Trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và vai trò của các nước vừa và nhỏ

Thế giới: Vấn đề - Sự kiện

Tạp chí Cộng sàn

TRẬT Tự QUỐC TÉ DỤA TRÊN LUẬT LỆ
VÀ VÃI TRÒ CỦA CÁC NUỚC VÙA VA NHỎ
ĐẶNG CẤM TÚ
*

Trong những năm gần đây, “trật tự quốc tế dựa trên luật lệ” trở thành
vấn đề được các nước trên thế giới bàn thảo nhiều và thường xuyên xuất
hiện trong những văn kiện chỉnh sách quốc gia, chương trình nghị sự và
tuyên bố của các thế chế quốc tế cũng như trong nhiều bài phân tích của
giới truyền thơng và nghiên cứu về quan hệ quốc tế. Quan điêm chung cho
rằng, đây là hệ quả của những biển động lớn về địa - chính trị, những điều
chỉnh trong chính sách và quan hệ giữa các cường quốc hàng đầu trên thế
giới thời gian qua. Các quốc gia nhìn chung đều cơng nhận hệ thong quốc
tế cần vận hành theo trật tự, tuy nhiên trật tự nào, của ai và do ai dân dắt
đang ngày càng trở thành vấn đề được dư luận hết sức quan tâm.

“Trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”:
Quan niệm và thực tiên
Có nhiều định nghĩa khác nhau về trật tự
quốc tế. Trật tự quốc tế là mô thức hoạt động
giữa các quốc gia, bảo đảm những mục tiêu
cơ bản trong xã hội quốc tế, bao gồm việc
duy trì hệ thống các quốc gia độc lập, có
chủ quyền, hịa bình (theo nghĩa khơng có
chiến tranh) và các mục tiêu chung của đời
sống xã hội (hạn chế bạo lực, giữ lời hứa,
của cải on định)*(1). Trật tự quốc tế còn được

hiểu là những thỏa thuận giữa các nước,

bao gồm luật lệ, nguyên tắc và thể chế(2),
hoặc là trạng thái hoạt động giúp hạn chế
cường độ và tần suất bạo lực giữa các thành
tố trong một hệ thống quốc tế(3). Cựu cố vấn
An ninh quốc gia Mỹ Hen-ry Kít-xinh-giơ
định nghĩa trật tự quốc tế là sự sắp xếp và
phân bổ quyền lực trên tồn thế giới(4). Qua
những định nghĩa khác nhau có thê thây,
luật lệ là một thành tố căn bản của trật tự
quốc tế, sự tồn tại của trật tự quốc tế hàm
chứa sự vận hành của luật lệ. Ngoài ra, trật
tự quốc tế cũng phản ánh sự phân bổ và thứ

* PGS, TS, Học viện Ngoại giao, Bộ Ngoại giao
(1) Bull, Hedley: The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics, Columbia University Press, New
York, 1977, tr. 16-18
(2) G. John Ikenberry: After Victory: Institutions, Strategic Restraint, and the Rebuilding of Order After Major
Wars, Princeton University Press, 2001, tr. 23. Xem thêm: David Armstrong: Revolution and World Order: The
Revolutionary State in International Society, Clarendon Press, 1993
(3) Joseph Parent, Emily Erikson: “Anarchy, Hierarchy and Order”, Cambridge Review ofInternational Affairs,
Vol. 22, No. 1,2009, pp. 129 - 145
(4) Henry Kissinger: World Order: Reflections on the Character ofNations and the Course ofHistory, London:
Pengu, 2014

98 SỐ 972 (tháng 8 năm 2021)


Ti-

* ĩ..*.

T 7 /v/

1

• Ạ

Thê giới: Vân đê - Sự kiện
bậc quyền lực giữa các quốc gia trong hệ
thống quốc tế(5)6
7.
Theo đó, quan niệm về trật tự quốc tế dựa
trên luật lệ cũng được tiếp cận từ nhiều góc
độ khác nhau. Cuộc tranh luận về trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ phản ánh sự khác biệt giữa
lý thuyết và thực tiễn, giữa các nước và nhóm
nước có chế độ chính trị, hệ giá trị, sức mạnh
và lợi ích khác nhau. Theo nghĩa chung nhất,
luật lệ là những bộ quy tắc, chuân mực được
thỏa thuận và công nhận rộng rãi để quản trị
mối quan hệ giữa các quốc gia,6). Trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ là cam kết chung của các
quốc gia hành xử và tương tác theo những
luật lệ đã thỏa thuận<7). về lý thuyết, mục tiêu
lý tưởng của trật tự quốc tế dựa trên luật lệ là
nhằm bảo đảm ở mức cao nhất rằng các quốc
gia trên thế giới cùng được hưởng hịa bình và
thịnh vượng. Lý tưởng đó được cho là khơng

