Báo cáo phân tích điều tra cơ bản chương trình 135-II pdf

Y BAN DÂN T C

CH

NG TRÌNH PHÁT TRI N
LIÊN H P QU C

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C B N
CH
NG TRÌNH 135-II

Hà N i - Vi t Nam
Tháng 12-2008



Y BAN DÂN T C

CH

PHÂN TÍCH
CH

NG TRÌNH PHÁT TRI N
LIÊN H P QU C

BÁO CÁO
I U TRA C B N
NG TRèNH 135-II

Ph m, Thỏi H ng*

Lờ,
ng Trung**
Herrera, Javier***
Razandrakoto, Mireille***
Roubaud, Franỗois***

*
**
***

Tr ng nhóm Nghiên c u; Indochina Research and Consulting (IRC), Vi t nam
Chuyên gia Nghiên c u, Indochina Research and Consulting (IRC), Vi t nam
Chuyên gia nghiên c u, Centre de Recherche en Économie du Développement (DIAL), Pháp

Tháng 12, 2008


L I NÓI

U

Vi t nam ã t
c nh ng thành t u n t ng ch a có ti n l v t ng tr ng kinh t
và xóa ói gi m nghèo nhanh tronghai th p k g n ây. Vùng dân t c thi u s và mi n
núi – t p trung ch y u các h nghèo
c Chính ph t p trung ngu n l c u t phát
tri n thơng qua nhi u chính sách, ch ng trình, d án. V i s quan tâm c a Chính
ph , kinh t - xã h i vùng dân t c và mi n núi ã có s t ng tr ng áng k , t l ói
nghèo gi m nhanh qua hàng n m. Tuy nhiên, khơng ph i nhóm dân t c nào trong s
54 nhóm dân t c c a Vi t Nam u

c h ng l i nh nhau t quá trình t ng tr ng.
ói nghèo, tu i th trung bình, tình tr ng dinh d ng và nh ng khía c nh khác v m c
s ng c a a s các nhóm dân t c thi u s v n còn khá th p.
gi i quy t nh ng v n
này, Ch ng trình 135 Giai o n II (135-II) ã
c tri n khai t n m 2006 nh m t
b c ti p theo nh m y m nh cơng tác gi m nghèo nói riêng và phát tri n kinh t xã
h i t i nh ng xã nghèo ói nh t c a t n c nói chung. Ch ng trình 135-II là m t
trong s ch ng trình th hi n cam k t m nh m c a Chính ph Vi t nam h tr phát
tri n kinh t , xóa ói nghèo cho ng bào dân t c thi u s . giám sát ti n
th c hi n
CT135-II, i u tra c b n c a Ch ng trình 135-II
c th c hi n
thu th p thơng
tin v nhóm h ng l i g m 266 xã thu c Ch ng trình và nhóm i ch ng g m 134
xã khơng thu c Ch ng trình
thơng tin v các ch s ho t ng c a các nhóm giai
o n u c a Ch ng trình. T t c các k t qu tính tốn và phân tích trong báo cáo
này u d a trên thông tin thu th p tr c ti p t i các h và xã h ng l i c a Ch ng
trình 135-II.
m b o cung c p thơng tin chi ti t nh t có th ph c v cho cơng tác
ho ch nh chính sách và c bi t là cho công tác i u hành, t ch c th c hi n Ch ng
trình 135-II c a y ban Dân t c, chúng tôi khơng có d ki n thu h p ph m vi phân tích
xây d ng m t báo cáo nghiên c u theo úng ngh a. Thay vào ó, chúng tơi t p
trung phân tích t t c nh ng thông tin
c thu th p trong i u tra k góc
xây d ng
m t b c tranh t ng th , c p nh t v tình hình c a các xã thu c ph m vi h ng l i c a
Ch ng trình 135-II. Thơng qua ó, nghiên c u này c ng cung c p m t s thơng tin c p
nh t v tình hình kinh t -xã h i c a ng bào dân t c thi u s .

Trong quá trình th c hi n nghiên c u, nhóm chuyên gia nh n
c s h tr t nhi u
c quan, t ch c khác nhau. Chúng tôi c bi t ghi nh n và c m n nh ng góp ý c a
TS. Tr n V n Thu t, ông Hà Vi t Quân ( y ban Dân t c) và các cán b c a V Chính
sách c a y ban Dân t c; ơng Hồng Vân và các cán b c a D án VIE/02/001; ơng
Nguy n Tiên Phong, bà Võ Hồng Nga (Ch ng trình Phát tri n Liên H p Qu c t i Vi t
nam), ông Phùng
c Tùng, ông Nguy n Vi t C ng (Công ty Nghiên c u và T v n
ông D ng), ông Jean-Pierre Cling (t ch c DIAL, C ng hịa Pháp). Chúng tơi ch u
trách nhi m v nh ng k t qu phân tích trình bày trong báo cáo này.
Nhóm tác gi


M CL C
Ch

ng trình 135-II t i i m xu t phát: thơng tin t ng quan

7

Tóm t t

10

Ch

ng 1. Gi i thi u

19

Ch

ng 2. i u tra c b n c a ch

ng trình 135-II

25

2.1 Gi i thi u v cu c i u tra
2.2
Ch

27
28

ánh giá s b v cu c i u tra c b n

ng 3. T ng quan v nghèo ói t i các xã thu c ch
3.1 S d ng thu nh p làm th

c o phúc l i

3.2 Tình tr ng ói nghèo t i các xã thu c ch
3.3 B t bình
Ch

ng 4. Th tr

ng trình 135-II

34
ng trình 135-II

ng trong thu nh p

ng lao

35
38

ng, s n xuât nông nghi p và a d ng thu nh p

4.1 S tham gia vào l c l

31

ng lao

ng

4.2 S n xu t nông nghi p: ngu n l c

41
44

t ai, s d ng

t

và thu nh p t tr ng tr t

47

4.3 Kh n ng th

50

4.4
Ch

ng m i c a các s n ph m nông nghi p

a d ng hóa thu nh p

52

ng 5. i u ki n c s h t ng t i các xã thu c ch

ng trình 135-II

55

5.1 Tình tr ng c s h t ng c b n
5.2 Ti p c n tr
Ch

58
60

ng h c và tr m y t c p xã

ng 6. Nâng cao n ng l c và qu n lý d
6.1 Ngu n nhân l c và các ho t

án

63

ng ào t o, t p hu n

67

6.2 Qu n lý các d án phát tri n c s h t ng

68

6.3 S h u các d án

70

6.4
Ch

u t thu c ch

ng trình 135-II

ánh giá c a các h gia ình v cơng tác qu n lý d án

ng 7. Nâng cao

i s ng v n hóa xã h i

72
75

7.1 Ti p c n c a h t i giáo d c

79

7.2 Ti p c n c a h t i các d ch v ch m sóc y t

81

7.3 Ti p c n t i các d ch v khác c a h

82


Ch

ng 8. M t s k t lu n và khuy n ngh

85

Tài li u tham kh o

92

Ph l c 1: tr ng s m u

93

Ph l c 2: tính thu nh p c a h s d ng s li u i u tra c b n

95

Ph l c 3: phân lo i dân t c cho nghiên c u ti p theo s d ng i u tra c b n

98

B ng bi u:

103


DANH M C CÁC T

TCB
UBDT
TCTK

VI T T T

i u tra c b n Ch

ng trình 135-II

y ban Dân t c
T ng c c Th ng kê

B L TBXH B Lao

ng, Th

ng binh và Xã h i

DNNN

Doanh nghi p Nhà n

c

CT135-I

Ch

ng trình 135, Giai o n 1

CT135-II

Ch

ng trình 135, Giai o n 2

BQL DA

Ban Qu n lý D án

UNDP

Ch

ng trình Phát tri n LHQ

VHLSSs

i u tra m c s ng h gia ình Vi t Nam

VLSSs

i u tra m c s ng dân c

VASS

Vi n Khoa h c Xã h i

WB

Ngân hàng Th gi i


CH
NG TRÌNH 135-II T I XU T PHÁT
2007): THƠNG TIN T NG QUAN

I M (S

LI U

CT135-II

Ngoài
CT135-II

M c tiêu n m 2010

43

37

30

19

21

0,53

0,44

XĨA ĨI GI M NGHÈO
ói nghèo và b t bình

ng

T l nghèo (tính theo thu nh p bình qn

u ng

i)

