Sáng kiến kinh nghiệm THPT một số biện pháp rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT qua hoạt động ngoài giờ lên lớp

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG
======***=====

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TRANH BIỆN
CHO HỌC SINH THPT QUA HOẠT ĐỘNG NGOÀI GIỜ LÊN LỚP

LĨNH VỰC: HOẠT ĐỘNG NGOÀI GIỜ LÊN LỚP
NGƯỜI THỰC HIỆN: NGUYỄN MINH HỒNG
TỔ BỘ MÔN: VĂN – NGOẠI NGỮ
NĂM THỰC HIỆN: 2020

ĐIỆN THOẠI LIÊN HỆ: 0843135468

1


MỤC LỤC
ĐỀ MỤC

Trang

Phần I. Đặt vấn đề

4

Phần II. Nội dung nghiên cứu

6

1. Cơ sở khoa học

6

1.1. Cơ sở lý luận

6

1.1.1. Khái niệm kỹ năng

6

1.1.2. Khái lược về tranh biện

6

1.2. Cơ sở thực tiễn

10

1.2.1. Yêu cầu về dạy học kỹ năng trong chương trình giáo dục phổ
thơng

10

1.2.2. Thế mạnh rèn luyện kỹ năng của hoạt động ngoài giờ lên lớp

10

1.2.3.Sự phát triển của phong trào tranh biện trong giới trẻ hiện nay

11

1.2.4. Nhu cầu học tập, bộc lộ của học sinh

12

2. Thực trạng giáo dục kỹ năng tranh biện qua hoạt động ngoài giờ lên
lớp ở trường THPT

12

2.1. Đánh giá thực trạng thông qua số liệu điều tra, khảo sát

13

2.2. Phân tích nguyên nhân của thực trạng

16

3. Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT
qua hoạt động ngoài giờ lên lớp

18

3.1. Một số nguyên tắc đề xuất biện pháp

18

3.2. Một số biện pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng tranh biện cho học
sinh THPT qua hoạt động ngoài giờ lên lớp

19

3 2.1. Phối hợp với các tổ chức, đoàn thể nhà trường xây dựng kế
hoạch

19

3.2.2. Phát hiện và bồi dưỡng nhân tố có năng khiếu tranh biện

20

3.2.3. Tổ chức tốt hoạt động của câu lạc bộ tranh biện

25

3.2.4. Phối hợp với các đoàn thể tổ chức hoạt động ngoại khóa

30

4. Kết quả thực hiện

44
2


Phần III. Kết luận

47

Phụ lục

50

Tài liệu tham khảo

68

3


PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Hiện nay, đất nước ta đang bước sang một giai đoạn phát triển mới
với những yêu cầu mới về phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người. Đổi
mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết. Chính trong bối cảnh đó, ngày
4/11/2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt
Nam (khoá XI) đã thông qua Nghị quyết số 29-NQ/TW đổi mới căn bản, tồn
diện GDĐT đáp ứng u cầu cơng nghiệp hố, hiện đại hoá trong điều kiện kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Quan điểm chỉ
đạo đổi mới giáo dục của Nghị quyết là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ
chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất
người học. Học đi đơi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường
kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội.” Tư tưởng này hoàn toàn phù
hợp với xu thế phát triển giáo dục trên thế giới hiện nay.
1.2. Từ thực tế của đời sống xã hội, ngành GD&ĐT đặt ra yêu cầu phải
đào tạo được thế hệ người toàn diện, năng động, sáng tạo trong cơng việc đồng

thời có ý thức chủ động, tích cực bày tỏ quan điểm, lập trường trước những vấn
đề nảy sinh trong đời sống xã hội, hướng tới chân lí của mọi vấn đề. Trong dạy
học, tất cả các bộ môn cần rèn luyện cho học sinh biết tranh biện vấn đề, tạo thói
quen tốt trong nhìn nhận, đánh giá các vấn đề trong cuộc sống. u cầu mang
tính cấp thiết ấy cũng góp phần thực hiện mục tiêu kết hợp dạy “người” với dạy
“chữ”, lí thuyết phải gắn với thực hành, giúp học sinh phát huy được tính chủ
động, sáng tạo trong học tập, rèn luyện được khả năng làm việc độc lập, làm
việc theo nhóm.
1.3. Trong thực tiễn giáo dục hiện nay, vấn đề rèn luyện kỹ năng tranh
biện cho học sinh đang được các nhà giáo dục rất quan tâm. Tuy nhiên, vấn đề
này mới dừng lại ở bậc đại học, cao đẳng. Ở bậc THPT, vấn đề chưa được đầu tư
thỏa đáng, việc nghiên cứu, vận dụng cịn mang tính rời rạc, chưa hệ thống,
thiếu hiệu quả. Thực tế cho thấy, kỹ năng tranh biện ở học sinh THPT còn tồn tại
dưới dạng tiềm năng, chưa được khai thác. Do còn chú trọng việc cung cấp trên
lớp, giáo viên chưa khai thác hết các hình thức giáo dục như trải nghiệm sáng
tạo, hoạt động ngồi giờ lên lớp để tạo mơi trường thuận lợi cho các em rèn
luyện kỹ năng này. Tuy đây không phải là hoạt động chủ đạo nhưng là bộ phận
khơng thể thiếu của q trình giáo dục trong nhà trường phổ thơng, góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện đối với thế hệ trẻ.
Xu hướng chung của những nền giáo dục tiến bộ trên thế giới là xây dựng
một nền giáo dục thực sự dân chủ. Tranh biện của học sinh trong quá trình dạy
học là biểu hiện tích cực của một mơi trường học tập thân thiện, tích cực. Rèn
luyện, phát huy khả năng tranh biện của học sinh là một trong những cách góp
phần xây dựng một nền giáo dục dân chủ, tiến bộ. Xuất phát từ những đòi hỏi
4


của cuộc sống và xã hội về chất lượng nguồn nhân lực, mục tiêu giáo dục và
thực tiễn dạy học ở trường THPT, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Một số biện pháp
rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT qua hoạt động ngồi giờ lên

lớp” .
2. Tính mới của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ và sâu sắc thêm hệ thống lý luận về vấn đề rèn
luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT; xác định những phương pháp,
cách thức tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp nhằm rèn luyện kỹ năng tranh
biện cho học sinh.
- Đánh giá khách quan những thành tựu và tồn tại của việc rèn luyện kỹ
năng tranh biện trong dạy học hiện nay. Đó là cơ sở thực tiễn để đề xuất các biện
pháp rèn luyện kỹ năng này cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
- Đề xuất những biện pháp cụ thể trong rèn luyện kỹ năng tranh biện cho
học sinh THPT qua hoạt động ngoài giờ lên lớp. Bao gồm: xây dựng kế hoạch
phối hợp với các tổ chức, đoàn thể; phát hiện và bồi dưỡng nhân tố có năng
khiếu tranh biện; tổ chức tốt hoạt động của câu lạc bộ tranh biện; phối hợp với
các đoàn thể tổ chức hoạt động ngoại khóa. Đây là những biện pháp mới đã
được thực hiện có hiệu quả tại đơn vị cơng tác, có khả năng áp dụng đối với các
trường THPT.
3. Phương pháp nghiên cứu
Trong q trình thực hiện đề tài, chúng tơi đã sử dụng một số phương
pháp nghiên cứu như:
- Phương pháp điều tra, khảo sát và xử lý số liệu.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp phỏng vấn.
- Phương pháp phân tích - tổng hợp
- Phương pháp so sánh…
4. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phần nội dung đề tài gồm:
- Cơ sở khoa học
- Thực trạng giáo dục kỹ năng tranh biện qua hoạt động ngoài giờ lên lớp
ở trường THPT
- Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT qua

