Báo cáo "Khi nào một hành vi pháp lý đơn phương là giao dịch dân sự " doc

nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
51




TS. Phïng Trung TËp *
iều 130 BLDS quy định: “Giao dịch
dân sự là hành vi pháp lí đơn phương
hoặc hợp đồng của cá nhân, pháp nhân và
của các chủ thể khác nhằm làm phát sinh,
thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ
dân sự”. Theo quy định tại Điều luật này
thì giao dịch sự là hành vi pháp lí đơn
phương hoặc hợp đồng. Tuy nhiên, mọi
hành vi pháp lí đơn phương có phải là giao
dịch dân sự không thì hiện nay trong khoa
học pháp lí cũng như trong thực tiễn tồn tại
nhiều cách hiểu và nhận thức rất khác
nhau, thậm chí trái ngược nhau. Với mục
đích nhằm làm rõ vấn đề đặt ra, trong bài
viết này chúng tôi muốn đưa ra những tiêu
chí để xác định một hành vi pháp lí đơn
phương được coi là giao dịch dân sự.
Trước hết, dựa trên sự kiện pháp lí rất
đặc biệt có tính chất viện dẫn để phân tích,
làm rõ vấn đề đặt ra đó là trường hợp chủ
sở hữu tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu đối

với tài sản. Việc chấm dứt quyền sở hữu
của một người đối với một tài sản do nhiều
căn cứ khác nhau, một trong số những căn
cứ đó là chủ sở hữu tuyên bố từ bỏ quyền
sở hữu đối với tài sản. Điều 257 BLDS quy
định: “Chủ sở hữu có thể tự chấm dứt
quyền sở hữu đối với tài sản của mình
bằng cách tuyên bố công khai hoặc thực
hiện những hành vi chứng tỏ việc mình từ
bỏ quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt
tài sản đó”.
Nếu kết hợp Điều 257 nói trên với Điều
130 BLDS thì sẽ nảy sinh vấn đề cần thiết
phải được làm rõ, từ đó có căn cứ để phân
biệt hành vi pháp lí đơn phương là giao
dịch dân sự với các hành vi pháp lí đơn
phương không phải là giao dịch dân sự.
Việc chủ sở hữu tự chấm dứt quyền sở hữu
của mình đối với tài sản bằng cách tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu là giao dịch dân sự
hay không? Nói cách khác, trong trường
hợp chủ sở hữu tự mình tuyên bố từ bỏ
quyền sở hữu đối với một tài sản thì hành
vi đó có được xem là hành vi pháp lí đơn
phương không? Nếu coi đó là hành vi
pháp lí đơn phương thì chủ sở hữu tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu của mình có được
xem là giao dịch dân sự không? Nhằm để
giải quyết vấn đề được đặt ra ở trên,
chúng tôi thấy cần phải làm sáng tỏ những

điểm sau đây:
- Là hành vi pháp lí đơn phương theo
quy định tại Điều 130 BLDS thì hành vi đó
phải nhằm làm phát sinh, thay đổi hoặc
chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Trong
trường hợp chủ sở hữu tự chấm dứt quyền
sở hữu có phải là giao dịch dân sự không?
Vấn đề này trên thực tế có nhiều quan
Đ

* Giảng viên chính Khoa luật dân sự
Trường đại học luật Hà Nội


nghiªn cøu - trao ®æi
52

T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004

điểm khác nhau.
Quan điểm thứ nhất: Có, nếu dựa vào
hành vi tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu của
sở hữu chủ cũng là hành vi nhằm làm chấm
dứt quyền sở hữu của chính mình đối với
tài sản thì hành vi pháp lí đơn phương đó
là giao dịch dân sự.
Quan điểm thứ hai: Không, nếu dựa
trên cơ sở hành vi tuyên bố từ bỏ quyền sở
hữu của chủ sở hữu đối với tài sản chỉ là
việc chủ sở hữu thực hiện quyền định đoạt

đối với tài sản mà không nhằm làm phát
sinh quyền hay nghĩa vụ dân sự ở chủ thể
khác. Do vậy, hành vi của chủ sở hữu
tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản
không phải là giao dịch dân sự.
Chúng tôi đồng tình với quan điểm thứ
hai, vì chủ sở hữu tài sản công khai tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu của mình đối với tài
sản hoặc thực hiện các hành vi chứng tỏ
việc mình từ bỏ quyền chiếm hữu, sử dụng
và định đoạt tài sản đó là một hành vi đơn
phương nhưng không làm phát sinh bất kì
giao dịch dân sự nào với những cơ sở lập
luận sau đây:
Hành vi pháp lí đơn phương chỉ được
coi là giao dịch dân sự khi hành vi đó thoả
mãn các điều kiện có hiệu lực của giao
dịch được quy định tại Điều 131 BLDS,
đó là:
+ Người tham gia giao dịch có năng lực
hành vi dân sự;
+ Mục đích và nội dung của giao dịch
không trái pháp luật, đạo đức xã hội;
+ Người tham gia giao dịch hoàn toàn
tự nguyện;
+ Hình thức giao dịch phù hợp với quy
định của pháp luật.
Tuy rằng hành vi của chủ sở hữu tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản của
mình là hành vi đơn phương nhưng không

