ĐặC ĐIểM PHÂN Bố CủA LOàI NHệN Đỏ Tetranychus urticae KOCH (Acari: Tetranychidae) TRÊN CÂY BÔNG doc

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

10

ĐặC ĐIểM PHÂN Bố CủA LOàI NHệN Đỏ
Tetranychus urticae
KOCH (Acari:
Tetranychidae)

TRÊN CÂY BÔNG
Distribution of the two spotted spider mite,
Tetranychus urticae
Koch (Acari: Tetranychidae), on cotton
plant

Mai Văn Hào
(1)
, Nguyễn Văn Đĩnh
(2)
,
Nguyễn Văn Chính
(1)


Abstract
The two spotted spider mite, Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae), is an important pest
of cotton in the Southern of Vietnam. The study is conducted to define its distribution within the
cotton plant canopy. The study was carried out in Quang Nam, Binh Thuan and Gia Lai provinces of
Vietnam from 2004 to 2006.
The results showed that, in these cotton growing provinces, mites display a similar preference for
upper parts of plants and living on the undersides of cotton canopy. However, there was difference

from distribution of the T. urticae on mainstem node leaves of cotton. On the mainstem node leaves 5-
7 (in Quang Nam), 2-4 (in Binh Thuan) and 3-5 (in Gia Lai) below the terminal bud the density of the
motes was the highest.
At different provinces the density of the mites was not the same during the vegetative stage. The
highest density was observed at the branches 2-4 below the terminal bud at 80-85 days after sowing.
The mite’s density was highest at the South-Westward of the cotton plant in Binh Thuan and Gia Lai
province but its’ population was highest in the Eastward of the cotton plant in Quang Nam.
Key words: Tetranychus urticae Koch, two spotted spider mite, Tetranychidae, distribution, cotton.

I. Đặt vấn đề
Mỗi loài nhện hại bông thường có đặc điểm
phân bố đặc trưng trên cây. Xác định được vị trí
nhện tập trung nhiều nhất trên cây bông sẽ giúp
cho công tác điều tra thu mẫu được nhanh chóng
và chính xác ngay cả khi mật độ quần thể nhện
đỏ trên đồng ruộng thấp. Sự phân bố của nhện đỏ
thường thay đổi tuỳ theo đặc điểm sinh thái ở
từng vùng sản xuất với tập quán canh tác khác
nhau. Một số kết quả nghiên cứu trước đây trên
thế giới cho thấy, nhện đỏ hại bông thường phân
bố không đồng nhất giữa các vị trí khác nhau trên
cây bông. Loài nhện đỏ Tetranychus urticae gây
hại nhiều nhất ở các lá thứ 3-5 bên dưới đỉnh sinh
trưởng của cây bông ở úc (Wilson, 1993)[Error!
Reference source not found.], tại vùng San
Joaquin, California, Mỹ thì có đến 84-100% số cá
thể của quần thể nhện đỏ tập trung ở phần trên
của cây bông (Brito, 1980)[Error! Reference
source not found.]. Tương tự như loài T. urticae,
loài nhện đỏ T. cinnabarinus cũng tập trung ở các

lá phần trên của cây bông tại các vùng Imperial,
California, Mỹ (Mollet, 1984) [Error! Reference
source not found.], Nam Phi (Botha, 1984)
[Error! Reference source not found.] và
Zimbabwe (Duncombe, 1977) [Error!
Reference source not found.]. Tuy nhiên, tại
vùng San Joaquin, California, Mỹ thì ba loài
nhện đỏ T. pacificus McGregor, T. turkestani
Ugarov and Nikolski và T. urticae lại tập trung
nhiều ở các lá phần giữa cây bông (Carey, 1982;
Wilson, 1983) [Error! Reference source not
found.], [Error! Reference source not found.].
Trên cây bông vụ khô ở nước ta, nhện đỏ
Tetranychus urticae Koch là một trong những
loài dịch hại nguy hiểm (Nguyễn Thị Hai, 2005;
Le Quang Quyen, 2004) [Error! Reference

