TỪ NÔNG THÔN RA THÀNH PHỐ/ TÁC ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA DI CƯ Ở VIỆT NAM pot

1
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN XÃ HỘI
NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG
NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG
VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN XÃ HỘI
Chịu trách nhiệm xuất bản: Lê Huy Hoà
Chịu trách nhiệm bản thảo: Lê Bạch Dương và Nguyễn Thanh Liêm
Biên tập: Nguyễn Khắc Hoà
Dịch tài liệu: Nguyễn Thành Đức và Nguyễn Thế Vinh
Sửa bản dịch: Trần Giang Linh và Nguyễn Thảo Linh
Nhà xuất bảN Lao ĐộNg
ĐC: 175 Giảng Võ - Đống Đa - Hà Nội
ĐT: (04) 3851 5380 - Fax: (04) 3851 5381
Website: nxblaodong.com.vn
Tên ảnh: Gánh hạ. Tác giả: Lê Thế Thắng
Thiết kế và In tại Công ty Cổ phần In La Bàn
Giấy phép XB số: 161-2011/CXB/46-07/LĐ
NHÀ XUẤT BẢN LAO ĐỘNG
VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN XÃ HỘI
1
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
MC LC
Lời cảm ơn 9
cHƯơnG i. GiỚi THiỆU 11
1.1. Tng quan v di cư  Vit Nam 13
1.2. Nghiên cu v tác đng ca di cư đi vi nơi đn và nơi đi 18
1.3. Phương pháp nghiên cu 21

cHƯơnG ii. QUÁ TRÌnH Di cƯ nÔnG THÔn - ĐÔ THỊ 25
2.1. Lc đy và lc hút trong quá trình ra quyt đnh di cư 28
2.2. Tính chn lc di cư ca h gia đình 30
2.3. Đn và làm vic ti thành ph 38
cHƯơnG iii. TÁc ĐỘnG cỦA Di cƯ ĐỐi VỚi KHU VỰc nÔnG THÔn 45
3.1. Tác đng đn ngưi di cư và h gia đình  quê hương 47
3.2. Tin gi v nhà và các yu t quyt đnh 56
3.3. Di cư, tin gi v nhà và phúc li ca h gia đình 68
3.4. Di cư, tin gi v nhà, tiêu th/chi tiêu và đu tư ca h gia đình 76
cHƯơnG iV. TÁc ĐỘnG cỦA Di cƯ ĐỐi VỚi KHU VỰc THÀnH THỊ 81
4.1. Nhng tương đng và khác bit gia ngưi di cư và không di cư 84
4.2. Tình trng sc khe và hành vi liên quan 97
4.3. Mng lưi xã hi nông thôn-đô th và dòng tin gi 107
4.4. Đánh giá tác đng ca di cư 124
4.5.Thái đ vi di cư nông thôn - đô th 129
2
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
cHƯơnG V. nHỮnG KHOảnG TRỐnG cHÍnH SÁcH 145
5.1. Bo tr xã hi cho ngưi di cư: Thiu khung pháp lý 147
5.2. H khu: Rào cn th ch v bo tr xã hi cho ngưi di cư 149
5.3. H khu và các chính sách xã hi 152
5.4. Nhng tho lun gn đây v vic ci cách ca h thng h khu 164
DAnH mỤc TÀi LiỆU THAm KHảO 166
3
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
DANH MC BNG
Bảng 1: T l ngưi di cư theo gii tính 30
Bảng 2: Trung bình và trung v ca tui ngưi di cư 32

Bảng 3: Tình trng hôn nhân ca ngưi di cư 33
Bảng 4: Quan h gia ngưi di cư và ch h 37
Bảng 5: Thi gian cư trú ca ngưi nhp cư  thành ph 39
Bảng 6: T l phn trăm ngưi đưc phng vn cho rng di cư có
tác đng tích cc 47
Bảng 7: T l phn trăm ngưi đưc hi cho rng di cư có tác đng
tích cc đn phúc li gia đình 48
Bảng 8: T l phn trăm ngưi đưc hi đng ý vi các nhn đnh v
vic di cư ca con cái 50
Bảng 9: T l phn trăm ngưi đưc hi đng ý vi nhng nhn đnh
v tác đng ca di cư ca chng/ v 50
Bảng 10: T l phn trăm ngưi đưc hi đng ý vi nhng nhn đnh
v tác đng ca di cư đn con cái 51
Bảng 11: Loi hình tin/hàng gi v nhà (t ngưi di cư) 57
Bảng 12: S tin đưc gi v nhà trong vòng 12 tháng gn đây 57
Bảng 13: Mô t các bin trong phân tích hi quy đa bin 62
Bảng 14: Ưc lưng kh năng xy ra ti đa (maximum likelihood
estimates) cho mô hình tobit 66
Bảng 15: Nhng ch s v phúc li kinh t ca h gia đình, theo lưng
tin gi v (t ngưi di cư) trong s các h có ngưi di cư 69
Bảng 16: Nhng ch s v phúc li kinh t h gia đình, gia h có ngưi
di cư và h không có ngưi di cư 72
Bảng 17: Nhng ch s v điu kin sng gia h gia đình có ngưi di
cư và h không có ngưi di cư 74
4
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
Bảng 18: Chi tiêu trung bình theo đu ngưi ca các nhóm h gia đình 78
Bảng 19: Các đc trưng nhân khu hc ca ngưi di cư và không di cư 84
Bảng 20: Cơ cu hot đng kinh t ca ngưi tr li theo tình trng

