Phát triển con người của phụ nữ dân tộc thiểu số từ phương diện tiếp cận giáo dục

Kl NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CUU CON NGUdi (THANG 9/1999)

PHAT TRIEN CON NGLTCJI CUA PHU N C DAN TOC
THIEU SO TU" PHUONG DIEN TIEP CAN GIAO DUG
(Qua nghien ciiu tai huyen Than Uyen, tinh Lai Chau)'

VU THI THANH*
Tir khoa; giao due, binh dang gioi, dan tpc thieu so, phat trien con nguai.
Ngay nhan bai: 12/6/2019: ngay gici phan bien. 13/6/2019: ngay duyet dang bai:
15/8/2019.
Gioi thieu
Lien hpp quoe (2016b) chi ra rang, trong eae mo hinh dan den sir tach biet xa hpi co
viec bi tir ehoi co hpi tiep can cac dich vu xa hpi - bao gom tiep can giao due. Su han ehe
trong tiep can giao due la mpt tra ngai doi vai phat trien con nguai boi le no lam han che
n&ng lire con nguai, tir do lam can tro cac co hpi phat trien xa hon ciia cac ca nhan. Viec
tiep can giao due duoc coi la mpt phuong thirc tot nhat de con nguai tiep can dirac cac ea
hpi ve kinh te (viec lam va eae nguon lire), nho do co the cai thien cac ea hpi va thuc hien
nhung su lira chpn cua hp (Chuong trinh phat trien Lien hpp quoc (UNDP), 1998).
Theo UNDP (2016a), dan tpc thilu s6 (DTTS) la mpt trong nhflng nhom thuong bi bo
lai phia sau trong qua trinh phat trien. Dii a nuoc phat trien hay dang phat trien, nhom
DTTS thuong co ca hpi va kha nang th4p han. UNDP (2016a) ciing khang dinh rang phu
nii va tre em gai DTTS la nhom bi tach biet tren cac phuong dien co ban ciia phat triSn
eon nguai. "Bao cao phat triln Viet Nam 2035: huong toi thinh vugng, sang tao, eong
bSng va dan chu" cua Ngan hang Th6 gioi va Bp Kg hoach va dau tu (2016) da chi ra sir
chenh lech gitta nhom DTTS vai nhom nguai Kinh va khang dinh rang ciin phai giam bat
rao can, tang co hpi cho nguoi DTTS dl gop phjn giam hot tinh trang bit binh dSng o
Viet Nam.
Uy ban vl Xoa bo phan biet d6i xii chiing tpc (CERD) va Uy ban vl Xoa bo phan
biet ddi xir (CEDAW) da bay to sir quan ngai vl tinh trang bit binh dSng trong giao due

* TS.; Vign Nghian ciiu Con nguoi, Vi?n Han lam Khoa hoc xa hoi Viet Nam.

' B4i viet duoc thuc hi?n trong khuon kh6 « tai cip Vi£n Han lam Khoa hoc xa hoi Viet Nam 2019-2020:
"Nghien cuu hoa nhjp xa hdi cua phu nii DTTS tij c4ch tiSp can ph4t trien con ngufti" do Vien Nghien ciiu
Con nguiri la co quan chu tri.
Wghitfrt cuu Con ngu6t so 4(103) 2019

71


Ki NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CUU CON NGUfifl (THANG 9/1099)
va Thi Thanh
a Viet Nam, trong do co ti le mu chii, ti le bo hpc cao ctia phii nu va tre em gai DTTS
va su han chi trong tilp can giao due cua tre em gai DTTS a tat ca cac cap (Uy ban Dan
tpc va T6 chuc Phu nii cua Lien hop qu6c {UN Women), 2015, tr. 4). Cac nghien cim a
Viet Nam da phan anh su han chi va nhiing thach thuc dii voi phu nii va tre em gai
DTTS trong viec tilp can giao due. Khoang each gioi ve giao due trong cac nhom
DTTS va giGa cac nhom DTTS voi dan tpc Kinh v§n con Ion va'tin tai dai dSng (Uy
ban Dan tpc va UN Women, 2015). Phu nu va tre em gai DTTS co ca hpi tilp can giao
due it ban, ding thai co ti le bo hpc va mu chii cao han (UN Women, 2016). Bai vilt
nay gop phkn lam ro thach thuc dii vcri phat triln con nguai cua phu nu- DTTS tren
phuong dien giao due thong qua viec phan tich ca hpi va kha nang tiep can giao due cua
phu nij DTTS a tinh Lai Chau - nai co da so nguai dan la dong bao DTTS va day cijng
la tinh co chi si phat triln con nguoi thap nhat ca nuac (UNDP, 2016b). Bai viet dua
tren cac ket qua khao sat thuc hien tai xa Phuc Than va xa Khoen On, huyen Than
Uyen, tinh Lai Chau bao gIm 2 thao luan nhom va 28 phong van sau voi phu nii, nam
giai va can bp dia phucmg; 200 bang hoi voi phu nil Thai va Mong (trong do co 38,5%
tir 18 - 30 tuli; 41 % tir 30 - 40 tuli va 41 % tren 40 tuli).
1. Phat trien con ngiroi cua phu nir dan toe thieu so tren phirong dien giao due
Cac so lieu thong ke cho thay, phu nir DTTS c6 trinh dp hpc van thap han so voi phu nii
nguod Kinh va Hoa, dong thai, trinh dp hpc van cua phu nii DTTS 6 tat ca cac nhom DTTS
deu thap han so vai nam giai (Irish Aid, Uy ban Dan tpc va UNDP, 2017; Lien hop quoc