1. Viện Nghiên cứu Bông và Phát triển Nông
nghiệp Nha Hố.
2. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

11
source not found.], [Error! Reference source
not found.]. Do khả năng di chuyển chậm chạp
và hệ số gia tăng quần thể cao nên khi gặp điều
kiện sống thích hợp, chúng tăng nhanh số lượng
và gây thiệt hại lớn cho sản xuất bông. Nhện đỏ
thường tập trung gây hại cục bộ, đặc biệt là ở

những nơi khô, thoáng và khu vực gần bờ. Sự
phân bố và gây hại cục bộ cộng với đặc điểm cơ
thể nhỏ bé của nhện đỏ (<0,5 mm) là trở ngại
lớn cho điều tra phát hiện trên đồng. Hơn nữa,
điều kiện tiểu khí hậu và mức độ phù hợp của
nguồn thức ăn ở mỗi vùng trồng bông, mỗi tầng
lá trên cây bông thường không giống nhau nên
sự phân bố và gây hại của nhện đỏ cũng khác
nhau. Vì vậy, xác định đặc điểm phân bố của
nhện đỏ trên cây bông ở nước ta có ý nghĩa rất
quan trọng, là cơ sở để chọn mẫu điều tra phát
hiện nhanh nhằm phục vụ tốt cho nghiên cứu và
quản lý nhện đỏ hại bông.
II. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu
- Vật liệu và dụng cụ nghiên cứu: Giống bông
lai VN01-2 trồng phổ biến trong sản xuất, kính
lúp cầm tay và một số vật liệu chuyên dụng khác
để nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu: Điều tra mật độ
trưởng thành cái loài nhện đỏ T. urticae ở tất cả
các lá thành thục của 90 cây bông tại 3 khu đồng
đại diện cho mỗi vùng nghiên cứu (huyện Bắc
Bình tỉnh Bình Thuận, Huyện Ajunpa tỉnh Gia
Lai và huyện Đại Lộc tỉnh Quảng Nam) vào giai
đoạn cây bông được 80-85 ngày sau gieo (NSG).
Các cây bông điều tra phân bố đều trên ruộng,
không điều tra trên những cây bông gần bờ. Đếm
nhện ở mặt trên lá, mặt dưới lá, các tầng lá trên
thân chính, lá trên các cành và lá ở các hướng
khác nhau.

III. Kết quả nghiên cứu
và thảo luận
3.1. Phân bố của loài nhện đỏ
Tetranychus urticae ở các lá trên cây bông
Loài nhện đỏ Tetranychus urticae Koch tồn tại và
gây hại chủ yếu ở mặt dưới lá của cây bông, chiếm
94,1-94,6% tổng số nhện trên lá (hình 1). Khi mật độ
quần thể trên cây bông cao, một số cá thể nhện đỏ T.
urticae có mặt cả ở mặt trên lá (chiếm 5,4-5,9%), ở
tai đài, cuống lá và những cành non. Sống ở mặt
dưới lá bông có thể giúp cho nhện tránh được ảnh
hưởng của điều kiện ngoại cảnh bất lợi như sự chiếu
trực tiếp của ánh sáng mặt trời, sự rửa trôi của mưa,

0
3
6
9
12
15
18
21
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314151617 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213
Tại Bình Thuận … Tại Gia Lai
Lá trên thân chính cây bông (tính từ đỉnh sinh trưởng xuống)
Tỷ lệ nhện đỏ (%)
Mặt trên lá bông
Mặt dưới lá bông

Hình 1. Tỷ lệ nhện đỏ Tetranychus urticae phân
bố ở các lá trên thân chính cây bông VN01-2 giai
đoạn 80-85 ngày sau gieo trong vụ khô
2003/2004 tại Bình Thuận
và Gia Lai
3.2. Phân bố của nhện đỏ trên cây bông
Nhện đỏ Tetranychus urticae Koch hại bông
là loài ưa thích sinh sống và gây hại tại những
nơi có điều kiện khô nóng và thông thoáng với
nguồn thức ăn là những lá bông không quá non.
Khi cây được 80-85 NSG thì điều kiện tiểu khí
hậu và nguồn dinh dưỡng của lá bông ở các tầng
lá khác nhau thường không giống nhau nên sự
phân bố của quần thể nhện đỏ có sự khác biệt
giữa các lá (Hình 1&2). Nhện đỏ tập trung nhiều
ở các lá thuộc phần nửa trên của cây bông (trên
80%) tại cả ba vùng Quảng Nam, Bình Thuận và
Gia Lai. Tỷ lệ nhện đỏ ở 7 lá bông phần nửa
trên thân chính cây bông tại Bình Thuận, Gia
Lai và Quảng Nam tương ứng là 89,87%,
88,67% và 80,34%. Hầu như không có nhện đỏ
tồn tại ở các lá gần gốc cây bông tại cả ba vùng
nghiên cứu. Tuy nhiên, đặc điểm khí hậu, đất
đai và tập quán canh tác khác nhau đã làm cho
sự sinh trưởng của cây bông cũng khác nhau
giữa các vùng Bình Thuận, Gia Lai và Quảng
Nam. Vì vậy, sự phù hợp của nguồn thức ăn và
không gian sống cho nhện đỏ ở các lá trên cây
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

