Những yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp trong thời kỳ có thai pdf

TCNCYH 26 (6) - 2003
Những yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp trong
thời kỳ có thai

Ngô Văn Tài
Bộ môn Phụ sản - Đại học Y Hà Nội

Tăng huyết áp (THA) trong thời kỳ có thai gây ra nhiều biến chứng cho thai phụ và thai
nhi. Việc nghiên cứu những yếu tố nguy cơ của bệnh sẽ góp phần vào việc tiên lợng
những biến chứng sẽ xảy ra cho thai phụ và thai nhi. Trong nghiên cứu này đợc thực hiện
từ tháng 8 năm 2000 đến tháng 8 năm 2003 (từ 320 thai phụ có THA) tại Viện BVBMTSS,
cho kết quả nh sau: Những yếu tố nguy cơ cho thai phụ và thai nhi gồm: Huyết áp tâm
thu (HATT) 160 mmHg; Huyết áp tâm trơng (HATTr) 90 mmHg; Protêin niệu 3g/l;
phù nặng; Protid toàn phần huyết thanh 40 g/l; u rê huyết thanh > 6,6 mmol/l; Crêatinin
huyết thanh > 106 àmol/l; S.GOT 70 UI/l; SGPT 70 UI/l; Số lợng tiểu cầu <
100000/mm
3
máu; Acid uric > 400 àmol/l. Những biến chứng cho thai phụ gồm: chảy máu
(3,1%); phù phổi (0%); rau bong non (4%); suy gan (1,9%); suy thận (4,4%); tử vong (0%);
sản giật (12,5%). Những biến chứng thai nhi gồm: cân nặng <2500g (51,5%); đẻ non
(36,3%); chết lu (5,3%); chết sau đẻ (6,9%).

i. Đặt vấn đề
Tăng huyết áp trong thời kỳ có thai gây
ra nhiều biến chứng cho thai phụ và thai
nhi. Việc nghiên cứu những yếu tố nguy cơ
của bệnh là cần thiết nhằm tiên lợng
những biến chứng có thể xảy ra cho ngời
mẹ và cho thai trong thời kỳ mang thai
cũng nh sau khi trẻ ra đời. Trên thế giới
đã có nhiều nghiên cứu về những yếu tố

nguy cơ của tăng huyết áp (THA) trong
thời kỳ thai nghén nhng ở Việt Nam thì
còn cha đợc quan tâm đúng mức.
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với
mục tiêu duy nhất là: Nghiên cứu những
yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp trong
thời kỳ có thai.
ii. Đối tợng và phơng pháp
nghiên cứu:
1. Đối tợng nghiên cứu:
1.1. Tiêu chuẩn chọn:
Tất cả thai phụ nhập viện từ tháng 8
năm 2000 đến tháng 8 năm 2003 với chẩn
đoán THA khi tuổi thai từ 20 tuần trở lên,
có HA 140/90 mmHg; protêin niệu
0,3g/l; có phù hoặc không có phù.
1.2. Tiêu chuẩn loại trừ:
Thai phụ bị mắc các bệnh: bệnh tim,
bệnh thận; bệnh THA mạn tính trớc khi có
thai (THA xuất hiện từ trớc tuần lễ thứ 20
của thai kỳ); bệnh đái tháo đờng; bệnh
gan; bệnh Basedow.
1.3. Cỡ mẫu:
Nghiên cứu đợc thiết kế theo kiểu
nghiên cứu cắt ngang mô tả và tìm giới hạn
có tỷ lệ biến chứng thấp nhất. Cỡ mẫu sẽ
dựa theo công thức tính tỷ lệ phần trăm -
một nhóm - mô tả nh sau:
p x q
n = Z

2

(1 -

/2)
d
2

108
TCNCYH 26 (6) - 2003
Trong đó:
- d = p.
- z
(1 -

/2)
= 1,96 (độ tin cậy 95%) (đọc từ
bảng phân phối chuẩn)
- p: Tỷ lệ sơ sinh cân nặng dới
2500g, ớc tính là 55%.
- q = 1- p = 1 - 55/100 =0,45. Là tỷ lệ
sơ sinh có cân nặng trên 2500g.
- : Là sai số nghiên cứu, ớc tính
10%.
Nh vậy cỡ mẫu sẽ là:
1,96
2
x 0,55 x 0,45
n =
(0,55 x 0,10)