Kho ng cách nghèo
H s Gini
Quan i m v các khía c nh khác c a m c s ng
% thi u l

ng th c

46,3

39,8

% thi u n

c s ch

44,8

40,9

% thi u thu c men

44,7

44,9

% thi u ti n óng h c phí

32,7

35,01

37,38

44,47

13,1

0

10,3

S N XU T NƠNG NGHI P
Thu nh p bình quân

u ng

i > 3,5 tri u

H nghèo s d ng các d ch v theo
% lúa g o

nh h

ng/n m
ng th tr

ng

c bán

% hoa màu khác

70

c bán

25,8

39,02

48,7

57,9

16,6

31,5

20,3

19,3

5,3

3,6

% h tr ti n cho d ch v khuy n nông

1,3

0,48

% hài lịng v i ch t l

89,6

87,5

66,2

80,1

Có giao thơng cơng c ng

18,8

28,4

Có b u i n v n hóa xã

85,3

94,1

Có h th ng t

61,3

65,7

80

Có i n

84,6

91,8

100

Có tr m y t

97,7

93,3

100

% cây công nghi p
% cân n qu
%h

c bán

c bán

n các trung tâm khuy n nông

%h

c cán b khuy n nông

PHÁT TRI N C

S

nh n t p hu n

n t v n t i nhà

ng thông tin khuy n nông
H

T NG

Ti p c n c s h t ng c b n
Có

ng giao thơng t i thơn b n

Có tr

i tiêu quy mô nh

ng h c:

Tr

100

ng ti u h c

78,2

83,6

66,9

75,4

2,3

7,5

S tham gia c a h vào các cu c h p l a ch n cơng trình
(1)

87,71

86,99

S tham gia c a h vào các cu c h p l a ch n cơng trình
(2)

49,25

49,96

H

ng ý v i k t qu l a ch n d án (1)

98,13

98,47

H

a ra ý ki n (2)

Có tr

ng THCS

Có tr
S

ng PTTH

tham gia c a h vào các d

Ý ki n c a h

80

án c s h t ng

c cân nh c khi l a ch n công trình (2)

Hài lịng v i k t qu l a ch n cơng trình (2)

27,42

31,80

55,41

56,67

84,33

77,82


óng góp c a h cho d
H

án c s h t ng

óng góp cho vi c xây d ng cơng trình
H

20,46
9,24

H

ng (%)

S ngày cơng trung bình
Ch

ut

các d

28,36

4,59

óng góp ngày cơng lao

ng)

45,39

13,34

óng góp trung bình b ng ti n (1000

13,66

45,26

óng góp ti n (%)

Giá tr

37,60

6,50

án c s h t ng
22,49

43,56

u t g p khó kh n (xem lai s li u này) t i
Xã làm ch
sao l i nh vây?

D án c s h t ng xã làm ch

32,05?

42,86?

%h h

39,38

42,20

10,51

25,78

20,32

15,71

ng l i t d án

ut

ut

T ch c

u th u r ng rãi

T ch c

c làm ch

u th u r ng rãi (1)

H bi t v

u th u (2)

Hài lòng v i d

án c s h t ng

Hài lòng v i ch t l

ng c a cơng trình c s h t ng (1)

80,93

84,89

Hài lòng v i ch t l

ng c a cơng trình c s h t ng (2)

67,52

66,21

46,74

48,11

84,38

88,69

%h h

ng l i t cơng trình c s h t ng (1)

D án c s h t ng h u d ng

i v i h gia ình (2)

NÂNG CAO N NG L C

Xã có

n ng l c

qu n lý th c hi n ch

ng trình

Xã có Ban qu n lý d án

65,79

Áp d ng l p k ho ch có s tham gia

90,86

Có k ho ch t p hu n

76,57

Có k ho ch truy n thông

80,57

S d ng bi u m u báo cáo m i

57,14

Ban giám sát

trình

S hài lịng c a h
M tài kho n

32,27

kho b c

D án c s h t ng có k ho ch duy tu b o d
Cán b xã và thôn b n

ng

BGS

c

63,39

ng c a gi ng viên (% t t ho c r t t t)
c t p hu n tr
c t ng c

47,78

26,04

T p hu n th c t và có th áp d ng

N ng l c

35,78

c cung c p các ki n th c và k n ng phù h p

Th i gian t p hu n là
Ch t l

68,24

45,72

c a ban giám sát

45,33

59,47
21,76

i v i trình

61,58

c khi th c hi n vai trò giám sát (2)
ng v i s

tham gia c a c ng

T ch c h p l a ch n d án

D án c s h t ng

c ng

25,50

19,82

ng
86,55

i dân giám sát

S tham gia c a h vào các cu c h p (1)

80,22

81,91

76,00

87,71

86,99

S tham gia c a h vào các cu c h p (2)

49,25

49,96

Thơng tin tài chính chi ti t

52,81

66,67

11,12

10,62

H nh n

100% xã s có
n ng l c
qu n lý
th c hi n ch ng
trình

c cơng b (1)

c thơng tin tài chính (2)

c t ng
N ng l c
c ng v i s tham
gia c a c ng ng
vào công tác giám
sát,

NÂNG CAO

I S NG V N HÓA XÃ H I

Ti p c n c a h t i giáo d c
T l nh p h c
T l

i h c ti u h c

84,87

83,65

77,46

78,68

62,61

69,53

56,1

65,13

38,41

45,87

33,27

40,12

Q tu i

37,8

34,71

Khơng thích i h c

3,43

2,92

16,69

20,46

13,64

11,92

Ti u h c

90,79

92,47

THCS

80,66

75,69

PTTH

68,71

55,27

5,87

5,97

53,35

50,32

16,48

19,96

C s y t khác

30,17

29,72

% mi n gi m phí ch m sóc y t

54,48

49,27

Có th ch m sóc y t mi n phí

44,91

40,11

Có th ch m sóc y t mi n phí

7,49

6,56

14,4

9,91

45,64

57,87

39,97

32,23

53,27

56,12

i n

72

83

i n c quy, máy n

3

2

èn d u các lo i

16

8

9

7

T l

i h c ti u h c c a h c sinh trong

T l

i h c THCS

T l

i h c THCS c a h c sinh trong

T l

i h c PTTH

T l

i h c PTTH c a h c sinh trong

tu i
tu i
tu i

95
75
75

Lý do không i h c

i làm
Các lý do khác
Mi n gi m h c phí và óng góp

Ti p c n c a h t i d ch v y t
% cá nhân b

m ho c b th

Lo i c s y t s d ng

ng trong 12 tháng qua
ch a tr

Tr m xá (thôn b n, xã, vùng)
B nh vi n (huy n, t nh, trung

ng, khác)

Ti p c n c a h t i các d ch v chính khác
N

c n và u ng
N

c máy, mua, n

c su i có l c, n

N

c gi ng khoan có b m, gi ng xây, gi ng

Sông, h , ao và các ngu n n
S d ng n

c s ch

c khác

cm a
t

Trên 80% h s
d ng n c s ch

Ngu n th p sáng

Khác

80% h có i n

Lo i h xí
5,21

8,82

2,40

3,07

Hai ng n

5,62

11,93

Khác

86,77

76,18

% h s d ng d ch v pháp lý

24,27

22,2

Hài lòng v i d ch v pháp lý

92,06

91,22

T ho i/bán t ho i
Th m d i n

c

S d ng d ch v pháp lý

50% h s d ng h

xí h p v sinh

95% ng i dân c n
h tr pháp lý
c
nh n h tr pháp lý

L u ý: (1) là theo thông tin ánh giá c a cán b xã; (2) là theo thông tin ánh giá c a h gia ình