12

bông có sự khác biệt giữa ba vùng, đặc biệt là
điều kiện nhiệt độ và số giờ nắng. Số giờ nắng
trung bình ở các tháng sau khi gieo bông đến khi
cây bông được 80-85 NSG tại Bình Thuận là
cao nhất, sau đó là Gia Lai và Quảng Nam. Điều
này đã tạo nên đặc điểm phân bố đặc trưng của
nhện đỏ ở các lá trên thân chính của cây bông
tại từng vùng sinh thái. Nếu tại Bình Thuận, ba
lá bông trên thân chính có số nhện đỏ tập trung
gây hại nhiều nhất là các lá thứ 2, 3 và 4 bên
dưới đỉnh sinh trưởng (chiếm 48,69%) thì tại
Gia Lai nhện đỏ tập trung ở các lá bông thứ 3, 4
và 5 (chiếm 53,55%). Trong khi đó, tại Quảng
Nam, ba lá bông thứ 5, 6 và 7 lại là những lá có
số nhện đỏ nhiều nhất (chiếm 53,6%).
Nhìn chung, ở giai đoạn cây bông được 80-
85NSG, nhện đỏ T. urticae phân bố chủ yếu tại các
lá thuộc phần nửa trên cây bông. Ba lá thành thục
bên dưới đỉnh sinh trưởng ở thân chính cây bông có
nhện đỏ tập trung gây hại nhiều nhất tại Quảng
Nam là các lá thứ 5, 6, 7; tại Bình Thuận là các lá
thứ 2, 3 và 4 và tại Gia Lai là các lá thứ 3, 4 và 5.

0 5 10 15 20 25
16
15
14
13

12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Lá trên thân chính (tính từ đỉnh sinh trưởng)
Tỷ lệ nhện đỏ
±
SE
(%)


Hình 2. Loài nhện đỏ Tetranychus urticae Koch phân
bố ở các lá trên thân chính của cây bông VN01-2 giai đoạn
80 NSG trong vụ khô 2005/2006 tại Quảng Nam

3.3. Phân bố của loài nhện đỏ Tetranychus
urticae ở các cành của cây bông

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32
7
6
5

4
3
2
1
C à n h (từ đ ỉn h sin h t r ư ở n g )
Tỷ lệ nhện đỏ ± SE (%)


Hình 3. Loài nhện đỏ Tetranychus urticae
phân bố ở các cành trên cây bông giống VN01-2 giai
đoạn 80-85 NSG trong vụ khô 2005/2006 tại Quảng
Nam
Đặc điểm phân bố của nhện đỏ ở các lá trên
cành có vị trí khác nhau cũng tương tự như sự
phân bố của nhện đỏ ở các lá trên thân chính.
Tại Quảng Nam, giai đoạn cây bông được 80-
85 NSG, nhện đỏ tập trung chủ yếu tại các
cành bánh tẻ ở phần trên cây bông (hình 3).
Nhện đỏ tập trung nhiều nhất trên lá ở ba cành
thứ 2, 3 và 4 tính từ đỉnh sinh trưởng xuống
(chiếm 72,45% tổng số nhện đỏ trên 7 cành).
Do đó, trong quá trình điều tra theo dõi và
phòng trừ nhện đỏ cần quan tâm đến các cành
lá ở phần nửa trên của cây bông.
3.4. Phân bố của loài nhện đỏ Tetranychus
urticae ở các hướng của cây bông
Tại Bình Thuận và Gia Lai, trước khi cây
bông giao tán, tỷ lệ nhện đỏ T. urticae phân bố
ở các lá thuộc hướng Tây (26,81%; 26,24%
tương ứng tại Bình Thuận; Gia Lai) và hướng

Nam (25,18; 25,94%) cao hơn so với hướng
Đông (23,78; 23,40%) và hướng Bắc (24,23;
24,42%). Tuy nhiên, sự phân bố của nhện đỏ
trên lá bông ở các hướng khác nhau không có
sự sai khác lớn tại cả 2 vùng nghiên cứu (hình
4).