hoạt động ngoài giờ lên lớp
- Kết quả thực hiện
5


PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm kỹ năng
Kỹ năng là khả năng vận dụng những kiến thức thu nhận được trong lĩnh
vực nào đó vào thực tế. Kỹ năng thể hiện khả năng thực hiện có kết quả những
hành động trên cơ sở những kiến thức có được đối với việc giải quyết những
nhiệm vụ đặt ra phù hợp với mục tiêu và điều kiện cho phép.
Để giải thích nguồn gốc hình thành kỹ năng có lẽ khơng có cơ sở lý thuyết
nào tốt hơn hai lý thuyết về phản xạ có điều kiện (được hình thành trong thực tế
cuộc sống của cá nhân) và phản xạ không điều kiện (là những phản xạ mà cá
nhân sinh ra đã sẵn có). Trong đó, kỹ năng của cá nhân gần như thuộc về cái gọi
là phản xạ có điều kiện, nghĩa là kỹ năng được hình thành từ khi cá nhân tham
gia hoạt động thực tế của cuộc sống. Ví dụ: kĩ năng giao tiếp, kỹ năng quản trị
chỉ được hình thành trong hoạt động công việc của cá nhân. Đa số kỹ năng mà
chúng ta có đều xuất phát từ việc rèn luyện, bồi dưỡng. Như vậy, nền tảng thành
công của con người trong cuộc sống là do 90% được đào tạo và tự đào tạo, chỉ
có 2% là kỹ năng bẩm sinh.
Có nhiều cách phân loại kỹ năng. Về cơ bản, kỹ năng có hai loại. Loại thứ
nhất là kỹ năng cứng. Đây là kỹ năng có tính nền tảng có được do đào tạo từ nhà
trường hoặc tự học. Loại thứ hai là kỹ năng mềm có được từ hoạt động thực tế.
Kỹ năng mềm gồm nhiều loại kỹ năng phong phú như kỹ năng giao tiếp, kỹ
năng thuyết trình, kỹ năng đàm phán, kỹ năng tranh biện… Để thành cơng, địi
hỏi con người phải trang bị cả kĩ năng cứng và kỹ năng mềm, phải vận dụng linh
hoạt hai loại kỹ năng cơ bản này trong học tập và trong cuộc sống. Trong đó,

việc vận dụng các kỹ năng mềm có ý nghĩa vơ cùng quan trọng, nhất là trong xã
hội hiện đại ngày nay.
1.1.2. Khái lược về tranh biện
Để có một cái nhìn khách quan và chính xác về vấn đề rèn luyện kỹ năng
tranh biện cho học sinh trong dạy học nói chung và hoạt động ngồi giờ lên lớp
nói riêng thì trước hết chúng ta phải tìm hiểu những vấn đề lý luận liên quan đến
tranh biện và phương pháp tranh biện.
Kỹ năng tranh biện
“Tranh biện” là một trong những hoạt động lâu đời nhất của nền văn minh.
Tại các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh, Pháp, Đức…, việc thực hành tranh biện
được thể hiện rõ ràng không chỉ qua các hoạt động giáo dục (educational debate)
mà còn qua các phương tiện truyền thơng (media) và đời sống chính trị, kinh tế,
văn hóa xã hội. Tranh biện là cuộc trình diễn tổng hợp các kỹ năng: tư duy
6


phản biện, nói trước cơng chúng, nghiên cứu, tổ chức sắp xếp, làm việc nhóm,
nghe, ghi chép…
Vì thế, chúng ta có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về tranh biện.
Theo “Từ điển Hán Việt Từ Nguyên” của Bửu Kế đã định nghĩa “Tranh”
là “giành”; “biện” là “cãi lẽ”; “tranh biện” là “cãi lẽ để giành lẽ phải về phần
mình”; “Tranh biện” đồng nghĩa với “tranh luận”.
Hay nhóm tác giả Hoàng Phê, Hoàng Thị Tuyền Linh, Vũ Xuân Lương,
Phạm Thị Thủy, Đào Thị Minh Thu, Đặng Thanh Hòa trong cuốn “Từ điển
Tiếng Việt” cũng có quan niệm khác: “Tranh biện” là “tranh luận phải trái”;
“Tranh luận” là “bàn cãi để tìm ra lẽ phải”; “tranh biện” đồng nghĩa với “tranh
cãi”.
Theo “Từ điển Oxford” định nghĩa “tranh biện là việc tham gia vào cuộc
tranh luận bằng việc nêu ra ý kiến trái ngược”.
Còn hiểu theo tổ chức Vietnam Youth to Debate (Y2D) – tổ chức nghiên

cứu và giáo dục về tranh biện cho thanh thiếu niên Việt Nam lại có định nghĩa
khác. Hiểu theo nghĩa hẹp, “tranh biện là một trong những loại hình giao tiếp
bằng lời”. Tuy nhiên, tranh biện cũng có những đặc điểm khác với những loại
hình giao tiếp bằng lời khác. Những đặc điểm của tranh biện trong tương quan
với các loại hình khác có thể được thầy Nguyễn Thiên Minh - cán bộ trung tâm
Ứng dụng Việt ngữ học, ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn thể hiện thơng qua
bảng sau:
Loại

Mục

Phương

Ví dụ

đích
chính

tiện
yếu

chủ

Đối

Nói

Trao đổi

Mọi

hình Tự do, khơng

thoại

chuyện

thơng
tin

thức
của
hạn định
lời nói

hình
giao
tiếp

Ứng
Đặc
điểm dụng
nổi bật
chủ yếu
trong

Cần
Thảo

Cuộc

luận

họp

Tranh
luận

Biến thể
(nếu có)

Giao tiếp
người

Thống
Giả thuyết
nhất các
Kết luận
ý kiến

dẫn
dắt Giáo dục
Cần chương
Hội họp
trình
định
trước

Các bài

Tìm

Lập luận

Chính

xác Giáo dục

tranh

ra cái gì

Kết luận

cao độ

Luật

Thương
thuyết

Phê
7


luận trên đúng
tạp
chí
khoa học

Phân
biệt pháp
rạch rịi đúng Khoa
sai
học

phán

Nghệ
Tranh
biện

Các bút Tìm
chiến
ra ai
trên báo
đúng

Lập luận

Có một giải thuật
pháp
“tối Tư tưởng
ưu” hơn các
Giáo dục
giải
pháp
khác
Các vấn
đề xã hội

Hiểu theo nghĩa rộng, “Tranh biện được hiểu là quá trình tư duy và biểu
đạt tư duy từ thu thập, phân tích xử lý thơng tin đến xây dựng, hệ thống sắp xếp
các lập luận để ra quyết định. Tranh biện có thể sử dụng ngơn ngữ (thơng qua
nói, viết) hoặc khơng sử dụng ngơn ngữ (tự tranh biện – trong bản thân từng cá
nhân). Tranh biện giúp giải quyết vấn đề, bằng cách chỉ ra những xung đột/
mâu thuẫn giữa các luận điểm do người học sử dụng tư duy phản biện để phản
đối trực tiếp trên luận điểm của đối phương”
Tranh biện còn nhằm thuyết phục chính bản thân mình, hoặc người khác
rằng lựa chọn nào là tốt hơn, đặt trong những bối cảnh và điều kiện cụ thể. Kết
luận của tranh biện mang tính tương đối, khơng có đúng nhất mà mang tính tạm
thời tại thời điểm kết thúc cuộc tranh biện.
Trên cơ sở tham khảo ý kiến từ các nhà nghiên cứu trong và ngồi nước,
theo chúng tơi: Tranh biện là q trình giao lưu ngơn ngữ địi hỏi những người
tham gia phải chứng minh được quan điểm của mình là đúng đắn bằng hệ thống
các lập luận logic. Đó là cách ngắn nhất và ơn hịa nhất giúp mọi người cùng đi
đến một nhận thức chung.
Tranh biện cũng rất khác với kiến nghị, thảo luận, tranh luận và phản
biện.
Trong đó, “Kiến nghị là đưa ra ý kiến về một vấn đề để mọi người bàn
bạc và đưa ra hướng giải quyết”. Trong tranh biện, kiến nghị là vấn đề được đưa
ra để làm chủ đề để tranh biện. Đó có thể là một nhận định, một đề xuất, hay
một dự báo về một vấn đề nào đó.
“Thảo luận là trao đổi ý kiến về một vấn đề, có phân tích lý lẽ”. Thảo luận
sẽ là một khâu nằm trong tranh biện bởi nó là q trình mọi người giao lưu, bàn
bạc để nhất trí đường hướng, cùng nhau giải quyết vấn đề mà chúng ta đang cần
phải tranh biện với nhau.
8