xuất phát từ chủ nghĩa lạc quan mà chính từ
những trải nghiệm thực tiền đau thương của
thế giới, như hai cuộc chiến tranh thế giới,
nạn đại hồng thủy, nạn đói, dịch bệnh,...,
thể hiện mong muốn về một loại hàng hóa
cơng phục vụ lợi ích chung, vận hành quan
hệ giữa các quốc gia theo hướng giúp đem
lại an ninh, ổn định và thịnh vượng cho tất
cả, bất kể lớn, nhỏ, giàu, nghèo(8). Điều này
chỉ có thể diễn ra khi các quốc gia cùng tuân
thủ những chuẩn mực và nguyên tắc đã thỏa
thuận, thể hiện trong luật pháp quốc tế, các
văn kiện hợp tác quốc tế, các dàn xếp kinh tế
và an ninh khu vực; tuy nhiên, thực tế không
phải lúc nào cũng như vậy(9)10
.
Trật tự quốc tế hiện hành chủ yếu dựa trên
hệ thống luật pháp quốc tế và thể chế quản
trị toàn cầu được thiết lập từ sau Chiến tranh
thế giới thứ hai, trong đó hệ thống Liên hợp
quốc và Bretton Woods là trung tâm. Qua
thời gian, nhất là từ sau khi Chiến tranh lạnh
kết thúc, hệ thống luật lệ được mở rộng với
việc các nước ký kết và thiết lập hàng loạt
hiệp định, cơ chế hợp tác về kinh tế, thương

Tạp chí Cộng sản

mại, quyền lợi biển, bảo vệ nhân quyền và
các lĩnh vực khác. Nhìn chung, các quốc gia

đều tuân thủ luật lệ bởi về lý thuyết, các luật
lệ tạo điều kiện bảo vệ, hoặc ít nhất là hạn
chế sự xâm phạm lợi ích của họ. Đa phần
các luật lệ cơng bằng, bình đẳng, tạo ra sự
ơn định và khả năng đốn định trong quan
hệ quốc tế. Sự khác biệt và tranh cãi chủ
yếu liên quan đến diễn giải, áp dụng và định
hình luật lệ.
Có quan điếm cho rằng, trật tự quốc tế
được tạo dựng sau Chiến tranh thế giới thứ
hai và củng cố trong Chiến tranh lạnh dựa
trên những tư tưởng theo đường hướng tự do
chủ nghĩa và quốc tế chủ nghĩa của giới tinh
hoa phương Tây, được thiết lập để ứng phó
với những thách thức từ phía các nước xã hội
chủ nghĩa, dân tộc chủ nghĩa và xu hướng biệt
lập trong chính trường nước Mỹ. Đe cập đến
trật tự quốc tế dựa trên luật lệ là nói đến vai
trị chi phối của các nước phương Tây dưới
sự lãnh đạo của Mỹ trong các vấn đề của thế
giới và trật tự này cần được điều chinh cho
phù hợp với sự suy giảm của vai trị chi phối
đó trong bối cành hiện nay
* 10’. Luồng ý kiến
khác lại cho rằng, các cách tiếp cận về trật
tự quốc tế dựa trên luật lệ mang tính mở và
(5) Vũ Lê Thái Hồng: “Bàn vê cách tiêp cận của
lý luận phương Tây về trật tự thế giới”, Tạp chí Nghiên
cứu quốc tế, ngày 20-6-2014
(6) Malcolm

Jorgensen:
“Equilibrium
and
Fragmentation in the International Rule of Law: The
Rising Chinese Geo-legal Order”, Berlin Postdam
Research Group, “The International Rule ofLaw - Rise
or Decline?”, November 2018
(7) United Nations Association of Australia: The
United Nations and the International Rules-Based
Order, Canberra, 2016, tr. 3; Stephen Talmon: “Rulesbased Order V. International Law?”, German Practice
in International Law, Jan 20, 2019
(8) Robert Kagan: “The World America Made - and
Trump Wants to Unmake”, Politico, September 28, 2018
(9) Lina A. Alexandra: “Rules Based Order - More than
Words”, Asialink, University of Melbourne, Feb 1,2021
(10) Xem trang sau

