Một số vấn đề về thanh toán không dùng tiền mặt và thực trạng ở Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU
Quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa đã kéo theo các phương thức
thanh toán phát triển, phương thức sau kế thừa và phát triển các phương thức
trước đó. Để khắc phục những nhược điểm của phương thức thanh toán bằng
tiền mặt, thanh toán không dùng tiền mặt đã ra đời và phát huy được những
ưu việt của nó.
Hiện nay ở rất nhiều nước trên thế giới, việc thanh toán không dùng tiền
mặt đã trở nên quen thuộc với mỗi người dân, trong khi đó ở Việt Nam, khối
lượng thanh toán không dùng tiền mặt còn chiếm tỷ lệ rất hạn chế. Thanh
toán không dùng tiền mặt chưa được người dân chấp nhận rộng rãi. Có thể
nói chúng ta chưa phát huy được tính ưu việt của thanh toán không dùng tiền
mặt và vì vậy chưa tận dụng hết các điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của
nền kinh tế.
Thời gian qua, Nhà nước ta đã không ngừng đưa ra các biện pháp, các văn
bản pháp quy nhằm phát huy tốt phương thức thanh toán không dùng tiền
mặt. Tuy nhiên, tình trạng thanh toán không dùng tiền mặt ở nước ta còn
nhiều hạn chế và gây nhiều phiền toái cho người sử dụng.
Vì vậy, hiện nay việc tìm hiểu để tìm ra hướng đi đúng cho sự phát triển
thanh toán không dùng tiền mặt là rất cần thiết. Nó đòi hỏi phải có sự quan
tâm, nghiên cứu một cách đầy đủ, phải có cái nhìn sâu hơn, rộng hơn.
Với mong muốn được tìm hiểu sâu hơn về phương thức thanh toán này,
em đã chọn đề tài: “Một số vấn đề về thanh toán không dùng tiền mặt và
thực trạng ở Việt Nam”
1
CHƯƠNG I:
TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN
KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT
I. LƯU THÔNG TIỀN TỆ
1. Khái niệm và vai trò của lưu thông tiền tệ
_ Lưu thông tiền tệ là sự vận động của tiền tệ trong nền kinh tế để thực
hiện các quan hệ thương mại, hàng hóa, phân phối thu nhập, hình thành

nguồn vốn và phúc lợi xã hội.
_ Sự lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế đóng vai trò như hệ thống mạch
máu trong một cơ thể, nếu hệ thống mạch máu này hoạt động tốt thì cơ thể
sẽ khỏe mạnh và phát triển, ngược lại nếu hệ thống mạch máu này hoạt động
trục trặc, hoặc hơn thế nữa là bị tắc nghẽn thì cơ thể sẽ ốm yếu và sẽ không
thể phát triển bình thường.
2. Các hình thức lưu thông tiền tệ.
2.1. Lưu thông bằng tiền mặt
_ Khái niệm: là sự vận động của tiền mặt trong nền kinh tế phục vụ cho
các quan hệ thương mại với quy mô nhỏ và trong nội bộ dân cư là chính.
_ Ưu điểm: đơn giản, chu chuyển nhanh, không gây ách tắc trong chu
chuyển và nó có hiệu quả kinh tế cao đối với người tham gia lưu thông.
_ Nhược điểm:
+ Tốn kém về mặt chi phí lưu thông tiền tệ như: in ấn, bảo quản, tổ chức
lưu thông…
+ Gây ra những hiện tượng tiêu cực xã hội: trộm cắp, rửa tiền, trốn
thuế…
+ Nạn tiền giả.
2.2. Lưu thông không dùng tiền mặt.
_ Khái niệm: là hình thức lưu thông trong đó tiền tệ và hàng hóa vận động
tương đối độc lập với nhau, đáp ứng cho nhu cầu thanh toán với quy mô lớn,
thông thường là các doanh nghiệp.
_ Nhược điểm:
+ Phải có trình độ nhất định mới tham gia được.
+ Mọi thanh toán phải thông qua ngân hàng.
+ Trang bị cơ sở vật chất ban đầu khá tốn kém
+ Vấn đề bảo mật.
_ Ưu điểm:
+ Khắc phục được một phần chi phí lưu thông.
2