Trong cuốn “Từ điển tiếng Việt thông dụng” của Như Ý, NXB Giáo dục
định nghĩa “Tranh luận là bàn cãi có phân tích lí lẽ để tìm ra lẽ phải”. Như vậy,
mục đích cuộc tranh luận ở đây là tìm xem ai đúng.
Còn Phản biện là việc sử dụng một lý lẽ để chống lại một lý lẽ, chỉ ra
điểm yếu, điểm sơ hở của lý lẽ đó dựa trên các luận điểm được đưa ra. Mục tiêu
chính là thiết lập sự cân nhắc đối với các lựa chọn được đưa ra và tăng cường sự
thuyết phục đối với quan điểm cá nhân bằng cách làm suy yếu quan điểm của
đối phương.
Như vậy, chúng ta thấy rằng “tranh biện” là một khái niệm khác hẳn với
những khái niệm trên và khơng thể đồng nhất tất cả các khái niệm đó với nhau.
Về bản chất, tranh biện là quá trình giao lưu ngơn ngữ địi hỏi những người tham
gia phải chứng minh được quan điểm của mình là đúng đắn. Đó là cách ngắn
nhất và ơn hịa nhất giúp mọi người cùng đi đến một nhận thức chung. Tranh
biện được coi là tinh hoa của năng lực sử dụng ngôn ngữ, là cách thức phát triển
trí tuệ, là hịn đá mài sắc tư duy. Chính vì vậy, tranh biện là một kỹ năng thiết
yếu của con người, nhất là trong thời đại ngày nay.
Phương pháp tranh biện
Tranh biện là xương sống của giáo dục. Trong các môn khoa học tự nhiên,
người nghiên cứu có thể chứng minh được sự thật khi dùng những dữ kiện hay
thử nghiệm tự nhiên vào việc này. Tuy nhiên, đối với những môn xã hội chẳng
hạn thì cách tiếp cận vấn đề hồn tồn khác. Trong dạy học, tổ chức cho học
sinh tranh biện vừa là một hình thức tổ chức dạy học vừa là phương pháp dạy
học cần áp dụng phổ biến hiện nay nhằm giúp các em tự chiếm lĩnh tri thức, kĩ
năng…
Vậy “phương pháp tranh biện” trong dạy học được hiểu như thế nào?
Phương pháp tranh biện là cách giáo viên đưa ra, gợi mở cho học sinh suy nghĩ,
đánh giá về một vấn đề nhất định theo những hướng khác nhau, thậm chí trái
ngược nhau. Sau đó dựa trên những tìm hiểu của các em, giáo viên tổ chức cho
các em trao đổi, bàn bạc, phản biện về vấn đề. Học sinh sẽ đưa ra và bảo vệ quan
điểm của mình, đồng thời thuyết phục đối phương theo ý kiến đó bằng những

lập luận, lí lẽ, bằng chứng xác thực nhằm làm rõ những khía cạnh khác nhau của
vấn đề và làm giàu sự hiểu biết của cá nhân theo yêu cầu của mục tiêu và nhiệm
vụ dạy học.
Trong quá trình dạy học, giáo viên có thể lựa chọn sử dụng tranh biện
trong việc kiểm tra bài cũ, tổ chức dạy học và nghiên cứu kiến thức mới; củng
cố và kiểm tra, đánh giá. Hiểu một cách đơn giản về phương pháp này là giáo
viên đề xướng, tổ chức còn học sinh chủ động trao đổi, bàn luận, tranh biện, linh
hoạt, sáng tạo tiếp thu tri thức một cách vững chắc và hiệu quả.
Trong hoạt động ngoài giờ lên lớp, giáo viên có thể bằng nhiều hình thức
như tổ chức các diễn đàn tranh luận theo chủ đề, thành lập câu lạc bộ tranh biện,
9


lồng ghép trong các hoạt động theo chủ điểm… Qua đó giáo viên có thể giúp
học sinh rèn luyện kỹ năng tranh biện qua những hoạt động phong phú, sinh
động và hấp dẫn. Đây là một phương pháp dạy học mới, có khả năng vận dụng
hiệu quả trong trường THPT.
1. 2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Yêu cầu về dạy học kỹ năng trong chương trình giáo dục phổ
thơng
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung Ương Đảng khoá 8
khẳng định “Giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Nghị quyết Đại hội
Đảng lần thứ 9 nhấn mạnh “Phát triển giáo dục - đào tạo là một trong những
động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố, là điều
kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng
trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Các nghị quyết của Đảng, quan điểm của
Nhà nước Việt Nam đã khẳng định vai trò của con người trong sự nghiệp phát
triển của đất nước cũng như khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục trong sự
nghiệp phát triển con người. Đồng thời nhấn mạnh con người phát triển tồn
diện khơng chỉ giỏi về tri thức khoa học mà cịn cần có hệ thống năng lực cơ bản

để đáp ứng những yêu cầu ngày một cao của xã hội.
Trước u cầu đó, chương trình giáo dục THPT hiện nay đang được xây
dựng theo hướng tiếp cận năng lực. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI
về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định: “Tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi
trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”. Khác với cách tiếp cận
nội dung, tiếp cận năng lực chú trọng vào việc yêu cầu học sinh phải thể hiện
được, làm được, biết vận dụng những kiến thức để giải quyết các tình huống đặt
ra trong cuộc sống. Vì thế, việc học tập theo hướng tiếp cận này trở nên gần gũi
và thiết thực đối với cá nhân và cộng đồng.
Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá trình giáo dục trong nhà trường
trung học cần được tiếp cận theo hướng đổi mới. Với đề án đổi mới căn bản và
toàn diện giáo dục – đào tạo, mục tiêu giáo dục đang chuyển hướng từ trang bị
kiến thức nặng lý thuyết sang trang bị những năng lực cần thiết và phẩm chất
cho người học. Điều đó cũng khẳng định thêm tầm quan trọng và yêu cầu thiết
yếu của việc giáo dục, trang bị các kỹ năng cần thiết cho học sinh như: kỹ năng
giao tiếp, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng đàm phán, kỹ năng tranh biện… Yêu cầu
này đặt ra đối với tất cả các bộ môn, trong tất cả mọi hoạt động giáo dục của
chương trình giáo dục phổ thơng.
1.2.2. Thế mạnh rèn luyện kỹ năng tranh biện của hoạt động ngoài giờ
lên lớp
Trong thực tế, việc rèn luyện kỹ năng cho học sinh gặp khơng ít khó khăn.
Khi xây dựng chương trình, nội dung dạy học, giáo viên đều phải xác định các
10


mục tiêu: cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành thái độ và định
hướng phát triển năng lực. Đây là yêu cầu mang tính nguyên tắc trong dạy học
và mỗi giáo viên đều nhận thức sâu sắc yêu cầu này. Tuy nhiên, do phải chuyển
tải nhiều nội dung trong dung lượng thời gian hạn chế, giáo viên có khuynh

hướng tập trung cung cấp kiến thức mà ít quan tâm rèn luyện kỹ năng cho học
sinh, nhất là các kỹ năng mềm.
Chính bởi vậy, rất nhiều học sinh cịn thiếu và yếu các kỹ năng cần thiết.
Nhiều em tỏ ra thụ động trong học tập và thiếu độc lập, thiếu chính kiến khi nhìn
nhận các vấn đề của đời sống. Các em cũng gặp lúng túng khi bày tỏ quan điểm,
gặp nhiều khó khăn khi đàm phán hay thuyết phục người khác. Thực tế đó địi
hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp, vận dụng linh hoạt các hình thức
giáo dục để rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
Hoạt động giáo dục có thể lấp được lỗ hổng về kỹ năng hiệu quả nhất mà
chúng ta có thể vận dụng chính là hoạt động ngồi giờ lên lớp. Đây là hoạt động
được tổ chức ngoài giờ học văn hóa, là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn,
tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động. Hoạt động ngoài giờ lên lớp
tạo điều kiện cho học sinh phát huy vai trị chủ thể, tính tích cực chủ động trong
học tập, rèn luyện toàn diện. Với những nội dung phong phú và hình thức hoạt
động hấp dẫn, hoạt động ngoài giờ lên lớp đã trở thành nơi cung cấp kiến thức,
hiểu biết về xã hội và rèn luyện những kĩ năng cần thiết cho học sinh. Bởi vậy,
khai thác hoạt động này một cách có hiệu quả là cơ sở quan trọng cho việc rèn
luyện các kỹ năng, trong đó có kỹ năng tranh biện.
1.2.3. Sự phát triển của phong trào tranh biện trong giới trẻ hiện nay
Phát triển mạnh một thời gian dài tại nhiều quốc gia phát triển và mới xuất
hiện ở Việt Nam vài năm trở lại đây nhưng tranh biện đang ngày càng thu hút sự
quan tâm của giới trẻ Việt. Phong trào tranh biện bắt đầu du nhập vào Việt Nam
và nhanh chóng được các bạn trẻ ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ
Chí Minh đón nhận. Nhìn chung, phong trào tranh biện đang ngày càng được
phát triển, lan rộng ở Việt Nam thơng qua các chương trình tranh biện như “Tơi
lên tiếng”, “Trường Teen” phát sóng trên kênh VTV7. Nhiều câu lạc bộ tranh
biện được thành lập ở các trường đại học như: ĐH Luật Hà Nội, ĐH Kiểm sát,
ĐH Kinh tế quốc dân, ĐH FPT, Học viện Ngoại giao, ĐH Mở Thành phố Hồ
Chí Minh… Nhiều cuộc thi đấu tranh biện được tổ chức, thu hút sự quan tâm
của giới trẻ.

