TÁC PHẨM MỸ THUẬT: KHỎA THÂN MÀ ĐỨNG GIỮA ĐƯỜNG doc

KHỎA THÂN MÀ ĐỨNG GIỮA ĐƯỜNG



Chiếc bia này nói về việc lập chợ ở đây. Bia khắc năm Chính
Hòa thứ 21 (1700). Bây giờ là ngã ba đường tấp nập thì ngày
xưa chắc cũng không khác là bao; chợ búa tất phải đông
người vào ra. Đã có ý kiến cho rằng hình ảnh mà tôi cho là cô
gái - thực ra là một con khỉ! 2.
Quả thật hình tượng khỉ rất phổ biến trên bia đá. Cùng thời Chính Hòa, trước đó
chỉ 4 năm (1696) và cách đây không xa, trong nhà bia đền vua Đinh có tấm bia
Chính Hòa thứ 17 cũng khắc một gia đình nhà khỉ đang âu yếm nhau. Trong lịch
sử nghệ thuật bia đá Việt Nam, khỉ đã rất nhiều lần xuất hiện. Dẫu vậy, thực tế vẫn
là thực tế. Khi phát hiện hình tượng cô gái này, cùng với tôi còn có họa sỹ Đức
Hòa. Là những giảng viên dạy môn Nghiên cứu Hình họa ở trường Mỹ thuật đã lâu
và cũng là những người yêu mến mỹ thuật cổ truyền, quyết không thể có chuyện
nhìn gà hóa cuốc (xin xem ảnh chụp minh họa). Người viết chưa từng thấy một con
khỉ nào đầu chẻ ngôi, có bím tóc đuôi gà như thế này!
Vậy hình ảnh cô gái khỏa thân có là một hiện tượng vô tiền khoáng hậu? Chưa hẳn
thế, trong nghệ thuật tượng hình Phật giáo có xuất hiện một dạng tiểu thiên thần.
Hình tượng khỏa thân trong nghệ thuật Phật giáo có giá trị ước lệ; nó mách bảo
đây là chốn bồng lai tiên cảnh. Chúng ta cũng từng gặp hiện tượng này trên viên
gạch nung thời Lý, được tìm thấy ở chùa Phật Tích. Năm 2003, có thời gian khảo
sát bích họa Phật giáo ở Thiên Phật động Qiuci, Tân Cương (TQ), tôi cũng thấy
xuất hiện các thiên nữ khỏa thân đang tấu nhạc. Tại Phật động số 38, ngay phía
trên vòm hang, vẽ hình Phật Di Lặc ngồi giữa các tiên nữ mình trần cực kỳ xinh

đẹp. Phật giáo chủ trương diệt dục nhưng nó quyết không phải chủ trương khổ
hạnh. Những hình ảnh khỏa thân xuất hiện trong Phật giáo, đặc biệt Phật giáo Tây
Tạng, hay Phật giáo Tân Cương minh chứng cho luận điểm này. Đây là hai vùng
đất ít chịu ảnh hưởng Khổng giáo Trung Hoa.
Những hình ảnh hớ hênh, hóm hỉnh trong điêu khắc đình làng cũng từng nở rộ vào
thời kỳ các thế lực phong kiến trung ương đang tranh giành quyền bá, bỏ mặc cho
đám thợ chốn quê mùa tha hồ tô vẽ. Có hai giai đoạn hưng thịch những hình ảnh
tươi mát như thế là giai đoạn nghệ thuật nhà Mạc và thời Chính Hòa nhà Lê sau
đó. Xem thế mới hay giờ đây chúng ta khắt khe hơn các ông bà thủa trước rất
nhiều. Bây giờ tới các chùa chiền, đền miếu thấy nhiều tượng Thích ca cửu long,
tượng Bà Mây, Bà Mưa (Tứ pháp), thậm chí là tượng Phỗng đều cho mặc áo trùm
kín mít.
Hành vi khỏa thân chỉ được hiện diện trong bóng tối, trong các the phòng hay có
thể công khai giữa thanh thiên bạch nhật? Ai còn nhớ thời Bao cấp, Hà Nội có rất
nhiều các nhà vệ sinh công cộng trong các khu dân cư. Ai đó trên các bức tường vẽ
nhì nhằng các bộ phận sinh dục, thôi thì hình gì cũng có, trông ngây ngô và thô
thiển. Nhưng ngẫm lại, không phải không có lý do của nó. Mọi người có thể xóa
nhưng không ai xóa, qua mấy ngày lại có thêm cả đôi ba vần thơ. ở cái chốn hôi
thối như thế thì hình hài làm sao trong trẻo tươi sáng được.
Xuất hiện nơi công cộng những hình ảnh khỏa thân có thể cho ta sự thư giãn, thanh
thản như những bức tượng ở châu Âu thời Phục Hưng, nhưng cũng có thể làm ta
day dứt đau nhói như trong các tác phẩm nghệ thuật Đương đại. Những người hoạt
động bảo vệ môi trường ở Đài Loan trong đợt giáng sinh năm 2007 có hoạt động
trình diễn các ông già Noen khỏa thân đi diễu hành với khẩu hiệu bảo vệ môi
trường, cảnh tỉnh mọi người về hiện tượng trái đất nóng lên. Trong Festival nghệ
thuật Trình diễn 2008 do Quỹ trao đổi và Phát triển văn hóa Đan Mạch, Việt Nam
tổ chức tại Hà Nội, tác phẩm “Đợi” của Lê Thị Minh Nguyệt là một câu chuyện
thân xác nơi vỉa hè. Người nghệ sỹ ngồi khỏa thân gần 20 phút trên sân khấu, phía
sau là màn hình chiếu đoạn video lòng đường rền vang tiếng ô tô, xe máy.
Những môtip giới tính chứa đựng những biểu tượng văn hóa, những thông điệp xã

hội và nó cần được hiện diện công khai ở các không gian công cộng. ở một chừng
mực nào đó, đó không phải là sự a dua phương Tây mà còn là sự trở về với nguồn
cội. Chúng ta từng có một thời gian dài chịu sự chi phối của Nho học Trung Hoa.
Những quan niệm về trinh tiết đức hạnh che lấp những vẻ đẹp thánh thiện của nữ
giới.
Trần Hậu Yên Thế
1 Tấm bia bị sơn thành bia xe ôm. Sau khi trên báo TT&VH có bài viết của tôi,
tấm bia được chuyển về bảo tàng tỉnh Ninh Bình.
2 Phạm Văn Tuấn- Đừng nhìn rồng như chim chuột