+ Tăng cường khả năng kiểm soát của nhà nước, của ngân hàng.
+ Tạo ra sự văn minh lịch sự trong thanh toán.
II. THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT.
1. Nguồn gốc thanh toán không dùng tiền mặt.
Trong xã hội loài người, nếu còn sản xuất hàng hóa và lưu thông hàng
hóa, thì sự tồn tại của mối quan hệ T_H là một tất yếu khách quan. Đó là
mối quan hệ biện chứng, tác động lẫn nhau.
Theo tiến trình lịch sử hình thành tiền tệ, đồng tiền đã có những bước
phát triển từ thấp đến cao. Trong nền kinh tế tự nhiên khép kín, do nhu cầu
còn rất đơn giản con người tự sản xuất được những gì mình cần và do đó họ
không nhu cầu trao đổi. Khi xã hội phát triển và mở rộng hơn, họ thấy rằng
mình không thể tự sản xuất thứ mà mình cần do nhiều lý do,lúc này nhu cầu
trao đổi xuất hiện và vấn đề là trao đổi như thế nào. Vấn đề trùng lắp nhu
cầu xuất hiện. Nhưng không phải lúc nào và ở đâu cũng có sự trùng lắp nhu
cầu. Muốn trao đổi được hàng hóa người ta nghĩ tới một hàng hóa mà nhiều
người cùng cần, đó là vật đứng ra làm vật ngang giá chung_hình thức đầu
tiên của tiền tệ. Lúc đầu vật ngang giá chung rất đơn giản, nó có thể là vỏ sò
vỏ hến hay con bò, miếng đồng…Do yêu cầu thuận tiện trong trao đổi người
ta thấy rằng cần phải có vật ngang giá chung thế nào đó dễ vận chuyển, dễ
chia nhỏ, không hao mòn và có thể tích trữ dùng cho sau này. Con người đã
chọn vàng.
Sản xuất hàng hóa ngày càng phát triển, hàng hóa đưa vào lưu thông càng
nhiều, đòi hỏi phải có thêm lượng tiền đưa vào thêm đáp ứng nhu cầu của
hàng hóa đưa vào lưu thông. Hơn thế nữa người ta thấy rằng trong mua bán
chịu, tờ giấy ghi nợ cũng có gía trị như tiền vậy. Tiền giấy ra đời và nó đã
giúp cho việc trao đổi hàng hóa diễn ra thuận lợi hơn rất nhiều.
Nhưng sản xuất không ngừng phát triển, khối lượng tiền đưa vào lưu
thông ngày một lớn, đặc biệt là khi có lạm phát. Tiền giấy bộc lộ những hạn
chế nhất định như: chi phí in ấn,bảo quản,tiền giả,kiểm đếm…Hơn nữa
trong nền kinh tế phát triển như ngày nay khối lượng tiền trong một giao

dịch là rất lớn, nếu thanh toán bằng tiền mặt thì rõ ràng là bất tiện. Như vậy
đòi hỏi phải có phương thức mới ưu việt hơn khắc phục được những hạn chế
trên, phù hợp với một giai đoạn phát triển kinh tế mới. Thanh toán không
dùng tiền mặt xuất hiện như một tất yếu, thể hiện bước phát triển và hoàn
thiện ở đỉnh cao của lịch sử phát triển tiền tệ.
2. Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt.
Thanh toán là cầu nối giữa sản xuất, phân phối, lưu thông và tiêu dùng.
Đồng thời nó cũng là khâu mở và là khâu kết thúc của quá trình tái sản xuất
xã hội. Tổ chức tốt công tác thanh toán nói chung sẽ tạo điều kiện cho quá
trình sản xuất kinh doanh được tiến hành một cách trôi chảy nhịp nhàng.
3
Ngược lại việc thanh toán bị trục trặc, ách tắc thì quá trình sản xuất kinh
doanh sẽ lâm vào trì trệ.
Hiện nay khi mà nền kinh tế thế giới đã phát triển sang một giai đoạn
mới, lúc nay ngân hàng phải phát huy đầy đủ các chức năng của chức năng
của mình đó là trung tâm thanh toán trong nền kinh tế.
Ta có thể hiểu thanh toán không dùng tiền mặt là sự vận động của tiền tệ
với chức năng là phương tiện thanh toán giữa các tổ chức cá nhân trong xã
hội bằng cách trích chuyển vốn tiền tệ từ tài khoản này sang tài khoản khác
hoặc bù trừ lẫn nhau thông qua vai trò trung gian thanh toán của ngân hàng
hay tổ chức tín dụng khác.
Đối với nền kinh tế thi trường thanh toán không dùng tiền mặt có vai trò
rất lớn.
_ Đối với nền kinh tế nói chung:
+ Thanh toán không dùng tiền mặt không chỉ phục vụ cho các hoạt động
của các tổ chức, cá nhân mà nó còn góp phần mở rộng các quan hệ kinh tế
khác trong nền kinh tế quốc dân.
+ Thúc đẩy nhanh quá trình luân chuyển hàng hóa, vật tư, tăng nhanh tốc
độ lưu chuyển vốn trong nền kinh tế.
_ Đối với ngân hàng:

+ Thanh toán không dùng tiền mặt giúp cho ngân hàng tập trung được
các nguồn vốn trong dân cư.
+ Giúp cho ngân hàng có được khoản thu từ phí cung cấp dịch vụ thanh
toán ổn định và an toàn.
+ Tạo điều kiện cho ngân hàng Nhà Nước kiểm soát và điều tiết lượng
tiền đi vào lưu thông, từ đó có các chính sách phù hợp tác động vào nền kinh
tế.
+ Với vai trò là các trung gian tài chính việc thanh toán qua ngân hàng
giúp cho việc thu thập các nguồn thông tin về doanh nghiêp và sự chuyển
dịch vốn trong nền kinh tế. Tạo điều kiện cho việc thẩm định các dự án đầu
tư được tốt hơn.
_ Đối với xã hội:
+ Tạo môi trường thanh toán văn minh, lịch sự, thuận tiện và nhanh
chóng.
+ Giúp cho người dân có thói quen thanh toán qua ngân hàng và sử
dụng các dịch vụ ngân hàng.
+ Hạn chế nạn tiền giả, rửa tiền, thành lập các quỹ đen…
3. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt
Theo quyết định 22/QD-NH ngày 21/01/1994 do Thống đốc ngân hàng
Nhà Nước ban hành, các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt được áp
dụng trong hệ thống ngân hàng bao gồm: séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu,
4
thư tín dụng, ngân phiếu thanh toán, thẻ thanh toán. Tuy nhiên, một số
chuyên gia cho rằng ngân phiếu không phải là TTKDTM mà chỉ là một loại
tiền mệnh giá lớn.
3.1. Thanh toán bằng séc
_ Séc là phương tiện thanh toán do người kí phát lập dưới hình thức
chứng từ theo mẫu in sẵn lệnh cho người thực hiện thanh toán trả không điều
kiện một số tiền nhất định cho người thụ hưởng có tên trên séc hoặc người
cầm séc

_ Các chủ thể tham gia thanh toán séc:
+ Người ký phát: là người lập và kí tên trên séc để ra lệnh cho người
thực hiện thanh toán thay mặt mình trả số tiền ghi trên séc
+ Người được trả tiền: là người ký phát chỉ định có quyền hưởng hoặc
chuyển nhượng quyền hưởng đối với số tiền ghi trên tờ séc
+ Người thụ hưởng: là người cầm tờ séc mà tờ séc đó:
- có ghi tên người được trả tiền là chính mình; hoặc
- không ghi tên người trả tiền hoặc ghi cụm từ “Trả cho người cầm séc”;
hoặc:
- đã chuyển nhượng bằng ký hậu cho mình thông qua dãy chữ ký chuyển
nhượng liên tục.
+ Đơn vị thực hiện thanh toán: là tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán
nơi người ký phát được sử dụng tài khoản thanh toán với một khoản tiền để
ký phát séc theo thỏa thuận giữa người ký phát với tổ chức cug úng dịch vụ
thanh toán đó
+ Đơn vị thu hộ: là tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán làm dịch vụ thu
hộ séc
+ Trung tâm thanh toán bù trừ séc: là NHNN hoặc TCTD cung cấp dịch
vụ thanh toán được NHNN cấp phép để tổ chức, chủ trì việc trao đổi, thanh
toán bù trừ séc và quyết toán các nghĩa vụ tài chính phát sinh từ việc thanh
toán séc cho các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán là thành viên.
_ Ngày ký phát: là ngày mà người ký phát ghi trên séc để làm căn cứ tính
thời hạn xuất trình của tờ séc.
_ Thời hạn xuất trình: 30 ngày theo lịch, kể từ ngày ký phát đến ngày ký
phát đến ngày tờ séc đó được xuất trình tại địa điểm thanh toán.
Trong thời hạn này, tờ séc được thanh toán vô điều kiện khi xuất trình.
_ Thời hạn thanh toán của séc: là 6 tháng kể từ ngày ký phát, nếu sau thời
hạn xuất trình người thực hiện thanh toán không nhận được thông báo đình
chỉ thanh toán đối với tờ séc đó và người ký phát đang có khoản tiền được
sử dụng đủ để chi trả cho tờ séc đó.

Nếu người chủ tài khoản vi phạm phát hành séc đến tờ thứ hai, NHNN sẽ
thông báo đến tất cả các ngân hàng, khách hàng phát hành séc quá số dư sẽ
5
bị đình chỉ việc sử dụng loại séc đó, thời gian đình chỉ tối thiểu là 3 tháng.
Trong trường hợp việc vi phạm nguyên tắc phát hành séc dẫn tới hậu quả
nghiêm trọng thì người phát hành sec sẽ bị truy tố theo quy định của pháp
luật.
_ Các loại séc:
+ Séc chuyển khoản:
Séc chuyển khoản- séc thông thường là loại séc do chủ tài khoản ký phát
và trực tiếp giao cho người thụ hưởng để thực hiện nghĩa vụ thanh toán của
mình
Như vậy, khi nhận séc, người thụ hưởng không biết chắc chắn khả năng
thanh toán của người ký phát đối với tờ séc đó. Do đó séc chuyển thường
dùng trong trường hợp 2 bên tín nhiệm nhau trong thanh toán
Cơ chế sử dụng séc chuyển khoản hiện nay quy định: thời hạn hiệu lực
của séc là 10 ngày và séc chuyển khoản chỉ áp dụng thanh toán giữa các
khách hàng có tài khoản ở một chi nhánh ngân hàng hoặc khác chi nhánh
ngân hàng có tham gia thanh toán bù trừ và giao nhận chứng từ trực tiếp
hàng ngày.
+ Séc bảo chi:
Séc bảo chi là séc đã được tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán xác nhận
khả năng thanh toán trước khi người chi trả trao séc cho người thụ hưởng để
nhận hàng hóa và dịch vụ.
Như vậy, séc bảo chi là tờ séc đã được đảm bảo khả năng chi trả, do đó
nó được dùng trong trường hợp 2 bên mua bán không tín nhiệm nhau về
thanh toán
Trước khi muốn phát hành séc bảo chi cho người thụ hưởng, người ký
phát phải đến tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ mình để làm thủ
tục bảo chi cho tờ séc. Sau khi tờ séc được đóng dấu bảo chi, ghi ký hiệu