di cư 85
Bảng 21: Cơ cu vic làm trong s nhng ngưi đang có vic làm theo
tình trng di cư (%) 86
Bảng 22: T l tht nghip theo tình trng di cư (%) 87
Bảng 23: Cơ cu khu vc vic làm ca vic làm chính theo tình trng
di cư (%) 88
Bảng 24: S gi làm vic trong mt tun theo tình trng di cư
(gi/tun) 90
Bảng 25: Hp đng lao đng và bo him xã hi cho
công vic chính(%) 91
Bảng 26: T l ngưi có thu nhp và thu nhp n đnh t công vic
theo tình trng di cư (%) 92
Bảng 27: Thu nhp bình quân mt tháng ca nhng ngưi có thu nhp
theo ngun thu nhp và tình trng di cư (đng) 93
Bảng 28: Tng chi phí trong tháng trưc thi đim kho sát theo
tình trng di cư 94
Bảng 29: Tit kim bình quân mt tháng trong 12 tháng trưc
thi đim kho sát theo tình trng di cư 94
Bảng 30: S ngày phi ngh do b m theo tình trng di cư 99
Bảng 31: T l đã tri qua ít nht mt trong bn cm giác trên trong
tháng qua theo tình trng di cư 100
Bảng 32: Hành vi tip cn các dch v sc khe trong ln đau m gn
nht theo tình trng di cư (%) 104
Bảng 33: S tin và giá tr hàng gi v theo tình trng di cư 117
Bảng 34: S tin và tr giá hin vt ngưi di cư nhn đưc t ngưi
thân  quê theo tình trng di cư 122
5
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
Bảng 35: Dòng tin và giá tr hin vt gi gia nông thôn và

thành ph 123
Bảng 36: Đánh giá tác đng ca di cư đn thành ph nơi đn theo
tình trng di cư 126
Bảng 37: Đánh giá tác đng ca di cư lên mt s mt liên quan đn
các t nn xã hi ti thành ph nơi đn theo tình trng di cư 128
6
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
DANH MC BIU
Hình 1: Lý do di cư 29
Hình 2: Tui ca ngưi di cư 32
Hình 3: Trình đ hc vn ca ngưi di cư 35
Hình 4: Nơi đn ca ngưi di cư 38
Hình 5: Cơ cu ngh nghip 41
Hình 6: Khu vc làm vic 42
Hình 7: Ngh nghip trưc và sau khi di cư 43
Hình 8: Đánh giá v tác đng ca di cư đn phát trin kinh t
xã hi ti cng đng nơi đi 52
Hình 9: Đánh giá v tác đng ca di cư đn an ninh công cng ti cng
đng nơi đi 53
Hình 10: Đánh giá v đóng góp ca ngưi di cư đn nn kinh
t đa phương 54
Hình 11: Đánh giá v đóng góp ca ngưi di cư trên các lĩnh vc 55
Hình 12: Tn sut gi tin/hàng v nhà 59
Hình 13: Mc đích s dng ca tin gi v nhà (t ngưi di cư) 76
Hình 14 : Các dng chi tiêu 77
Hình 15: Các đc trưng ca vic làm chính theo tình trng di cư (%) 89
Hình 16: T nhn đnh v quan h vi ngưi làm cùng theo
tình trng di cư (%) 95
Hình 17: S hài lòng vi công vic theo tình trng di cư 96