(United Nations - UN), 2016a). Theo si lieu tir Dilu fra 53 DTTS Viet Nam, ti le bilt dpc,
biet viet cua phu nii va nam gioi dan tpc Mong lan luot la 33,3% va 64,1%; ti le biet dpc
cua phu nii va nam giai dan tpc Thai lan lugt la 72,0% va 90,7%) (Irish Aid va cac doi tac,
2017). Ci tinh Lai Chau, ket qua sa bp cua Tong dieufradan so va nha 6 nam 2019 cho thdy
ti le phu nir tu 15 tuoi tra len chua bao gia di hpc la 44,6%i - cao gSp khoang 2 ISn so voi ti
le nay o nam gioi (Ban chi dao tong dieu tra dan so va nha 6 trung uong, 2019, tr. 102).
Tuang dong vai nhiing ket qua nay, nghien cuu ciia chung toi a hai xa ciia huyen Than
Uyen cho thay, trinh dp hpc van cua phu nii DTTS la kha thap. Co han mpt niia si phu nii
tham gia nghien cuu (117 truong hpp, chiem 58,5%) chua timg di hpc. Ti le phu nii co trinh
dp hpc vSn la tieu hpc va trung hpc ca so (THCS) chilm lan lupt la 18,0%. va 14,0%. Ti le
phu nu CO trinh dp hpc van tir trung hpc pho thong (THPT) tra len chi chilm 9,5%. Sl nam
di hpc trung binh cua phu nii DTTS trong nghien ciiu nay la 2,9 nam - chi bang khoang 1/3
so voi so nam di hpc trung binh cua Viet Nam noi chung (UNDP, 2018, tr. 23).

72

NghiSn ciiv Con ngudi sd4(103) 2019


Kl NIEM 20 NAM T H A N H LAP V I E N N6HIEN CUU CON NGUfll (THANG 9/1999)
Phdt trien con nguoi cua..

Bieu ah 1: Trinh dO hfc vin cua ph 1 nu* dSn tQc thieu so (%)

^KhdngdihQC
fililuhgc
•• THCS

[
i8,5

18

• THPT
^ Tir tniDg dp, cao dang trd len

Ngudn: Kit qua khao sdl ciia de tdi tgi tinh Lai Chau nam 2019.
Ket qua nghien cuu cho tha}, tdnh dp hpc van 6 nhom phu nu DTTS tre hien nay co
su cai thien so voi nhung nhom phu nii DTTS nhieu tuoi han. Theo chia se cua can bp
xa Phuc Than, khoang 10 nam v l truoc rdt kho tim dupe mpt phu nii dan tpc Mong di
hpc hit c4p II nhung hien nay tinh trang nay da duac cai thien. Anh ke: ''Trude day
ddng bao ngucfi Mong chi cho con trai di hgc cdn con gai d nhd phuc vg gia dinh.
Nhung bay gid truyin thong nhiiu, bd con tiep can dugc thong tin nen tu tuong ciia hg
tiin bg hon nhiiu" (PVS, can bp xa). Theo s l lieu khao sat, ti le phu nii tir 30 tuli tra
xuing khong di hgc chi chilm 31,2% trong khi ti le nay a nhung nhom tren 30 tuoi deu
chilm khoang 75%.. Ti le phu nii tCr 30 tuli tra xuIng co trinh dp hpc van THPT hoac tir
trung cip, cao ding tro len chilm khoang tren dual 10% trong khi ti le nay 6 nhom tir
3 1 - 4 5 tuli chi chilm khoang 2% - 4% va khong co truong hpp phu nu DTTS nao a dp
tuli tren 45 co trinh dp hpc vin tir THPT tra len.
Bang 1: Tu-cmg quan giira nhom tuoi va trinh do hoc van
cua phu nu- dan toe thieu so (%)
Nhom tuoi ***

Tir 30 tuoi tra xuong
Tir 31 - 4 5 tuoi
Tir 4 6 - 6 0 tuoi

Khong
di hoc
31,2

75,3
76,9

Trinh do hoc van
THPT
THCS
Tieu hoc
20,8
16,5
15,4

28,6

4,1
7,7

9,1
2,1
0,0

T^r trung cap
tra len
10,4

2,1
0,0

Nguon: Ket qua khao sat ciia di titi tgi tinh Lai Chau nam 2019.
Ghi chit: Micey nghia thdng ke •'* P <0,001.

Ngltien ctiu Con ngudl s64(103} 2019

73


Ki NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN cQtl CON NGU^ (THANG 9/1999)

Thuc tl cho thiy c6 nhilu phu nii da timg di hpc nhung hp lai b; tai mil (chu ylu rcri
vao nhiing nguoi dimg hpc a bac tieu hpc). Viec tai mil khien cho ti le phu nfi DTTS hien
nay khong bilt chiJ la kha cao. Mac dii ti le khong di hoc cua phu nii trong nghien cuu
nay la 58,5% nhung ti le phu nir hien khong biet dpc, bilt viet len toi 72,5%. Trong sl
nhiing nguai co trinh dp hpc vSn tilu hpc thi co toi 2/3 trong so hp hien nay khong biet
chQ. Can bp phu nii xS Khoen On cho bilt: "Hp di hgc vi bao nhieu ndm rdi, bay gio hg
khong con biit viit niia Hg khdng vik dugc mot dong, mgt tic nao ddu mcC' (PVS, can bp
phu nii xa).
Nhu vay, ti le phu nu DTTS trong nghien cuu nay biet dpc, biet viet chi chiem 27,5%
trong khi ti le nay cua ca nuac da dat toi 95,8% (Ban chi dao tong dieu tra dan so va nha
o trung uong, 2019, tr. 99). Ti le bilt chu ciia phu nu; DTTS tai hai dia ban khao sat
ciing thap hon so voi ti le bilt chu ciia phu nu va nam giai a tinh Lai Chau noi chung \wi lucft la 52,7% va 76,0% (Ban chi dao ting dilu tra dan so va nha 6 trung uong,
2019, II. 99). So dl nhu vay la do sl lieu thing ke 6 tinh Lai Chau bao gIm ca nguai
dan tpc Kinh va nguoi DTTS sinh song tren dia ban nen so lieu ve hpc van noi chung
cua tinh se cao hon so voi trinh dp hpc van ciia rieng phu nir DTTS. Tinh trang hien
khong bilt chii con rdt phi biln a nhirng phu nii tren 30 tuoi (hon 80%) trong khi ti le
khong biet chQ ciia nu thanh nien - tit 30 tuoi tra xuong - da giam dang ke (49,4%).
2. Cc hoi tiep can giao due cua phu n& dan toe thieu so
Ca hpi tiep can giao due cua phu nu DTTS tai dia ban chiu sir anh huong cua nhieu
yeu to, trong do co tinh san co cua djch vu giao due, cac chinh sach ve giao due va yeu
to dia li. Ngoai ra, cac phong tuc truyen thong va chuan muc xa hpi ciia cac DTTS van
tiep tuc gay can tra co hpi tiep can giao due ciia phu nu DTTS.
Ve su san co ciia dich vu giao due, tren dia ban huyen Than Uyen hien co ba truong