mật lên tờ séc, người ký phát mới có thể dùng tờ séc đó để trao cho người
thụ hưởng.
+ Séc bảo lãnh:
Séc bảo lãnh là séc đã được đảm bảo trả tiền đối với một phần hoặc toàn
bộ số tiền ghi trên séc bằng việc bảo lãnh của một bên thư ba(người bảo
lãnh), nhưng không phải là đơn vị thanh toán
Như vậy, cũng như séc bảo chi, séc bảo lãnh là tờ séc đã được đảm bảo
khả năng chi trả, do đó nó được dùng trong trường hợp 2 bên mua bán
không tín nhiệm nhau về thanh toán
Séc bảo lãnh cũng được sử dụng để thanh toán giữa hai khách hàng mở
tài khoản tại cùng một tổ chức cung ưng dịch vụ thanh toán hoặc tại hai tổ
chức cung ứng dịch vụ thanh toán có cam kết thực hiện thanh toán séc cho
các khách hàng của nhau.
6
3.2. Thanh toán bằng Lệnh chi hay ủy nhiệm chi(UNC):
_ Lệnh chi hay UNC là lệnh của chủ tài khoản ủy nhiệm cho tổ chức cung
ứng dịch vụ thanh toán phục vụ mình trích một số tiền nhất định từ tài khoản
tiền gửi của mình cho người được hưởng có tài khoản ở cùng tổ chức cung
ứng dịch vụ thanh toán hoặc khác tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán.
Như vậy, Lệnh chi hay UNC được áp dụng trong thanh toán tiền hàng
hóa, dịch vụ hoặc chuyển tiền của người sử dụng dịch vụ thanh toán trong
cùng tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán hoặc giữa các tổ chức cung ứng
dịch vụ thanh toán.
Lệnh chi có thể được sử dụng để thanh toán, chuyển tiền giữa hai khách
hàng mở tài khoản tại một tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán hoặc hai
khách hàng mở tài khoản tại hai tổ chức cung ứng dịch vụ khác nhau.
Trường hợp dùng Lệnh chi hay UNC để thanh toán tiền hàng hóa, dịch
vụ thì khi thực hiện lệnh chi, số tiền của lệnh chi được chuyển thẳng vào tài
khoản thanh toán của người thụ hưởng.
Trường hợp dùng trực tiếp lệnh chi hay UNC để chuyển tiền đứng tên

người thụ hưởng thì chuyển trả vào tài khoản thanh toán của người thụ
hưởng(nếu người thụ hưởng có tài khoản tại tổ chức cung ứng dịch vụ tiền
phải trả” (nếu người thụ hưởng không có tài khoản tại tổ chức cung ứng dịch
vụ thanh toán nhận chuyển tiền)
Chủ tài khoản cũng có thể dùng lệnh chi hoặc ủy nhiệm chi để chuyển
tiền bằng cách đề nghị tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ mình
phát hành séc chuyển tiền cầm tay. Trường hợp này chỉ sử dụng để chuyển
tiền giữa hai tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán cùng hệ thống.
Thời hạn thực hiện lệnh chi hay UNC do tổ chức cung ứng dịch vụ thanh
toán thỏa thuận với người sử dụng dịch vụ thanh toán. Khi kiểm soát, hạch
toán lệnh chi, các bên phải thực hiện đúng thời hạn đã quy định để đảm bảo
thanh toán nhanh lệnh chi.
Thực tế, UNT chiếm ưu thế tuyệt đối trong thanh toán không dùng tiền mặt
vì nó thuận tiện, dễ dàng và các lý do khách quan.
3.3. Thanh toán bằng ủy nhiệm thu(UNT)
Nhờ thu hoặc ủy nhiệm thu được áp dụng trong giao dịch thanh toán giữa
những người sử dụng dịch vụ thanh toán có mở tài khoản trong nội bộ tổ
chức cung ứng dịch vụ thanh toán hoặc giữa các tổ chức cung ứng dịch vụ
thanh toán, trên cơ sở có thỏa thuận hoặc hợp đồng về điều kiện thu hộ giữa
bên trả tiền và bên thụ hưởng.
Thực chất của nhờ thu hay ủy nhiệm thu là giấy tờ thanh toán do người
ban lập để ủy thác cho tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán thu hộ một số
tiền ở người mua tương ứng với giá trị hàng hóa dịch vụ đã cung ứng.
7
Tuy nhiên, việc tự động lập ủy nhiệm thu này có thể dẫn tới người bán
lập ủy nhiệm thu hoặc nhờ thu để thu khống, thu thừa tiền của người mua,
do đó nhờ thu hay UNT chỉ được sử dụng để thanh toán những hàng hóa,
dịch vụ có dụng cụ có ghi đo chính xác như điện, điện thoại, nước…
Thời hạn thực hiện nhờ thu hay ủy nhiệm thu do tổ chức cung ứng dịch
vụ thanh toán thỏa thuận với người sử dụng dịch vụ thanh toán.