SỐ 972 (tháng 8 năm 2021) 99


r-f-q

Ạ'

_ • z •

T Tơ' _

-4>A

zn

1

• Ạ

Thê giới: Vân đê - Sự kiện
linh hoạt, phụ thuộc vào chủ ý của các quốc
gia"1*. Các nước vừa và nhỏ coi trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ là cơ sở giúp họ có vị thế
bình đẳng hơn trong quan hệ với các nước
lớn và tránh bị áp đặt hoặc bị xâm phạm về
lợi ích. Trong khi đó, các nước mạnh hơn lại
dùng trật tự quôc tê dựa trên luật lệ đê thê
hiện quyền lực, áp đặt ý chí của họ lên những
quốc gia nhỏ, yếu hơn.
Những động cơ khác nhau đưa đến những
cách diễn giải và hành xử khác nhau, trong
đó có cả sự thiếu tuân thủ các luật lệ trong
hệ thống quốc tế. Nhiều quốc gia, nhất là các
cường quốc, có xu hướng chọn lọc, chỉ coi
trọng ủng hộ những luật lệ phục vụ lợi ích
sát sườn của họ trong khi bỏ qua các luật lệ
khơng có lợi hoặc khơng liên quan đến lợi
ích quốc gia.
Trên thực tế, trật tự quốc tế dựa trên luật
lệ được sử dụng để theo đuổi những lợi ích
khác nhau và ứng phó với những thách thức
khác nhau. Khi xu thế đơn phương và dựa
trên sức mạnh nôi trội trong quan hệ quốc tế,

điều này sẽ dẫn đến sự tồn tại đan xen của
nhiều dạng thức hành xử - tạo dựng luật lệ,
tuân thù luật lệ, lợi dụng luật lệ và vi phạm
luật lệ. Sự nổi lên của vấn đề trật tự quốc tế
dựa trên luật lệ trong những năm gần đây
phản ánh thực tế rằng, trật tự quốc tế dựa
trên luật lệ đang bị thách thức, thề hiện qua
những khiếm khuyết của hệ thống luật pháp
quốc tế, sự kém hiệu quả của các thể chế
quản trị toàn cầu và khu vực, sự gia tăng các
hành vi vi phạm, bỏ qua luật lệ, đơn phương
và dựa trên sức mạnh.

Những vấn đề đặt ra
Xu hướng đa cực và dân chủ hóa trong
quan hệ quốc tế, những thay đối về sức
mạnh và vị thế quốc gia trong bối cảnh tồn
cầu hóa và cách mạng khoa học - cơng nghệ
làm gia tăng yêu cầu của nhiều nước muốn
có tiếng nói cũng như vai trị trong tham gia
100 số 972 (tháng 8 năm 2021)

Tạp
xây dựng luật lệ10
(12). Sự ra đời của các thê chê
11
tài chính phi phương Tây, như Ngân hàng
Đầu tư kết cấu hạ tầng châu Á (AIIB) và
Ngân hàng Phát triển mới (NDB) do Trung

Quốc, Án Độ và Nga dần dẳt có thể được
xem là phản ứng của các nước này đối với
những điều luật mà các nước này cho rằng
có khiếm khuyết, mang tính phân biệt đối
xử của các thể chế trong hệ thống Bretton
Woods, đồng thời phản ánh nhu cầu tham
gia tạo dựng luật lệ trong lĩnh vực kinh tế và
tài chính quốc tế. Trong lĩnh vực chính trị an ninh, xu hướng này thể hiện ở nhu cầu cải
tổ, mở rộng Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc
để các nước, như Ấn Độ, Nhật Bản, Đức và
Bra-xin tham gia.
Sự xuất hiện của những lĩnh vực và vấn
đề mới, trong đó có nhiều vấn đề trở thành
trọng tâm cạnh tranh quyền lực và ảnh hưởng
giữa các nước, như không gian mạng, công
nghệ, sức khỏe tồn cầu, bảo vệ mơi trường,
biến đổi khí hậu và già hóa dân số, đặt ra yêu
cầu cập nhật và bổ sung mới các luật lệ trong
hệ thống hiện hành. Những lĩnh vực mới này
vận hành với nhừng lơ-gích, chủ thê, cơng
cụ, biện pháp và hình thức cạnh tranh khác
trước, từ đó đặt ra thách thức đối với những
luật lệ hiện có. Chăng hạn như, khơng gian
mạng và cơng nghệ đã trở thành lĩnh vực
cạnh tranh mới giữa không chỉ các quốc gia
mà cả các chủ thể phi nhà nước, đặt ra vấn
(10) John G. Ikenberry: “The End of Liberal
International Order”, International Affairs, Vol. 94, No.
1,2018.tr. 17-23; Edward Luce: The Retreat of Western
Liberalism, New York: Atlantic Monthly Press, 2017;

