Chạm giữa rừng sơn pdf

Chạm giữa rừng sơn

Lần đầu tiên ở Việt Nam, một cuộc trưng bày
và thuyết trình về sơn mài diễn ra ngay tại
cánh đồi sơn Ổ Rồng thuộc làng Dị Nậu, xã Dị
Nậu, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.


Một góc triển lãm Chạm giữa rừng sơn - Ảnh: Thái
Lộc


Cuộc hội tụ chủ đề Chạm độc đáo này do họa sĩ Võ
Xuân Huy tổ chức, người dự là những nông dân
trồng sơn và sinh viên chuyên ngành trang trí truyền
thống thuộc khoa mỹ thuật ứng dụng Trường ĐH
Nghệ thuật Huế.

Cuộc trưng bày diễn ra một ngày trung tuần tháng
5, giữa cánh rừng toàn cây sơn thưa lá.

Cuộc sống trừu tượng

“Bức tranh này hình như vẽ mấy củ gừng!”. “Còn ở
đây thì giống hai vợ chồng ông H. và bà V. đang vừa
thức giấc để chuẩn bị đi lấy sơn!”. “Bức tranh này
giống như vẽ nai, hươu trong rừng. Ngày xưa vùng

này nai, hươu nhiều lắm đấy!”. “Hình này nó cứ như
đường đi lên đền Cao Sơn nhỉ, lối này thì dẫn qua
chùa Đàm Nhai!”. “Chỗ này có cả mấy quả đồi, mà
sao có thứ gì tròn tròn như vỏ sò hứng sơn”
Những lời bình phẩm tranh cứ thế chen lẫn trong
tiếng cười đùa vui nhộn của nông dân trồng sơn làng
Dị Nậu.


Làng Dị Nậu xưa nay nổi tiếng với nghề trồng và
khai thác mủ sơn nên người dân không hề xa lạ với
những sản phẩm gỗ được “khoác áo” sơn ta truyền
thống. Ở khắp nơi trong những ngôi đền miếu cổ
xưa tại ngôi làng tương truyền thành lập từ thời
Hùng Vương này, có quá nhiều sản phẩm sơn ta lên
đến hàng trăm năm tuổi. Đó có thể là những cái
tráp, trướng liễn, hoành phi, câu đối, án thờ rất cổ
trong đền Đông, đền Tây, đền Nam, đền Bắc, đền
Cao Sơn hay chùa Đàm Nhai

Hay như những chiếc kiệu và vật nghinh thần, các
bài vị, đồ lỗ bộ phủ sơn trong đám rước những hội
làng được tổ chức hằng năm. Nhưng đây là lần đầu
tiên họ nhìn thấy những bức tranh nhiều màu, nhăn,
co, xù xì hoặc bóng lộn mang những hình thù “kỳ
dị” của mỹ thuật hiện đại. Họ thật tự hào khi được
giới thiệu làm bằng chính những giọt sơn mà họ cạo
hứng mỗi ngày.

Ông Tạ Diên Hiền - 67 tuổi, chuyên trồng sơn - cho

biết nghề trồng sơn làng Dị Nậu do tổ tiên truyền lại
từ rất lâu đời, trở thành một trong những nguồn thu
nhập chính của dân làng xưa nay.

“Chúng tôi xưa nay chỉ biết lấy mủ đem bán. Đây là
lần đầu tiên được xem và sờ tranh sơn mài làm bằng
mủ nhựa sơn ở đây. Tôi không biết đẹp xấu ra sao
nữa, nhưng nó làm rừng sơn trở nên hấp dẫn và bắt
mắt lắm!” - ông Hiền nói.

Võ Đại Dương, sinh viên chuyên ngành trang trí
truyền thống thuộc khoa mỹ thuật ứng dụng Trường
ĐH Nghệ thuật Huế, trầm trồ: “Từng tham dự nhiều
triển lãm, nhưng tranh sơn mài đặt giữa không gian
đặc biệt của rừng sơn này tạo cho tôi cảm giác rất
lạ, thôn dã nhưng không kém phần sang trọng. Ý
tưởng treo tranh ở đây thật mới và đặc biệt!”.


Tương tác

Những nông dân làng Dị Nậu, những sinh
viên sơn mài Trường ĐH Nghệ thuật Huế
cùng ngồi quây quần bên những ngọn lá cọ
giữa rừng sơn, cùng ăn bánh kẹo, cùng nghe
họa sĩ Võ Xuân Huy diễn giải các công đoạn
làm tranh sơn mài trong sự ngạc nhiên. Từ
mủ sơn mà người dân khai thác, ông Huy
cho biết để lâu ngày sẽ phân thành ba lớp
khác nhau. Hai lớp trên qua pha chế tạo

thành sơn cánh gián dùng vẽ màu và sơn
then dùng tạo các mảng đen trong tranh.
Còn lớp dưới dùng làm vóc tranh thông qua
các công đoạn hom, bó, lót, thí

Những cái trố mắt ngạc nhiên khi được giới
thiệu làm nên một tác phẩm hoàn chỉnh mất
ít nhất sáu tháng, thông qua rất nhiều công
đoạn, từ khảm trứng, vẽ nét, tô mảng màu,
dát bạc, phủ sơn Muốn sơn chóng khô
phải ủ trong phòng kín có nhiều độ ẩm.
Nhiều công đoạn có thể lặp đi lặp lại nếu
người thực hiện chưa hài lòng. Sự thú vị
nhân lên khi được giới thiệu tên gọi sơn mài
xuất phát từ thao tác mài thực hiện liên tục
giữa các công đoạn tạo nên bức tranh.