Dù xuất hiện muộn hơn nhưng từ 4 năm qua, phong trào tranh biện ở
thành phố Vinh đang dần trở thành món ăn tinh thần ưa thích của nhiều bạn trẻ.
Nếu năm 2016 mới chỉ có duy nhất câu lạc bộ tranh biện PDC của trường THPT
chuyên Phan Bội Châu thì nay đã xuất hiện thêm các câu lạc bộ tranh biện mới
như Thunder Debate Club của trường THPT chuyên Đại học Vinh hay H.D.C.
Huỳnh Debate Club của trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.
11


Tại các trường THPT ở thành phố Vinh, phong trào này tuy được bảo trợ
trực tiếp từ Đoàn trường nhưng chủ yếu các hoạt động đều do các em học sinh tự
điều hành từ cách thành lập câu lạc bộ cho đến tổ chức các cuộc tranh biện với
nhau. Do đó, dù tranh biện là hoạt động mang lại rất nhiều mặt tích cực cho học
sinh song chất lượng và cả tính lâu dài của hoạt động này vẫn cịn tùy thuộc rất
nhiều vào các thành viên cốt cán của các câu lạc bộ. Đã đến lúc phong trào tranh
biện cần được quan tâm nhiều hơn để hướng phát triển theo chiều chất, lượng và
bền vững hơn. Từ đó giúp các em có thêm nhiều cơ hội rèn luyện tư duy đa
chiều, tư duy phản biện không chỉ trong học tập mà còn trong cuộc sống sinh
hoạt hàng ngày.
1. 2.4. Nhu cầu học tập, bộc lộ của học sinh
Đối tượng học tập của trường THPT là những thanh thiếu niên độ tuổi từ
15 – 18, đang ở độ tuổi phát triển, có những thay đổi hết sức lớn lao về tâm sinh
lý, có sự trưởng thành vượt bậc về phẩm chất và năng lực. Đây là thời kì mà có
em có khả năng tư duy lí luận và tư duy trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo
về những điều đã học ở nhà trường, ngoài xã hội và cả những điều chưa được
học. Tính độc lập tư duy là một phẩm chất rất quý báu mà người thầy cần phải
giữ gìn và phát triển. Nếu như người giáo viên khơng đổi mới phương pháp thì
sẽ khơng đáp ứng được yêu cầu học tập của các em. Phải làm thế nào để phát
huy được năng lực nhận thức sáng tạo của học sinh, thơi thúc các em phải tìm
tịi, suy nghĩ để tìm ra những lập luận, bằng chứng xác đáng để thuyết phục

người khác và chứng minh ý kiến của mình.
Bên cạnh nhu cầu học tập nâng cao kiến thức, các em cũng có nhu cầu
bộc lộ bản thân, nhất là trong giai đoạn mà quyền cá nhân con người, tính dân
chủ được đề cao như hiện nay. Học sinh THPT có khát vọng, có chính kiến
riêng, có quan điểm và phán đốn của mình với những vấn đề chung, chưa hoàn
toàn tin tưởng vào uy quyền của cha mẹ, thầy cơ, sách vở, thường “tìm ra những
cái sai sót” trong lập luận của thầy cơ giáo hoặc tài liệu, có xu hướng tranh chấp
và phản đối với hình thức rất quyết liệt. Các em mong muốn được thể hiện mình
trước thầy cơ, bạn bè, muốn khẳng định chính kiến của bản thân, muốn chứng
minh sự tiến bộ, trưởng thành của mình. Ngồi ra, ở độ tuổi 15 – 18 các em học
sinh thường rất hiếu động, ham hiểu biết, thích tìm tịi, khám phá. Trong q
trình đó, học sinh cần có người định hướng cho mình cách làm, hướng đi để
tránh rơi vào tình trạng ngộ nhận, chủ quan hoặc sai lầm.
Như vậy, nhu cầu học tập và bộc lộ bản thân của học sinh cũng là một cơ
sở để phát huy tiềm năng học tập, rèn luyện kỹ năng tranh biện cho các em.
2. Thực trạng giáo dục kỹ năng tranh biện qua hoạt động ngoài giờ
lên lớp ở trường THPT
2.1. Đánh giá thực trạng thông qua các số liệu điều tra, khảo sát
12


Để có cái nhìn đầy đủ, chính xác về thực trạng giáo dục kỹ năng tranh
biện qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, chúng tôi tiến hành điều tra, khảo sát.
Tháng 9/2019, chúng tôi đã phát phiếu khảo sát với đối tượng là 200 học sinh và
40 giáo viên của 4 trường THPT tại địa bàn thành phố Vinh (THPT Huỳnh Thúc
Kháng, THPT chuyên Phan Bội Châu, THPT Hà Huy Tập, THPT Lê Viết
Thuật). Mỗi trường lấy ý kiến đại diện của 50 học sinh và 10 giáo viên. Nội
dung chủ yếu hỏi về nhận thức của học sinh và giáo viên về tầm quan trọng của
kỹ năng tranh biện cũng như thực tế rèn luyện kỹ năng này tại nhà trường THPT
hiện nay. Phương pháp nghiên cứu được chúng tôi sử dụng là điều tra qua hệ

thống câu hỏi nhanh. Đối tượng khảo sát trả lời hoặc đánh dấu vào phương án
lựa chọn.
2.1.1. Khảo sát, đánh giá đối với học sinh
Về phía học sinh, chúng tơi đưa ra một số câu hỏi nhằm tìm hiểu mức độ
hiểu biết và hứng thú của các em đối với hoạt động tranh biện và thông tin về
thực tế dạy học kỹ năng này qua hoạt động ngoài giờ lên lớp. Kết quả như sau:
Câu hỏi

Bảng 2.1.1
Phương án trả lời

Tần số

Tỷ lệ %

1. Khi thuyết phục người

A. Dễ dàng

20

10

khác em cảm thấy thế
nào?

B. Khó khăn

120

60

C. Bình thường

60

30

2. Em đã từng biết đến

A. Chưa

24

12

hoạt động tranh biện
chưa?

B. Biết nhưng chưa hiểu rõ

136

68

C. Hiểu rõ

40

20

A. Là hình thức tranh luận

160

80

12

6

28

14

170

85

rèn luyện kỹ năng tranh B. Cần thiết
biện cho học sinh không? C. Không cần thiết

30

15

0

0

5. Tại trường em có câu

70

35

văn minh
3. Theo em, tranh biện là B. Bản chất là tranh cãi
hoạt động như thế nào?
C. Là hình thức bảo vệ đến
cùng quan điểm cá nhân
4. Theo em, có cần thiết

A. Rất cần thiết

A. Có

13


lạc bộ tranh biện không? B. Không

130

65

C. Không rõ

10

5

6. Tại trường em có tổ

A. Đã tổ chức

0

0

chức hình thức tranh
biện trong HĐNGLL
khơng?