2
= 316 (thai phụ)
Nếu làm tròn số thì đối tợng nghiên
cứu sẽ là 320 thai phụ.
1.4. Thiết kế nghiên cứu:
Đây là nghiên cứu cắt ngang - một
nhóm- mô tả.
2. Phơng pháp nghiên cứu:
+ Với mẹ:
Huyết áp: Đo huyết áp 3 lần trong một
ngày vào buổi sáng, buổi chiều và buổi tối.
Huyết áp đợc chia độ theo JNC gồm có
độ I là HATT từ 140 - 159 mmHg và/hoặc
HATTr từ 90 - 99 mmHg; độ II là HATT từ
160 - 179 mmHg và/hoặc HATTr từ 100 -
109 mmHg; độ III HATT 180mmHg
và/hoặc HATTr 110mmHg.
Các xét nghiêm cận lâm sàng: Protein
niệu; các en zym của gan: SGOT và
SGPT; số lợng tiểu cầu; protid huyết
thanh toàn phần; acid uric; creatinin; urê
huyết thanh.
- Mỗi đối tợng nghiên cứu sẽ đợc
theo dõi các biến chứng
+ Với mẹ: Sản giật; phù phổi cấp; rau
bong non; suy thận (khi lợng crêatinin
máu 106àmol/l); suy gan khi lợng
SGOT và SGPT 70 UI/l; chảy máu; tử
vong mẹ.
+ Với thai nhi: Thai chết lu; đẻ non;

trọng lợng thai nhi dới 2500g; tử vong
sau đẻ.
3. Xử lý số liệu:
Sử dụng phần mềm STATA 6.0 và EPI
- INFO 6.0
iii. Kết quả
320 thai phụ là đối tợng nghiên cứu
của đề tài có tuổi trung bình là 31: Trong
đó thai phụ từ 35 tuổi trở lên chiếm 2,5%
số còn lại có tuổi dới 35. Thai phụ đẻ con
rạ là 1,9%, cao hơn thai phụ đẻ con so
(1,6%).
1. Kết quả phân tích mô tả.
Bảng 1. Mô tả đối tợng nghiên cứu
Tần số
STT

Biến số
Tổng số đẻ Số thai phụ bị NĐTN %
35
3632 92 2,5%
Tuổi
mẹ
< 35 14743 228 1,55%
Con so 9576 155 1,6% Lần
đẻ
Con rạ 8799 165 1,9%

Biến chứng mẹ:

109
TCNCYH 26 (6) - 2003
Số thai phụ bị biến chứng: là 83
chiếm 25,9%.
Số thai phụ không bị biến chứng: là
237 chiếm 74,1%.
Bảng 2. Mô tả biến chứng mẹ:
Biến chứng xẩy ra ở mẹ n %
Chảy máu 10 3,1
Phù phổi 0 0
Rau bong non 13 4,0
Suy gan 6 1,9
Suy thận 14 4,4
Tử vong 0 0
Sản giật 40 12,5
Nhận xét: Sản giật là biến chứng gặp
nhiều nhất và là 1 trong 5 tai biến sản
khoa.
Rau bong non và suy thận có tỷ lệ biến
chứng nh nhau (khoảng 4 %).
Bảng 3: Mô tả biến chứng con:
Biến chứng con n %
Cân nặng con < 2500 gam 165 51,5
Đẻ non 116 36,3
Chết lu 17 5,3
Chết sau đẻ 22 6,9
Nhận xét: Thai nhi cân nặng dới
2500g chiếm tỷ lệ cao nhất trong các biến
chứng của thai nhi (51,5%). Số trẻ bị đẻ
non (36,3%) chủ yếu do đình chỉ thai

nghén trong những trờng hợp mẹ bị bệnh
nặng đã làm tăng số trẻ đẻ non.
2. Kết quả phân tích hồi qui logistic
Bảng 4: Kết quả phân tích hồi qui logistic biến chứng chảy máu
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất p
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
HATTr 90mmHg
1,68 0,038 5,37 1,10 -26,21
Số lợng tiểu cầu
<100.000/mm
3
1,87

0,036 6,51 1,13 - 37,51
Hệ số chặn - 4,60 0,000 - -
P (chảy máu) = 25,9%. Kết quả phân tích hồi qui logistic cho thấy nếu thai phụ có
HATTr 90mmHg và số lợng tiểu cầu <100000/mm
3
máu thì nguy cơ chảy máu là 25%.
Bảng 5. Kết quả phân tích hồi qui logistic biến chứng rau bong non:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P

Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
Số lợng tiểu cầu <
100.000/mm3
2,77 0.002 15,99 2,86 - 89,20
Phù nặng 1,25 0,047 3,48 1,20 - 13,42
Tuổi mẹ > 35 1,59 0,013 4,92 1,40 - 17,31
Hệ số chặn - 4,86 0,00 - -
P (rau bong non) = 56,4%. Kết quả phân tích hồi qui logistic cho thấy nếu thai phụ tuổi
>35 và số lợng tiểu cầu <100000/mm3 máu kết hợp với phù nặng thì nguy cơ rau bong
non là 56,4%.