cap 3 bao gom trudng FTTH Than Uyen danh cho hpc sinh song 6 khu vuc xung quanh
thi tran; truong PTTH Muong Kim danh cho hpc sinli 3 xa Ta Gia, Khoen On, Ta Mung
va truong PTTH Muong Than danh cho hpc sinh tai cac xa Muong Than va Phuc Than,
Ngoai ra, tren dja ban huyen con co truong npi trii danh cho hpc sinh THPT. Tren dja ban
cac xa CO 1 truang THCS va 1 truong tieu hpc. CJ nhiing ban xa thi c6 cac diem truong
danh cho hpc sinh lop 1 va lop 2. Duac su dau tu ciia nha nuoc va ciia tinh, truang lop
tren dia ban dupe xay dung kha kien co, dam bao ca so vat chat cho hpc sinh di hpc.
Hpc sinh tren dia ban, bao gom ca nam va nit, deu nhan dupe sir ho tro ve giao due
cua nha nuoc theo Nghj dinh so 116/20I6/ND-CP quy dinh chinh sach ho trp hpc sinh
va truang pho thong 6 xa, thon dac biet kho khan. Theo do, moi thang hpc sinh duoc ho
tra 40% muc luong co ban va 15kg gao (ho tra khong qua 9 thang/nam/hpc sinh). Doi
vai nhimg xa khong duac huong che dp theo Nghi dinh so 116/2016/ND-CP, Hpi ding
nhan dan tinh Lai Chau da ban hanli Nghi quyet so 19/2018/NQ-HDND ^h ho tro tien

NghiSn ciiu Con ngui4 sd4(103) 2019


Ki NIEM 20 N A M THANH LAP Vl|N NGHIEN CUU CON NGU&I (THANG 9/1999)
Phdt trien con ngudi ciia..
an cho hoc sinh thupc khu vuc nay la 40% lucmg co ban (khong co trp cap gao). Con
era cua cac hp ngheo duac mien giam hpc phi. Theo phan anh cua can bp dia phucmg,
nha CO cac chinh sach h6 tra da giup tang so lugng hpc sinh hpc ban tni va hpc sinh
nhap hpc. Cac chinh sach ve giao due duac ap dung mpt each d6ng diu, khong co su
phan biet doi vai nam va nil nen khong c6 chinh sach, ho trp uu tien cho tre em gai dii
day la nhom gap nhieu thiet thoi han trong tiep can giao due. Tinh trung lap ve gioi
ciing la dac diem chung cua cac chinh sach ve giao due ciia nha nuac doi voi DTTS a
Viet Nam (United Nations, 2016a).
Truoc tmh trang ti le mil chii con cao, dia phuong da to chvrc mot so hoat dpng xoa mu
cho nguai dan. Nhiing ho?t dpng nay duprc thuc hi?n bai giao vien dia phuong (giao vien a
ban nao thi day cho nguai a ban day) hoac do giao vien tai cac truong tieu hpc va THCS