Ian Hall and Michael Heazle: The Rules Based Order
in the Indo-Pacific: Opportunities and Challenges for
Australia, India and Japan, Regional Outlook Paper
No. 50, Griffith Asia Institute, 2017
(11) Bilahari Kaukisan: “What (and Whose)
Rules Based Order (RBO)?”, Asialink, University of
Melbourne, Feb 1,2021
(12) Nguyễn Vũ Tùng: “Góp phần tiếp cận khoa học
quan hệ quốc tế về cục diện thế giới”, Tạp chí Nghiên
cứu quốc tế, số 3 (74), 2008


r-r-ri

ơz _ •

' •

X rV-

J-'A

í"1

1

• Ạ

Ihẽ giới: Vân đê - Sự kiện

đề dung hòa và diễn giải các luật lệ liên quan
đến chủ quyền quốc gia.
Luật pháp quốc tế và các thể chế quốc
tế vốn được coi là nền tảng của trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ cũng đang bị thách thức
nghiêm trọng bởi sự quay trở lại của chính
trị cường quyền, các hành động đon phưong,
áp đặt, sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng
vũ lực, xâm phạm độc lập, chủ quyền, toàn
vẹn lãnh thổ, can thiệp vào công việc nội
bộ của các nước, sự nôi lên của trào lưu
dân túy, sự gia tăng cạnh tranh nước lớn và
những vấn đề tồn cầu có tầm quan trọng
thiết yếu đối với an ninh quốc gia và an ninh
con người.
Đáng chú ý, cuộc tranh luận về trật tự
quốc tế dựa trên luật lệ hiện nay diễn ra
trong bối cảnh gia tăng cạnh tranh chiến
lược giữa các nước lớn, nhất là Mỹ và Trung
Quốc trong khung khổ quan hệ giữa một
cường quốc tại vị và một cường quốc đang
lên. Có hai nhân tố trực tiếp tác động đến
trật tự quốc tế dựa trên luật lệ hiện nay, đó
là: 1- Sự trỗi dậy của Trung Quốc thách thức
vị thế toàn cầu của Mỹ với nhiều sáng kiến
tập hợp lực lượng theo những “luật chơi”
mới do Trung Quốc “dẫn dắt”, diễn giải luật
pháp quốc tế theo hướng có lợi cho mình,
nhất là ở Biển Đông; 2- Mối quan ngại của
nhiều quốc gia về cam kết và khả năng của

Mỹ trong việc duy trì hệ thống luật lệ được
thiết lập từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai
đến nay, nhất là khi chính quyền Mỹ dưới
thời kỳ của Tổng thống Đô-nan Trăm rút
khỏi khơng ít cam kết và thê chế quốc tế
quan trọng, như Tổ chức Giáo dục, Khoa
học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO),
Hiệp định Pa-ri về biến đổi khí hậu (COP),
Thỏa thuận hạt nhân với I-ran (JCPOA),
Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương
(TPP, nay là Hiệp định Đối tác tồn diện và
tiến bộ xun Thái Bình Dương - CPTPP),
u cầu xem xét lại Khu vực thương mại tự