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

13
23,40
25,94
26,24
24,42
23,78
25,18
26,81
24,23
35,99
16,79
28,21
19,01
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Tỷ lệ nhện đỏ ở các hướng
Gia Lai Bình Thuận Quảng Nam

Hình 4. Loài nhện đỏ Tetranychus urticae
phân bố ở các hướng của
cây bông VN01-2 giai đoạn 80-85NSG trong vụ khô 2003/2004 tại
Bình Thuận, Gia Lai và vụ khô 2005/2006 tại Quảng Nam
Bắc
Tây
Nam
Đông


Hình 4. Loài nhện đỏ Tetranychus urticae phân
bố ở các hướng của cây bông VN01-2 giai đoạn
80-85NSG trong vụ khô 2003/2004 tại Bình
Thuận, Gia Lai và vụ khô 2005/2006 tại Quảng
Nam
Tại Quảng Nam, khi cây bông được 80-85
NSG (vào cuối tháng 3) nhện đỏ tồn tại và gây
hại lá bông ở cả 4 hướng. Tuy nhiên, khác với tập
quán canh tác đơn canh tại vùng Bình Thuận và
Gia Lai, cây bông tại Quảng Nam được trồng xen
canh với các cây trồng khác như đậu cô-ve, lạc,
ngô, thuốc lá, thành hàng theo hướng Đông
Tây. Nghiên cứu phân bố của nhện đỏ trên cây
bông trong điều kiện trồng bông xen canh với
đậu cô-ve cho thấy sự sinh trưởng và phát triển
nhanh chóng của 2 hàng đậu cô-ve xen giữa hai
hàng bông đã làm cho cây đậu che phủ các lá của
cây bông ở hướng Nam và Bắc trong thời gian
dài nên các lá bông này không nhận đủ ánh sáng
bằng các lá ở hướng Đông và Tây. Do đó, nhện

đỏ gia tăng số lượng nhanh trên các lá thuộc
hướng Đông và Tây. Mật độ nhện đỏ trên các lá
nằm ở hướng Đông cao nhất (35,99%), tiếp đến
là hướng Tây (28,21%), hướng Bắc (19,01%) và
hướng Nam (16,79%). Đây là điểm khác cơ bản
so với sự phân bố của loài nhện đỏ T. urticae trên
cây bông trồng thuần tại Bình Thuận và Gia Lai,
cây bông hoàn toàn không bị tranh chấp ánh sáng
với cây trồng khác.
Tóm lại, sự phân bố của loài nhện đỏ T.
urticae trên cây bông trồng vụ khô rất đặc trưng
cho từng vùng sinh thái. Trong quá trình điều tra
phát hiện và quản lý nhện đỏ hại bông cần đặc
biệt lưu ý đến mặt dưới các lá bông thành thục tại
phần nửa trên của cây bông. Khi điều tra phát
hiện nhện đỏ trên cây bông vụ khô, tại Quảng
Nam nên điều tra ở các lá thành thục trên thân
chính thứ 5, 6, 7 ở bên dưới đỉnh sinh trưởng, tại
Bình Thuận điều tra các lá thứ 2, 3, 4 và tại Gia
Lai điều tra các lá thứ 3, 4, 5. Đặc biệt, để điều
tra phát hiện nhanh các ổ dịch nhện đỏ hại bông
phục vụ quản lý đối tượng này trong sản xuất,
ngoài theo dõi trên các lá ở thân chính như trên
nên lưu ý điều tra ở các lá thuộc về hướng Tây -
Nam của cây bông tại Bình Thuận và Gia Lai;
hướng Đông của cây nếu trồng bông xen đậu cô-
ve theo hàng có hướng Đông Tây tại Quảng
Nam.
IV. Kết luận
- Có đến 94,1-94,6% số cá thể loài nhện đỏ