tren dia ban xa day va nhan kinh phi tic nguon pho cap giao due cua tinh. Neu co tren 10
nguoi dang ki tin dia phuong se to chuc lop hpc x6a mu. Khi hpc xong se co danh gia kiem
tra va cong nhan xoa mu chu:. Do cac ban viing niii nam xa nhau nen cac lop hpc thucmg chi
duoc to chiic duac tai m6i ban. De to chuc cac lop xoa mu doi hoi cac ban phai co du so
luong nguoi dang ki hpc. Tuy nhien, theo phan anh cua chinh quyen dia phuong, do khong
c6 du so luong nguai dang ki hpc nen nhieu khi khong the to chiic dupe cac Icrp xoa mil cho
mpt vai nguoi d3n c6 nhu ciu. Tun hilu thuc tl cho thiy, cac lap hpc xoa mil dupe to chiic
nhilu o nhOng ban cua ngucd Thai hon so voi ban nguoi Mong boi ban nguai Thai thucmg
CO nhilu nguoi dang ki hpc hon la ban nguoi Mong. Can bp phu nii 6 xa Khoen On chia se
vl lop hpc xoa mil cua phu nir nguoi dan tpc Thai: "Khi hg biit cha thi hg rat Id vui, rat la
thich, phdn khoi dy vi minh dugc biit chu" (PVS, can bp phu nO: xa).
Mac du di hpc xoa mu khong m4t hpc phi nhung nguoi hpc phai tu lo do dimg hpc tap,
day ciing la mot tra ngai khiln nhilu chi em khong tham gia hpc xoa mil. Theo chia se
cua mpt trudng ban a xa Phiic Than, nam 2018, a ban da thong bao vl lop hpc xoa mil
cho nguoi dan dang ki, tuy nhien, khi ngudi dan bilt hp phai tu chi tra viec mua sach vd
thi nhilu ngudi khong dang ki hpc niia. Can bp xa Phiic Than ciing cho biet them:
"Vica rdi xd ciing di nghi vdi huyen md lgi mgt ldp xoa mu chic vd da dugc phe duyet
nhung dang phdi dgi chinh sdch hd trg di^n nua vi dot vica rdi td chuc hgc md chua cd
chinh sdch hd trg tiin dien... Rdi lgi con tiin sdch vo nica vi hgc cai nay Id phdi tu tuc
tiin sdch vd nen hg ciing ngai" (PVS, can bp phy nii xa).
Co hpi tilp can giao due cua ngudi dan, bao gIm ca phu nir va tre em gai, con gap
thach thiic do sir kho khan vl dia li. Day la nguyen nhan phi biln thii hai (sau nguyen
nhan kho khan do kinh tl) khiln cho phu nu- bo hpc hoac khong di hpc. Theo ket qua
khao sat, co tdi 40,4% cho bilt hp khong di hpc la do trudng xa, di lai kho khan. Tim
hilu thuc tl tai dia ban cho thiy, d mpt sl noi, nhdt la d xa Khoen On co nhiing ban
each xa trung tam hon 20 km dudng nui, di lai i^t kho khan, nhit la vao nhiing ngay

NghiSn cAi Con ngUdI s6 4(103) 2019

75

Ki NI|M 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CIJIU CON NGUdi (THANG 9/1999)
va Thi Thanh
mua. Do do, viec di hpc tai cac trudng THCS nam d trung tam xa dii vdi hpc sinh con
gap kho khan. Tinh trang kho khan ve dia li pho bien hon vdi nhung phu nil dan tpc
Mong do ngudi Mong thudng song d nhiing vimg cao. 6 dia ban khao sat va mpt s6 noi
(vi du nhu d ban Hua Dan, xa Khoen On), ngudi Mong sinh song tren vimg niii cao va
each trung tam xa khoang 20 km dudng doi nui. Su khd khSn vl dia Ii la mot trong
nhung rao can doi vdi viec tiep can giao due cua ngudi dan. Dieu nay co the la mpt
trong nhiing yeu to khien trinh dp hpc van cua phu nii dan tpc Mong thdp hon so vdi
trinh dp hpc van cua phu nii dan tpc Thai. Cac ket qua so sanh cho thay, ti le khong bilt
chii ciia phu nu dan tpc Thai la 66,4% va ti le nay d phu nii dan tpc Mong len tdi 83,3%
(P< 0,05); ti le chua timg di hpc ciia phu nii dan tpc Thai la 52,3%., cua phu nii dan tpc
Mong la 69,4% (P<0,5). Theo phan anh ciia can bp xa Phiic Than, hpc sinh hpc len d p
III tr6n dia ban chu yeu la ngudi dan tpc Thai va Dao con ngudi Mong it hpc len cao.
Can bp hpi phu nir xa cung cho biet rat it phu nu ngudi Mong hpc het cap 2.
Bieu do 2: Tiroinig quan giira dan tpc v^ hgc van cua phy n& d^n tpc thilu s6 (%)
90

•

Nguon: Kit qua khao sdt cua de tdi tgi tinh Lai Chau ndm 2019.
Sir ton tai nhung dinh kien ve gidi cung la mpt can trd doi vdi co hpi tilp can giao
due ciia phu nii DTTS. Ngudi DTTS hien nay van co xu hudng coi trpng viec hpc cua
con trai hon so vdi ciia con gai va dieu do la mpt rao can dii vdi co hpi giao due cua
phu nir va tre em gai. Day cung la dilu duac ghi nhan trong nghien ciiu ciia Oxfam va
cac doi tac (2010), theo do, nhiing quan niem truyin thing vl vai tro gidi anh hudng
dang ke den viec hpc hanh cua phu nir va tre em gdi DTTS. Co 29,1% phu nfi trong
nghien cim nay cho biet nguyen nhan hp bo hpc la do ''Cha me bdt bo hgc". Can bp phu

nii xa Phiic Than cho biet: "Co gia dinh khong co dieu kien thi nguai ta cho em trai di
hgc nhiiu han, chi em gdi hit lap 9 la cho nghi a nhd. Nghi a nhd lam giup gia dinh vi
kinh te cang khd khan'" (PVS, can bp phii nir xa).

76

NghiSn ciiu Con ngudl sd4(103)

2019


Ki NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CUU CON NGU^ (THANG 9/1999)
Phdt trien con ngudi cua...
Ket qua thao luan nhom phu niJ dan tpc Thai d xa Phiic Than cho thdy tat ca cac phu
nii tham gia thao luan deu chua timg di hpc. Nguyen nhan chinh la hp phai d nha giiip
viec gia dinh: "G/a dinh cho cdc em trai di hgc, Minh a nhd trdng em, di lam" (Thao
luan nhdm (TLN), nir, 35 tuoi, dan tpc Thai). Tuong tu nhu vay, kit qua thao luan nhom
phu nii Mong de tim hieu ve nguyen nhan bo hpc/khong di hpc ciia phu nii cho th^y ro
hem dieu nay:
"Anh em trai trong nhd dugc di hoc. Minh hdi thi bd me bdo chi cd con trai di lam
cdn bg nin chi cho con trai di hgc" (TLN, nii, 36 tuli, dan tpc Mong).
"Tdt cd cdc chi deu khdng di hgc. Vi bo me khdng cho, chi di chan trdu thoi, con con
trai thi dugc cho di hgc " (TLN, nii, 44 tuoi, dan tpc Mong).
Dieu dang chii y la nhiing dinh kien ve gidi khong chi tin tai d nam gidi ma d chinh
phu nir. Ban than nhieu phu nil ciing co quan diem coi trpng viec hpc vdi con trai hon la
con gai. Day cd the la do he qua giao due tir phia gia dinh va anh hudng ciia nhiing gia
tri xa hpi mang tinh dinh kien gidi khien ban than phu nii cung co tu tudng dinh kiln vl
chinh phu nir. Co gan mpt nira so luong phu nir tham gia tra Idi phong vin tan ding (d
muc Bdngy mgt phdn hoac Ddngy) vdi cac quan diem mang tinh phan biet dii xir vl
gidi trong tiep can giao due. Cu the, ti le phu nii tan dong vdi quan diem cho rang "Viec