Tạp chí Cơng sản

do Bắc Mỹ (NAFTA) cùng nhiều thịa thuận
thương mại tự do và an ninh song phương
với các đồng minh, đối tác. Sự suy giảm vai
trị lãnh đạo tồn cầu của Mỹ tạo điều kiện
cho các quốc gia mới nổi lên khác có cơ hội
áp dụng cách tiếp cận dựa trên sức mạnh để
theo đuổi các ưu tiên lợi ích của họ.
Một khía cạnh quan trọng cùa cạnh tranh
quyền lực chính là cạnh tranh vai trị tạo
dựng luật lệ. Với lợi thế về sức mạnh vượt
trội, các nước lớn có ảnh hưởng quyết định
đối với việc cúng cố hoặc phá bỏ tính chính
danh của hệ thống luật lệ. Sự kém hiệu quả
của các thê chế quản trị toàn cầu dưới tác

động của cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ Trung Quốc có thể được xem là một ví dụ
cụ thê. Cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa hai
cường quốc hàng đầu thế giới đã tạo ra nhiều
biến động trong trật tự toàn cầu, các luật lệ
được công nhận rộng rãi bị vi phạm, các thể
chế quốc tế bị lạm dụng, hợp tác quốc te
trong nhiều trường hợp bị tê liệt, gia tăng sự
chia rẽ trong hệ thống thế giới. Trật tự quốc
tế dựa trên luật lệ bị phú bóng bởi cuộc cạnh
tranh vai trò lãnh đạo thế giới với hai cường
quốc hàng đầu cổ xúy những tầm nhìn và
mơ thức quan hệ quốc tế khác biệt nhau.
Quan hệ giữa các quốc gia khác với các
nước lớn cũng có tác động tới quan điểm
và chính sách của họ liên quan đến trật tự
quốc tế dựa trên luật lệ. Cách hành xử dựa
trên sức mạnh của một số nước lớn bất chấp
luật pháp quốc tế và các chuẩn mực đã được
công nhận rộng rãi, tạo ra thách thức cho các
nước khác về chiều hướng phát triên của trật
tự quốc tế, nhất là ở khu vực Án Độ Dương Thái Bình Dương. Mới đây, tại các cuộc họp
quan trọng diễn ra trong tháng 6-2021, cụm
từ “dựa trên luật lệ” đã được nhắc tới hai
lần trong Tuyên bố chung giữa Tổng thống
Mỹ Giô Bai-đơn và Thú tướng Anh Bơ-rít
Giơn-xơn, bốn lần trong Thơng cáo báo chí
cùa Mỹ và Nhóm các nền cơng nghiệp phát

Sổ 972 (tháng 8 năm 2021) 101

rr-1-1

A/

• / •

Y 7 A.f

4-'A

1

• Ạ

Thê giới: Van đê - Sự kiện
triển hàng đầu thế giới (G-7), bốn lần trong
Thông cáo báo chí của Mỹ và các nước Liên
minh châu Âu (EU), sáu lần trong Tuyên bố
cùa Tố chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương
(NATO)(13). Dựa trên luật lệ là một trong
những nguyên tắc cơ bản của Cộng đồng
ASEAN (AC) được nêu trong Hiến chương
ASEAN, đồng thời cũng là nội dung thường
xuyên được đưa vào các văn kiện, chương
trình nghị sự của các quốc gia và thề chế
quốc tế trong những năm gần đây.
Trước những vấn đề đặt ra như vậy, quan
điểm phổ biến cho rằng, các luật lệ và the
chế hiện hành cần được củng cố, cập nhật,

cải tô và bố sung mới theo hướng dân chủ,
công bằng, minh bạch, phi tập trung, dung
nạp sự tham gia đòng đảo hơn cùa các quốc
gia và bao hàm các lĩnh vực mới của đời
sống quốc tế. Mặc dù ngày càng có nhiều
tranh luận về các nguyên tắc và hiệu quả của
trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, song không
phủ nhận rằng hệ thống trật tự hiện hành
vẫn có tác dụng nhất định trong việc kiềm
chế cạnh tranh nước lớn và bảo vệ quyền lợi
của các nước vừa và nhỏ. Trong khi trật tự
dựa trên luật lệ ngày càng được nhấn mạnh,
vấn đề đặt ra là cần báo đảm cam kết của
các quốc gia tuân thủ luật lệ và xem xét lại
tông the hệ thống các luật lệ cơ bản, luật lệ
trong từng lĩnh vực cụ thể cùa quan hệ quốc
tế trước những vận động mới của tình hình,
ở cả cấp độ quốc gia và quốc tế.
Trật tự quốc tế dựa trên luật lệ hình thành
và phát triển trên bốn trụ cột chính: Một là,
luật lệ được chấp nhận và áp dụng giữa các
quốc gia thành viên bất ke vị trí địa lý, trình
độ phát triển kinh tế - xã hội và thành phần
chùng tộc. Hai là, những luật lệ này được
hậu thuẫn bởi hệ thống các the chế vận hành
trong mối tương quan lần nhau trong cấu
trúc kinh tế, chính trị - an ninh quốc tế. Ba
là, các luật lệ và thể chế có triển vọng tạo ra
một hệ thống hịa bình và có trật tự, trong đó
102 SỐ 972 (tháng 8 năm 2021)