110
TCNCYH 26 (6) - 2003
Bảng 6. Kết quả phân tích hồi qui logistic biến chứng suy gan:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
SGOT 70
3,69 0,00 39,95 6,05 - 263,84
Hệ số chặn - 4,99 0,00
P (suy gan)=21,4%. Kết quả phân tích hồi qui logistic cho thấy nếu thai phụ có SGOT
70 UI/l thì có biểu hiện suy gan là 21,4%.

Bảng 7: Kết quả phân tích hồi qui logistic biến chứng suy thận:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
Urê > 6,6mmol/l 1,70 0,013 5,47 1,43 -20,94
Creatinin >106àmol/l
2,41 0,001 11,12 2,64 - 46,88
Hệ số chặn - 4,01 0,00 - -
P (suy thận)= 52,6%. Kết quả phân tích hồi qui logistic cho thấy nếu thai phụ có u rê
máu >6,6 mmol/l kết hợp với crêatinin >106àmol/l thì có biểu hiện suy thận là 52,6%.
Bảng 8: Kết quả phân tích hồi qui logistic biến chứng sản giật:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
HATT 160 mmHg
1,25 0,05 3,48 1,20 - 13,14
HATTr 90 mmHg
1,23 0,039 3,42 1,42 - 8,26
Con so 0,71 0,048 2,04 1,15 - 4,28
Phù nặng 1,10 0,006 3,01 1,36 - 6,66

Hệ số chặn - 4,66 0,00 - -
P (sản giật)= 40,9%. Kết quả phân tích hồi qui logistic cho thấy thai phụ có HATT 160
mmHg, kết hợp với HATTr 90 mmHg có nguy cơ sản giật là 40,9%.
Bảng 9: Kết quả phân tích hồi qui logistic để tiên lợng sơ sinh có cân nặng dới
2500 gam khi có 4 yếu tố cùng kết hợp tác động:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
HATT 160 mmHg
0,95 0,002 2,60 1,41 - 4,77
HATTr 90 mmHg
0,53 0,04 1,70 1,20 - 3,07
Protein niệu 3g/l
0,98 0,00 2,66 1,56 - 4,53
Phù nặng 0,83 0,002 2,30 1,35 - 3,91
Hệ số chặn -1,59 0,00 - -

111
TCNCYH 26 (6) - 2003
P (cân nặng <2500g) = 84,7%. Kết quả nghiên cứu hồi qui logistic cho thấy nếu thai
phụ có HATT 160 mmHg kết hợp vớ HATTr 90 mmHg và protêin niệu 3g/l thì nguy
cơ đẻ con cân nặng nhỏ hơn 2500 gam là 84,7%.
Bảng 10: Kết quả phân tích Hồi qui logistic biến chứng đẻ non:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()

Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
HATT 160 mmHg
0,62 0,05 1,86 1,01 - 3,43
Phù nặng 0,60 0,04 1,82 1,04 - 3,20
Protein niệu 3g/l
0,79 0,002 2,20 1,35 - 3,58
Hệ số chặn - 1,61 0,00 - -
P (đẻ non)=59,8%. Kết quả nghiên cứu hồi qui logistic cho thấy những thai phụ có
HATT 160 mmHg kết hợp với phù nặng và protein niệu 3g/l có nguy cơ đẻ non là
59,8%.
Bảng 11: Kết quả phân tích Hồi qui logistic thai chết lu:
Yếu tố tiên lợng Hệ số hồi qui
()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
HATT 160 mmHg
1,24 0,04 3,46 1,35 - 14,00
Protein niệu 3g/l
0,97 0,03 2,64 1,28 - 8,33
Rau bong non 2,96 0,001 1,93 4,83 - 77,10
Hệ số chặn - 4,70 0,00 - -

P (Thai chết lu)=61,7%. Kết quả nghiên cứu hồi qui logistic cho thấy thai phụ có HATT
160 mmHg, kết hợp với protein niệu 3g/l và rau bong non thì nguy cơ bị thai chết lu là
61,7%
Bảng 12: Kết quả phân tích Hồi qui logistic sơ sinh chết sau đẻ
Các biến chứng của thai phụ
gây cho sơ sinh chết sau đẻ
Hệ số hồi
qui ()
Giá trị xác
suất P
Tỷ suất
chênh (OR)
Khoảng tin cậy
95% của OR
Chảy máu 1,65 0,04 5,20 1,3 - 27,4
Rau bong non 2,61 0,00 13,65 3,83 - 48,62
Sản giật 1,06 0,047 2,88 1,25 - 8,89
Hệ số chặn - 3,17 0,00 - -