hoc vdi con trai quan trgng hon vdi con gdi" la 46,6%) va ti le tan dong vdi quan diem
cho rang "Neu cd khd khdn ve kinh te thi nen icu tien viec hgc cho con trai" la 48,7%.
Bang 2: Miic dp tan dong vdi mot so quan diem
ve viec hoc cua con trai va con gai (Vo)
Khong
ddngy

Ddngy
mot phdn

Ddngy

Viec hpc vdi con trai quan trpng hon vdi con gai

53,4

23,8

22,8

N I U CO kho khan ve kinh te thi nen uu tien viec hpc
cho con trai

53,1

18,0

30,7

Ngudn: Kit qua khao sdt cua de tdi tai tinh Lai Chau nam 2019.

So sanh giira cac nhom phu nil cho thay, nhirng phu nir co trinh dp hoc van thap
thudng CO quan dilm giao due mang tinh dinh kiSn ve gioi hom la nhirng phu nii co hoc
van cao hon. Ti le tan diing (o muc Dong y mot phdn hoac Ddng y) voi nhirng quan
diSm uu tien cho viec hoc cua con trai hon la con gai cua nh6m co trinh do hoc van thip
(tir THCS tro xudng) dSu cao hon so voi nhom co trinh do hoc van cao (tir THPT trcr
len). Dac biet, dSi voi nhimg phu nO khong di hoc, hon 50% trong s6 ho co quan di6m
coi trgng va uu tien viec hoc cho nam gioi hon la nvt gioi.

Nghiin ciiu Con ngu6i so 4(103) 2019

77


Ki N I £ M 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CIJU CON NGUftl (THANG 9/1999)
Vu Thi Thanh
Bieu d^ 3: Tirtrng quan giva h9c v^n v^ sy tdn d^ng
vdi cdc quan dilm vl vif c hgc cua con trai va con gdi (%)

Vi?c hoc vol con trai quan trpng hem vdi con N£u co kho khSn ve kinh te thi n6n iru tien viec
gii *
hoc cho con trai *
Khong di hoc

Tifiu hoc

THCS

THPT

• Tit trung cSp, cao ding trd 16n

Ngudn: Ket qua khao sdt ciia de tdi tgi tinh Lai Chdu ndm 2019.
Ghi chii: Mite y nghia thdng ke * P <0,05.

Ve phong tuc truyen thong, ket qua nghien ciiu cho thay tao hon ciing la mpt trong
nhiing yeu to can trd co hpi giao due cua phu nii DTTS. Theo so lieu tu khao sat Dieu tra
danh gia cac muc tieu ve tre em va phu nii - MICs (General Statistics Office Viet Nam va
Quy Nhi ding Lien hop quIc - UNICEF, 2015, tr. 229), ti le phu nii DTTS kit hon trude
18 tuoi la 23,l%i - cao hon nhieu so vdi ti le nay cua phu nii dan tpc Kinh/Hoa la 9,2%.
Trong nghien cim nay, cd 37,3%i phu nii ket hon trude 18 tuoi. Lay chong sdm la mpt
trong nhiing nguyen nhan khien phu nu trong nghien cuu nay phai bo hpc (7,1%). Hien
nay, chinh quyen dia phuong da ket hop vdi nha trudng de co nhiing bien phap ngan
chan tinh trang tre em bo hpc de tao hon. Can bp tnidng THCS Phiic Than cho biet, khi
hpc sinh nam va hpc sinh nii ngudi Mong thich nhau thi hp se bat vo - dua tre em gai ve
nha tre em trai 3 ngay. Neu sau 3 ngay ma tre em gai dong y thi se d lgi luon nha trai dS
lam vo. De theo doi tinh trang nay, nha trudng hang ngay tien hanh diem danh de danh
gia ti le chuyen can cua hpc sinh. Khi phat hien co hpc sinh nghi din ngay thii hai ma
khong biet li do thi se bao cho chinh quyen dia phuong de can thiep. Vdi bien phap nay,
nam 2018 dia phuong da ngan chan dupe khoang 5 - 6 trudng hpp hpc sinh bo hpc dl
tao hon. Tuy nhien, anh cho biet, bien phap nay chi hieu qua khi ca hai hpc sinh nam va