Trong thời gian không quá một ngày làm việc kể từ thời điểm nhận được
UNT do tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ người thụ hưởng gửi
đến, tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phục vụ người trả tiền phải hoàn
tất việc trích tài khoản của người trả tiền nếu trên tài khoản của người chi trả
đó có đủ điều kiện để thực hiện giao dịch thanh toán, hoặc báo cho người trả
tiền biết nếu trên tài khoản của người đó không có đủ tiền để thực hiện giao
dịch thanh toán, đồng thời theo dõi để thanh toán khi tài khoản của người trả
tiền có đủ tiền.
Thực tế, UNT chiếm tỷ trọng thanh toán rất nhỏ vì ít thuận tiện, khó áp
dụng.
3.4. Thanh toán bằng thư tín dụng:
*Thư tín dụng là một văn bản cam kết có điều kiện được ngân hàng mở
theo yêu cầu của người sử dụng thanh toán( người xin mở thư tín dụng) theo
đó ngân hàng thực hiện yêu cầu của người sử dụng dịch vụ thanh toán để:
_ Trả tiền hoặc ủy quyền cho ngân hàng khác trả tiền ngay theo lệnh của
người thụ hưởng khi nhận được bộ chứng từ xuất trình phù hợp với các điều
kiện của thư tín dụng.
_ Chấp nhận trả tiền hoặc ủy quyền cho ngân hàng khác trả tiền theo lệnh
của người thụ hưởng vào một thời điểm nhất định trong tương lai khi nhận
được bộ chứng từ xuất trình phù hợp với các điều kiện thanh toán của thư tín
dụng.
*Đặc điểm:
_ Thư tín dụng dùng trong thanh toán tiền hàng hóa dịch vụ trên cơ sở hợp
đồng hinh tế đã ký kết và trong trường hợp giữa người mua và người bán
không tín nhiệm lẫn nhau.
_ Thường áp dụng khi bên bán hoặc bên mua giao dịch không thường xuyên,
không biết nhau hoặc giao dịch lần đầu, hoặc do yêu cầu của bên bán đòi hỏi
bên bán đòi hỏi bên mua đảm bảo cho khả năng thanh toán chắc chắn.
*Phạm vi thanh toán:
Thư tín dụng dùng để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ theo hợp kinh tế đã

ký kết giữa người mua và người bán mở tài khoản ở hai ngân hàng cùng hệ
thống. Trường hợp thanh toán ra khác hệ thống thì tại địa bàn của ngân hàng
phục vụ người bán phải có một ngân hàng cùng hệ thống với ngân hàng
phục vụ người mua tham gia thanh toán bù trừ.
8
*Điều kiện thanh toán:
_ Thư tín dụng chỉ thanh toán một lần và cho một người bán. Trường hợp
thanh toán không hết thì phải hoàn lại số tiền mở thư tín dụng cho người
mua.
_ Thời hạn hiệu lực: 3 tháng kể từ ngày ngân hàng phục vụ người mua mở
thư tín dụng đến ngày người bán nộp chứng từ thanh toán vào ngân hàng.
_ Thanh toán thư tín dụng nội địa đòi hỏi người mua phải lưu ký 100% giá
trị thư tín dụng tại ngân hàng.
3.5. Thanh toán bằng thẻ ngân hàng
3.5.1. Khái niệm thẻ:
Thẻ ngân hàng là một phương thức thanh toán không dùng tiền mặt do
ngân hàng phát hành cho khách hàng, theo đó người sử dụng thẻ có thể dùng
để thanh toán tiền hàng hóa dịch vụ tại các ĐVCNT hay rút tiền mặt tại các
ngân hàng đại lý thanh toán thẻ hoặc tại các máy rút tiền tự động ATM.
Thẻ thanh toán là một phương tiện thanh toán hiện đại vì nó gắn liền với
kỹ thuật tin học ứng dụng trong ngân hàng. Thẻ thanh toán do ngân hàng
phát hành và bán cho khách hàng của mình( các doanh nghiệp, cá nhân) để
thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ, thanh toán nợ và lĩnh tiền mặt. Ở một số
nước, các hãng, các công ty lớn cũng phát hành thẻ thanh toán để thu tiền
bán hàng của hãng mình.
3.5.2. Đặc điểm cấu tạo của thẻ:
_ Mặt trước bao gồm:
+ Nhãn hiệu thương mại của thẻ
+ Tên và logo của ngân hàng phát hành thẻ
+ Số thẻ, tên chủ thẻ dược in nổi