TĨM T T
Ch

ng trình 135 giai o n II (CT135- II) và i u tra c b n

T ng tr ng kinh t nhanh ã t o ra nh ng thành tích ch a có ti n l trong
xóa ói gi m nghèo t i Vi t Nam trong th i gian g n ây trong ó vùng dân t c
và mi n núi - n i t p trung ch y u h nghèo c ng ã có s phát tri n và gi m
nghèo nhanh chóng, tuy nhiên, ói nghèo, tu i th trung bình, tình tr ng dinh
d ng và nh ng khía c nh khác v m c s ng c a a s các nhóm dân t c
thi u s v n còn khá th p so v i các vùng khác.
gi i quy t nh ng v n
này, ti p t c h tr
u t phát tri n kinh t - xã h i các xã, thôn b n BKK vùng
dân t c và mi n núi, t ng b c thu h p kho ng cách gi a các vùng, mi n, ngày
10/01/2006, Th t ng Chính ph ã ban hành Quy t nh s 07/2006/Q -TTg
v phê duy t Ch ng trình Phát tri n kinh t -xã h i các xã c bi t khó kh n
vùng ng bào dân t c và mi n núi giai o n 2006–2010 (g i t t là Ch ng trình
135 giai o n II).
Ch ng trình

c th c hi n nh m m c tiêu: t o s chuy n bi n nhanh v s n
xu t, thúc y chuy n d ch c c u kinh t nông nghi p theo h ng s n xu t g n
v i th tr ng; c i thi n và nâng cao i s ng v t ch t, tinh th n cho ng bào dân
t c các xã, thôn, b n c bi t khó kh n m t cách b n v ng, gi m kho ng cách
phát tri n gi a các dân t c và gi a các vùng trong c n c. Ph n u n n m
2010, c b n khơng cịn h ói, gi m h nghèo xu ng còn d i 30%; trên 70% s
h
t
c m c thu nh p bình quân u ng i trên 3,5 tri u/n m vào 2010.
Các nhi m v chính c a Ch ng trình g m: (1) D án h tr phát tri n s n xu t
và chuy n ch c c u kinh t , nâng cao trình
s n xu t c a ng bào các
dân t c. (2) D án phát tri n c s h t ng thi t y u các xã, thôn c bi t khó
kh n. (3) D án ào t o b i d ng cán b c s , nâng cao trình
qu n lý hành
chính và kinh t , ào t o nâng cao n ng l c c ng ng. (4) Chính sách h tr
các d ch v , c i thi n và nâng cao i s ng nhân dân, tr giúp pháp lý
nâng
cao nh n th c pháp lu t. B n nhi m v c a Ch ng trình
c th c hi n b ng
3 d án và m t chính sách.
giám sát ti n
th c hi n CT135-II, n m 2007, i u tra c b n c a Ch ng
trình 135-II ( TCB)
c th c hi n
thu th p thơng tin v nhóm h ng l i
g m 266 xã thu c Ch ng trình và nhóm i ch ng g m 134 xã khơng thu c
Ch ng trình
thơng tin v các ch s ho t ng c a các nhóm giai o n u
c a Ch ng trình. M t cu c i u tra ti p theo d ki n th c hi n vào n m 2010

s cho phép o l ng s thay i c a các ch s gi a hai nhóm. Theo cách ó,
hai cu c i u tra này s là c s
ánh giá vi c th c hi n các k t qu mong
mu n và tác ng c a Ch ng trình 135-II. Vì v y, ch t l ng c a TCB s là
v n
có ý ngh a quan tr ng i v i thành công c a công tác ánh giá. Xu t
phát t nh n nh ó, báo cáo này ánh giá v
TCB tr c khi i sâu vào phân
tích nh ng c tính ban u c p h và c p xã thu c ph m vi c a Ch ng trình.

10

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II


K t qu ánh giá cho th y TCB cung c p b c s d li u có ch t l ng và có
th là b s li u y
và chi ti t nh t v dân t c thi u s hi n có. Quan tr ng
nh t là qua phân tích d li u c a UBDT i v i nhóm các xã
c i u tra và
TCB, chúng tôi k t lu n r ng TCB cung c p n n t ng quan tr ng và phù h p
cho th c hi n công tác ánh giá tác ng c a Ch ng trình.
M c ích c a báo cáo là thi t l p càng nhi u càng t t giá tr c a các ch s ph n
ánh tình hình c a các xã và h thu c CT135 tr c khi b t u ch ng trình. Báo
cáo g m có 6 ch ng. M t ch ng ánh giá i u tra c b n và các hàm ý phân
tích. N m ch ng chính t p trung vào mơ t t ng quan ói nghèo c a các xã

CT135-II và b n h p ph n chính c a Ch ng trình. T t c các ch s
c tính
cho c các xã thu c CT135-II và các xã ngoài ch ng trình. Trong khn kh
c xây d ng d a vào các giá tr trung bình.
báo cáo này, các phân tích chính
Ngồi các giá tr trung bình, chúng tơi c ng bóc tách các k t qu theo nhóm y u
t khác nhau g m có dân t c, gi i tính c a ch h , kh n ng ngơn ng , i u ki n
a lý c a xã và theo vùng. Tuy nhiên, các k t qu bóc tách này ch
tham kh o
khi c n thi t mà khơng phân tích chi ti t
báo cáo có tr ng tâm và d hi u i
v i c gi (chúng tơi có cung c p các b ng thơng tin chi ti t). L u ý r ng khi tính
tốn các ch s , chúng tơi ng th i tính
l ch chu n và th c hi n các ki m tra
th ng kê c n thi t. Tuy nhiên, các k t qu ó khơng
c
c p trong báo cáo
tóm t t này mà thay vào ó
c trình bày d i d ng b ng
ph c v các c
gi mu n có thơng tin có tính k thu t h n.
T ng th v

ói nghèo c a các xã thu c Ch

ng trình 135-II

M c tiêu c a CT135-II là n h t n m 2010 gi m t l nghèo xu ng d i 30%
(s d ng chu n nghèo qu c gia) các xã thu c ch ng trình và gi m kho ng
cách v m c s ng gi a các dân t c. S d ng chu n nghèo cho h gia ình nơng

thơn là 200.000 /ng i/tháng (do t t c các h gia ình thu c TCB u sinh
s ng nông thôn), chúng tôi nh n th y t i th i i m TCB, 43% s h gia ình
thu c Ch ng trình là h nghèo. K t qu ánh giá c ng cho th y chênh l ch khá
l n v thu nh p gi a nhóm dân t c Kinh-Hoa và các nhóm khác. T l nghèo
c a các h gia ình dân t c Kinh và Hoa là kho ng 26% trong khi t l t ng
ng c a các nhóm dân t c thi u s khác là kho ng 51%. T l nghèo cao nh t
th ng t p trung vào nh ng nhóm nói ít ho c khơng nói ti ng Vi t. N u mu n
t
c m c tiêu c a ch ng trình là “t i n m 2010 gi m t l nghèo các xã
thu c ch ng trình xu ng d i 30%” và “gi m kho ng cách gi a các dân t c”,
thì hàng n m Ch ng trình c n m b o duy trì gi m t l nghèo m c cao
nh t 4%/n m (cao h n 2 l n so v i m c tiêu gi m nghèo qu c gia là trung bình
2%/n m), và gi m kho ng 8% t l nghèo/n m c ng ng dân t c thi u s cho
giai o n 2008-2010.
Nh ng khía c nh khác v m c s ng c ng
c th hi n trong i u tra c b n.
Kho ng 46% s h gia ình cho bi t h thi u n trong 12 tháng qua. Trong s
này, 68% cho bi t h không th ng xuyên thi u n; trong khi 32% cho bi t h
th ng xuyên ho c luôn luôn i m t v i tình tr ng thi u n. Trung bình kho ng
45% s h gia ình thi u n c sinh ho t. V ch m sóc s c kh e, 48% s h gia
BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