B. Chưa tổ chức

170

85

C. Khơng nhớ

10

5

A. Mới mẻ, có tính tương

162

81

26

13

12

6

7. Theo em, HĐNGLL
tác
cần được tổ chức như thế B. Giữ nguyên như cũ
nào?
C. Đơn giản

Bảng số liệu 2.1.1 cho thấy, đa số học sinh nhận thức được tầm quan trọng
của khả năng thuyết phục, đàm phán đối với thành công của mỗi người trong
cuộc sống. Tuy nhiên 60% học sinh thấy gặp khó khăn khi thuyết phục người
khác đồng tình với ý kiến của mình. Các em cảm thấy lúng túng khi trình bày
quan điểm cá nhân, đặc biệt là khi nói trước đám đơng. Nhiều em đã biết đến
hoạt động tranh biện nhưng chưa hiểu rõ (68%). Nhận thức đó là một hình thức
tranh luận văn minh (80%), phần lớn các em khẳng định việc rèn luyện kỹ năng
tranh biện là rất cần thiết (85%). Tuy nhiên, khi được hỏi thêm về bản chất của
tranh biện, nhiều em còn tỏ ra mơ hồ trong phân biệt kỹ năng thuyết trình và kỹ
năng tranh biện. Khi được hỏi “Tranh biện có gì khác với thuyết trình?”, một số
em còn nhầm lẫn hoặc đánh đồng hai kỹ năng này.
Ở câu hỏi về Hoạt động ngoài giờ lên lớp, 81% học sinh bày tỏ mong
muốn hình thức sinh hoạt cần đa dạng, hấp dẫn, có tính tương tác cao, phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Trong các hình thức sinh hoạt,

tranh biện vẫn là một hoạt động mới mẻ, chưa được tổ chức ở các trường. Hiện
chỉ có 2/4 trường được khảo sát có câu lạc bộ tranh biện (THPT Huỳnh Thúc
Kháng, THPT chuyên Phan Bội Châu). Tuy nhiên, hoạt động của các câu lạc bộ
này chưa thực sự tạo được dấu ấn nổi bật và có sức lan tỏa rộng rãi. Cá biệt có
em được hỏi khơng biết tại trường mình có câu lạc bộ tranh biện hay không
(5%).
2.1.2. Khảo sát, đánh giá đối với giáo viên
Về phía giáo viên, chúng tơi đưa ra một số câu hỏi nhằm tìm hiểu nhận
thức và những khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện rèn luyện kỹ năng
tranh biện cho học sinh qua hoạt động ngoài giờ lên lớp. Kết quả thu được như
sau:

14


Câu hỏi

Bảng 2.1.2
Phương án trả lời

Tần số

Tỷ lệ %

34

85

thiết rèn luyện kỹ năng B. Cần thiết
tranh biện cho học sinh

không?
C. Không cần thiết

6

15

0

0

2. Thầy/cô đã từng

A. Thường xuyên

8

20

hướng dẫn học sinh rèn
luyện kỹ năng tranh biện
chưa?

B. Không thường xuyên

28

70

C. Chưa thực hiện

4

10

3. Việc rèn luyện kỹ năng A. Đầy đủ

6

15

qua các tiết học trên lớp
đã đáp ứng đầy đủ nhu
cầu của học sinh chưa?

B. Chưa đầy đủ

30

75

C. Thiếu hiệu quả

4

10

4. Theo thầy/cơ,có thể

A. Có thể thực hiện

28

70

10

25

2

5

1. Theo thầy /cơ có cần

A. Rất cần thiết

lồng ghép dạy học kỹ
B. Khó thực hiện
năng tranh biện qua hoạt
động ngoài giờ lên lớp
C. Không nên thực hiện
không?

Bảng 2.1.2. cho thấy 85% giáo viên nhận thấy rất cần thiết phải rèn luyện
kỹ năng tranh biện cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ có 20% giáo viên thường xuyên
hướng dẫn học sinh rèn luyện kỹ năng này, 70% thực hiện một cách không
thường xuyên, cá biệt có 10% chưa thực hiện. Qua thực tế dạy học nhiều giáo
viên nhận thấy, các tiết học trên lớp chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu rèn
luyện kỹ năng của học sinh (75%). Như vậy cũng có nghĩa là chưa đáp ứng được

yêu cầu dạy học toàn diện. Mặc dù thấy được ưu thế của hoạt động ngoài giờ lên
lớp trong rèn luyện kỹ năng nhưng không phải ai cũng có đủ khả năng thực hiện.
Chúng tơi đã tiến hành phỏng vấn thêm một số giáo viên về những khó
khăn mà họ gặp phải khi tổ chức cho học sinh rèn luyện kỹ năng qua hoạt động
ngoài giờ lên lớp. Các ý kiến nêu lên một số vấn đề như sau: Giáo viên có thế
mạnh trong dạy học bộ môn nhưng hạn chế trong năng lực tổ chức hoạt động
ngồi giờ. Những gì họ có được phần lớn đều là kinh nghiệm học hỏi qua thực
tiễn. Trên thực tế, hoạt động ngoài giờ lên lớp cần đến sự phối hợp của nhiều lực
lượng trong nhà trường, cá nhân giáo viên rất khó thực hiện. Bên cạnh đó, đây là
hoạt động địi hỏi có một cơ sở vật chất đầy đủ mới đạt hiệu quả cao.
Chia sẻ thêm về những khó khăn trong lồng ghép giáo dục kỹ năng tranh
biện qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, nhiều giáo viên cho rằng đây là kỹ năng
địi hỏi một hình thức tổ chức phù hợp. Những hình thức lâu nay các trường
15


THPT thực hiện như giao lưu, hỏi đáp, trò chơi… khó có hiệu quả. Nhiều giáo
viên bày tỏ mong muốn có một hình thức tổ chức vừa mới mẻ, vừa sát với mục
tiêu rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh.
Như vậy, có thể thấy việc rèn luyện kỹ năng, trong đó có kỹ năng tranh
biện qua hoạt động ngồi giờ lên lớp cịn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc cần
tháo gỡ.
2.2. Phân tích nguyên nhân của thực trạng
Số liệu khảo sát, điều tra cho thấy học sinh rất hứng thú với hoạt động
tranh biện và có mong muốn được rèn luyện kỹ năng này. Tuy nhiên những hiểu
biết và khả năng vận dụng kỹ năng tranh biện vào thực tiễn của các em còn hạn
chế. Một số em có năng khiếu tranh biện nhưng tất cả mới chỉ đang ở dạng tiềm
năng, chưa được phát huy tối đa. Điều đó ảnh hưởng khơng nhỏ đến kết quả học
tập cũng như sự thành công trong cuộc sống của các em sau này. Trên thực tế, đa
số giáo viên rất mong muốn được tham gia giáo dục kỹ năng tranh biện cho học

sinh nhưng còn vướng mắc trong phương pháp, đặc biệt là cách tổ chức dạy học
trong lĩnh vực hoạt động ngoài giờ lên lớp. Việc tổ chức hoạt động ngoài giờ ở
các trường hiện nay chủ yếu do Đoàn trường và Ban ngoài giờ lên lớp đảm
nhiệm, chưa có sự tích cực tham gia của của các giáo viên bộ môn. Điều này dẫn
đến chất lượng của hoạt động ngồi giờ cịn chưa đạt hiệu quả, năng lực đàm
phán, thuyết phục và khả năng tư duy độc lập của học sinh còn hạn chế.
Vậy nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng đó? Qua khảo sát và tìm hiểu
thực trạng, chúng nhận thấy có một số nguyên nhân cơ bản như sau:
Thứ nhất, chương trình giáo dục hiện nay cịn nặng về kiến thức, chưa có
sự đầu tư đúng mức cho dạy kỹ năng, nhất là các kỹ năng mềm. Hoạt động giáo
dục ngoài giờ lên lớp với các chủ điểm quen thuộc và những hình thức sinh hoạt
lặp đi lặp lại làm giảm hứng thú tham gia của học sinh, không tạo được nhiều
sân chơi cho các em rèn luyện các kỹ năng, trong đó có kỹ năng tranh biện. Kế
hoạch hoạt động còn hết sức bị động, lúng túng. Việc định hướng nội dung, hình
thức về hoạt động ngoài giờ lên lớp ở một số trường chưa có sự sáng tạo. Lãnh
đạo một số trường chưa có biện pháp cụ thể. Nội dung hoạt động ngoài giờ lên
lớp cịn nghèo nàn, bó hẹp trong một số chủ điểm, hình thức cịn đơn điệu, chưa
thiết thực, chưa gắn với nhu cầu thực tế cuộc sống, chưa đáp ứng được nhu cầu
nguyện vọng của học sinh. Chính vì vậy các hoạt động ngồi giờ lên lớp chưa
lơi cuốn được học sinh tham gia, chưa mang lại hiệu quả giáo dục, chưa đáp ứng
tốt yêu cầu giáo dục hiện nay. Sự phối hợp giữa các tổ nhóm, đồn thể trong nhà
trường trong tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp còn chưa thật nhịp nhàng, hiệu
quả, ảnh hưởng lớn đến chất lượng hoạt động.
Thứ hai, giáo viên do áp lực chuyên môn quá lớn nên tập trung thời gian,
công sức cho cơng tác chun mơn, ít có thời gian quan tâm đến các hoạt động
sau giờ học của học sinh. Nhiều thầy cơ cịn xem nhẹ hoạt động này, chỉ tập
16


trung vào các hoạt động dạy học trên lớp. Một bộ phận giáo viên chưa thực sự nhận

thức được vai trò và tác dụng to lớn của hoạt động giáo dục ngồi giờ lên lớp đối
với việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Các tiết học do chạy
theo việc chuyển tải kiến thức nên quỹ thời gian cho rèn luyện kỹ năng hạn chế.
Một số giáo viên còn ngại đổi mới phương pháp dạy học. Riêng việc tiếp cận và sử
dụng phương pháp tranh biện cịn tỏ ra vơ cùng xa lạ đối với nhiều giáo viên ở các
trường THPT. Trong khi đó, đời sống xã hội ngày nay liên tục phát triển, đòi hỏi
nhà trường phải trang bị cho học sinh không chỉ những kiến thức cập nhật mà còn
là những kỹ năng mới. Có những kỹ năng nếu giáo viên khơng quan tâm sẽ khiến
học sinh chịu thiệt thòi, nhất là trong cuộc sống sau này.