P (sơ sinh chết sau đẻ)= 90%. Kết quả
phân tích Hồi qui logistic cho thấy những
thai phụ có biến chứng chảy máu kết hợp
với rau bong non và sản giật thì nguy cơ
đẻ con chết ngay sau đẻ là 90%.
iv. Bàn luận
- Về những biến chứng của thai phụ:
Kết quả nghiên cứu cho thấy ở những mức
THA khác nhau thì tỷ lệ biến chứng của
thai phụ cũng khác nhau; chẳng hạn nh ở
mức THA độ I chỉ có 0,9% thai phụ bị các

biến chứng, trong khi đó ở mức THA độ II

112
TCNCYH 26 (6) - 2003
có 5,3% thai phụ bị biến chứng và ở mức
THA độ III có 16,6% thai phụ bị biến
chứng. Nh vậy huyết áp càng cao thì tiên
lợng cho mẹ càng nặng; nghiên cứu của
chúng tôi tơng tự nh nghiên cứu của
Nguyễn Thị Phúc [2] và Dơng ĐứcTrung
[3]. Tuy nhiên, chúng tôi nghiên cứu sự
phối hợp của nhiều yếu tố nguy cơ nhằm
dự báo khả năng những biến chứng có thể
xảy ra. Đối với sản giật, sự phối hợp của 3
yếu tố nguy cơ chủ yếu trong bệnh lý "THA
và thai nghén" là THA, phù và protêin niệu
với dự báo 40,9% khả năng xảy ra biến
chứng này. Theo Sibai [7] thì THA là yếu tố
nguy hiểm nhất và đến sớm nhất đồng thời
có ý nghĩa nhất để tiên lợng bệnh, nếu
THA> 160/110 mmHg kết hợp protêin niệu
từ 3 g/l trở lên thì tiên lợng bệnh rất nặng
có nguy cơ sản giật, cần can thiệp ngay.
Tơng tự nh vậy đối với biến chứng chảy
máu, suy gan, suy thận và rau bong non,
khi có sự kết hợp giữa các yếu tố nguy cơ-
đặc biệt là HATT >160mmHg và
HATTr>90mmHg và protêin niệu > 3gt/l thì
tiên lợng bệnh rất nặng. Nghiên cứu này
của chúng tôi cho kết quả nh nhóm

chuyên viên của OMS đã khuyến cáo [4].
- Về những biến chứng của thai nhi:
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy
thai nhi cân nặng < 2500 gam có kết quả
tơng tự nh nghiên cứu của Nguyễn Trí
Long [1] là 54,43% và của Murphy [6] là
52,7%. Thai nhi chết ngay sau đẻ có tỷ lệ
thấp hơn so với nghiên cứu của hai tác giả
này; có thể đối tợng nghiên cứu của
chúng tôi đợc nhập viện ngay từ khi mới
có biểu hiện của hội chứng THA và thai
nghén nên đợc điều trị tích cực ngay từ
ban đầu nên tỷ lệ tử vong của sơ sinh sau
đẻ thấp hơn so với một số tác giả khác.
- Một số xét nghiệm hoá sinh: Lợng
acid uric >400 àmol/l; crêatinin > 106
àmol/l số lợng tiểu cầu <100000/mm
3

máu; SGOT và SGPT > 70UIà/l; lợng
protid huyết thanh toàn phần <40 g/l và u
rê huyết thanh >6,6 mmol/l nếu xuất hiện
trong bệnh lý THA trong thời kỳ thai nghén
là những yếu tố nguy cơ cho thai phụ và
thai nhi, nhất là khi những yếu tố này kết
hợp với nhau trong tình trạng huyết áp
tăng ở mức từ 160/110 mmHg trở lên.
Nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả
tơng tự nh của Lansac [5], theo tác giả
này thì khi lợng acid uric ở mức > 360