11


ình khơng có

thu c i u tr b nh khi b m ho c b th ng. Ngoài ra, kho ng
33% s h
c ph ng v n cho bi t h khơng có
ti n
óng h c phí cho
con n tr ng. Trong t t c các khía c nh
c xem xét, các dân t c thi u s
ln khó kh n và g p b t l i h n so v i nhóm Kinh-Hoa. Trong b i c nh nh
v y, khơng ng c nhiên khi có n 53% s h gia ình t i các xã thu c Ch ng
trình 135-II th hi n s khơng hài lịng v i m c s ng hi n t i. Quan tr ng h n,
c n nh n m nh r ng v i m c nghèo ói c b n nh v y, vi c t
c m c tiêu
không cịn h gia ình b ói và t l nghèo d i 30% cho n n m 2010 s là
m t thách th c.
Th tr

ng lao

ng, s n xu t nơng nghi p, và a d ng hóa thu nh p

Tham gia vào nh ng ho t ng t o thu nh p là y u t quan tr ng nh h ng
n m c s ng c a h gia ình. S li u t
TCB cho th y kho ng 70% s ng i
trong
tu i có kh n ng lao ng (trên 16 tu i) tham gia vào th tr ng lao
ng. i u áng nói là t l th t nghi p r t th p, ch kho ng 0.6%. i u này m t
ph n là do i u ki n s ng khó kh n bu c nh ng ng i trong
tu i lao ng
ph i tham gia vào nh ng ho t ng t o ra thu nh p cho h gia ình. T ng t
m t n n kinh t nông nghi p i n hình, nơng nghi p là l nh v c chính t o ra

kho ng 86% vi c làm cho ng i lao ng, và t l lao ng
c tr l ng (bao
g m c các công vi c
c tr l ng trong nông nghi p) là kho ng 16%. Tuy
nhiên, s d ng ng ng chu n c a B L TBXH v tình tr ng có vi c làm khơng
y
(ngh a là lao ng ít h n 35 gi /tu n), chúng tơi th y r ng có kho ng
58% s lao ng khơng có vi c làm y , trong s này thì a ph n là ng i
nghèo. T l khơng có vi c làm y
này cao h n áng k so v i m c trung
bình 20-30% c a c n c trong giai o n 2001-2004. Th c t h u h t l c l ng
lao ng t th c hi n các ho t ng s n xu t nông nghi p, ch n ni… c a h
gia ình ph n nào lý gi i t l khơng có vi c làm y . Nh ng t l có vi c làm
khơng y
r t cao g i ý r ng h u h t ng i lao ng t i các xã thu c ph m vi
c a Ch ng trình khơng th ki m
c nh ng công vi c t t mang l i thu nh p
m b o cho nhu c u chi tiêu c a gia ình và b n thân. Th c t h n m t n a s
ng i trong l c l ng lao ng (52%) tham gia ng th i vào nhi u công vi c
khác nhau h tr thêm cho nh n nh này c a chúng tôi.
S n xu t nông nghi p là ho t ng t o ra thu nh p quan tr ng nh t, do v y s h u
t ai là y u t then ch t quy t nh m c s ng c a h gia ình. Vào th i i m i u
tra, các h gia ình thu c Ch ng trình có trung bình 17.326 m2 t nơng nghi p
(40% t s d ng cho các cây tr ng hàng n m, 40% tr ng r ng, 10% cho cây lâu
n m, và 10% là các lo i t khác). Các h gia ình có ch h là ng i dân t c thi u
s th ng s h u di n tích t ai nhi u h n các h Kinh và Hoa (di n tích s h u
t ai trung bình c a nhóm h Kinh-Hoa b ng x p x 68% c a nhóm dân t c thi u s
khác). S d nh v y là do các h dân t c thi u s có di n tích t lâm nghi p chi m
ph n quan tr ng trong t ng di n tích t s h u. Tính trung bình, di n tích t lâm
nghi p c a nhóm dân t c thi u s l n h n g p b n l n so v i nhóm Kinh-Hoa. C ng

có s khác bi t áng k
i v i nh ng h gia ình có ch h là n , nh ng h này
th ng ch s h u phân n a di n tích t ai c a nh ng h có ch h là nam gi i.

12

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II


S n xu t nông nghi p c a nh ng xã thu c Ch ng trình 135-II
c phân
thành b n nhóm cây tr ng chính, bao g m cây lúa, cây l ng th c khác, các
cây công nghi p, và cây n qu . Tính trung bình, h n m t n a di n tích t
nơng nghi p
c dùng
tr ng lúa, kho ng 33% tr ng cây l ng th c khác,
g n 10% tr ng cây công nghi p và kho ng ba n b n ph n tr m còn l i tr ng
cây n qu . Nhóm h dân t c Kinh và Hoa c ng dành ph n l n t ai tr ng
lúa t ng t nhóm dân t c khác (kho ng 54% di n tích t) nh ng nhóm các
dân t c thi u s khác t p trung ph n l n di n tích t cịn l i tr ng các lo i cây
l ng th c khác trong khi nhóm h gia ình có ch h là dân t c Kinh và Hoa
phân b
tr ng cây công nghi p và cây l ng th c.
u di n tích t cịn l i
C ng có s khác bi t v m t a lí trong cách th c phân b
t ai. Các h gia

ình sinh s ng phía Nam có khuynh h ng t p trung tr ng cây lúa (kho ng
74% t ng di n tích t), trong khi ó các h gia ình phía B c chia u kho ng
90% di n tích t cho tr ng lúa và các cây l ng th c khác (kho ng 47% tr ng
lúa và 43% tr ng cây l ng th c). S khác bi t v di n tích t s h u và cách
th c phân b
t ai g i ý r ng nh ng vi c cung c p các d ch v khuy n nơng
c n ph i tính n nh ng khía c nh v dân t c và a lý.
V i cách th c s d ng t trên, thu nh p t ho t ng s n xu t nông nghi p
hàng n m trung bình là kho ng 6,33 tri u ng. Do nhóm h gia ình dân t c
thi u s ch y u t p trung tr ng lúa và cây l ng th c, hai nhóm cây tr ng này
chi m l n l t là 46% và 41% t ng thu nh p t tr ng tr t, và chi m n 40% thu
nh p trung bình c a h dân t c thi u s .
i v i nhóm Kinh và Hoa, thu nh p t
tr ng cây lúa và cây l ng th c ch chi m g n 20% t ng thu nh p trung bình.
M c dù ru ng t
c phân b
u cho cây l ng th c và cây công nghi p
(kho ng 19% m i lo i), thu nh p trung bình t s n xu t cây cơng nghi p l i cao
h n áng k so v i thu nh p t tr ng cây l ng th c khác. i u này cho th y
i v i các h dân t c Kinh-Hoa trong ph m vi Ch ng trình 135 thì tr ng cây
cơng nghi p mang l i n ng su t và hi u qu cao h n vi c tr ng tr t các lo i cây
l ng th c khác.
Quan i m hay g p là các h gia ình t i nh ng xã nghèo nh t s n xu t nông
nghi p
t c p, t túc là ch y u. Chúng tôi nh n th y r ng i u này úng
v i vi c tr ng lúa g o, lo i cây tr ng thi t y u nh t, c a các dân t c thi u s
(nhóm này ch bán kho ng 8% s n l ng lúa g o thu ho ch). Ng c l i, nhóm
dân t c Kinh-Hoa bán n 31% s n l ng lúa g o tr ng
c. Nh ng xã mi n
Nam thu c Ch ng trình 135-II th ng tham gia vào các ho t ng buôn bán,

giao th ng nhi u h n nh ng xã thu c mi n Trung ho c mi n B c. Trung bình
kho ng 61% s n l ng lúa g o thu ho c mi n Nam
c em bán, trong khi
ph n l n s n l ng lúa g o thu ho ch mi n Trung hay mi n B c
áp ng
nhu c u l ng th c c a gia ình.
i v i nh ng cây tr ng khác, chúng tơi th y
r ng có n 48% s n l ng cây công nghi p lâu n m
c em bán, trong khi
ch kho ng m t ph n t s n l ng các cây l ng th c khác
c bán. áng chú
ý là h u h t các s n ph m nông nghi p c a các h gia ình thu c Ch ng trình
c em bán cho các th ng lái t nhân. i u này trái ng c v i nh ng xã
i chi u không thu c Ch ng trình 135-II, h u h t s n l ng nông nghi p c a
nh ng xã này th ng
c thu mua b i các doanh nghi p nhà n c. Khơng có
BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