_ Mặt sau của thẻ bao gồm:
+ Dải băng từ chứa các thông tin đã được mã hóa theo một chuẩn thống
nhất như: số thẻ, ngày hết hạn, các yếu tố kiểm tra an toàn khác.
+ Ô chữ ký dành cho chủ thẻ
3.5.3. Phân loại thẻ
*Phân loại theo đặc tính kỹ thuật
_ Thẻ băng từ: được sản xuất dựa trên kỹ thuật từ tính với một dải băng từ
chứa 2 rãnh thông tin ở mặt sau của thẻ.
_ Thẻ điện tử có bộ vi xử lý Chip( thẻ thông minh): là thế hệ mới nhất của
thẻ thanh toán, thẻ thông minh dựa trên kỹ thuật vi xử lý tin học nhờ gắn vào
thẻ “Chip” điện tử có cấu trúc như một máy tính hoàn hảo. Thẻ thông minh
có nhiều nhóm với dung lượng nhớ của “chip” điện tử khác nhau.
Thông thường, một tấm thẻ thông minh được gắn chip điện tử để thay thế
cho dải băng từ sau thẻ. Cũng có trường hợp thẻ thông minh có cả chip điện
tử và băng từ. Thẻ thông minh gắn chip xử lý dữ liệu có khả năng vừa lưu
9
trữ các thông tin về chủ thẻ, điểm thưởng tích lũy đồng thời lưu giữ số liệu
về những lần giao dịch tại đơn vị chấp nhận thẻ (ĐVCNT). Tính năng vượt
trội này của thẻ thông minh giúp cắt giảm chi phí xử lý đối với ngân hàng và
các trung gian thanh toán bởi việc đối chiếu thông tin tài khoản và thông tin
của chủ thẻ cũng như việc cập nhật thông tin liên quan tới thẻ giờ đây được
thực hiện ngay tại đơn vị chấp nhận thẻ(ĐVCNT).
*Phân loại theo tính chất thanh toán ( nội dung kinh tế) của thẻ
_ Thẻ ghi nợ (Debit Card)- thẻ loại A: là loại thẻ có quan hệ trực tiếp và
gắn với tài khoản tiền gửi thanh toán của chủ thẻ. Để sử dụng loại thẻ này,
chủ thẻ phải có tài khoản hoạt động thường xuyên tại ngân hàng. Loại thẻ
này khi rút tiền tại các máy tự động(ATM) hay mua hàng hóa dịch vụ tại các
đơn vị chấp nhận thẻ(ĐVCNT), giá trị các giao dịch sẽ được trừ ngay lập tức
vào tài khoản của chủ thẻ. Như vậy người sử dụng thẻ này không phải lưu
ký tiền vào tài khoản đảm bảo thanh toán thẻ, căn cứ để thanh toán là số dư

tài khoản tiền gửi của chủ sở hữu thẻ tại ngân hàng và hạn mức thanh toán
tối đa của thẻ do ngân hàng quy định.
Trong các hình thức thẻ ghi nợ, thẻ ATM là hình thức phát triển đầu tiên,
nó cho phép chủ thẻ tiếp cận trực tiếp với tài khoản của mình tại ngân hàng
từ máy rút tiền tự động. Chủ thẻ có thể thực hiện nhiều giao dịch khác nhau
tại máy rút tiền tự đông ATM, bao gồm: xem số dư tài khoản, chuyển khoản,
rút tiền, in sao kê, xem các thông tin quảng cáo…Hệ thống máy ATM hiện
đại còn cho phép chủ thẻ gửi tiền vào tài khoản của mình ngay tại các máy
ATM. Tuy nhiên, sử dụng thẻ ATM, chủ thẻ chỉ có thể tiếp cận với tài
khoản của mình từ những máy rút tiền tự động. Đây là một hạn chế bởi tài
khoản cá nhân chưa được tận dụng triệt để trong thanh toán dịch vụ, hàng
hóa tại các ĐVCNT.
Sự tiện lợi là đặc điểm quan trọng nhất của thẻ ATM. Bằng cách nhập mã
số cá nhân PIN, chủ thẻ có thể tiếp cận tài khoản cá nhân của mình tại các
máy rút tiền tự động 24/24h một ngày và 7 ngày trong tuần. Điều này có
nghĩa là nhiều giao dịch được thực hiện ngoài giờ làm việc của ngân hàng và
các ngày nghỉ.
_ Thẻ trả trước(Prepaid Card)- thẻ loại B: là loại thẻ mới được phát triển
trên thế giới, khách hàng không cần phải thực hiện các thủ tục phát hành thẻ
theo yêu cầu của ngân hàng như điền vào yêu cầu phát thẻ, chứng minh tài
chính…, họ chỉ cần trả cho ngân hàng một số tiền sẽ được ngân hàng bán
cho một tấm thẻ với mệnh giá tương đương. Đặc tính của loại thẻ này giống
như mọi thẻ bình thường khác, chỉ cóđiều thẻ này chỉ được giới hạn trongộc
số tiền có trong thẻ và chi tiêu trong một khoảng thời gian nhất định tùy
thuộc vào quy định của mỗi ngân hàng, tức là hạn mức thẻ không có tính
chất tuần hoàn.
10
_ Thẻ tín dụng (Credit Card)- thẻ loại C: là loại thẻ được sử dụng phổ biến
nhất, theo đó người chủ thẻ được sử dụng một hạn mức tín dụng quy định
không trả lãi (nếu chủ thẻ hoàn trả số tiền đã sử dụng đúng thời hạn) để mua