Mài vừa tạo độ phẳng, độ bóng, vừa làm lộ
lên những lớp màu phía bên dưới, tạo nên
những hiệu ứng riêng cho mỗi tác phẩm. Và
sự đặc biệt của tranh sơn mài Việt Nam
chính là: mài cũng là sáng tạo

“Khó vậy cơ à, cứ ngỡ là chế biến thế nào
rồi vẽ lên ván!”. “Nhà em ngỡ trồng lên
được cây sơn hiện nay không phải dễ, khi
khai thác phải dậy từ ba bốn giờ sáng đủ
mệt rồi. Như (cách làm sơn mài) vậy thì khó
lắm, kỳ công lắm!”. “Khó vậy thì các cô chú
sinh viên ở đây học mấy năm mới làm

được?” Tiếng những người trồng sơn tiếp
tục đan xen với diễn giải.

Những nông dân cũng trở thành người
thuyết trình về cây sơn cho nhóm sinh viên,
từ vòng đời, chăm bón, khai thác và cách xử
lý khi bị dị ứng với nhựa sơn Các sinh viên
cũng được dịp chia sẻ với những vui buồn
của nông dân, nhất là những khó khăn từ
việc cây sơn thoái hóa như thế nào, rồi nạn
khai thác trộm, bị lấy mủ trộm khi đang khai
thác giữa chừng ra sao

Sinh viên Nguyễn Thị Hà My cho hay rất xúc
động khi được tiếp xúc và nghe những câu
chuyện của người trồng sơn: “Chuyến thực
tế này tôi có được rất nhiều kinh nghiệm,
nhất là hiểu biết về nguồn cội của sơn mài
truyền thống và được cọ xát với những nông
dân lao động thế nào để có được những giọt
mủ sơn quý giá”.


Họa sĩ Võ Xuân Huy cho rằng xét theo khái niệm hệ
sinh thái học nghệ thuật (art ecosystem), sơn mài
Việt Nam hội đủ các yếu tố “tư” và “công” để phát
triển bền vững: trồng trọt, khai thác, điều chế,
giảng dạy, sáng tác, triển lãm, gallery. Song trên
thực tế lại rơi vào manh mún, đứt đoạn từng khâu
một, thiếu sự tương tác, quan hệ qua lại, không

mang tính hệ thống.

Sự kiện nói trên được tổ chức như một sơ đồ hóa,
một tiến trình thu gọn, qua đó giúp mọi người có cơ
hội tương tác với diễn trình sơn mài, thấy được sản
phẩm đầu tiên của người trồng sơn cho đến khi sản
phẩm cuối cùng là những sáng tạo của nghệ thuật.

“Trong tiến trình lịch sử Việt Nam, cây sơn có vai trò
kiến tạo cho nền mỹ thuật một diện mạo thẩm mỹ
và góp phần tạo ra một loại hình nghệ thuật Việt là
sơn mài. Một lần đến rừng sơn này tôi như được tiếp
thêm năng lượng để tạo ra các tác phẩm của mình!”
- ông Huy chia sẻ.
THÁI LỘC - TIẾN LONG - Tuoitre.vn

Kết hợp giữa trưng bày và sắp đặt

“Chạm là chủ đề buổi trưng bày, thuyết trình về sơn
mài của tôi, là một hình ảnh giản hóa quy trình/tiến
trình sơn mài Việt Nam từ nhựa sơn - nguyên liệu
đầu tiên, đến tác phẩm - sản phẩm cuối cùng. Chạm
kết hợp giữa hình thức trưng bày với sắp đặt, thuyết
trình nhằm làm mới mẻ cách thức truyền thông giữa
tác giả - tác phẩm - công chúng. Lần đầu tiên cây
sơn, nhựa sơn, người trồng sơn và họa sĩ cùng tranh
sơn mài hội ngộ trong một văn cảnh chưa có tiền lệ
tại rừng sơn Phú Thọ.

25 tác phẩm sơn mài của tôi được gắn kết với cây

sơn - nguồn gốc tạo nhựa, nguyên liệu cốt lõi của
tranh sơn mài Việt Nam - theo phối trí cao thấp,
trước sau, trong ngoài với người xem/nghe. Họ là
sinh viên ngành mỹ thuật và người dân địa phương.
Giữa cây/tranh/người không có tách biệt, phân
tuyến không gian mà cùng tương tác lẫn nhau. Qua
đây, tôi muốn chỉ ra mối quan hệ qua lại và tác
động lẫn nhau giữa các nhân tố, thành tố; thực
trạng và hệ lụy hiện nay của sơn mài Việt Nam.

Chạm là một “sát na”, hi vọng góp phần nhỏ giúp
mọi người trân quý hơn những giá trị mà chất liệu
sơn ta mang lại, làm sao có thể đặt để nghệ thuật
sơn mài vào một vị trí xứng tầm trong đời sống nghệ
thuật đương đại”.