi cần
quy định rõ rằng vợ, chồng có tài sản
riêng có nghĩa vụ đóng góp tài sản riêng
của mình để đảm bảo những nhu cầu thiết
yếu của gia đình và thực hiện những
nghĩa vụ chung về tài sản trong trờng
hợp tài sản chung không đủ. Có nh vậy
mới đảm bảo đợc lợi ích chung của gia
đình, lợi ích của con cái đồng thời cũng là

lợi ích của bản thân vợ, chồng.
2. Việc nhập hay không nhập tài sản
riêng của vợ, chồng vào tài sản chung là
quyền của vợ, chồng. Vợ, chồng quyết
định nhập hay không nhập tài sản riêng
của mình vào tài sản chung hoàn toàn dựa
trên sự tự nguyện, tự giác của chính mình
nhằm làm tăng khối tài sản chung vì lợi
ích của gia đình. Điều 16 Luật hôn nhân
và gia đình quy định: " ngời có tài sản
đó có quyền nhập hay không nhập vào
khối tài sản chung". Nếu trong trờng
hợp tài sản chung của vợ chồng không đủ
để đáp ứng, duy trì đời sống chung của
gia đình, việc vợ, chồng đóng góp tài sản
riêng của mình đợc coi là nghĩa vụ của
vợ, chồng thì việc nhập hay không nhập
tài sản riêng của vợ, chồng vào khối tài
sản chung lại là quyền của họ. Về hậu
quả pháp lí, việc vợ, chồng đóng góp tài
sản riêng vào mục đích duy trì đời sống
chung của gia đình hay nhập tài sản đó
vào khối tài sản chung đều làm thay đổi
số phận pháp lí của tài sản. Đó là chuyển
tài sản riêng thành tài sản chung nhng
cần phải quy định một cách rõ ràng khi
nào là nghĩa vụ của vợ, chồng, khi nào là
quyền của họ giúp cho vợ, chồng thấy rõ
hơn trách nhiệm của mình đối với gia
đình đồng thời khuyến khích tính tích

cực, tự giác của vợ, chồng trong việc làm
tăng khối tài sản chung vì lợi ích của gia
đình.
Điều 16 Luật hôn nhân và gia đình
năm 1986 không quy định rõ khi nào, với
những căn cứ nào thì tài sản riêng của vợ
hoặc của chồng đợc coi là đ nhập vào
khối tài sản chung. Trong đời sống chung
của vợ chồng, ranh giới giữa tài sản
chung và tài sản riêng nhiều khi không rõ
rệt, rất khó xác định, nhất là khi cuộc
sống của vợ chồng hòa thuận, hạnh phúc.
Vì vậy, cần quy định các căn cứ để xác
định tài sản riêng của mỗi bên vợ, chồng
đợc nhập vào tài sản chung.


Xây dựng pháp luật
tạp chí luật học - 55

Trong thực tế việc nhập hay không
nhập tài sản riêng của mỗi bên vợ, chồng
vào khối tài sản chung có thể xảy ra trong
những trờng hợp sau:
+ Ngời có tài sản riêng thể hiện ý chí
một cách rõ ràng, công khai rằng họ tự
nguyện nhập tài sản riêng của mình vào
khối tài sản chung. Sự thể hiện ý chí đó
có thể bằng miệng (lời nói) hoặc bằng
văn bản. Ví dụ: Ngời vợ đợc ngời em