Tạp chí Cộng sản

nguy cơ xung đột được giảm thiểu. Bổn là,
tính chính danh của trật tự để bảo đảm sự ton
tại lâu dài. Ba nhân tố bào đảm độ tin cậy
và bền vững của trật tự là tính chính danh được tạo ra bởi sự tuân thủ luật lệ của các
quốc gia đóng vai trị chủ chốt trong thiết lập
trật tự, nhất là các nước lớn; sự bình đẳng theo nghĩa trật tự quốc tế dựa trên luật lệ
phải phục vụ đa số chứ không phải thiểu số
các quốc gia trong cộng đồng quốc tế; khả
năng đơi mới và thích ứng - liên tục cải tơ,
cập nhật đề đáp ứng thực tế đang vận động
và biến đổi.
Trong bối cảnh hiện nay, điều quan trọng
là các nước lớn duy trì cam kết tuân thủ luật
lệ và cùng nỗ lực xây dựng cơng thức chung
sống để từ đó có the giảm thiểu tác động tiêu
cực của sự áp đặt chính trị cường quyền, ủng
hộ và tăng cường sự tham gia của các nước
nho hơn cũng như các thể chế khu vực trong
quá trình xây dựng một trật tự quốc tế dựa
trên luật lệ báo đảm tính chính danh, công
bang, minh bạch, thiết lập dựa trên sự đồng
thuận của số đơng và phục vụ số đơng.

Vai trị lớn hon cho các nước vừa và nhỏ
Vai trò dẫn dắt trong định hình, xây dựng
và thực thi luật lệ là quan trọng, đồng thời
cũng là vấn đề khó và nhạy cảm khi tình hình

quốc tế có nhiều bất định, cạnh tranh và nghi
kỵ gia tăng, hệ thống quốc tế có dấu hiệu bị
chia rẽ sâu sắc. Trong bối cảnh đó, vai trò
của các nước vừa và nhở là nhân tố thiết yếu
bảo đâm tính chính danh của trật tự quốc tế
dựa trên luật lệ. Điểm đồng thuận của các
nước này khi đề cao trật tự quốc tế dựa trên
luật lệ là quan niệm “kẻ đúng là kẻ mạnh”,
không phải “kẻ mạnh là kẻ đúng”. Theo đó,
các nước lớn cũng khơng được hưởng miễn
(13) Peter Beinart: “The Vacuous Phrase at the Core
of Biden’s Foreign Policy”, The New York Times, June
22,2021


rT11

1 TẠ'

4>Ạ

r-1

1

• ss

Thê giới: Vấn đê - Sự kiện
trừ trong việc tuân thủ luật lệ. Sự tham gia
của các nước vừa và nhỏ cịn có thề được

xem là nhân tố bảo đảm tính phổ quát và
ổn định của trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.
Do các nước này không có ưu thế sức mạnh
vượt trội nên dễ thiên về thương lượng và
hợp tác trong những phạm vi vượt ra ngồi
lợi ích cục bộ để bảo đảm sự ổn định của
trật tự quốc tế. Lợi ích của các nước vừa và
nhỏ là có được hệ thống quốc tế với những
thê chê ơn định, có tính chính danh cao và
cách hành xử dề đoán định của các quốc gia.
Mặc dù các nước này có thể là đồng minh
hoặc có xu hướng thiên về một trong các
cường quốc hàng đầu thế giới đang cạnh
tranh ảnh hưởng, song sự tham gia của họ
góp phần bảo đảm trật tự quốc tế dựa trên
luật lệ phục vụ lợi ích cùa số đơng các quốc
gia, mà khơng chỉ của riêng một cường quốc
nào. Với vai trị như vậy, điều cần thiết là
các quốc gia tầm trung, vừa và nhỏ cần tiếp
tục thúc đẩy cam kết đối với các cơng cụ đa
phương mang tính dung nạp, thay vì tham
gia vào các tập hợp lực lượng mang tính loại
trừ nhau do các nước lớn dần dắt. Tính dung
nạp ngày càng được xem là một trong những
nhân tố quan trọng trong xây dựng một trật
tự quốc tế dựa trên luật lệ có thể bảo vệ lợi
ích của số đơng các quốc gia.
Sự quan ngại về cạnh tranh giữa các nước
lớn và xu hướng hình thành trật tự dựa trên
sức mạnh đã đưa đến nhu cầu và lời kêu gọi