Bên cạnh đó, Hoạt động ngồi giờ lên lớp là hình thức giáo dục mới được
thực hiện trong thời gian gần đây. Giáo viên, nhất là những người trong độ tuổi
35 - 55 chưa được đào tạo nội dung này ở các trường đại học. Những gì họ có
chủ yếu qua tập huấn, tự học và học hỏi kinh nghiệm từ thực tiễn. Bởi vậy, nhiều
giáo viên ngoài hạn chế về năng lực còn ngại đổi mới, thiếu sáng tạo trong tìm
kiếm những hình thức tổ chức hoạt động đáp ứng yêu cầu dạy học kỹ năng cho
học sinh.
Thứ ba, nhiều học sinh cịn có tâm lý áp lực thi cử nên chú trọng nhiều
đến bài vở hơn là rèn luyện kỹ năng. Học sinh của các trường trên địa bàn thành
phố Vinh nói chung, trường THPT Huỳnh Thúc Kháng nói riêng cịn học thêm
ngồi nhà trường q nhiều, các em khơng có thời gian để tham gia nhiều các
hoạt động tập thể. Nhiều em được gia đình bao bọc, chỉ biết đến việc học, thiếu
kỹ năng sống, hạn chế trong khả năng tự lập. Một số em cịn thụ động, chưa phát
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập. Lối học chạy theo điểm số là
nguyên nhân khiến nhiều em bỏ lỡ cơ hội để rèn luyện kỹ năng, nhất là các kỹ
năng mềm. Nhiều bậc phụ huynh cịn có những quan niệm chưa đúng về hoạt
động giáo dục ngoài giờ. Họ chưa thấy rằng cùng với hoạt động học tập thì việc
tham gia các hoạt động ngoại khóa vừa là một nhiệm vụ vừa là quyền lợi, đáp
ứng những nhu cầu thiết yếu của mỗi học sinh. Chính vì vậy, họ chỉ đầu tư nhiều
cho hoạt động học tập, thu nhận các kiến thức văn hóa, khoa học mà chưa

khuyến khích tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào các hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp của trường, lớp.
Thứ tư, cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện phục vụ cho các hoạt
động giáo dục còn hạn chế. Hoạt động ngồi giờ, nhất là những chương trình
ngoại khóa thường được tổ chức với quy mơ lớn, có sự tham gia đơng đảo của
giáo viên và học sinh. Vì thế, địi hỏi một cơ sở vật chất, trang thiết bị lớn như
địa điểm, bàn ghế, loa máy, màn hình… và tốn kém khơng ít kinh phí. Trong khi
đó, nguồn thu tài chính của nhà trường phổ thơng khơng nhiều, cơ sở vật chất
được trang bị qua thời gian sử dụng không tránh khỏi lạc hậu hoặc hư hỏng. Tuy
đây không phải là yếu tố quyết định đến kết qủa giáo dục nhưng cũng có ảnh
hưởng khơng nhỏ.
17


Vậy làm thế nào để khắc phục được thực trạng đó? Trong khn khổ một
sáng kiến kinh nghiệm, chúng tơi mạnh dạn đề xuất một số biện pháp cụ thể đã
được áp dụng có hiệu quả tại đơn vị - trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.
3. Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh THPT
qua hoạt động ngoài giờ lên lớp
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp
- Phải đáp ứng yêu cầu phát triển nhân cách của học sinh.
Chủ nghĩa Mác - Lênin đã nêu rõ: “Con người vừa là thực thể tự nhiên,
vừa là thực thể xã hội, nhưng con người có cá tính riêng”. Trong quá trình hoạt
động, nhờ các mối quan hệ với thế giới tự nhiên, thế giới đồ vật do các thế hệ
trước tạo ra và các quan hệ xã hội mà con người gắn bó bằng các hoạt động đã
nói ở trên, nhân cách của con người được hình thành, phát triển. Bởi vậy, trong
quá trình lựa chọn các biện pháp giáo dục kỹ năng tranh biện cho học sinh,
chúng tôi nhận thấy cần áp dụng các giải pháp phát huy cao nhất các yếu tố hình
thành, phát triển nhân cách của học sinh, đảm bảo tính tự nhiên trong phát triển
con người và nâng cao năng lực tự chủ của mỗi cá nhân.

- Đảm bảo quan điểm giáo dục theo phương pháp sư phạm tương tác.
Theo phương pháp sư phạm tương tác, trong quá trình học tập ở trường
THPT, mỗi học sinh phải tự mình chiếm lĩnh hệ thống tri thức, kỹ năng, phải
nắm vững những cơ sở của nghề nghiệp tương lai ở trình độ phổ thơng và có
tiềm năng vươn lên thích ứng với những u cầu do thực tiễn xã hội và cách
mạng khoa học, công nghệ đặt ra. Muốn vậy, khi tiến hành hoạt động học tập ở
trường THTP, học sinh cần tiến hành hoạt động nhận thức trên cơ sở khả năng tư
duy độc lập, có óc phê phán, có thể khẳng định, phủ định, hồi nghi và tự xây
dựng cho mình phương pháp học tập thích hợp.
Từ quan điểm giáo dục trên, chúng tôi cũng tiến hành giáo dục kĩ năng
tranh biện cho học sinh trên tinh thần phát huy tư duy độc lập sáng tạo và các
năng lực, sở trường của học sinh. Giáo dục học sinh phải tạo được sự tương tác,
khơng giáo dục một chiều hay máy móc, rập khn.
- Đảm bảo tính thực tiễn của hoạt động giáo dục.
Các biện pháp được đề xuất cho việc tổ chức quá trình học tập được thực
thi trong thực tiễn dạy học ở trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. Điều đó có
nghĩa là các biện pháp phải đáp ứng mục tiêu đào tạo của nhà trường, giúp học
sinh nắm kiến thức và kỹ năng thực hành tương ứng, có khả năng phát hiện, giải
quyết những vấn đề cơ bản của giáo dục ở trường THPT đặt ra.
Các biện pháp phải phù hợp với nội dung, phương pháp dạy học, tức là
phải đảm bảo tính hiện đại, cân đối hài hịa của nội dung, phương pháp dạy học,
18


coi trọng phương pháp tự học, tự nghiên cứu, tạo điều kiện để người học phát
huy tính chủ động sáng tạo của mình.
3.2. Một số biện pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng tranh biện cho
học sinh THPT qua hoạt động ngoài giờ lên lớp
3.2.1. Phối hợp với các tổ chức, đoàn thể trong nhà trường xây dựng
kế hoạch