78

NghiSn ciiu Con ngudi s6 4(103) 2019


Kl NIEM 20 NAM T H A N H LAP VIEN NGHIEN CUTU CON NGlTCn (THANG 9/1999)
Phdt trien con ngudi cua..
nu: deu sinh song tai dia ban bdi chinh quyen dia phuong cd the gap hai gia dinh de can
thiep. Trudng hpp tre em nam la ngudi d dia ban khac thi rat khd can thiep. Nam 2018,

tai dia ban xa co hai tre em gai bo hpc lay chong d huyen khac va xa khong the ngan
chan duoc. Cd trudng hpp do chinh quyen va nha trudng ket hpp can thiep thi hai hpc
sinh da khong tao hon - cac em van yeu nhau nhung ai sdng d nha day, tuy nhien, sau
do nhiing hpc sinh nay khong quay lai trudng di hpc nQa. Viec can thiep phong chong
tao hon chu yeu dimg lai d cac bien phap tuyen truyen, thuyet phuc ma khdng the can
thiep bang cac che tai hoac cac bien phap ciing ran do sp dan den nhiing he qua khong
mong muon nhu viec tre an la ng6n tu tii. Can bp Phong giao due huyen Than Uyen
chia se them ve anh hudng cua phong tuc tap quan den ca hpi giao due ciia tre em gai:
"Cdc chdu bd hgc, yeu duong sdm, khdng cho Idy chong thi chiing nd an Id ngdn nen
phdi chdp nhdn cho lay chong. Cd chdu lap 9 mang thai di hgc xong lop 9 thi bd hgc"
(PVS, can bp huyen). Theo chia se cua can bp trudng THCS d xa Phiic Than, co trudng
hpp nii hpc sinh cap 2 yeu nam hpc sinh cap 3. Tre em gai da duac nha trai dua ve va
theo phong tuc thi tre em gai do duoc coi trd thanh vo va con dau cua nha trai. Sau do,
nha trai khdng ddng y cho tre em gai d ban tni ciia trudng niia ma phai ve d nha trai de
hp quan li. Sau 3 ngay ve d nha trai, nii hoc sinh khong thich niia va muon quay trd lai
trudng ban tni. Tuy nhien, theo phong tuc ciia ngudi Mong thi da ve d nha trai va gia
dinh nha gai da nhan le cua nha trai thi khong the hiiy hon duoc va hai ngudi nay tren
danh nghia da trd thanh vp chlng. Nha gai cung tac dpng gay ap luc den tre em gai de
bat em quay trd vl nha chlng. Dieu do cho thay phong tuc truyen thong van gay can trd
rit Idn tdi co hpi giao due ciia tre em gai DTTS.
2. Kha nang tiep can giao due cua phu nir dan toe thieu so
Mac dii dia phucmg da thuc hien kha dSy du cac chinh sach ve giao due cho dong bao
DTTS nhung su han chi vl kha nang tai chinh vin la mpt rao can Idn dii vdi viec tiep
can giao due ciia ding bao DTTS noi chung va ciia phu nQ, tre em gai DTTS noi rieng.
Chi phi cho viec di hoc khong chi bao gIm hpc phi ma con nhilu khoan khac lien quan
din trang thilt bi hoc tap, qu4n ao, chi tra cho sinh hoat khi di hpc. Mot sl nghien cuu da
chi ra riing chi phi phu cao cung la mot rao can doi vdi viec di hpc ciia tre em DTTS
(Humphrey va Vu Thu Hien, 2008). Kit qua khao sat cho thay "Kinh tl gia dinh kho
khan" la nguyen nhan chilm ti le cao nh^t (69,9%)) trong so nhiing nguyen nhan khien
phu nir bo hpc/khong di hpc. Ngoai ra, nhu da phan tich d tren, vice phai tu chi tra tien

sach vd cung la rao can khiln nhilu phu nu khong dang ki tham du cac khoa hpc xoa mil.
Sir kh6 khan vl kinh tl khiln tinh trang bo hpc dl di lam an xa dang co xu hudng trd
nen phi biln trong thdi gian gan day. Trong nam 2018, tren dia ban huyen da co hon
100 trudng hpp hpc sinh bo hpc va di ra khoi dia ban. Cac nganh, cac cap da vao cupc

NghiSn ci3u Con ngudi sd4(103) 2019

79


Ki NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN ClifU CON NGU&I (THANG 9/1999)
Vn Thi Thanh
dl phat hien va ngan chan tinh trang nay, vi du khi hpc sinh trudng cap 2 bo hpc thi nha
trudng se bao cho xa bilt dl c6 bien phap can thiep. Tuy nhien, day van la tinh trang
kha nan giai va chua co bien phap giai quylt hieu qua. Theo chia se ciia can bp Phong
Giao due huyen Than Uyen, trong 2 - 3 nam gan day co nhieu tre em gai bo hpc di khoi
dia ban va c6 kha nang la co nhiing trudng hpp tre em gai bd hpc de di sang Trung
QuIc. Dilu do tilm an nguy co cac em cd the trd thanh nsm nhan cua viec mua ban
ngudi. Chi chia se:
"Cdc em gdi dang tudi mdi Idn, cd the co yiu duang rdi bi ru di... Cd nhicng nii
thanh nien Idn di lam dn xa ve cd dien thogi, qudn do dep thi cdc em nhin vdo thdy thich
nen di bi du dd bd hgc trdn di lam dn xa dii bd me khdng ddng y" (PVS, Can bp Phong
Giao due huyen Than Uyen).
Theo phan anh cua can bp trudng THCS xa Phiic Than, hang nam co khoang 20 hpc
sinh bo hpc, trong do chu yeu la hpc sinh Idp 8 hoac Idp 9 do cac em bat dau vao tuoi
lao dpng. Trong sl 24 hpc sinh bo hpc nam 2018 cua xa Phiic Than thi co 14 trudng hop
la hpc sinh nii. Thdi gian bo hpc cua hpc sinh chii yeu roi vao dip sau ki nghi tet va nghi
he. Tre em nam thudng di lam lao dpng chan tay con tre em nii thudng lam thue cho cac
nha hang, quan an. Hpc sinh bo hpc di ra khoi dia ban de kiem s6ng, chii yeu la di
Trung Quoc hoac mot so viing lan can nhu tinh Lao Cai, Cac gia dinh co tre em bo di