đề cao trật tự quốc tế dựa trên luật lệ trong
đó có sự tham gia của đơng đảo các quốc gia,
nhất là các nước vừa và nhỏ. Các nước vừa
và nhỏ đang ngày càng giữ vai trò trung tâm
trong hệ thống các thể chế khu vực và quốc
tế, nhất là các cơ chế họp tác tiểu đa phương
đang trở nên phổ biến và được ưa chuộng.
Năng lực và uy tín tạo dựng “luật chơi” của
ASEAN tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái
Bình Dương là một minh chứng cho thấy
các nước vừa và nhỏ khi kết hợp với nhau có

Tạp chí Cộng sản

thể tạo ra ảnh hưởng đáng kể. Do các cường
quốc nối trội dễ gặp phải nghi kỵ và phản ứng
mỗi khi đề xuất hoặc thúc đẩy một sáng kiến
tập họp lực lượng ở khu vực nên ASEAN
có điều kiện và cơ hội giữ vai trò trung tâm
trong việc tạo dựng “luật chơi” ở khu vực
Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương.
Vai trị này đã và đang được cơng nhận rộng
rãi trong và ngồi khu vực. Đến nay đã có
39 quốc gia, trong đó có 29 nước ngoài
ASEAN, gia nhập Hiệp ước Thân thiện và
Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC). Được xem
là một bộ quy tắc ứng xử ở khu vực châu Á Thái Bình Dương do các nước ASEAN thiết
lập và là công cụ hữu hiệu giúp ASEAN duy
trì hịa bình và ổn định khu vực trong suốt
hơn năm thập niên qua, với sự tham gia của

tất cả các nước lớn, TAC có thề trở thành cơ
sở để từ đó xây dựng bộ quy tắc ứng xử cho
khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương
rộng lớn hơn nhàm tăng cường lòng tin và
họp tác giữa các quốc gia. Vai trò trung tâm
của ASEAN trong xây dựng luật lệ xuất phát
từ tính dung nạp của các cơ chế do ASEAN
đóng vai trị chú đạo - trái ngược với tính
cạnh tranh và loại trừ của Sáng kiến “Vành
đai, Con đường’’ (BRI) và Chiến lược “Ân
Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng
mở” (IPS) do Trung Quốc và Mỹ dần dắt.
Sự dung nạp đang trở thành phương kế để
các nước vừa và nhỏ như ASEAN ứng phó
với tác động tiêu cực của cạnh tranh nước
lớn, nhất là trong định hình và xây dựng
“luật chơi”(l4).
Các nước vừa và nhỏ cũng có vai trị
ngày càng quan trọng trong việc tham gia
xây dựng luật lệ đối với những lĩnh vực
mới nổi của đời sống quốc tế, như an ninh
(14) Caitlyn Burn: “Securing the 'Rules-Based
Order’ in the Indo-Pacific: The Significance of Strategic
Narratives”, Security Challenges, Vol. 16, No. 3, Special
Issue: The Indo-Pacific: From Concept to Contest,
2020, tr. 10-15