3.2.1.1. Mục đích
Hoạt động ngồi giờ lên lớp thường diễn ra với quy mơ lớn, với nhiều
cách thức tổ chức, có sự tham gia của toàn thể học sinh và giáo viên trong tồn
trường. Đây là hoạt động mà khơng có một cá nhân nào có thể độc lập thực hiện.
Vì vậy, giáo viên cần phối hợp với tổ nhóm chuyên mơn, các Ban, đồn thể
trong nhà trường. Kinh nghiệm cho thấy sự phối hợp này càng nhịp nhàng thì sự
thành cơng của chương trình càng lớn. Sự phối hợp đó phải được bắt đầu từ quá
trình xây dựng kế hoạch.
3.2.1.2. Nội dung
Xây dựng kế hoạch Hoạt động ngoài giờ lên lớp gắn với mục tiêu rèn
luyện kỹ năng tranh biện. Trong đó xác định rõ quan điểm phối hợp, nội dung
phối hợp với các tổ chức, đoàn thể trong nhà trường để nhằm thực hiện mục tiêu
này.
3.2.1.3. Cách thức tiến hành
Phối hợp với tổ nhóm chun mơn trong xây dựng kế hoạch
Tổ chuyên môn là một bộ phận cấu thành trong bộ máy tổ chức, quản lý
của nhà trường phổ thông. Tổ chuyên môn giúp nhà trường điều hành và tổ chức
thực hiện các hoạt động sư phạm và nghiệp vụ chuyên môn. Tổ chuyên môn là
đầu mối để hiệu trưởng quản lý về nhiều mặt, nhưng chủ yếu vẫn là chuyên
môn, tức là hoạt động dạy học trong nhà trường. Bởi vậy, để hoạt động dạy học
thành công, trước hết giáo viên cần phải phối hợp với tổ nhóm chuyên môn
trong các công việc cụ thể.
Trước hết, chúng tôi tiến hành thảo luận cùng nhóm chun mơn xây
dựng kế hoạch năm học. Với ý tưởng lồng ghép giáo dục kỹ năng tranh biện vào
hoạt động sinh hoạt tập thể, chúng tôi thống nhất xây dựng kế hoạch tổ chức
ngoại khóa đồng thời quan tâm hướng dẫn các hoạt động ngồi giờ khác của học
sinh như sinh hoạt nhóm, câu lạc bộ, các hoạt động văn hóa, văn nghệ… Trong
kế hoạch, chúng tơi thảo luận thống nhất biện pháp nhóm chun mơn phối hợp
với các đồn thể nhà trường như Ban ngoài giờ lên lớp, Đoàn trường, Ban văn
nghệ để tổ chức hoạt động ngoại khóa.

Phối hợp với các đồn thể nhà trường trong xây dựng kế hoạch
19


Ngồi tổ nhóm chun mơn, các đồn thể cũng có vai trò rất quan trọng
trong việc vận hành bộ máy của nhà trường. Bởi đây là các bộ phận đảm nhiệm
những chức năng khác nhau đảm bảo các hoạt động của nhà trường có hiệu quả.
Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng cho học sinh qua hoạt động
ngồi giờ lên lớp, chúng tơi phối hợp với Ban ngoài giờ lên lớp, Ban văn nghệ
và Đoàn trường để lên lên chương trình hành động và lựa chọn thời gian, địa
điểm, thành phần tham gia.
Cụ thể, thống nhất thực hiện theo chủ điểm ngồi giờ lên lớp, hình thức tổ
chức là cuộc thi tranh biện. Ngoài ra, để chương trình hấp dẫn, cịn cần đến hệ
thống câu hỏi theo chủ đề, các tiết mục văn nghệ, tiểu phẩm. Phần thi tranh biện
do chúng tôi phụ trách. Các tiết mục văn nghệ và tiểu phẩm do Đoàn trường và
Ban văn nghệ đảm nhiệm. Hệ thống câu hỏi do Ban ngoài giờ lên lớp xây dựng.
Ngoài ra, việc quản lý học sinh cần đến sự hỗ trợ của Ban nề nếp và các giáo
viên chủ nhiệm. Những công việc này được phân công đến từng thành viên chịu
trách nhiệm cho đến khi kết thúc hoạt động.
Xin ý kiến phê duyệt của Ban giám hiệu
Trên cơ sở kế hoạch đã xây dựng, chúng tơi đăng ký chun đề ngoại
khóa. Việc đăng ký phải được thực hiện từ đầu năm học và có sự phê duyệt của
ban giám hiệu bởi đây là hoạt động do nhà trường tổ chức và quản lý với sự phối
hợp tham gia của các tổ chức, đoàn thể khác trong đơn vị.
3.2.2. Phát hiện và bồi dưỡng nhân tố có năng khiếu tranh biện
3.2.2.1. Mục đích
Xu hướng dạy học hiện nay chú trọng phát huy tốt nhất tiềm năng, sở
trường, phù hợp với sở thích, hứng thú của học sinh. Cần phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của người học, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt
động học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân. Mơi trường giáo

dục đó thuận lợi cho việc tìm kiếm và bồi dưỡng các nhân tố có năng khiếu, sở
trường trong một lĩnh vực nhất định. Qua hoạt động dạy học, giáo viên chú ý
phát hiện từ đó có kế hoạch bồi dưỡng các nhân tố có năng khiếu tranh biện.
3.2.2.2. Nội dung
Đề xuất những biện pháp cụ thể nhằm phát hiện và bồi dưỡng những học
sinh có năng khiếu tranh biện, tạo lực lượng nịng cốt cho các hoạt động ngồi
giờ lên lớp.
3.2.2.3. Cách thức tiến hành
Phát hiện học sinh có năng khiếu tranh biện
Trong thực tế dạy học, giáo viên có thể phát hiện các em có năng khiếu
tranh biện qua các tiết học và qua các sinh hoạt tập thể.
20


Qua các tiết học, giáo viên cần tạo tình huống có vấn đề, đem đến những
kiến giải khác nhau, thậm chí trái ngược nhau. Bằng các phương pháp dạy học
tích cực, giáo viên tạo khơng khí học tập, kích thích trí tị mị, khả năng khám
phá của học sinh. Căn cứ vào phản hồi của các em, giáo viên tập hợp, phân loại
thành hai luồng ý kiến khác nhau từ đó khéo léo gợi mở để học sinh có cái nhìn
so sánh, nêu ra lí lẽ và dẫn chứng để bảo vệ ý kiến của mình. Có nhiều cách để
giúp các em bộc lộ và rèn luyện kỹ năng như: bài tập trình bày một vấn đề, phân
tích và đánh giá về một vấn đề, tổ chức hệ thống luận điểm theo trình tự logic,
tìm kiếm minh chứng cho lỹ lẽ… Đồng thời giáo viên có thể gợi mở thêm các
chủ đề tranh luận để học sinh suy ngẫm, đề xuất ý kiến và triển khai lập luận
thành một bài viết hồn chỉnh. Qua đó phát hiện và bồi dưỡng những học sinh có
các tố chất như: có năng lực tư duy phản biện sáng tạo, có kỹ năng phát hiện và
giải quyết vấn đề, có khả năng tiếp thu và chọn lọc, có bản lĩnh trước các tình
huống khó khăn.
Đặc biệt qua hoạt động sinh hoạt tập thể, giáo viên có thể tìm kiếm và bồi
dưỡng những học sinh có năng khiếu tranh biện. Đó là những hoạt động như:

sinh hoạt lớp, sinh hoạt Đồn, sinh hoạt nhóm, câu lạc bộ, các hội thi văn nghệ,
thể thao, diễn đàn… Bằng sự quan sát tỉ mỉ và tìm hiểu kỹ lưỡng, chúng tơi phát
hiện được những em có khả năng diễn đạt, thuyết trình trước đám đơng, biết thể
hiện chính kiến và bảo vệ quan điểm của mình. Đó thường là những em biết phát
hiện vấn đề và mạnh dạn, tự tin trong phát biểu, bày tỏ ý kiến. Không chỉ biết
trình bày một cách lưu lốt, khoa học nội dung đã chuẩn bị, các em còn biết giao
lưu với bạn bè, thầy cô để tạo sự tương tác, biết khai thác các yếu tố hỗ trợ như
giọng nói, ngữ điệu, nét mặt, cử chỉ, tác phong, trang phục… để tạo sự hấp dẫn
và sức thuyết phục.
Bồi dưỡng các nhân tố nhân tố có năng khiếu tranh biện
Sau khi phát hiện được các nhân tố có năng khiếu, giáo viên cần có q
trình bồi dưỡng để các em phát huy sở trường của mình bởi năng khiếu có thể là
một lợi thế lớn nhưng nếu không được rèn luyện mọi tài năng đều bị lãng phí.
Muốn vậy, cần có kế hoạch và kiên trì thực hiện kế hoạch đó trong suốt quá trình
giảng dạy.
Trước tiên cần bắt đầu bồi dưỡng từ các lớp học. Bởi để hình thành được
kỹ năng địi hỏi cần có cả q trình. Muốn vậy, người giáo viên phải thực sự xây
dựng được các lớp học tranh biện, tạo khơng khí đối thoại dân chủ. Một giờ học
thật sự hiện đại phải có những đối thoại sơi nổi trong một khơng khí cởi mở.
Khoảng cách thầy - trò được rút ngắn, quan hệ thầy - trò trở nên thân thiện hơn
bao giờ hết. Trong một môi trường học tập như thế, học sinh hồn tồn có đủ tự
tin để đưa ra những ý kiến tranh biện (với bạn, với thầy, cơ) về một nội dung nào
đó. Các em sẽ coi đó như là những hoạt động học tập tích cực, sáng tạo. Khơng
nên dùng những “địn phủ đầu” đối với những ý kiến chưa phù hợp. Hãy tỏ ra
trân trọng và lắng nghe, hãy để cho các em trình bày trọn vẹn ý kiến của
21