13


con s chính xác v giá thu mua c a th ng lái t nhân, nh ng kh n ng có s
chênh l ch áng k gi a giá thu mua c a th ng lái và giá mua c a DNNN. S
d nh v y là vì các DNNN có kh n ng t n d ng
c quy mơ s n xu t l n khi
thu mua lúa g o c a các h gia ình. Bên c nh ó, DNNN th ng

c giám
sát b i các c quan có th m quy n nh m m b o giá thu mua h p lý, có l i
cho ng i nông dân.
Thu nh p t s n xu t nông nghi p (tr ng tr t, ch n nuôi, tr ng r ng, ánh b t
th y s n) chi m kho ng 60% t ng thu nh p c a h gia ình, trong khi các ngu n
thu nh p phi nông nghi p (ti n công, thu nh p t các ho t ng phi nông nghi p
nông thôn) chi m x p x 30% t ng thu nh p. Các kho n chuy n nh ng chi m
g n 9% thu nh p bình quân. So sánh v i m c trung bình c a c n c n m 2006
(d a trên VHLSS 2006), t l thu nh p t nông nghi p trong t ng thu nh p c a
các h gia ình thu c Ch ng trình cao h n kho ng 20 i m ph n tr m. i u
này cho th y các h gia ình t i các xã thu c Ch ng trình l thu c nhi u h n
vào s n xu t nông nghi p nh ngu n thu nh p chính. C ng có s khác bi t
áng k v ngu n thu nh p gi a các nhóm dân t c. Nhóm dân t c Kinh và Hoa
có ngu n thu nh p a d ng h n các nhóm dân t c khác. TCB cho th y i v i
các nhóm dân t c thi u s , các ngu n thu nh p t s n xu t nông nghi p chi m
kho ng 70% t ng thu nh p, trong khi nh ng ngu n thu nh p phi nông nghi p
khác chi m kho ng 20%. Ng c l i, các h gia ình Kinh và Hoa l i có n phân
n a thu nh p là t các ho t ng phi nông nghi p, và thu nh p t s n xu t nông
nghi p ch chi m kho ng 40%.
Xây d ng c s h t ng trong khn kh Ch

ng trình 135-II

Xây d ng c s h t ng là m t trong n m m c tiêu chính c a Ch ng trình
135-II. Tr ng tâm xây d ng c s h t ng là xây d ng và nâng c p
ng sá,
tr ng h c, tr m y t , i n, n c s ch, và h th ng th y l i. T i th i i m th c
hi n TCB, chúng tôi th y r ng m c tiêu 80% các xã có i n vào n m 2010 v
c b n ã t
c ( ã có n 85% s xã có i n và kho ng 82% trong s này

ã
c n i v i m ng i n l i qu c gia). Ngồi ra, ch cịn kho ng cách 2%
gi a con s th c t và m c tiêu 100% các xã có tr m y t vào n m 2010.
i
v i nh ng xã phía Nam ho c mi n Trung ho c các xã ng b ng thì m c tiêu
100% các xã có tr m y t ã t
c vào th i i m ti n hành TCB. Th c t
là m t vài m c tiêu ít nhi u ã t
c tr c khi ti n hành Ch ng trình t o ra
m t vài quan ng i v thi t k c a chính Ch ng trình, c bi t là xác nh các
u tiên c a Ch ng trình 135-II.
Bên c nh m c tiêu có i n sinh ho t và tr m y t , vi c t
c các m c tiêu xây
d ng và nâng c p c s h t ng khác là m t thách th c áng k b i vì kho ng
cách chênh l ch gi a i u ki n th c t và m c tiêu là khá l n. Vào th i i m
ti n hành i u tra, ch có kho ng 66% s làng
c ph ng v n có
ng cho xe
c gi i ch y qua trong khi m c tiêu n n m 2010 là 80%. V th y l i, c ng có
kho ng cách 20% gi a tình hình th c t và m c tiêu c a Ch ng trình (th c t
m i ch có 61% xã có h th ng t i tiêu trong khi con s m c tiêu c a Ch ng
trình là 80%). Chúng tôi c ng quan sát th y m t kho ng cách l n gi a m c th c
14

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

t m i có kho ng 78% s xã có tr ng h c v i m c tiêu 100% vào n m 2010.
Hi n nhiên là các tr ng h c c a các xã trong Ch ng trình có i u ki n r t khó
kh n. C s v t ch t thi u th n là tr ng i l n nh t i v i các tr ng ti u h c
t i 85% s xã thu c Ch ng trình. V i m c tiêu này, Ch ng trình 135-II i
m t v i thách th c "kép", ó là v a xây d ng thêm tr ng h c m i v a nâng
c p các tr ng h c hi n t i. H th ng ng d n n c sinh ho t kém c ng là m t
thách th c i v i xây d ng c s h t ng. Chúng tơi th y r ng ch a có n 5%
s xã
c s d ng n c máy ho c n c ã qua x lý l c. Nh v y là ngu n
cung c p n c ch y u cho các xã thu c Ch ng trình v n là t gi ng các lo i,
sông, h , ho c ao mà không
c qua x lý.
Nâng cao n ng l c và s

tham gia

M t nguyên t c c n b n c a Ch ng trình 135-II là phân c p xu ng các a
ph ng. T c là ti p c n theo cách th c h ng t i s tham gia c a c ng ng
có th giúp c i thi n vi c phân b các ngu n l c và th c hi n các d án u
t . Th c t là, quá trình tham gia ã
c áp d ng r ng rãi trong các d án xây
d ng c s h t ng thu c Ch ng trình 135-II. D a trên thông tin thu th p t
i ng cán b xã, các cu c h p v i s tham gia c a c ng ng
c t ch c
l a ch n d án ã
c t ch c h n 87% t ng s d án c s h t ng
c
th c hi n. i u thú v là có n 88% s h thu c các xã c a Ch ng trình, trong
ó kho ng 60% là h nghèo, ã tham gia vào các cu c h p này. Cán b xã cho

bi t kho ng 98% s ng i tham gia vào các cu c h p này ng h k t qu l a
ch n d án. Con s này cao h n nhi u so v i k t qu tính tốn s d ng thơng
tin do h gia ình cung c p (ch kho ng 84% cho bi t h hài lòng v i s l a ch n
d án). T l
ng ý v i các k t qu nh ng cu c h p tham gia này là r t cao.
i u ó có th s d ng nh là m t c s
k t lu n r ng không n y sinh v n
gì trong vi c l a ch n các d án
c u tiên u t . Tuy nhiên, vi c tri n khai
th c hi n các d án này l i g p khá nhi u v n . áng nói là m t s nhi m v
c yêu c u trong h ng d n th c hi n c a Ch ng trình ã tri n khai ch a
t t. Ch có kho ng 10% s d án
c t ch c u th u r ng rãi1; 53% s cơng
trình ch a th c hi n vi c công khai các s li u tài chính cho ng i dân trong
q trình th c hi n; 22% s d án giao d ch qua tài kho n; 46% s d án
c
th c hi n có k ho ch v n hành và b o d ng. Vi c trao cho các xã ‘quy n làm
ch
u t ’ các d án phát tri n c s h t ng thu c Ch ng trình là m t n i
dung quan tr ng c a h ng ti p c n phi t p trung. M c tiêu t ra là 100% s xã
s là ch
u t các d án phát tri n c s h t ng vào n m 2010, nh ng tính
n th i i m ti n hành TCB, m i ch có 27% d án
c th c hi n do c p
xã làm ch
u t . Nh v y,
có th
t n m c tiêu thì 73 i m ph n tr m
là m t kho ng cách áng k trong th i gian t i. Chúng tôi nh n th y m c tiêu
này là r t tham v ng trong khi ch có kho ng 3 n m k t th i i m c a TCB

n khi k t thúc Ch ng trình 135-II.
i v i nh ng d án mà xã có quy n s
d ng và s h u, nh h ng c a vi c s h u là cịn có v n
c n xem xét thêm.
S li u t
TCB ch ra r ng kho ng 67% s d án do chính quy n xã làm ch
1

Khái ni m u th u r ng rãi
c dùng
ây
phân bi t v i ch nh th u theo lu t u th u. Trong khung chính sách cam k t gi a Chính
ph v i các nhà tài tr c ng mong mu n t ng t l
u th u r ng rãi. Ch nh th u c ng là m t hình th c u th u và nó không ng ngh a
v i không công khai).