àmol/l là nguy kịch và có tới 90 % thai nhi
bị suy dinh dỡng trong tử cung, nếu lợng
acid uric > 600 àmol/l thì gần nh 100%
thai nhi bị chết trong tử cung.
v. Kết luận
Từ kết quả thu đợc trong nghiên cứu
này, chúng tôi có kết luận sau:
- Trong tổng số 320 thai phụ bị THA
đợc điều trị tại Viện BVBMTSS từ tháng 8
năm 2000 đến tháng 8 năm 2003 có 3,1%
thai phụ có biến chứng chảy máu; 4 % bị
biến chứng rau bong non; 1,9 % bị biến
chứng suy gan; 4,4% bị biến chứng suy
thận; 12,5 % sản phụ bị sản giật; không có
trờng hợp nào bị phù phổi cấp và tử vong.
Đối với trẻ sơ sinh, có 51,5% trẻ có trọng
lợng < 2500gam; 36,3% bị đẻ non; 5,3%
thai nhi bị chết lu trong tử cung và 6,9%
sơ sinh chết sau đẻ.
- Những yếu tố tiên lợng đối với thai
phụ bị NĐTN bao gồm:
+ Huyết áp tâm thu 160 mmHg
+ Huyết áp tâm trơng 90 mmHg
+ Protein niệu 3g/l.
+ Phù nặng
+ Protid huyết thanh toàn phần < 40g/l
+ U rê máu > 6,6mmol/l
+ Crêatinin máu > 106 àmol/l

113

TCNCYH 26 (6) - 2003
+ SGOT 70 UI/l
+ SGPT 70 UI/l
+ Số lợng tiểu cầu < 100.000mm
3
máu
+ Acid uric máu > 400àmol/l
Khi xuất hiện một trong những dấu hiệu
trên thì những dấu hiệu đó đợc coi là
những yếu tố nguy cơ và góp phần tạo cho
NĐTN có tiên lợng nặng.
Tài liệu tham khảo
1. Hoàng Trí Long (1997): Sơ bộ nhận
xét ảnh hởng của NĐTN đối với thai nhi
qua 117 trờng hợp. Nội san Sản Phụ
khoa 6/1997. Trang 36-39.
2. Trần Thị Phúc, Nguyễn Văn Thắng
(1999): Nhận xét về NĐTN qua 249 trờng
hợp năm 1996 tai Viện Bảo vệ Bà mẹ và
Trẻ sơ sinh. Tạp chí thông tin Ydợc
12/1999. Trang 140 -142.
3. Dơng Đức Trung: "Đối chiếu hàm
lợng acid uric và thai nhi trong bệnh lý
NĐTN"- Luận văn tốt nghiệp Bác sĩ Y khoa
năm 2002. Đại học Y Hà Nội.
4. Nhà xuất bản Y học (1992). "Các rối
loạn tăng huyết áp thai sản". Báo cáo kỹ
thuật 758 của WHO.Tài liệu dịch của Trần
Đỗ Trinh và Nguyễn Ngọc Tớc. Viện tim
mạch Việt Nam. Hà Nội 1992. Trang 84-

92
5. Lansac: "Bài giảng sản khoa dành
cho thầy thuốc thực hành"- Tài liệu dịch
của Dơng Thị Cơng và Nguyễn Đức
Hinh. Viện BVBMTSS. Hà Nội 1997. Trang
119-132.
6. Murphy D.J (1998): The mortality and
morbidity associated with very preterm
pre-eclapsia. British. J. Ostet. gynaecol
suppl 17.1998; 121: 19.
7. Sibai B.M (1991): Hypertension in
pregnancy. Ostetric normal and problem
pregnancy. 2 th edition. Edite by Steven G
- Gabbe 1991; 30: 993-1020.

Résumé
Les facteurs de risque de l'hypertension artérielle
dans la période de la grossesse
Hypertension artérielle (HA) dans la période de la grossesse provoquante des
complications pour la mère et le nouveau-né. L'étude des farteurs risque de cette maladie
est nécessaire pour prognostic des complications pour les mères et les nouveau-nés.
Dans cette étude (du 8 - 2000 au 8-2003) à L'IPMN avec 320 parturientes ayantes
HA.Nous avont des résultats suivants: la tension systolique 160 mmHg; la tension
dyastolique 90 mmHg; protéine urinaie 3g/l; odmème grave; protide totale séro-
sanguine 40g/l; urée séro-sanguine > 6,6 mmol/l; créatinine séro-sanguine >106 àmol/l;
S.GOT 70 UI/l;S.GPT 70UI/l; plaquette <100000/mm3; acide urique > 400àmol/l. Les
complications pour les parturientes: Hémorragie (3,1%); oedmème aigue des poumons
(0%); décollement prématuré du placenta (4%); insuffisante hépatique (1,9%); insuffisante
rénale (4,4%); mort de la parturientes (0%); éclampsie (12,5%). Les complications pour
les nouveau-nés: poids <2500 gr (51,5%); accouchement prématuré (36,3%); foetus mort

in- utéro (5,3%); mort- né (6,9%).

114