SỔ 972 (tháng 8 năm 2021) 103

-rl

• '•

XT*/

-4-Vx

Í~|

. 1

• Ạ

Thê giới: Vân đê - Sự kiện
mạng, biến đổi khí hậu, tăng trường xanh.
Điều này đặc biệt đúng khi việc tạo dựng
luật lệ trong những lĩnh vực mới này có liên
quan nhiều đến lọi ích của các nước vừa và
nhỏ và khơng nhất thiết theo lơ-gích thơng
thường của cạnh tranh nước lớn. Như vậy,
điều chỉnh trật tự quốc tế dựa trên luật lệ
không nên và không phải chỉ liên quan đến
các nước lớn. Các nước vừa và nhỏ cũng
có lợi ích lớn trong việc củng cố và trên
thực tế đang đóng vai trị tích cực trong tạo
dựng và duy trì trật tự quốc tế dựa trên luật
lệ thông qua cam kết mạnh mẽ đối với chủ
nghĩa đa phương.
Là thành viên tích cực, chù động, có

trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, Việt
Nam tiếp tục đề cao pháp quyền ở cả cấp độ
quốc gia và quốc tế, thúc đẩy tôn trọng luật
pháp quốc tế, củng cố chủ nghĩa đa phương,
trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, tuân thủ các
nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế,
Hiến chương Liên hợp quốc và các điều ước
quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đại hội
XIII của Đảng đã nhấn mạnh chú trương
“nâng tầm đối ngoại đa phương” theo hướng
“Chủ động tham gia và phát huy vai trò của
Việt Nam tại các cơ chế đa phương, đặc biệt
là ASEAN, Liên hợp quốc, APEC, hợp tác
tiểu vùng Mê Kông và các khuôn khổ hợp
tác khu vực và quốc tế,... Chủ động tham
gia, tích cực đóng góp, nâng cao vai trị của
Việt Nam trong xây dựng, định hình các thể
chế đa phương và trật tự chính trị - kinh tế
quốc tế”(15). Sự kiện ghi dấu ấn quan trọng
trong tháng đầu tiên Việt Nam tham gia Hội
đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 2021 (tháng 1-2020) là đề xuất sáng kiến và
chủ trì phiên thảo luận mở cấp bộ trưởng với
chủ đề “Kỷ niệm 75 năm Liên hợp quốc:
Tuân thủ Hiến chương đế duy trì hịa bình
và an ninh quốc tế”. Phiên thảo luận diễn
ra đúng vào thời diêm có nhiều vấn đề xảy
ra trên thế giới, nhất là các cuộc xung đột,
104 Số 972 (tháng 8 năm 2021)

Tạp chí Cộng sản

các mối đe dọa hiện hữu ở nhiều nơi, trong
đó có những vấn đề liên quan đến việc tuân
thủ Hiến chương Liên hợp quốc, do đó được
đánh giá mang tính thời sự cao và có ý nghĩa
thiết thực, góp phần tái khẳng định tầm quan
trọng của Hiến chương Liên hợp quốc cũng
như hợp tác đa phương trong duy trì hịa
bình và an ninh quốc tế. Phát biểu tại phiên
thảo luận, Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm
Bình Minh khẳng định quan điếm của Việt
Nam cho rằng tuân thủ Hiến chương Liên
hợp quốc, luật pháp quốc tế là con đường đạt
được nền hịa bình bền vừng, thịnh vượng
cho nhân loại và xây dựng một trật tự thế
giới dựa trên luật pháp quốc tế với quan hệ
quốc tế cơng bàng, bình đẳng và hữu nghị
giữa các quốc gia(16).
Dưới sự chủ trì của Việt Nam, Hội đồng
Bảo an đã nhất trí thơng qua Tuyên bố Chủ
tịch về tôn trọng Hiến chương Liên hợp
quốc. Tuyên bố khẳng định giá trị vững bền
của Hiến chương trong duy trì hịa bình và
an ninh quốc tế, phát triển luật pháp quốc tế
và điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia; tái
khăng định cam kêt của Hội đông Bảo an
đối với Hiến chương; nhấn mạnh tất cả các
quốc gia, các cơ quan của Liên hợp quốc và
các tố chức khu vực cần hành động phù hợp
với Hiến chương Liên hợp quốc, đưa các

nguyên tắc cơ bản của Hiến chương thành
định hướng trong hoạch định và thực hiện
chiến lược, chính sách. Đây cũng là cơ sở
quan trọng để Việt Nam tham gia những nỗ
lực chung ở khu vực và quốc tế nhằm củng
cố trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. □
(15) Văn kiện Đại hội đại biêu toàn qc lân thứ
XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, t. I, Hà Nội, 2021,
tr. 162, 164
(16) Ngọc Vân: “Việt Nam nhấn mạnh tuân thủ Hiến
chương Liên hợp quốc tại Hội đồng Bảo an”, Báo Lao
động điện tử, ngày 12-1-2020, />