Hình 18: Tình trng sc khe t đánh giá theo tình trng di cư 97
Hình 19: T l ngưi b m và phi ngh ít nht mt ngày trong 12
tháng trưc thi đim kho sát theo tình trng di cư (%) 98
Hình 20: Các vn đ sc khe tâm thn gp phi trong tháng trưc
thi đim kho sát theo tình trng di cư 100
7
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
Hình 21: Lo lng v mt s vn đ kinh t xã hi trong tháng trưc
thi đim kho sát theo tình trng di cư 101
Hình 22: S hài lòng vi đi sng tinh thn hin ti theo tình trng
di cư 102
Hình 23: T l nam gii hút thuc lá và s dng rưu bia theo tình
trng di cư 103
Hình 24: Ngưi chi tr cho ln đau m gn nht theo tình trng di cư 104
Hình 25: Tình trng s hu th bo him y t theo tình trng di cư 105
Hình 26: Lý do không có th bo him y t theo tình trng di cư 106
Hình 27: T l ngưi có thành viên trong gia đình còn sng  quê
theo tình trng di cư 107
Hình 28: T l ngưi hin có v có chng nhưng ngưi đó hin sng
 tnh khác 108
Hình 29: Tn sut liên lc vi ngưi thân theo tình trng di cư 109
Hình 30: Kênh liên lc vi ngưi thân theo tình trng di cư 110
Hình 31: Quan h vi ngưi dân đa phương theo tình trng di cư 111
Hình 32: Tn sut thăm ving hàng xóm láng ging theo tình trng
di cư 112
Hình 33: Quan h vi ngưi mi chuyn đn thành ph theo tình
trng di cư 113
Hình 34: T l ngưi nhn đưc h tr t ngưi dân đa phương
theo tình trng di cư 114

Hình 35: T l ngưi nhn đưc h tr t chính quyn đa phương
theo tình trng di cư 114
Hình 36: T l ngưi cm thy h b phân bit đi x theo tình trng
di cư 115
Hình 37: T l ngưi gi tin hay hin vt cho ngưi thân  quê
theo tình trng di cư 116
Hình 38: Hình thc tr giúp ngưi thân  quê trong ln gn nht
theo tình trng di cư 116
8
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
Hình 39: Mc đ giúp ích ca các khon gi v cho ngưi thân 
quê theo đánh giá ca ngưi tr li theo tình trng di cư 118
Hình 40: T l ngưi di cư v quê trong các tháng mùa v theo tình
trng di cư 118
Hình 41: Các phương thc h tr phát trin sn xut kinh doanh
theo tình trng di cư 119
Hình 42: Ni dung thông tin giao tip gia ngưi di cư và ngưi thân
 quê theo tình trng di cư 120
Hình 43: Các hình thc liên lc chính theo tình trng di cư 120
Hình 44: Mc đ đóng góp ca vic giao tip gia ngưi di cư và ngưi
thân  quê theo tình trng di cư 121
Hình 45: Đánh giá tác đng ca di cư đn gia đình  quê theo tình
trng di cư 124
Hình 46: T l ngưi cho rng di cư có tác đng tích cc lên mt s
mt cơ bn ca đi sng kinh t xã hi ca gia đình h 
quê theo tình trng di cư 125
Hình 47: S hài lòng vi quyt đnh di cư theo tình trng di cư 129
Hình 48: D đnh di cư hay di cư tip theo tình trng di cư 130
Hình 49: S ng h hay phn đi di cư t nông thôn lên thành ph 131

9
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
LI CM ƠN
Cuốn sách này đã không thể ra đời nếu không có sự tài trợ hào phóng của
Quỹ Rockerfeller. Chúng tôi muốn bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sĩ
Katherine Bond, Phó Giám đốc và ông Alan Feinstein, Quyền Giám đốc của
Quỹ Rockerfeller vì đã có những đóng góp quý báu cho đề xuất nghiên cứu của
chúng tôi và sau đó là tài trợ cho chúng tôi thực hiện nghiên cứu này. Chúng
tôi cũng muốn gửi lời cám ơn chân thành tới bà Busaba Tejagupta, cán bộ
quản lý tài trợ, người đã hỗ trợ kịp thời và hiệu quả để dự án được triển khai
thành công. Dự án của chúng tôi còn nhận được sự hỗ trợ về mặt kỹ thuật từ
Tiến sĩ Michael Joseph White, Giáo sư Xã hội học thuộc trường Đại học tổng
hợp Brown.

Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới những người đã tham gia nghiên
cứu vì đã dành thời gian và nhiệt tình chia sẻ các thông tin với chúng tôi. Nếu
không có sự tham gia của họ, sẽ không thể có các hiểu biết mới về di dân và
phát triển.
Cuối cùng nhưng cũng không kém phần quan trọng, chúng tôi xin cảm ơn đến
anh Nguyễn Thành Đức và anh Nguyễn Thế Vinh, những người đã dịch cuốn
sách này.
Các tác giả
11
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
CHƯƠNG I
GII THIU
Lê Bạch Dương

Ảnh: Sưu tầm
13
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
1.1 TNG QUAN V DI CƯ  VIT NAM
Trong sut tin trình lch s, Vit Nam luôn là mt đt nưc ca nhng
dòng di cư. Các tài liu lch s cũng như nhng di ch kho c đã minh
chng cho nhng hot đng m mang lãnh th và di cư ca ngưi Vit t
min nam Trung Hoa đn nhng vùng đt thp ca đng bng sông Hng
và cui cùng vươn đn cc nam đng bng sông Cu Long chng 300
năm trưc (Murray, 1996). Trong thi kỳ Pháp thuc (1862-1945), mt s
lưng ln lao đng đưc đưa đn làm vic trong các đn đin và hm m,
đng thi tình trng lương thc bp bênh  nông thôn đã to ra nhng
lung di cư t vùng quê này đn vùng quê khác đ tìm kim công vic tm
thi (Thompson, 1968). Mc dù di cư t nông thôn lên thành th có din ra
nhưng do công nghip hóa và đô th hóa kém phát trin nên không to ra
đưc nhiu nhu cu thu hút lao đng dư tha t nông thôn.
Sau khi đánh bi thc dân Pháp năm 1954, Vit Nam b chia ct thành hai
min Nam-Bc.  min Nam, chin tranh là nhân t quan trng nht khin
nhiu ngưi phi ri b quê hương b bom đn tàn phá đn sinh sng ti
các trung tâm đô th ln. Trong vòng hơn 10 năm, t l dân s thành th
 min Nam đã tăng vt t 15% đu nhng năm 1960 lên đn 47% năm
1974. S tăng trưng này khi đó cao gp năm ln so vi các nưc đang phát
trin khác, bin min Nam tr thành khu vc đô th hóa cao th hai  Đông
Nam Á sau Singapore (Kolko, 1985).
Trong khi đó, di cư  min Bc trong thi gian chin tranh li phát trin theo
hưng ngưc li. T l dân s thành th hu như không thay đi (10,9% năm
1965; 12,2% năm 1975) do nhà nưc hn ch phát trin các trung tâm đô
th ln đ ưu tiên xây dng mt h thng các đô th va và nh. Mc tiêu

ca chính ph là khuyn khích phát trin  các trung tâm đô th ca tnh;
xây dng các đô th gn nhng khu m và các ngun năng lưng quan
trng; tăng cưng mi liên kt gia đô th vi các khu vc nông nghip
lân cn; cng c tính năng đng và t cung t cp ca các tnh đng thi
thông qua đó h tr hp tác hóa nông nghip cũng như phát trin công
nghip đa phương (Nguyen, 1984). Thc t thì vic phát trin các đô th
ln khi đó không phi là chính sách phù hp khi mà đt nưc vn còn đang
trong giai đon chin tranh. Ngoài ra, mt s lưng ln dân cư đưc t
14
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
chc tái đnh cư lên nhng vùng kinh t mi, ch yu là dân cư t nhng
đa phương đt cht ngưi đông thuc đng bng sông Hng. Cho ti khi
đt nưc đưc thng nht vào năm 1975 đã có gn mt triu ngưi lên tái
đnh cư  các vùng kinh t mi phía Bc (Desbarat ,1987).
Sau khi đt nưc thng nht, chính ph đã áp dng các mô hình di cư và
đô th hóa ca min Bc cho min Nam. Chính sách đu tiên là di di ngay
lp tc nhng ngưi dân trưc đây di cư vào thành th vì lý do chin tranh
tr v li đa phương nhm gim bt dân s và áp lc xã hi  các trung
tâm đô th ln. Mt chính sách khác là làm gim bt tình trng mt cân
bng dân s gia hai min. Ch trong mt thi gian ngn đã có khong 1,5
triu ngưi buc phi ri thành ph H Chí Minh; đng thi thành ph tip
nhn khong 700.000 ngưi t min Bc. Đà Nng, thành ph ln th hai
ca min Nam, thm chí còn chng kin s st gim dân s mnh hơn, t
na triu dân xung còn 319.000 vào năm 1979. Tương t, dân s thành
ph Quy Nhơn cùng gim gn mt na. Đn cui nhng năm 70, khong
2,5 triu ngưi đã di cư t Bc vào Nam. Chính ph cũng đã tái đnh cư 1,3
triu ngưi min Nam đn các vùng kinh t mi (Thrift và Forbes, 1985).
Tuy nhiên, do thiu cơ s h tng xã hi cơ bn cũng như đt canh tác, gn
mt na dân tái đnh cư đã t đng tr v quê hoc quay tr li thành ph.