làm phát sinh bất kì giao dịch dân sự nào.
Về phía người tuyên bố từ bỏ quyền sở
hữu đối với tài sản, sau khi người đó
tuyên bố công khai hoặc thực hiện các
hành vi chứng tỏ mình từ bỏ quyền sở hữu
thì quyền sở hữu của người đó chấm dứt
đối với tài sản. Nếu dựa trên sự tuyên bố
đó thì không thể xác định được quyền và
nghĩa vụ dân sự phát sinh đối với chủ thể
nào? Người tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu
đối với tài sản không bị ràng buộc bởi bất
kì ai, với bất kì lí do gì sau khi đã tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản.
Trong trường hợp việc từ bỏ tài sản đó có
thể gây hại đến trật tự, an toàn xã hội, ô
nhiễm môi trường thì việc từ bỏ quyền sở
hữu phải tuân theo quy định của pháp luật
(đây là một trách nhiệm pháp lí khác).
Như vậy, hành vi mà chủ sở hữu tuyên bố
từ bỏ quyền sở hữu đối với một tài sản
không phải là giao dịch dân sự.
Như vậy, bản chất của quan hệ vật
quyền đã bộc lộ ở chính hành vi thực hiện
quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu.
Nội dung của sự định đoạt này do quyền
năng của chủ sở hữu tài sản do pháp luật
cho phép, không xâm phạm đến quyền, lợi
ích hợp pháp của các chủ thể khác. Chủ sở
hữu thực hiện quyền định đoạt tài sản của
mình bằng việc tuyên bố từ bỏ quyền sở

hữu không nhằm mục đích chuyển giao


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
53

quyền nghĩa vụ đối với tài sản đó sang
người khác. Tài sản mà chủ sở hữu tuyên
bố từ bỏ quyền sở hữu là vật vô chủ. Theo
khoản 1 Điều 247 BLDS thì: “Vật vô chủ
là vật mà chủ sở hữu đã từ bỏ quyền sở
hữu đối với vật đó”. Người được xác lập
quyền sở hữu đối với vật vô chủ theo các
điều kiện do pháp luật quy định mà không
phải do vật đó được chuyển giao theo một
giao dịch dân sự.
- Việc tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu đối
với tài sản được thể hiện dưới một trong
hai hình thức: Tuyên bố công khai hoặc
thực hiện các hành vi chứng tỏ việc mình
sở hữu tài sản đó. Sự tuyên bố công khai
được thể hiện dưới dạng lời nói, thông báo
bằng văn bản nơi công cộng để người
khác hiểu được là chủ sở hữu từ bỏ quyền
sở hữu. Chủ sở hữu tài sản thực hiện các
hành vi chứng tỏ việc mình từ bỏ quyền sở
hữu đối với tài sản như chuyển tài sản là
động sản đến địa điểm đổ rác công cộng
hoặc những nơi chứa vật phế thải. Tuyên

bố từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản là
việc chủ sở hữu thực hiện quyền định đoạt
tài sản của mình do pháp luật quy định; do
vậy, người tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu tài
sản phải là người có năng lực hành vi dân
sự (Điều 202 BLDS). Điều 257 BLDS chỉ
quy định về cách thức từ bỏ quyền sở hữu
mà không quy định thủ tục từ bỏ quyền sở
hữu. Việc tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu đối
với tài sản của chủ sở hữu có hiệu lực khi
thoả mãn các điều kiện sau:
+ Người tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu
phải là chủ sở hữu của tài sản;
+ Người tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu
tài sản của mình phải có năng lực hành vi
dân sự;
+ Hình thức tuyên bố từ bỏ quyền sở
hữu tài sản có thể bằng cách tuyên bố công
khai cho người khác được biết hoặc thực
hiện những hành vi chứng tỏ sự từ bỏ
quyền sở hữu của mình đối với tài sản;
+ Người tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu
đối với tài sản của mình phải bảo vệ trật tự
an toàn xã hội, không gây ô nhiễm môi
trường, không xâm phạm đến quyền, lợi
ích hợp pháp của người khác.
Từ cách lập luận trên, việc xác định một
hành vi pháp lí đơn phương không được coi
là giao dịch dân sự phải dựa trên các căn cứ
và thoả mãn các điều kiện sau đây:

1. Hành vi pháp lí đơn phương là hành
vi của một chủ thể nhất định được biểu
hiện ra bên ngoài dưới hình thức khách
quan mà sự biểu lộ đó do ý chí của chủ thể
có hành vi đó quyết định ;
2. Hành vi pháp lí đơn phương đó được
thực hiện phù hợp với những quy định của
pháp luật, hậu quả của hành vi đó làm
chấm dứt một quyền dân sự cụ thể nhưng
không trực tiếp làm phát sinh quyền hoặc
nghĩa vụ dân sự nào ở người khác;
3. Người có hành vi pháp lí đơn
phương không nhằm hưởng một quyền tài
sản hay một quyền nhân thân hoặc thực
hiện một nghĩa vụ dân sự nào với người
khác do hậu quả của hành vi đó mang lại.
Theo hành vi pháp lí đơn phương của
chủ thể, đã không có bất kì một chủ thể
nào khác được xác định nhằm vào hành vi


nghiªn cøu - trao ®æi
54

T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004

đó để hưởng quyền dân sự hoặc để thực
hiện nghĩa vụ dân sự với người đã thực
hiện hành vi pháp lí đơn phương đó hoặc
phải thực hiện một nghĩa vụ dân sự liên

quan đến quyền, lợi ích của bất kì người
thứ ba nào.
Tóm lại, một hành vi pháp lí đơn
phương có chứa đựng đủ ba nội dung như
đã đề cập ở trên thì hành vi pháp lí đơn
phương đó không phải là giao dịch dân sự.
Ngược lại, một hành vi pháp lí đơn phương
của một chủ thể nhằm làm chấm dứt một
quyền dân sự của mình đồng thời lại nhằm
làm phát sinh quyền dân sự hoặc nghĩa vụ
dân sự ở chủ thể khác mà có mối quan hệ
nhân quả đến hành vi pháp lí đơn phương
đó thì hành vi pháp lí đơn phương này là
giao dịch dân sự.
Khi xác định một hành vi pháp lí đơn
phương không phải là giao dịch dân sự cần
phân biệt với trường hợp chấm dứt nghĩa
vụ dân sự do bên có quyền miễn việc thực
hiện nghĩa vụ cho bên có nghĩa vụ trong
quan hệ nghĩa vụ dân sự cụ thể. Theo quy
định tại khoản 3 Điều 380 BLDS về các
căn cứ chấm dứt nghĩa vụ dân sự thì nghĩa
vụ của một người được chấm dứt trong
trường hợp "bên có quyền miễn việc thực
hiện nghĩa vụ cho bên có nghĩa vụ". Việc
bên có quyền miễn việc thực hiện nghĩa vụ
cho bên có nghĩa vụ là hành vi pháp lí đơn
phương và hành vi này là giao dịch dân sự,
bởi vì hành vi đơn phương của bên có
quyền thoả mãn quy định tại Điều 130

BLDS. Hành vi của bên có quyền miễn
việc thực hiện nghĩa vụ đối với bên có
nghĩa vụ đã thoả mãn các điều kiện của
giao dịch dân sự về chủ thể, về sự thể hiện
ý chí, về đối tượng của nghĩa vụ. Việc bên
có quyền miễn việc thực hiện nghĩa vụ cho
bên kia trong quan hệ nghĩa vụ dân sự cụ
thể là hành vi đơn phương làm chấm dứt
nghĩa vụ. Trong trường hợp bên có nghĩa
vụ không chấp nhận lời đề nghị của bên có
quyền miễn việc thực hiện nghĩa vụ thì khi
đó giao dịch chấm dứt nghĩa vụ không
được xác lập.
Việc phân biệt hành vi pháp lí đơn
phương là giao dịch dân sự hay không phải
là giao dịch dân sự có ý nghĩa pháp lí trong
việc giải quyết những tranh chấp phát sinh
từ hành vi pháp lí đơn phương. Nếu một
hành vi pháp lí đơn phương là giao dịch
dân sự thì việc giải quyết những tranh chấp
phát sinh từ quan hệ được áp dụng các quy
phạm pháp luật dân sự về giao dịch những
hậu quả pháp lí phát sinh từ giao dịch.
Ngược lại, những hành vi pháp lí đơn
phương được xác định không phải là giao
dịch dân sự thì trong trường hợp có tranh
chấp việc giải quyết được áp dụng những
quy định của pháp luật tương ứng với từng
hành vi đơn phương (một sự kiện pháp lí
cụ thể) mà không thể áp dụng những quy

định về giao dịch dân sự. Ví dụ, hành vi
tuyên bố từ bỏ quyền sở hữu theo những
phân tích trên không phải là giao dịch dân
sự. Trong trường hợp có tranh chấp về tài
sản phát sinh liên quan đến hành vi pháp lí
đơn phương thì cần phải áp dụng Điều 247
BLDS để giải quyết./.