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

15


khơng g p ph i v n
gì trong q trình tri n khai trong khi con s t ng ng
i v i nh ng d án khơng do chính quy n xã làm ch kho ng 55%. Th nh ng
s h
c h ng l i t các d án u t do chính quy n xã làm ch th p h n

kho ng n m i m ph n tr m so v i nh ng xã không làm ch d án. Tuy nhiên,
c n l u ý r ng Ch ng trình 135-II m i nh ng n m u th c hi n và th ng
ph i m t th i gian
s tham gia c a c ng ng và phân c p xu ng a ph ng
có th phát huy hi u qu .
Nâng cao

i s ng v n hóa xã h i

Ch ng trình 135-II t u tiên vào c i thi n
i s ng v n hóa xã h i cho các
h gia ình thơng qua vi c nâng cao kh n ng ti p c n c a h nghèo i v i
giáo d c, ch m sóc s c kh e, n c s ch, i n, và m t s d ch v khác. V giáo
d c, báo cáo này ch ra kho ng cách áng k gi a t l nh p h c các c p
b c t i nh ng xã thu c Ch ng trình 135-II và m c trung bình c a c n c
c tính d a vào VHLSS 2006. Ví d , trong khi t l nh p h c chung và thu n
t i b c ti u h c các xã thu c Ch ng trình 135-II t ng ng là 85% và 78%,
thì m c trung bình t ng ng c a c n c là 104% và 89%. T i b c h c ph
thơng, chênh l ch trung bình gi a t l nh p h c t i các xã 135-II và m c trung
bình c n c là g n 20 i m ph n tr m. áng l u ý h n là chênh l ch gi a t
l nh p h c t i th i i m th c hi n TCB và t l nh p h c m c tiêu vào n m
2010: kho ng cách t i b c ti u h c là 10 i m ph n tr m; kho ng cách t i b c
trung h c là 12 i m ph n tr m. L u ý r ng các h gia ình thu c các xã 135-II
ã nh n
c s tr giúp áng k
ti p c n v i giáo d c d i hình th c mi n
gi m h c phí. Trung bình 91% h c sinh b c ti u h c không ph i óng h c phí và
các kho n óng góp l phí i v i tr ng h c. V i các b c h c cao h n, t l
c mi n h c phí là 81% và 69% t ng ng t i b c THCS và THPT. Kho ng
cách gi a th c t và m c tiêu g i ý r ng h tr nâng cao kh n ng ti p c n i

v i giáo d c không th ch d a vào vi c cung c p s h tr tài chính nh mi n,
gi m h c phí.
Ti p c n v i d ch v y t c ng có ý ngh a quan tr ng quy t nh i v i i s ng
c a h gia ình gi ng nh ti p c n v i giáo d c. S li u c a TCB ch ra r ng
các tr m y t c p thôn, xã là ngu n cung c p d ch v y t ch y u cho các h gia
ình t i các xã 135-II. B nh vi n tuy n huy n và t nh không ph i là l a ch n ph
bi n trong i u ki n kho ng cách trung bình gi a xã thu c Ch ng trình 135-II
và nh ng b nh vi n c p này là 39km. Vì v y, ch t l ng d ch v y t t i các tr m
y t thôn, xã có ý ngh a quy t nh i v i s c kh e c ng ng. Bên c nh ó,
báo cáo c ng ch ra r ng t l h gia ình
c ch a b nh mi n phí t i các xã
135-II là t ng i th p (kho ng 35%) n u so sánh v i t l mi n h c phí nh ã
c p ph n trên. C n nh n m nh r ng, khia c nh mi n chi phí y t , các xã
nghèo c a Ch ng trình 135-II khơng có khác bi t gì áng k so v i m c trung
bình tồn qu c (s d ng VHLSS 2006). Th c t ó g i ý r ng c n thi t ph i t ng
t l khám ch a b nh mi n phí cho ng bào thu c các xã 135-II.
i v i kh n ng ti p c n v i n c s ch, k t qu tính tốn t i c p h tái kh ng
nh k t qu ã báo cáo t i c p xã ph n trên: có m t kho ng cách áng k
16

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II


gi a t l h gia ình có n c s ch và t l m c tiêu vào n m 2010 c a Ch ng
trình 135-II. Ch có kho ng 14% h gia ình có ti p c n i v i n c s ch t
ngu n n c máy ho c các ngu n n c

c x lý b ng các thi t b l c, ph n
còn l i ch y u d a vào n c ng m (gi ng ào ho c gi ng khoan) và các ngu n
n c t nhiên t sông, h , ao – là nh ng ngu n
c s d ng mà khơng có
b t k m t bi n pháp x lý nào. S d ng nh ngh a ph bi n v n c s ch s
d ng trong nhi u báo cáo v nghèo ói Vi t Nam, chúng tơi nh n th y ch có
53% h gia ình có s d ng n c s ch trong sinh ho t. Nh v y t n t i m t
kho ng cách g n b ng 27 i m ph n tr m gi a th c t và m c tiêu nâng cao
s h s d ng n c s ch vào n m 2010 c a Ch ng trình. S li u TCB c ng
a ra m t s k t qu c th v i u ki n v sinh c a h gia ình. Trung bình, ch
có 13% h gia ình có m t trong ba lo i h xí h p v sinh (bao g m nhà v sinh
t ho i/bán t ho i, th m d i n c ho c h xí hai ng n), trong khi ó 87% h s
d ng lo i h xí “khác”. TCB khơng cung c p thông tin v i u ki n v sinh c a
các h xí “khác” ó, tuy nhiên v i thi t k
n gi n, bao g m c lo i “th i tr c ti p
xu ng n c”, có th ng m hi u là các lo i h xí “khác” ó khơng m b o i u
ki n v sinh. 74% h gia ình t i các xã 135-II tr c ti p th i rác sinh ho t vào các
bãi rác t nhiên ho c th m chí là tr c ti p xu ng sông, h
khu v c xung quanh
h . Nh ng thông s
trên g i ý r ng h u h t các h gia ình t i các xã thu c
Ch ng trình 135-II u cịn ang s ng trong i u ki n v sinh r t th p. khía
c nh này, m c tiêu 50% h gia ình s d ng h xí h p v sinh vào n m 2010 là
m t m c tiêu y thách th c. Chúng tôi cho r ng n u không có nh ng c g ng
l n và u tiên u t nhanh thì vi c t n m c tiêu này s khó kh n.
K t lu n và m t s g i ý
Nh n xét t ng th quan tr ng nh t c a chúng tôi trong báo cáo này là t n t i m t
kho ng cách áng k gi a th i i m tri n khai TCBn m 2007 và m t s m c
tiêu vào n m 2010 c a Ch ng trình 135-II, c bi t là trên các khía c nh ti p
c n các c s h t ng c n b n. V i th i gian kho ng g n 3 n m t khi k t thúc

i u tra c b n và th i h n hoàn thành t t c các m c tiêu vào n m 2010, l p
y kho ng cách này là m t thách th c l n i v i Ch ng trình 135-II. Vì v y,
chúng tơi g i ý r ng c n có s c i thi n và n l c quan tr ng và k p th i c a các
b , ngành và a ph ng trong chi o, qu n lý th c hi n Ch ng trình trong
th i gian t i. V i d li u hi n có và k t qu phân tích, chúng tơi cho r ng c n
t ng t c i v i các ho t ng xây d ng
ng n xã, cung c p n c s ch,
xây d ng tr ng h c, và c i thi n i u ki n v sinh t i các xã 135-II. C ng c n
ph i c c u l i ngân sách c a Ch ng trình theo h ng chuy n ngu n l c d
ki n dành cho các m c tiêu ã (ho c g n) t
c cho các m c tiêu v n còn
kho ng cách dài gi a th c t và m c tiêu. Bên c nh ó, các ho t ng ào t o
c ng c n ph i
c t ng c ng
nâng cao n ng l c c a các a ph ng
nh m m b o cán b xã có th có
n ng l c th c hi n ph ng pháp tham
gia, và qu n lý có hi u qu c ch ‘làm ch ’ các d án 135-II.
V i m c tiêu ánh giá Ch ng trình 135-II, và ch t l ng c a TCB, chúng
tôi cho r ng vi c th c hi n m t cu c i u tra ti p theo là h t s c c n thi t. C n
nh n m nh r ng i u tra TCB s d ng trong báo cáo này có th
c coi là
BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