lam an xa khong biet lam each nao de tim dupe con ve ma chi trdng chd vao vice cac
con chil dpng gpi dien thong bao ve gia dinh. Theo phan anh cua can bp dia phuong, co
nhiing tre em gai bao ve la dang d ben Trung Quoc nhung khdng xac minh dupe dieu do
CO diing hay khong vi tre thudng di cu theo dudng tieu ngach. Anh ke rang each day vai
nam CO mpt nhom hpc sinh nir rii nhau bo hpc va sau do co bao lai vdi co giao la cac em
len Sa Pa di lam. Tuy nhien den nay, chua co em nao trd ve dia phuong va gia dinh
cung khong biet thdng tin ve cac em.
Ben canh do, do dieu kien kho khan nen nhieu hpc sinh nii phai bo hpc de d nha giiip
vice cho gia dinh. Cd 47,3% phu nii cho biet nguyen nhan bo hpc/khong di hpc la do
"Gia dinh can ngudi lao dpng". Tuang dong vdi ket qua nghien cuu ciia Oxfam va cac
doi tac (2010) chi ra rang viec tre em gai di hpc doi khi lai tao ra mpt chi phi co hpi Idn
cho gia dinh, trong nghien ciiu nay chiing toi nhan thay nhieu gia dinh cho rang viec de
tre em gai nghi hpc se dem lai nhieu loi ich hon cho hp. Dieu nay khong chi don thuan
bdi nhutig dinh kien ve gidi (nhu da chi ra d phan tren) ma thuc te, nhieu gia dinh thay
rang tre em gai nghi hpc giiip ich dupe nhieu cho gia dinh han la tre em trai (vi du nhu
lam nuong, npi tro, trong em,...). Su phan cong lao dpng theo gidi nay vo hinh chung
da lam can trd viec tiep can giao due ciia tre em gai.
Ket qua tim hieu ve kha nang di hpc ciia phu nu DTTS cho thiy phan idn la do cac
yeu to ve kinh te (kho khan ve kinh te, gia dinh can ngudi lao dpng). Trong khi do,

NghiSn ciiu Con ngudi sd 4(103) 2019


Ki NIEM 20 N A M T H A N H LAP VIEN N G H I £ N CIHU CON NGU&I (THANG 9/1999)

Phdt triin con ngudi cua..
nhiing yeu to thupc ve ban than chu the phu nii thudng chiem ti le khong cao, trong do
pho bien nh3.t la "Ban than khong muon di hpc" (15,9%) hoac mpt so li do khac chiem ti
le dudi 10% nhu "Thay viec di hpc la khong can thiet"; "Hpc kem nen khdng muln di
hpc" hoac "Site khde ylu".

Bieu do 4: Nhihig li do bd hoc/khdng di hQC tv phia ban th^n phu nu- (%)

Siic khoe yeu

^M | 2 7

Hpc kem n6n khong muon di hgc

Hj

Thiy vi^c di hpc la khong can thiet

H

Ban than khong mudn di hpc

H

• s,:
^

'"

0

—
5

••
10

1 15,9
15

20

Nguon: Kit qua khao sdt cua de tdi tgi tinh Lai Chdu ndm 2019.
Bang s6 lieu tren day cho thay, trong so nhirng nguyen nhan tir phia ban than phu nil
khiln ho khong di hoc/bo hoc thi nguyen nhan chiem ti le cao nhat la do "Ban than
khong mu6n di hoc" (15,9%). Ngoai ra, mot s6 phu nir thdy ring viec hoc la khong cJin
thiSt (5,5%). Thirc tj cho thay, dong luc di hoc cua nguoi dan noi chung va cua phu nii
noi rieng khong cao la do ho kho co kha nSng cai thien co hpi viec lam. Theo phan anh
cua can b6 Phong Giao due huyen Than Uyen, co nhirng truong hop hoc xong Dai hpc
nhimg ciing khong tim itxac viec lam phu hpp 6 dia phuong. DiSu do khien nhieu ngucri
khong CO dong l\rc ii di hpc. Chi cho bilt them: "Dai sdng a day kho khdn, chi co nong
nghiep, bdn thoc gao di di hoc nhicng hoc xong khong xin duac viec nen bo hoc di lam
dn xa" (PVS, can bp huyen). Tuong tir nhu vay, can bp trucmg THCS Phiic Than cho
biSt: "Viec dimg hoc a cdp 2 co xu huong tdng len do hoc xong cao ddng, dgi hoc khong
xin duac vi$c, nhdt Id xin vdo cdc ca quan nhd nude" (PVS, can bp trucmg hpc). Tren
dia ban xa cung co hon 50 sinh vien t6t nghiep tir trung cjp tro len nhung khong xin
dupe viec lam.
KSt qua nghien cim dinh tinh voi phu nir o dia phuong cho thay sir chu dpng, tich
circ ctia phu nii DTTS dk tilp can giao due con chua cao. Phu nii it co vai tro trong viec
quylt djnh viec di hpc cua minh. Khi cha me bit nghi hpc, hp thucmg chap nhan va it co