S ngưi này cùng vi s dân nhp cư t min Bc khin cho tng dân s
đô th min Nam vn duy trì  mc tương đi cao. Các n lc ca chính ph
ch làm gim t l dân s đô th  min Nam t 30% năm 1976 xung còn
26% năm 1979 (Desbarats, 1987).
Ti kỳ hp Quc Hi ln th VI năm 1986, chính ph đã chính thc đ ra
chính sách Đi mi nhm phát trin đt nưc theo đnh hưng kinh t th
trưng. Chính sách Đi mi đã gii phóng lc lưng lao đng và thúc đy
tăng trưng kinh t cũng như bin đi xã hi  quy mô ln. Tác đng ca
Đi mi đi vi di cư và đô th hóa cũng th hin rõ rt. Tp th hóa và s ra
đi ca h thng khoán h  nông thôn đã làm tăng ưu đãi cho lao đng,
giúp thúc đy năng sut nhưng cũng đng thi khin nhiu lao đng rơi
vào tình trng bp bênh ca tht nghip và thiu vic làm. Không còn b
ràng buc v hành chính và kinh t vi các hp tác xã, ngưi nông dân
đưc t do chn la nơi mà hot đng kinh t ca h mang li li ích cao
nht. Lao đng dư tha khu vc nông thôn tr thành ngun cung cho các
15
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
cơ hi vic làm xut hin và m rng nhanh chóng do th trưng. Quá trình
này cùng vi vic loi b các rào cn hành chính đi vi các dòng lưu thông
vn và hàng hóa, cơ s h tng và giao thông vn ti đưc ci thin cũng
như s truyn bá thông tin qua các phương tin truyn thông đi chúng
và mng lưi xã hi đã giúp liên kt ngưi lao đng nông thôn vi nhng
cơ hi ca th trưng lao đng  khu vc đô th. Vic ban hành lut Đt đai
năm 1993 đã trao quyn chuyn nhưng, trao đi, th chp, cho thuê và
tha k đt đai cho các h gia đình nông thôn, gia tăng s linh hot v kinh
t ca h. Đng thi, s suy gim chc năng kim soát ca h thng đăng
ký h tch h khu  c nông thôn ln thành th đã đóng góp tích cc làm
gia tăng s lưu đng ca dân cư (Dương và cng s, 2008). Ngoài ra, mng
lưi xã hi ca nhng ngưi di cư đã duy trì và m rng các lung di cư trên

phm vi toàn quc.
K t gia nhng năm 1990, bt chp tác đng tiêu cc ca cuc khng
hong tài chính châu Á, kinh t Vit Nam vn tip tc phát trin và có
nhng đi thay v mt cơ cu. Tc đ tăng trưng đt mc đc bit cao
t đu nhng năm 2000. Khi các lc lưng th trưng lan rng, các khu
vc nông thôn và thành th đưc gn kt cht ch hơn c v kinh t ln xã
hi. Các ngành công nghip thâu dng nhiu lao đng sn xut hàng xut
khu như may mc và đ đin t phát trin mnh m ti các trung tâm
đô th ln đã thu hút mt lưng ln lao đng t các vùng nông thôn (Do,
2001). Đu tư trc tip nưc ngoài gia tăng t nhng năm 1990 (đt hơn 60
t USD vào năm 2008) càng làm gia tăng đng lc di cư.
Tuy nhiên tăng trưng kinh t li song hành vi bt bình đng gia tăng
gia nông thôn và thành th, gia các vùng min và các nhóm dân cư. Mc
dù t l nghèo tuyt đi đã gim mnh, t gn 60% dân s đu nhng
năm 1990 xung còn dưi 20% trong hơn mt thp k, quan sát cho thy
khong cách chênh lch thu nhp ngày càng ln. Gia năm 1993 và 2002,
h s Gini đo s bt bình đng gia các nhóm đã tăng t 0,33 lên 0,41, cho
thy nhng li ích mà s thnh vưng kinh t mang li chưa đưc phân
phi công bng cho các khu vc và các nhóm dân cư khác nhau (Dương và
cng s, 2005). Đô th hóa và di cư đn các thành ph không ch phn ánh
phát trin mà còn c chiu hưng gia tăng ca các bt bình đng v kinh
t và xã hi.
16
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
Kt qu Tng điu tra dân s và nhà  năm 2009 cho thy c nưc có 6,6
triu ngưi trên 5 tui di cư trong giai đon 2004-2009, tăng mt cách đáng
k so vi con s 4,5 triu ngưi di cư giai đon 1994-1999. Tt nhiên s
liu này chưa bao gm nhiu loi hình di cư như ngn hn, tm thi, hay
nhng ngưi di cư không đăng ký. Nhóm dân s tr chim thành phn ch