ruột gửi cho số tiền là 10 triệu đồng. Khi
nhận đợc khoản tiền đó ngời vợ đ
tuyên bố để gia đình cùng sử dụng và coi
đó là tài sản chung của gia đình. Ngợc
lại, nếu ngời vợ cất số tiền đó để sử
dụng riêng hoặc gửi tiết kiệm riêng thì số
tiền này vẫn thuộc quyền sở hữu riêng
của ngời vợ.
Theo pháp luật hiện hành của Nhà
nớc ta, vợ, chồng có thể yêu cầu cơ quan
công chứng nhà nớc xác nhận tài sản
riêng của mình. Việc xác nhận tài sản
riêng của vợ, chồng sẽ tránh đợc tranh
chấp về tài sản có thể xảy ra. Tuy nhiên,
trong thực tế, rất ít khi vợ, chồng yêu cầu
cơ quan nhà nớc có thẩm quyền xác
nhận tài sản riêng của mình nếu không có
tranh chấp, mâu thuẫn.Và sau này, nếu có
tranh chấp về tài sản thì ngời có tài sản
riêng phải có nghĩa vụ chứng minh, nếu
không chứng minh đợc tài sản đó là tài
sản riêng của mình thì tài sản đó đợc coi
là tài sản chung của vợ chồng;
+ Vợ, chồng không thể hiện ý chí một
cách công khai về việc đa tài sản riêng
vào tài sản chung nhng họ lại có hành vi
đa tài sản riêng của mình vào sử dụng
chung, đáp ứng nhu cầu chung của đời
sống gia đình. Ví dụ: Anh A có chiếc xe
máy mua trớc khi kết hôn. Sau khi kết

hôn, anh A đ đồng ý để vợ anh sử dụng
xe máy của mình để đi làm cho thuận lợi.
Nhng điều đó không có nghĩa là anh A
đ đồng ý "nhập" chiếc xe máy đó vào
khối tài sản chung. Nếu có tranh chấp,
chiếc xe đó vẫn thuộc quyền sở hữu của
anh A. Do tính chất cộng đồng của hôn
nhân chi phối, do sự gắn bó sâu sắc, bền
vững về tình cảm giữa các thành viên
trong gia đình nên việc sử dụng chung tài
sản riêng của mỗi bên vợ, chồng trong gia
đình là tồn tại khách quan. Vì vậy, việc
vợ, chồng đa tài sản riêng vào sử dụng
chung trong gia đình không đồng nghĩa
với việc họ tự nguyện nhập tài sản đó vào
tài sản chung, mặc dù họ sẵn sàng gánh
chịu những rủi ro có thể xảy ra đối với tài
sản của mình trong quá trình sử dụng
chung vì lợi ích của gia đình nhng họ
không xác định từ bỏ quyền sở hữu của
mình đối với tài sản đó.
Đối với tài sản riêng của vợ, chồng
đa vào sử dụng chung trong gia đình sẽ
có hai khả năng có thể xảy ra: Hoặc là tài
sản đó còn hoặc là tài sản đó sẽ không
còn nữa. Theo Nghị quyết số 01/NQ-
HĐTP ngày 20/1/1988 của Hội đồng
thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thì
"tài sản chung và tài sản riêng chỉ chia
trên cơ sở những thứ hiện có. Những thứ

đ chi dùng cho gia đình mà không còn
nữa thì không phải thanh toán". Nh vậy,
theo hớng dẫn của Nghị quyết số
01/NQ-HĐTP, những tài sản riêng của
vợ, chồng đ đợc sử dụng chung cho gia
đình mà không còn nữa sẽ đợc coi là tài
sản mà vợ, chồng đ nhập vào khối tài
sản chung và không phải thanh toán lại
cho vợ (chồng) khi chia tài sản chung.
Ngợc lại, nếu tài sản đó còn thì nó
vẫn thuộc quyền sở hữu riêng của mỗi
bên vợ, chồng.