Nglilin ciiu Con ngaM siS4(103) 2019


Ki NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CUlU CON NGUUl (THANG 9^999)

sir phan khang, chlng dii lai y kiln cua cha me cho dii hp co dong tinh vdi y kien ciia
cha me hay khong. Mac dii d dia phuong co cac hoat dpng xoa mil nhung rat nhieu phu
nii (dac biet la phu nii d cac ban ciia ngudi Mong) khong biet ve cac hoat dpng xoa mil
tai dia phuong va ban than hp cung it chii dpng tim hieu thong tin ve nhiing vdn dl nay.
Ngay ca khi dia phuong co l6 chirc cac Idp xoa mil thi nhieu phu nii khong dang ki tham
gia do nhilu nguyen nhan. Thii nhat la tam li vl lira tuli khiln hp e ngai dang ki di hpc
khi da Idn tuli. Thii hai, dpng luc di hpc xoa mil ciia hp khong cao do hp da quen giao
tilp hang ngay bing ngon ngii ciia dan tpc minh va khong co nhu cau di hpc. Ngoai ra,
su phan cong lao dpng theo gidi cung la yeu to can trd viec phu nii tham gia cac Idp xoa
mil. Ban ngay phu nii phai lam nuong ray, toi ve con dam nhan cong viec cham soc gia
dinh nen hp kho bo tri thdi gian tham gia cac ldp xoa mii. Can bp phu nii xa chia se:
"Ban ngdy chi em lao dgng mil moi rdi nen bdo buoi tdi di hgc niia thi hg cang nggi
nen cdi chic ki cUng khdng biit viit... Chi em cung chang chii tdm vdo hgc nira, chi
mudn di kiim tiin thdi" (PVS, can bp phu nii xa).
Tuong tu nhu vay, can bp xa Khoen On chia se ve kho khan ciia phu nii d dia
phuong trong viec tham gia cac Idp hpc xoa mii: "Ban ngdy chi em di Idm nin chi theo
hgc dugc buoi ldi. Gia dinh cdn viec ddng dng, viec gia dinh ng kia niia nen nhieu chi
em khdng di hgc dugc". Mpt so phu nii cho biet, neu hpc thi phai hpc vao nhOng thdi
gian ranh roi nhu thang 4 hoac thang 11 thi hp se de bo tri thdi gian di hpc han.
Ket luan
Phat trien con ngudi ciia phu nur DTTS con bi thach thiic bdi sir han che ve trinh dp
hpc van. Tinh trang bat binh dang ve tiep can giao due cua phu nu dan DTTS chua the
dupe cai thien do sir ton tai ciia nhieu rao can doi vdi co hpi va kha nang tiep can giao
due cua phu nii DTTS, trong do, dang luu y la sir ton tai ciia nhiing dinh kien ve gidi,
cac phong tyc truyen thong, phan cong lao dpng theo gidi ciing nhiing dieu kien khach
quan nhu su kho khan ve kinh te va dia li. Trong nhiing nam qua. Dang va Nha nude da
CO nhieu chinh sach nham thiic day su phat trien giao due cho dong bao DTTS nhung
hSu nhu chua co chinh sach nao danh sir uu tien ve giao due cho phu nu va tre em gai
DTTS cho dii hp phai doi mat vdi nhieu kho khan han trong tiep can giao due. De tang
cudng CO hpi va kha nang tiep can giao due cho phu nii DTTS, can cd nhung chinh sach

uu tien danh rieng cho phu nii va tre em gai DTTS de gia dinh va ban than phu nir, tre
em gai co dpng luc tiep can giao due. Ben canh do, can tang cudng hieu qua truyen
thong hudng tdi xoa bo nhiing phong tuc truyen thong va thay ddi nhiing dinh kiln ve
gidi lam can trd co hpi tiep can giao due cua phu nii va tre em gai DTTS.

82

NghiSn ciiu Con ngu& sd4(103) 2019


Kl NIEM 20 NAM THANH LAP VIEN NGHIEN CUU CON NGI/61 (THANG 9/1999)
Phdt irien con ngudi cua..
Tai ii^u tham khao
1

Ban chi d^o Tong dieu tra dan so va nha d trung irang. 2019. Tdng diiu tra ddn sd vd
nhd d 2019: To chiic thuc hien vd kit qud so bg. Ha Ngi: Nxb. Thing ke.

2.

General Statistics Office Viet Nam and UNICEF. 2015. Viet Nam Multiple Indicator
Cluster Survey 20J4. Ha Noi.

3.

Humphrey, R., and Vu Thu Hien. 2008. The Underlying Causes of Ethnic Minority
Poverty in Northern Mountainous Vietnam. The IDL Group and CARE. Ha noi.

4.

Irish Aid, Uy ban Dan tpc va UNDP. 2017. Tdng quan thuc trgng kinh ti xd hgi cua 53
ddn tgc thiiu sd. Ha Npi.

5.

Ngan hang The gidi, Bp Kl hoach va dSu tu. 2016. Bdo cdo tdng quan Viet Nam 2035:
Huang tdi thinh vugng, sdng tao, cong bdng vd ddn chu. Ha Npi.

6.

Oxfam, Action Aid, Isee va Caritas. 2010. Bdo cdo hi^n trgng bdt binh ddng gidi trong
egng ddng ddn tgc thieu sd. Ha Ngi.

7.

UN Women. 2016. Phu nu vd cdc muc tieu phdt trien ben vung Vi^t Nam hudng tdi
nam 20i0. Ha Npi.

8.
9.

UNDP. 1998. Human Development Report Poland: Access to Education.
UNDP. 2016a. Human Development Report 2016: Human Development for Everyone.
New York.

10. UNDP. 2016b. Tdng trudng vi moi ngirdi: Bdo cdo phdt triin con ngudi Viet Nam 2015
vi tdng trudng bao triim. Ha Npi: Nxb. Khoa hpc xa hpi11. UNDP. 2018. Human development indices and indicators: 2018 statistical update. New Yorit.
12. United Nations. 2016a. Bdo cdo tdm tdt tinh hinh gidi d Vi?t Nam ndm 2016. Ha Ngi.
13. United Nations. 2016b. Report on the World Social Situation 2016. Leaving no one
behind: the imperative of inclusive development. New York.

14. Uy ban Dan tpc va UN Women. 2015. Tmh hinh phu nu vd tre em gdi ddn tdc thiiu sd d
Viet Nam. Ha Npi.

NghiSn ciiu Con ngudt so 4(103) 2019

83