yu trong các lung di cư. Mt lưng ln dân di cư ti các khu vc đô th
(góp phn vào t l tăng trưng đô th 3,4% so vi 0,4%  các khu vc nông
thôn) là do cơ hi vic làm  đây tt hơn. Trong khi năm 1999, t l dân s
thành th là 23,5% thì đn năm 2010 đã là khong mt phn ba tng dân s
và d kin sau mưi năm na s là 45% (Koesveld, 2001).
Các nghiên cu cp đ h và cá nhân cho thy di cư là mt trong nhng
chin lưc chính ca các cá nhân cũng như các h gia đình đ có đưc s
an toàn v kinh t. Di cư giúp gim nghèo và phát trin ti đa phương
(Dang, 2008). Nhưng di cư cũng kéo theo nhng chi phí kinh t và xã hi
đáng k do ngưi di cư phi xa ri mng lưi h tr ca gia đình và cng
đng quê hương. Tuy nhiên, nhìn chung ngưi di cư thưng thích nghi
nhanh vi môi trưng sng và làm vic mi  đô th do nhng khó khăn
đó có th đưc bù đp bi thu nhp tt hơn so vi mc mà h có th kim
đưc nu vn  li quê nhà (Đng và cng s, 2003).
Mc dù nhng đóng góp tích cc ca di cư đã đưc nhà nưc nhìn nhn
như mt nhân t thit yu giúp gim nghèo và phát trin, nhưng vn còn
có không ít nhng lo lng t phía chính ph v tác đng tiêu cc, đc bit
là đi vi di cư t phát (không đưc t chc bi nhà nưc). Đi vi loi hình
di cư này, mi quan ngi chính bao gm áp lc ca ngưi nhp cư đi vi
h thng h tng cơ s và dch v công cng vn dĩ đã quá ti  thành ph;
nh hưng ca di cư đn an ninh và trt t đô th; di cư gây nên tình trng
xung cp môi trưng; di cư lao đng có kin thc, tay ngh và sc khe
tt là nhng mt mát cho khu vc nông thôn. Do vy, trong nhiu năm
chính ph đã xây dng nhng rào cn chính sách, đc bit thông qua h
thng đăng ký h khu vi mc đích tăng chi phí cho ngưi di cư (ngoài
các chi phí di di) (Nguyn Thng, 2002). Nhng rào cn chính sách ca
chính ph đã gây ra nhng khó khăn và ri ro không cn thit mà ngưi
di cư phi đi mt bên cnh nhng bt li v mt kinh t xã hi khác ca
chính h (là nhóm lao đng nghèo và có tay ngh thp hoc không có tay
ngh). Vic s dng đăng ký h khu nhm kim soát di cư ch “hiu qu”

17
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
trong vic ngăn chn ngưi nhp cư tip cn các cơ hi vic làm và dch v
xã hi, chng hn như ch đ chăm sóc y t và giáo dc bình đng như dân
đa phương. Nhiu nghiên cu trên th gii đã chng minh rng, vì phn
đông ngưi di cư tm thi cui cùng đu đnh cư  thành ph nên vic
không tip cn đưc các đưc các dch v xã hi và các cơ hi tham gia xã
hi s khin h tr thàng mt b phn cu thành ngày càng ln ca đói
nghèo đô th và đt ra nhng thách thc không nh cho các chương trình
tăng trưng kinh t xã hi ca chính ph. Trong khi đó, nhng đóng góp
tích cc ca ngưi di cư đi vi đô th li gn như b b quên. Trên thc t
chưa có mt nghiên cu quy mô nào v ch đ này đưc thc hin ti Vit
Nam. Ngay c  các đa phương đi thì chúng ta mi ch có nhng thông
tin rt hn ch v tác đng ca di cư đn gia đình và cng đng. Hu ht
nhng kin thc v di cư cũng ch gii hn  các yu t quyt đnh di cư và
đc đim kinh t xã hi ca ngưi di cư.
18
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
1.2 NGHIÊN CU V TÁC ĐNG CA DI CƯ
ĐI VI NƠI ĐN VÀ NƠI ĐI
Đ góp phn gii quyt nhu cu thông tin nói trên, năm 2008 Vin Nghiên
cu Phát trin Xã hi tin hành mt cuc điu tra v nh hưng ca di cư
nông thôn-thành th ti các đa phương đi và đa phương đn. Mc tiêu
chính ca d án nghiên cu này là nhm cung cp các bng chng thc
nghim v tác đng ca di cư đ có th giúp thay đi quan đim ph bin
ca nhà nưc và xã hi t hưng tiêu cc sang tích cc (nhìn nhn mt
cách tích cc v nhng đóng góp và vai trò ca di cư đi vi phát trin).
Chúng tôi hy vng các bng chng v nhng đóng góp ca di cư đn xóa