Xây dựng pháp luật
56 - tạp chí luật học

+ Vợ, chồng tự nguyện thực hiện
quyền của chủ sở hữu trong việc định
đoạt tài sản riêng của mình nhằm mục
đích phục vụ nhu cầu chung của đời sống
gia đình. Chẳng hạn, vợ hoặc chồng bán
tài sản của mình lấy tiền chi tiêu chung
cho gia đình (bán xe máy có trớc khi kết
hôn để lấy tiền làm nhà trong thời kì hôn
nhân) hoặc dùng tiền riêng có trớc khi
kết hôn để mua sắm những t liệu sinh
hoạt cần thiết cho gia đình: Nh quạt
máy, xe đạp cho con đi học, tủ lạnh v.v
Trong những trờng hợp nh vậy, vợ,

chồng đ sử dụng quyền của sở hữu chủ
trong việc định đoạt tài sản riêng nhằm
chuyển tài sản đó của mình từ dạng này
sang dạng khác (từ vật sang tiền hoặc từ
tiền sang vật) nhằm phục vụ nhu cầu đời
sống chung của gia đình. Quyền đó chỉ
một mình chủ sở hữu có thể quyết định.
Vợ, chồng thực hiện hành vi đó hoàn toàn
trên cơ sở tự nguyện, tự giác. Khi thực
hiện những hành vi đó, vợ, chồng luôn
xác định rõ là họ đ từ bỏ quyền sở hữu
của mình đối với tài sản đó vì lợi ích của
gia đình. Đó chính là việc "chi dùng" tài
sản riêng cho gia đình. Nh vậy, cần thấy
rằng, giữa khái niệm "chi dùng" và khái
niệm "sử dụng" có sự khác nhau nhất
định. Việc "sử dụng" tài sản không đơng
nhiên làm mất đi tài sản đó nhng khi
"chi dùng" tài sản cho gia đình thì chủ sở
hữu đ xác định trớc là tài sản đó sẽ
không còn là của mình nữa. Việc "chi
dùng" tài sản sẽ dẫn tới hai khả năng:
Hoặc là tài sản đó không còn tồn tại dới
bất cứ dạng nào của tài sản nữa (nh sử
dụng tiền riêng có trớc khi kết hôn để
chữa bệnh cho con) hoặc là tài sản đó
đợc chuyển sang dạng khác của tài sản
(bán xe máy riêng lấy tiền xây nhà). Cả
hai trờng hợp này đều đợc coi là ngời
có tài sản riêng đ tự nguyện nhập tài sản

đó vào tài sản chung.
Song mặt khác, cần phân biệt với
trờng hợp vợ, chồng thực hiện quyền của
chủ sở hữu đối với tài sản riêng của mình
khi tham gia hoạt động sản xuất kinh
doanh. Trong trờng hợp này, vợ hoặc
chồng cũng thực hiện những hành vi định
đoạt nhằm chuyển tài sản của mình từ
dạng này sang dạng khác nhng không
trực tiếp vì lợi ích và nhu cầu của gia đình
mà trớc hết là nhằm mục đích sản xuất
kinh doanh để thu lợi nhuận. Ví dụ: Anh
K dùng số tiền có trớc khi kết hôn của
mình là 30 triệu đồng để mua một số t
liệu sản xuất nh máy móc, thiết bị, các
dụng cụ khác để mở cửa hàng dịch vụ sửa
chữa ô tô - xe máy. Trong trờng hợp
này, tất cả những t liệu sản xuất, dụng
cụ đồ nghề đó vẫn là tài sản riêng của K.
Chỉ những lợi tức thu đợc từ hoạt động
kinh doanh dịch vụ đó mới là tài sản
chung của vợ chồng.
Từ sự phân tích trên cho thấy, khi vợ,
chồng đa tài sản riêng vào sử dụng
chung mà không thể hiện ý chí một cách
rõ ràng thì chỉ có thể coi là vợ, chồng đ
tự nguyện nhập tài sản riêng đó vào khối
tài sản chung nếu họ đ thực hiện quyền
định đoạt của sở hữu chủ đối với tài sản
đó một cách rõ ràng vì lợi ích và nhu cầu

chung của gia đình. Việc nhập hay không
nhập tài sản riêng vào tài sản chung là
quyền của vợ, chồng, do đó, cần tôn trọng
sự tự nguyện của họ, bảo vệ lợi ích chính
đáng của vợ, chồng.
Có thể biểu diễn tóm tắt các trờng
hợp tài sản riêng của vợ, chồng đợc coi
là nhập vào tài sản chung qua sơ đồ sau:




Xây dựng pháp luật
tạp chí luật học - 57















3. Tài sản chung của vợ chồng nhằm

đảm bảo những nhu cầu chung của gia
đình. Việc tạo lập, duy trì, phát triển khối
tài sản chung là nghĩa vụ của vợ chồng.
Vì lợi ích chung của gia đình, đặc biệt là
vì lợi ích của các con, vợ chồng có trách
nhiệm làm tăng khối tài sản chung mà
không đợc phép làm suy giảm khối tài
sản đó nếu không vì lợi ích chính đáng
của gia đình. Việc Điều 16 Luật hôn nhân
và gia đình năm 1986 quy định ngời có
tài sản riêng có quyền nhập tài sản riêng
vào khối tài sản chung của vợ chồng cũng
không ngoài mục đích đó. Khi vợ, chồng
tự quyết định nhập một số hay toàn bộ tài
sản riêng vào khối tài sản chung thì số tài
sản đó có ý nghĩa nhất định đối với đời
sống chung của gia đình. Nếu cho phép
vợ, chồng lấy lại những tài sản riêng đ
nhập vào tài sản chung sẽ làm ảnh hởng
tới kinh tế gia đình, tới việc duy trì đời
sống của gia đình, tới quyền lợi của các
con và làm mất ổn định các quan hệ trong
gia đình.
Khi vợ, chồng đ nhập một phần hay
toàn bộ tài sản riêng của mình vào tài sản
chung thì vợ, chồng cũng phải chia sẻ và
gánh chịu nghĩa vụ riêng về tài sản của
mỗi bên bằng khối tài sản chung của vợ
chồng nếu phần tài sản riêng còn lại của
vợ, chồng không đủ thực hiện nghĩa vụ

đó. Điều đó hoàn toàn phù hợp với tính
chất cộng đồng của hôn nhân và đảm bảo
đợc lợi ích chính đáng của vợ chồng,
củng cố đợc các quan hệ trong gia đình
trên tinh thần yêu thơng, giúp đỡ lẫn
nhau trong cuộc sống.
Qua sự phân tích trên cho thấy Điều
16 Luật hôn nhân và gia đình năm 1986
cần đợc sửa đổi, bổ sung một cách cụ
thể, rõ ràng hơn. Quyền và nghĩa vụ của
vợ, chồng đối với tài sản riêng cần đợc
quy định cụ thể, tạo cơ sở pháp lí trong
việc điều chỉnh các quan hệ tài sản cũng
nh góp phần làm ổn định các mối quan
hệ gia đình. Cần quy định các căn cứ cụ
thể để xác định tài sản riêng của vợ,
chồng đợc coi là đ nhập vào khối tài
sản chung. Chẳng hạn, có thể quy định:
Đợc coi là vợ, chồng đ nhập một phần
hoặc toàn bộ tài sản riêng của mình vào
khối tài sản chung trong những trờng
hợp sau:
- Vợ, chồng thể hiện công khai ý chí
của mình đồng ý đa tài sản riêng vào
khối tài sản chung;
- Tài sản đó đ đợc sử dụng chung
cho gia đình mà không còn tồn tại dới
bất cứ dạng nào nữa của tài sản;
- Vợ, chồng đ định đoạt tài sản đó vì
lợi ích của gia đình./.

Tài sản
chung
Tài sản
đó còn

Tuyên bố
công khai
đa vào TS
chung bằng
văn bản
hoặc lời nói

Đa vào sử
dụng chung
trong
gia đình
Tài sản
đó
không
còn
Thực hiện
quyền định
đoạt
Vì lợi
ích của
gia
đình
Vì mục
đích
SX-KD

TS
riêng
TS
chung
TS
chung
TS
riêng
Tài sản riêng của vợ, chồng