Tetranychus urticae Koch gây hại ở mặt dưới
lá của cây bông. Ngoài ra, một số cá thể nhện
đỏ T. urticae còn tồn tại cả ở mặt trên lá, tai
đài, cuống lá và những cành non cây bông.
- Khi cây bông vụ khô được 80-85 NSG, nhện
đỏ tập trung nhiều ở các lá thuộc phần nửa trên
thân chính của cây bông tại cả ba vùng Quảng
Nam (80,34%), Bình Thuận (89,87%) và Gia Lai
(88,67%). Trong đó, 3 lá bên dưới đỉnh sinh
trưởng ở thân chính cây bông có tỷ lệ nhện đỏ T.
urticae gây hại cao nhất tại Bình Thuận là các lá
thứ 2-4 (48,69%), tại Gia lai là các lá thứ 3-5
(53,55%) và tại Quảng Nam là các lá thứ 5-7
(53,6%).
- Ba cành bông có tỷ lệ nhện đỏ cao nhất
trên cây bông tại Quảng Nam là các cành thứ
2-4 tính từ đỉnh sinh trưởng xuống khi cây
được 80-85 NSG (72,45%).
- Tại Bình Thuận và Gia Lai, tỷ lệ nhện đỏ
phân bố ở các lá thuộc hướng Tây (26,81;
26,24%), hướng Nam (25,18; 25,94%), hướng
Đông (23,78; 23,40%) và hướng Bắc (24,23;
24,42%). Tại Quảng Nam, trong điều kiện
trồng xen bông với đậu cô-ve thành hàng theo
hướng Đông Tây, mật độ nhện đỏ trên các lá ở
hướng Đông cao nhất, kế đến là hướng Tây,
hướng Bắc và hướng Nam.
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

14

TàI LIệU THAM KHảO
1. Brito 1980. Factors affecting the
distribution and abudance of 3 species of
Tetranychus spider mites and the effect of their
damage on transpiration and photosynthesis,
PhD Dissertation, University of California,
Riverside.
2. Carey J. R., 1982. Within-plant
distribution of tetranychid mites on cotton.
Environmental Entomology 11: 796-800.
3. Botha J. H., 1984. The effect of
Tetranychus cinnabarinus (Boisduval) (Acari:
Tetranychidae) on cotton yields. Phytophylactica
16: 243-250.
4. Duncombe W.G., 1977. Cotton losses
caused by spider mites (Acarina: Tetranychidae).
Rhodesia Agriculture Journal 74:141-146.
5. Mollet J.A., V. Sevacherian, 1984.
Pesticide and seasonal effects on within-plant
distribution of Tetranychus cinnabarinus
(Boisduval) (Acari: Tetranychidae) in cotton.
Journal of Economic Entomology 77: 925-928.
6. Nguyễn Thị Hai, Mai Văn Hào, Phan Công
Kiên và ctv, 2005. Nghiên cứu phòng trừ sâu
chích hút và bệnh cây bông con trồng vụ Đông
xuân. Báo cáo tổng kết đề tài KHCN cấp Bộ năm
2004, Viện nghiên cứu và phát triển cây bông,
Ninh Thuận, 36 trang.

7. Le Quang Quyen, Nguyen Thi Hai, Tran
Anh Hao, Mai Van Hao, Nguyen Thi Thanh
Binh, Dang Nang Buu, Duong Xuan Dieu,
Evelyn Underwood, 2004. Cotton production in
Vietnam, The III workshop of GMO ERA
Project, Ho Chi Minh City, 41pp.
8. Wilson, L. J., R. Morton, 1993. Seasonal
abundance and distribution of Tetranychus
urticae (Acari: Tetranychidae), the two spotted
spider mite, on cotton in Australia and
implications for management. Bulletin of
Entomological Research 83: 291-303.
9. Wilson, L.T., D. Gonzalez, T.F. Leigh, V.
Maggi, C. Foristiere, P. Goodell, 1983. Within-
plant distribution of spider mite (Acari:
Tetranychidea) on cotton: a developing
implementable. Environmental Entomology 12:
128-134.