đói gim nghèo  quê hương cũng như s phát trin ca các đô th s góp
phn to đưc s đng thun ca chính quyn cũng như xã hi trong vic
bo v quyn li ca ngưi di cư, giúp gim bt khó khăn ca h trong
vic hòa nhp vào cuc sng  thành th. Tt nhiên trong nghiên cu này
chúng tôi cũng đánh giá c nhng nhng hn ch ca di cư đi vi bn
thân ngưi di cư, gia đình, và cng đng nhm mc đích gi ý nhng bin
pháp nhm gim thiu các tác đng tiêu cc. Nghiên cu này bao gm các
ch đ chính sau đây:
Chủ đề 1. Tác động của di cư đối với cộng đồng nơi đi
Câu hi nghiên cu chính là v li ích ca nhng khon tin/hàng mà lao
đng di cư gi v nhà. Di cư là mt chin lưc sng ca các h gia đình đ
đi phó vi nhng ri ro cũng như đ tn dng nhng cơ hi thu nhp
bng cách phân phi lao đng gia đình  nhiu không gian khác nhau
nhm ti đa hóa thu nhp gia đình và gim thiu nhng ri ro. Do vy, tin
hay hàng gi v nhà cn đưc nhìn nhn như mt phn không th tách ri
trong chin lưc sinh k ca gia đình. Tác đng ca nhng ngun tin hàng
này thưng không ch gii hn nh hưng trong phm vi gia đình. Nhiu
tài liu quc t đã cho thy tin ngưi di cư gi v không ch giúp gia đình
ca h mà còn nh hưng đn s phát trin chung ca cng đng.
Nghiên cu này do vy kho sát phn ng ca các h gia đình đi vi cơ
hi di cư và nhng li ích ca vic di cư ra thành ph đi vi các h gia đình
và cng đng. Mi quan h gia di cư và phát trin có th đưc nhìn nhn
19
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
thông qua đánh giá tác đng ca di cư đn phúc li gia đình ca ngưi di
cư và s phát trin cng đng nói chung. Nghiên cu này cũng tìm hiu
nh hưng phi kinh t ca di cư, ví d như tác đng v mt tâm lý hay xã
hi đi vi nhng ngưi khác trong gia đình  quê nhà. Chng hn như
vic các lao đng chính và còn tr đi di cư có th to ra gánh nng v công

vic nhà cho ngưi già và tr em. Di cư ca n gii có th nh hưng đn
s chăm sóc đi vi ngưi già và tr em vn là trách nhim chính ca ph
n trong gia đình. Phn ln các tác đng tích cc và tiêu cc ca di cư ti
nhng ngưi  li và cng đng quê nhà vn chưa đưc bit đn đy đ và
thông qua nghiên cu này chúng tôi mun tìm hiu rõ hơn v các tác đng
đó ca di cư đi vi cng đng nơi đi.
Chủ đề 2. Tác động của di cư đối với cộng đồng nơi đến
Các nghiên cu trên th gii đã chng minh rng  mi nn kinh t, k c 
nhng nưc phát trin, luôn luôn có nhng ngh nghip không thu hút lao
đng đa phương. Thông thưng nhng công vic này đưc đáp ng bi
lao đng di cư, nhng ngưi có ít la chn ngh nghip hơn do nhng hn
ch v “vn” nhân lc (như k năng, kin thc k thut…) cũng như vn xã
hi. Mc dù phn ln các công vic này hay đưc các nhà nghiên cu xp
vào loi các công vic 3K (khó khăn, không sch s, không an toàn) nhưng
vn không th thiu đưc trong bt kỳ nn kinh t đô th nào. Trong nghiên
cu này, chúng tôi so sánh cơ cu ngh nghip ca ngưi di cư so vi ngưi
không di cư đ tìm hiu lao đng di cư đã đưc thu hút vào th trưng lao
đng như th nào.
Chúng tôi cũng tìm hiu nhiu vn đ liên đi trong tác đng ca di cư
bao gm “dòng chy” ca tin gia nơi đi và nơi đn thông qua di cư, nhn
thc ca ngưi di cư và dân thành ph v các tác đng kinh t xã hi ca di
cư cũng như thái đ ca hai nhóm dân cư này đi vi vic nên hay không
nên có di cư. Mt ch đ quan trng mà chúng tôi c gng thu thp thông
tin thc đa liên quan đn quan đim khá ph bin coi ngưi di cư là gánh
nng lên h tng cơ s  đô th và di cư làm tăng t nn xã hi  thành ph.
Thc ra đây cũng chính là quan đim ca mt s cơ quan ca nhà nưc
đưc truyn đt qua các phương tin thông tin đi chúng ti toàn xã hi
cho rng di cư t do, đc bit là di cư tm thi, là có hi đn s phát trin
và n đnh xã hi. Có hai quan đim chính, th nht là ngưi di cư gây áp
20