sắm hàng hóa dịch vụ tại những cơ sở chấp nhận loại thẻ này. Thẻ tín dụng
là một phương thức thanh toán không dùng tiền mặt cho phép người sử dụng
khả năng chi tiêu trước trả tiền sau. Khoảng thời gian từ khi thẻ được dùng
để thanh toán hàng hóa, dịch vụ tới lúc chủ thẻ phải trả tiền cho ngân hàng
có độ dài phụ thuộc vào từng loại thẻ tín dụng của các tổ chức khác nhau.
Thời gian này chủ thẻ hoàn toàn được miễn lãi đối với số tiền phát sinh. Nếu
hết thời gian miễn lãi này mà toàn bộ số tiền phát sinh chưa được thanh toán
cho ngân hàng thì chủ thẻ sẽ chịu những khoản phí và lãi chậm trả. Khi toàn
bộ số tiền phát sinh được hoàn trả cho ngân hàng, hạn mức tín dụng của chủ
thẻ được khôi phục như ban đầu. Đây còn gọi là tính chất tuần hoàn của thẻ
tín dụng.
Các tổ chức tài chính như ngân hàng hay các công ty tài chính phát hành
thẻ tín dụng cho khách hàng dựa trên uy tín và khả năng đảm bảo chi trả của
từng khách hàng. Khả năng đảm bảo chi trả được xác định dựa trên tổng hợp
nhiều thông tin khác nhau như: thu nhập, tình hình chi tiêu, mối quan hệ sẵn
có đối với các tổ chức tài chính, địa vị xã hội…của khách hàng. Do đó, mỗi
khách hàng có những hạn mức tín dụng khác nhau.
3.5.4. Các chủ thể tham gia vào hoạt động phát hành và thanh toán thẻ
Hoạt động phát hành, sử dụng và thanh toán thẻ ngân hàng có sự tham
gia chặt chẽ của 4 chủ thẻ là: ngân hàng phát hành thẻ, ngân hàng thanh toán
thẻ, chủ thẻ và các đơn vị chấp nhận thẻ. Từng chủ thẻ đóng vai trò quan
trọng khác nhau trong việc phát huy tối đa vai trò làm phương tiện thanh
toán hiện đại của thẻ ngân hàng.
_ Ngân hàng phát hành:
Ngân hàng phát hành là ngân hàng thực hiện việc:
+ Thẩm định tính năng pháp lý và khả năng tài chính khách hàng.
+ Phát hành thẻ cho các khách hàng có kết quả thẩm định đạt yêu cầu
+ Tạo sao kê cho chủ thẻ và quyết toán với chủ thẻ
Ngoài ra, ngân hàng phát hành còn có quyền ký kết hợp đồng đại lý với
bên thứ ba, là một ngân hàng hoặc một tổ chức tài chính tín dụng khác trong

việc phát hành thẻ tín dụng. Trong trường hợp nay, ngân hàng phát hành tận
dụng được ưu thế của bên thứ ba về kinh nghiệm, khả năng thâm nhập thị
trường và những ưu việt về vị trí địa lý; tuy nhiên cũng phải chịu rủi ro về
tài chính bởi bên thứ ba lúc này hoạt động dưới danh nghĩa là ngân hàng
phát hành. Bên thứ ba khi ký kết hợp đồng đại lý với ngân hàng phát hành
được gọi là ngân hàng phát hành đại lý (ngân hàng đại lý). Các ngân hàng
này không tham gia toàn bộ vào quá trình phát hành thẻ mà chủ yếu có
11
nhiệm vụ phân phát các tờ rơi tại hệ thống chi nhánh của mình và nhận
những đơn xin phát hành thẻ của khách hàng và trong một số trường hợp
tham gia vào quá trình thẩm định khả năng tài chính của khách hàng dựa
trên kinh nghiệm và mối quan hệ sẵn có. Ngân hàng phát hành là tổ chức
thực hiện các công việc còn lại như quyết định hạn mức tín dụng cho khách
hàng, ký kết hợp đồng và in thẻ
Để phục vụ việc phát hành thẻ, các ngân hàng phải đầu tư lơn vào trang
thiết bị bởi công tác phát hành đòi hỏi những công nghệ hiện đại. Trong đó
ngân hàng phát hành phải trang bị hệ thống in thẻ, hệ thống quản lý và cập
nhật dữ liệu liên quan đến chủ thẻ và tình hình chi tiêu của chủ thẻ…Chính
vì vậy thông thường, để trở thành ngân hàng phát hành thẻ, ngoài uy tín,
những ngân hàng và tổ chức tín dụng nói chung phải đáp ứng được những
yêu cầu nhất định về khả năng tài chính, đầu tư công nghệ và chất xám.
_ Chủ thẻ:
Chủ thẻ là những cá nhân hoặc người được ủy quyền (nếu là thẻ do công
ty ủy quyền sử dụng) được ngân hàng phát hành thẻ có tên in nổi trên thẻ và
sử dụng thẻ theo điều khoản trong hợp đồng đã ký kết với ngân hàng phát
hành
Theo thông lệ, mỗi chủ thẻ chính thường có thể phát hành thêm một thẻ
phụ. Như vậy, phát sinh hai khái niệm thẻ chính và thẻ phụ. Tuy nhiên chủ
thẻ chính và chủ thẻ phụ cùng chi tiêu một tài khoản. Chủ thẻ phụ cũng có
trách nhiệm thanh toán các khoản phát sinh trong kỳ nhưng chủ thẻ chính là