mình. Điều đó giúp các em hiểu rằng, mình đang được học trong một giờ học
đầy ắp tính dân chủ. Biện pháp này có thể vận dụng với tất cả các đối tượng học

sinh. Với những học sinh có sự đam mê thì biện pháp này càng phát huy hiệu
quả cao.
Tạo được bầu khơng khí đối thoại dân chủ là điều kiện để bắt đầu bài học
cốt lõi của tranh biện – kỹ năng lập luận. Bởi vì, muốn đạt đến tính tối ưu của
vấn đề buộc phải thuyết phục được người khác. Một bài tranh biện có sức thuyết
phục đến đâu là phụ thuộc vào độ sắc của những lí lẽ, độ mạnh mẽ hùng hồn của
lập luận, độ chắc chắn, đáng tin cậy của minh chứng mà người tranh biện đưa ra.
Giáo viên cần khuyến khích học sinh sử dụng các kỹ năng lập luận. Học sinh sẽ
học cách nghiên cứu bằng cách đưa ra các lý giải hợp lý cho câu trả lời. Có
nhiều cách luyện tập kỹ năng này như: những bài tập trình bày một vấn đề; đánh
giá và giải thích đánh giá của mình về một vấn đề; tổ chức hệ thống luận điểm
theo các trình tự logic khác nhau; tìm kiếm minh chứng cho luận điểm... Lập
luận trong tranh biện phải rõ ràng, logic, đầy đủ bằng chứng, toàn diện và chặt
chẽ. Giáo viên có thể gợi mở các chủ đề tranh luận để học sinh suy ngẫm, đề
xuất ý kiến và triển khai lập luận thành các bài viết hoàn chỉnh.
Việc rèn luyện kỹ năng lập luận sẽ chuẩn bị tốt cho nội dung của bài tranh
biện. Tuy nhiên, để tranh biện thực sự thành cơng cịn phụ thuộc rất nhiều vào
khả năng trình bày giàu sức thuyết phục, có tính hùng biện cao. Qua các bài học
và sinh hoạt lớp, sinh hoạt Đồn, giáo viên hướng dẫn học sinh trình bày ý kiến
cá nhân trước tập thể. Hình thức đơn giản nhất là các ý kiến xây dựng bài, những
câu trả lời ngắn. Tiếp đến là những bài thuyết trình thảo luận nhóm. Các em có
thể ln phiên trình bày trước lớp sản phẩm hoạt động của nhóm mình. Điều này
sẽ tạo điều kiện cho mỗi em đều có cơ hội rèn luyện kỹ năng nói trước đám
đơng.
Qua các trải nghiệm đó, giáo viên hướng dẫn học sinh những kỹ năng cơ
bản để thuyết phục người khác thành công. Thứ nhất, cần có một quan điểm rõ
ràng, có sức thuyết phục. Thứ hai, có phong thái tự tin, biết mở đầu một cách ấn
tượng, thu hút được sự chú ý của khán giả ngay từ những câu nói đầu tiên. Thứ
ba, trình bày một cách khoa học, logic các nội dung đã chuẩn bị. Thứ tư, biết
khai thác các yếu tố phi ngơn ngữ như giọng nói, ngữ điệu, cử chỉ, ánh mắt, tác

phong, trang phục… Thứ năm, biết giao lưu với khán giả để tạo sự tương tác.
Tất cả những yếu tố này khơng phải được hình thành trong ngày một ngày hai
mà đòi hỏi phải trải qua một quá trình rèn luyện, bồi dưỡng lâu dài, tỉ mỉ.

22


Học sinh rèn luyện qua các sinh hoạt tập thể lớp
23


Trên thực tế, giáo viên có thể thực hiện nhiều hình thức khác nhau để rèn
luyện kỹ năng tranh biện cho học sinh. Từ nội dung dạy học, giáo viên gợi mở
vấn đề để học sinh tranh biện. Đặc biệt, giáo viên có thể xây dựng các tiết học
mà ở đó, tranh biện trở thành một hoạt động trọng tâm. Tiết học được tổ chức
như một cuộc tranh biện thu nhỏ. Tại đó, giáo viên tổ chức cho học sinh tranh
biện về một chủ đề. Các đội lần lượt nêu ý kiến đồng thời đối thoại, đặt câu hỏi
tranh biện để bảo vệ quan điểm của mình đồng thời phản bác quan điểm của đối
phương. Những em có năng khiếu sẽ thể hiện vai trò chủ lực trong các hoạt
động. Các học sinh khác cũng tích cực tham gia và tự bồi dưỡng năng lực của
mình. Các tiết học như vậy sẽ tạo điều kiện cho các em tập dượt kỹ năng tranh
biện trước khi có thể tự tin tham gia vào các hoạt động tranh biện trong sinh hoạt
ngoại khóa.

Học sinh rèn luyện qua các tiết học được tổ chức theo hình thức tranh biện
24


Ngoài ra, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi cho các em tham gia sinh
hoạt tập thể như sinh hoạt lớp, sinh hoạt Đồn, sinh hoạt nhóm, câu lạc bộ, giao

lưu văn nghệ, thể thao… Cần giao cho học sinh các nhiệm vụ phù hợp đồng thời
có sự hướng dẫn, điều chỉnh cho các em trong quá trình thực hiện. Những em
thực sự có đam mê, giáo viên có thể giới thiệu các em tham gia câu lạc bộ tranh
biện hoặc tham dự các cuộc thi. Khi đó, học sinh sẽ được rèn luyện kỹ năng
tranh biện ở mức độ chuyên sâu.
Là giáo viên dạy môn Ngữ văn, chúng tôi đã ứng dụng biện pháp trên và
nhận thấy hiệu quả rõ rệt. Qua sản phẩm học tập của các em, chúng tơi phát hiện
được những học sinh có tư duy phản biện, có khả năng lập luận, trình bày tốt.
Đây là những em có thể trở thành nịng cốt cho câu lạc bộ tranh biện và các hoạt
động ngoài giờ lên lớp khác.
3.2.3. Tổ chức tốt hoạt động của câu lạc bộ tranh biện
3.2.3.1. Mục đích
Câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm học sinh
cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu… dưới sự định hướng của những nhà giáo
dục nhằm tạo môi trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các học sinh với
nhau và giữa học sinh với thầy cô giáo, với những người lớn khác. Hoạt động
của câu lạc bộ tạo cơ hội để học sinh được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của
mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của học
sinh.
3.2.3.2. Nội dung
Ở các trường THPT, các nhóm, câu lạc bộ do học sinh thành lập và điều
hành nhưng để các câu lạc bộ này thực sự hoạt động có hiệu quả, rất cần đến vai
trò định hướng, tư vấn của giáo viên.
3.2.3.3. Cách thức tiến hành
Nhiều năm qua, trường THPT Huỳnh Thúc Kháng ln đẩy mạnh các
hoạt động ngồi giờ lên lớp dưới hình thức sinh hoạt câu lạc bộ. Hoạt động của
các câu lạc bộ nhà trường đa dạng các loại hình, tạo sự gắn kết giữa học sinh,
góp phần xây dựng mơi trường học tập lành mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục
tồn diện. Trong đó, câu lạc bộ tranh biện được nhà trường quan tâm, thúc đẩy.
Được thành lập vào ngày 8/9/2018, đến nay sau gần hai năm hoạt động,

Câu lạc bộ đã có 30 thành viên và tổ chức được nhiều dự án hoạt động phong
phú, có sức lan toả. Được tổ chức bài bản, chặt chẽ, hoạt động theo hình thức tự
chủ, tự nguyện dưới sự giám sát của Ban chấp hành Đoàn trường, câu lạc bộ
tranh biện đã thực sự trở thành môi trường để học sinh Huỳnh Thúc Kháng thể
hiện và hoàn thiện bản thân, chia sẻ trách nhiệm cộng đồng.
Để có được kết quả đó, chúng tơi đã áp dụng những biện pháp cụ thể sau:
25