17

m t b s li u y
nh t v dân t c thi u s và các xã nghèo nh t c a Vi t
Nam. Vi c ti p t c khai thác các s li u trong TCB, do v y, có th
a ra
c
nh ng góc c nh ch a
c phân tích và góp ph n quan tr ng vào vi c t ng
c ng các thông tin th c ti n v th c tr ng các dân t c thi u s và các xã nghèo
nh t trong c n c. ây c ng là m t ch
ã có nhi u nghiên c u, c trong
và ngồi n c, nh c n nh ng h u h t nh ng nghiên c u này u s d ng
d li u t các cu c i u tra m c s ng h gia ình. Vì nh ng cu c i u tra này
không
c thi t k
m b o tính i di n c a dân t c thi u s trong quá
trình ch n m u nên có nhi u kh n ng nh ng d li u mà chúng ta ã có hi n
nay cịn ch a y .
có th
a ra nh ng
Xét trên khía c nh này, TCB cung c p m t c h i t t
óng góp quan tr ng i v i nh ng thơng tin hi n có v i u ki n s ng c a dân
t c thi u s t i Vi t Nam. Trong s nhi u kh n ng có th , chúng tơi cho r ng t p
trung vào ba v n
sau ây nên
c coi là u tiên nghiên c u trong th i gian
t i. Th nh t, báo cáo này m i ch phân bi t n gi n gi a nhóm dân t c Kinh,
Hoa và các nhóm dân t c thi u s khác. Trong khi ó, TCB có th cho phép
phân tích sâu h n gi a các nhóm dân t c.
ây, chúng tôi g i ý cách th c phân

chia theo 11 nhóm dân t c khác nhau. i u này c bi t có ý ngh a do i u ki n
hi n t i c a các nhóm dân t c thi u s là khác nhau nên ghép chung các nhóm
này thành m t nhóm l n s có th d n n nh ng nh n nh không chu n xác
ho c quá chung chung. Th hai, báo cáo này ã a ra m t b c tranh t ng quan
v i u ki n s ng c a các h gia ình t i nh ng xã thu c Ch ng trình 135-II.
áng quan tâm h n c là kh n ng phân tách chênh l ch v thu nh p gi a các
nhóm dân t c thành hai ph n chính: ph n so s khác bi t v các y u t ngu n
l c c p h , c p xã và ph n so s khác bi t v ‘thu nh p’ t các ngu n l c này.
V n i dung này, TCB có m t thu c tính mà không m t b d li u nào c a
Vi t Nam tr c ây có
c, ó là: TCB cung c p thơng tin v các nhóm dân
t c s ng t i các xã
c coi là nghèo nh t c a Vi t Nam. Nh v y, các h gia
ình trong m u quan sát là t ng i ng nh t và i u này cho phép chúng ta
có th gi m thi u
c y u t ‘khơng quan sát
c’ trong khi phân tích chênh
l ch v thu nh p gi a các nhóm dân t c – là v n
luôn g p ph i trong nh ng
nghiên c u tr c ây v s b t l i c a các nhóm dân t c thi u s t i Vi t Nam
trong quá trình i m i. Th ba, cu c i u tra này cung c p nh ng thông tin chi
ti t v s tham gia c a các h gia ình t i các xã thu c Ch ng trình 135-II vào
th tr ng lao ng. S d ng s li u t cu c i u tra này, chúng ta có th hi u
rõ h n m i quan h gi a các y u t c p h và c p xã i v i a dang hóa thu
nh p h gia ình, xác nh nh ng y u t thúc y và nh ng y u t c n tr q
trình a d ng hóa thu nh p và thốt kh i ói nghèo.

18

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II


GI I THI U

“Cơng trình n

c P135” - nh: Ki u Vân


CH

1

NG 1. GI I THI U

Vi t Nam có nhi u chính sách và ch ng trình h tr s phát tri n c a dân t c
thi u s . Nh ng ch ng trình và chính sách này t p trung vào nh ng v n
kinh t xã h i r ng l n và
c th c hi n theo nhi u cách th c khác nhau. T i
th i i m hi n nay, Ch ng trình 135-II c a Chính ph Vi t Nam v i s h tr
c a UNDP là m t trong nh ng ch ng trình quan tr ng nh t h tr s phát tri n
dân t c thi u s . Ch ng trình 135-II
c th c hi n cho giai o n 2006-2010,
v i m c tiêu ch y u n n m 2010 là xóa tình tr ng h ói và gi m t l nghèo
xu ng d i 30%, ng th i th i thu h p kho ng cách v phát tri n gi a các
nhóm dân t c c ng nh gi a các vùng.

Là m t ph n trong k ho ch nghiên c u ánh giá tác ng c a Ch ng trình
135-II, cu c i u tra c b n ( TCB) ã
c T ng c c Th ng kê (TCTK) th c
hi n vào n m 2007 d i s ch trì c a y Ban Dân t c (UBDT) và h tr k
thu t/tài chính c a UNDP. Cu c i u tra này cung c p thông tin v 6.000 h
gia ình sinh s ng t i 400 xã, trong ó 4.000 h thu c nhóm i t ng h ng
l i c a Ch ng trình 135-II và 2. 000 h thu c nhóm i ch ng, là các xã c a
Ch ng trình 135 Giai o n I nh ng không
c ch n ti p vào Giai o n II.
Vì cu c i u tra này
c th c hiên sau h n 1,5 n m k t khi Ch ng trình
135-II b t u nên v b n ch t thì ây khơng th c s là m t cu c i u tra c
b n theo úng ngh a c a nó. Tuy nhiên, TCB cung c p r t nhi u thơng tin h u
ích v h gia ình và các xã thu c Ch ng trình 135-II vào giai o n u tri n
khai Ch ng trình. Vì v y, nh ng thơng tin này có th
c s d ng
a ra
nh ng ch s và nh ng ánh giá c b n làm c s cho quá trình so sánh
o
c th c hi n b i nhóm
l ng tác ng c a Ch ng trình 135-II. Báo cáo này
t v n do UNDP và UBDT l a ch n
phân tích TCB.
M c tiêu chính c a báo cáo này là
a ra nh ng con s và ánh giá v các
ch s th c hi n c a Ch ng trình 135-II vào th i i m u c a quá trình th c
hi n ch ng trình. Theo k ho ch, mơt cu c i u tra v i n i dung t ng t s
c th c hi n trong n m 2010. So sánh nh ng ch s th c hi n ch ng trình
gi a hai cu c i u tra s cho phép ánh giá
c k t qu th c hi n Ch ng

trình 135-II. Vì báo cáo này ch y u
c s d ng cho các nhà l p chính sách

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

21

GI I THI U

T c
t ng tr ng kinh t nhanh ã t o ra nh ng thành tích ch a có ti n
l trong xóa ói gi m nghèo t i Vi t Nam trong th i gian g n ây. Tuy nhiên,
khơng ph i nhóm dân t c nào trong s 54 nhóm dân t c c a Vi t Nam u
c
h ng l i nh nhau t quá trình t ng tr ng (Baulch và các c ng s , 2008a).
ói nghèo, tu i th trung bình, tình tr ng dinh d ng, và nh ng khía c nh khác
v m c s ng c a a s các nhóm dân t c thi u s v n còn khá th p. M c dù
ch chi m ch a n 1/8 dân s c n c, các dân t c thi u s chi m t l 40%
t ng s ng i nghèo. Theo
c tính c a m t s t ch c nghiên c u, các dân
t c thi u s s chi m kho ng h n ½ t ng s ng i nghèo Vi t Nam vào n m
2010 (Baulch và các c ng s , 2008b).