T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
lc lên các cơ s h tng và dch v xã hi vn đã quá ti  đô th; th hai
là ngưi di cư d dính lu đn các “t nn xã hi” như s dng ma túy, mi
dâm, và các hot đng trái pháp lut. Tuy nhiên, đây ch là nhng quan
đim da trên gi đnh nhiu hơn là nhng thc t đưc minh chng bng
các d liu khoa hc. Ví d như trong mt s cuc tho lun gn đây ti
Quc Hi, nhng đi biu ng h vic ban hành Lut Cư trú mi tranh lun
rng ngưi di cư b hn ch tip cn dch v xã hi  các khu vc đô th vì
h không có h khu thưng trú là điu kin tiên quyt đ nhn đưc các
dch v này. Ngay c khi h tìm cách mua dch v này, vic h phi tr giá
cao hơn rt nhiu so vi dân đa phương là mt chuyn phi lý. Ngưi di cư
xng đáng đưc quan tâm và cn đưc nhìn nhn như mt b phn cu
thành ca dân cư đô th và phi đưc hưng li t nhng đóng góp ca
h. Liên quan đn mi quan h gia di cư và “t nn xã hi”, chúng tôi c
gng thu thp các bng chng ti cng đng đ khng đnh hay bác b
mi quan h này.
21
T NÔNG THÔN RA THÀNH PH
Tác đng kinh t - xã hi ca di cư  Vit Nam
1.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU
D liu nghiên cu đưc thu thp thông qua mt cuc điu tra chn mu
ti 4 tnh: Thái Bình (min Bc) và Tin Giang (min Nam) là 2 tnh có nhiu
ngưi di cư ra thành ph; Hà Ni và thành ph H Chí Minh là 2 thành ph
đông ngưi nhp cư nht trong c nưc.
Tại địa phương nơi đi
Ti mi tnh, nhóm nghiên cu chn ra 2 huyn; trong mi huyn chn 3
xã; trong mi xã 3 thôn. Vic la chn các huyn, xã và thôn đưc căn c
theo xác sut t l thun vi dân s (PPS). Khung mu các h gia đình trong
nghiên cu đưc xây dng và phân thành hai nhóm: nhóm các thành viên

ca h gia đình có ngưi di cư nông thôn-đô th và nhóm các thành viên
ca h gia đình không có ngưi di cư nông thôn-đô th.
Trong bưc tip theo, 1.400 thành viên đưc chn ngu nhiên t nhng h
gia đình có ngưi di cư (khong 800 h) và 900 thành viên đưc chn ngu
nhiên t các h không có ngưi di cư (khong 600 h).
Bng hi điu tra gm các câu hi đánh giá tác đng ca di cư đn phúc li
ca gia đình. Chúng tôi cũng tìm hiu quan đim ca các h gia đình vi
cơ hi di cư, chi phí hoc s tin đu tư cn thit cho di cư, nhng li ích
ca di cư cho các h gia đình và cng đng, cũng như tác đng ca di cư
đn nhng ngưi  li, đc bit là ngưi già và tr em. Chúng tôi đc bit
quan tâm đn vic các gia đình ca ngưi di cư s dng tin mà h gi v
như th nào.
Chúng tôi nhn mnh tìm hiu khía cnh gii trong tác đng ca di cư. Ví
d như s vng mt ca ngưi chng và ngưi v/m dn đn thay đi
trong phân công lao đng ca h gia đình. Các câu hi cũng đưc nêu lên
đ đánh giá tác đng ca s thiu vng ngưi ln đn phúc li ca các
thành viên gia đình  li quê hương, ví d vic hc tp ca con cái, chăm
sóc sc khe cho tr em và ngưi cao tui. Hoc trong khi tin gi v có
th chim mt phn đáng k ca tng thu nhp, nhng khon tin này
thưng đưc s dng cho chi tiêu hàng ngày ca gia đình hoc mua sm
đ dùng xa x.