người có trách nhiệm thanh toán cuối cùng đối với ngân hàng
Chủ thẻ sử dụng thẻ của mình để thanh toán hàng hóa, dịch vụ tại các đơn
vị chấp nhận thẻ, ứng tiền mặt tại các điểm ứng tiền mặt tại hệ thống ngân
hàng hoặc sử dụng thẻ để thực hiện các giao dịch tại may rút tiền tự động
ATM. Trong trường hợp thẻ tín dụng, sau một khoảng thời gian nhất định
tùy theo quy định của từng ngân hàng phát hành, chủ thẻ sẽ nhận được sao
kê(statement) là bản thông báo số tiền mà chủ thẻ phải thanh toán với ngân
hàng và thời điểm thanh toán cũng như số tiền thanh toán tối thiểu bắt buộc.
Nếu là thẻ ghi nợ, ngân hàng sẽ tự động trích nợ tài khoản của chủ thẻ theo
giá trị giao dịch được thực hiện bằng thẻ.
_ Ngân hàng thanh toán:
Ngân hàng thanh toán là ngân hàng chấp nhận các loại thẻ như một phương
tiện thanh toán thông qua việc ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ với các điểm
cung ứng hàng hóa, dịch vụ trên địa bàn. Trong hợp đồng chấp nhận thẻ ký
kết với các đơn vị cung ứng hàng hóa, dịch vụ, ngân hàng thanh toán thẻ
cam kết:
+ Chấp nhận các đơn vị này vào hệ thống thanh toán thẻ của ngân hàng.
12
+ Cung cấp các thiết bị đọc thẻ tự động cho các đơn vị này kèm theo
những hướng dẫn sử dụng hoặc chương trình đào tạo nhân viên cách thức
vận hành cùng với dịch vụ bảo trì, bảo dưỡng đi kèm trong suốt thời gian
hoạt động
+ Quản lý và xử lý những giao dịch có sử dụng thẻ trong những đơn vị
này.
Thông thường, ngân hàng thanh toán thu từ các đơn vị cung ứng hàng
hóa, dịch vụ có ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ với họ một mức phí chiết
khấu (discount rate) cho việc xử lý các giao dịch có sử dụng thẻ tại đây.
Mức phí này cao hay thấp phụ thuộc vào từng ngân hàng và vào mối quan
hệ chiến lược đối với các đơn vị khác nhau.
Trên thực tế, rất nhiều ngân hàng vừa là ngân hàng phát hành vừa là ngân

hàng thanh toán thẻ.
_ Đơn vị chấp nhận thẻ (ĐVCNT):
Các đơn vị cung ứng hàng hóa, dịch vụ ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ
như một phương tiện thanh toán được gọi là đơn vị chấp nhận thẻ(ĐVCNT).
Các ngành kinh doanh của các ĐVCNT trải rộng từ những cửa hiệu bán lẻ,
những nhà hàng ăn uống, đến khách sạn, sân bay…Tại nhiều nước trên thế
giới, khi thẻ ngân hàng đã trở thành một phương tiện thanh toán thông dụng,
chúng ta có thể nhìn thấy những biểu trưng của thẻ thường tại các cửa hàng.
Ở Việt Nam, các ĐVCNT tập trung chủ yếu tại các ngành hàng, dịch vụ có
thu hút nhiều khách nước ngoài như những cửa hàng bán đồ thủ công mỹ
nghệ, lưu niệm tại các trung tâm thương mại, những nhà hàng, khách sạn
lớn, các đại lý bán vé máy bay…
Để trở thành ĐVCNT đối với một loại thẻ ngân hàng nào đó, nhất thiết là
đơn vị này phải có tình hình tài chính tốt và có năng lực kinh doanh. Cũng
như việc ngân hàng phát hành thẩm định khách hàng trước khi phát hành thẻ
cho họ, các ngân hàng thanh toán cũng sẽ chỉ quyết định ký kết hợp đồng
chấp nhận thẻ với những đơn vị kinh doanh hiệu quả, có khả năng thu hút
nhiều giao dịch sử dụng thẻ.
Mặc dù phải trả cho ngân hàng thanh toán một tỷ lệ phí chiết khấu theo
số tiền trong mỗi giao dịch, các ĐVCNT vẫn có được lợi thế cạnh tranh bởi
việc chấp nhận thanh toán bằng thẻ ngân hàng sẽ giúp các đơn vị này thu hút
được một lượng khách hàng lớn, nâng cao số lượng các giao dịch thực hiện,
giảm chi phí quản lý tiền mặt, góp phần tăng hiệu quả kinh doanh.
4. Các phương thức thanh toán
4.1. Phương thức thanh toán liên chi nhánh ngân hàng
Thanh toán giữa hai khách hàng có tài khoản tại hai đơn vị ngân
hàng/chi nhánh ngân hàng thuộc cùng địa bàn tỉnh, thành phố, hoặc
13