1

GI I THI U

và c ng ng tài tr nên chúng tôi không s d ng nhi u thu t ng hay nh ng
ph ng pháp phân tích có tính k thu t. Thay vào ó, các b ng bi u
n gi n
s là cơng c chính
thi t l p các giá tr c b n ban u ph c v cho m c tiêu
ánh giá trong th i gian t i2. Tuy nhiên, c ng c n nh n m nh r ng
có th
a ra nh ng nh n xét có tính tin c y cao, nhóm t v n ã th c hi n nhi u các
ph ng pháp ki m tra thơng kê, tính n c i m k thu t ch n m u
ánh
giá s li u tính tốn. K t c a c a nh ng ph ng pháp ki m tra này khơng
c
trình bày
ây
m b o tính n gi n c a báo cáo.
Khi th c hi n các phân tích v nh ng ch s ho t ng, ngoài vi c t p trung vào
các giá tr trung bình, báo cáo s phân tích các ch s ho t ng theo n m nhóm
tiêu chí khác nhau. Th nh t là y u t dân t c. Dân t c Kinh và Hoa
cx p
vào m t nhóm, các dân t c thi u s
c x p vào nhóm th hai trong khi phân
3
tích . Th hai là y u t ngôn ng , là y u t ti m n ng có tác ng n m c s ng
h gia ình vì kh n ng s d ng ti ng Vi t có ý ngh a quan tr ng i v i m c
hòa nh p c a dân t c thi u s vào i s ng kinh t xã h i. Các ch tiêu s d ng
s
c tính tốn và phân tích theo ba m c
khác nhau c a kh n ng s

d ng ngôn ng ti ng Vi t. Th ba là phân loai gi i c a ch h gia ình vì nhi u
nghiên c u tr c ây ã ch ra r ng gi i tính c a ch h có th là m t y u t
nh h ng n phúc l i h gia ình. Th t là c i m a lý c a xã, g m hai
lo i hình là xã ng b ng ho c xã mi n bi n và xã v i các c i m a lý khác
(trung du, núi th p, núi cao). Th n m, các ch s s d ng s
c tính tồn
theo ba vùng B c, Trung, và Nam4.
Báo cáo này g m các ph n nh sau: Ch ng I gi i thi u chung, Ch ng 2 gi i
thi u v
TCB và th o lu n v m t s v n
liên quan n s d ng d li u
c a TCB trong báo cáo này c ng nh cho công tác ánh giá. Ph n này s t p
trung vào phân tích ph ng pháp ch n m u, c bi t là l a ch n nhóm h ng
l i và nhóm i chi u. Ch ng 3
a ra b c tranh t ng quan v nghèo ói và
b t bình ng. Các ch ng 4, 5, 6 và 7 t p trung vào b n h p ph n quan tr ng
c a Ch ng trình 135-II là (i) h tr s n xu t nông nghi p; (ii) xây d ng c s
h t ng; (iii) nâng cao n ng l c; và (iv) c i thi n i s ng v n hóa xã h i c a các
h gia ình t i các xã thu c di n c a Ch ng trình 135-II5. Cu i cùng, Ch ng
8 c a báo cáo này
a ra m t s k t lu n, th o lu n v chính sách, và nh ng
khuy n ngh cho cu c i u tra ti p theo vào n m 2010.

2

TCB
c th c hi n vào tháng 10/2007 trong khi Ch ng trình 135-II ã b t u i vào th c hi n t
u n m 2006. S chênh l ch v th i
gian này có ngh a là giá tr c a các ch s có th
c tính tốn t

TCB không th t s ph n ánh giá tr c a nh ng ch s này vào th i i m ban
u tr c khi Ch ng trình b t u. Vì v y, vi c s d ng TCB cho cơng tác ánh giá có kh n ng s ánh giá th p nh ng tác ng th c t
c a Ch ng trình 135-II i v i h gia ình và các xã m c tiêu. ây s là v n
mà nhóm ánh giá c n c bi t quan tâm vào th i i m n m
2010 khi cu c i u tra b sung
c th c hi n.

3
Vi c s d ng thu t ng ‘thi u s ’ trong báo cáo này ch
n thu n là
ti n theo dõi khi phân tích v các dân t c thi u s
Vi t Nam, c bi t
là khi so sánh các k t qu
ây v i nh ng phân tích trong nhi u cơng trình nghiên c u tr c ây v các dân t c thi u s (Baulch và các c ng
s 2008b trình bày t ng quan v nh ng nghiên c u này). Thu t ng ‘thi u s ’
ây khơng có ngh a là các dân t c thi u s chi m s ít t i các
xã Ch ng trình 135-II. Con s th c t cho th y nhóm các dân t c thi u s chi m 79% dân s c a các xã th h ng
c i u tra.
4
Kh n ng phân tích các ch s này theo 8 vùng a kinh t c a Vi t Nam c ng ã
phân tích mà khơng th c s cung c p thêm
c nhi u k t qu h u ích.
5

Vì Ch ng trình 135-II nh m vào 4 m c tiêu chính nên cách thu n ti n nh t
m c tiêu c a Ch ng trình.

22

c xem xét. Tuy nhiên, vi c này làm ph c t p hóa n i dung

theo dõi là k t c u các n i dung c a báo cáo này theo b n

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II


Tr

c khi ti n hành phân tích sâu h n, c n l u ý t i các v n

1

sau:

Th hai, l u ý r ng khi tính tốn các ch s , chúng tơi ng th i tính
l ch
chu n và th c hi n các phép ki m tra th ng kê phù h p (
ánh giá xem s
khác bi t gi a các xã h ng l i và xã i ch ng có ý ngh a th ng kê hay không).
Tuy nhiên, các k t qu ó khơng bình lu n trong báo cáo này mà thay vào ó
c trình bày d i d ng b ng
ph c v các c gi mu n có thơng tin có tính
k thu t h n.
Th ba, khi c báo cáo này c n l u ý r ng chúng tôi c g ng cung c p thông
tin Ch ng trình 135-II tr c khi th c hi n ch ng trình m t cách nhi u nh t
có th . Trong ph n báo cáo chính, chúng tơi ch t p trung vào nh ng phát hi n

quan tr ng nh t. Có r t nhi u phát hi n khác khơng
c a vào b n báo cáo
chính nh ng có th tìm th y r t nhi u b ng sau m i ch ng
các c gi
khác nhau tham kh o chi ti t h n. S d ng các b ng s li u này, c gi quan
tâm chi ti t n m t s khía c nh c th có th t tìm hi u và xây d ng báo cáo
v các khía c nh chi ti t không
c p n trong báo cáo l n này.
Th t , phân tích c a chúng tơi không nh m ánh giá sâu v n
gi i. Tuy
nhiên, t t c các ch tiêu u
c ánh giá và chia ra theo hai lo i h c n c
theo gi i tính c a ch h .
c gi có quan tâm c bi t n v n
bình ng
gi i có th tham kh o nh ng b ng s li u này
có thêm chi ti t. Nh n xét t ng
quan c a chúng tôi sau khi quan sát t ng th các s li u này là không có nhi u
khác bi t l n và áng k gi a các h gia ình khi phân chia theo gi i tính c a
ch h .
Cu i cùng, TCB có th cho phép phân tích các v n
liên quan theo 11 nhóm
dân t c khác nhau. i u tra c b n cung c p r t nhi u thơng tin và cái nhìn sâu
s c v nhi u khía c nh c a các dân t c trong CT135-II. Tuy nhiên, vi c phân tích
theo 11 nhóm dân t c s khi n cho vi c phân tích ph c t p h n r t nhi u. Do
ó, theo chúng tơi ây là nh h ng cho nghiên c u ti p theo s d ng s li u
TCB. Tuy nhiên, chúng tôi v n bàn v v n
này và
a ra ví d v s d ng
cách phân tích theo 11 nhóm dân t c khi ánh giá v ói nghèo Ph l c 3 c a

báo cáo này.

BÁO CÁO PHÂN TÍCH I U TRA C

B N CH

NG TRÌNH 135-II

23

GI I THI U

Tr c h t, báo cáo này ph n l n d a trên các giá tr trung bình vì phân tích b ch
s theo 5 khía c nh chi ti t (nh trên) làm báo cáo tr nên r t ph c t p và m t
s tr ng h p là không c n thi t. Do ó, chúng tơi ch phân tích theo các s li u
bóc tách chi ti t khi phù h p; và tr ng tâm phân tích t p trung vào các giá tr trung
bình. M c dù v y, t t c các k t qu
u
c trình bày d i d ng b ng sau m i
ch ng
c gi quan tâm t i s li u bóc tách chi ti t có th tham kh o.



ĐIỀU TRA CƠ BẢN CỦA CHƯƠNG TRÌNH P135-II

“Làm R y” - nh: Ki u Vân