Chu.o.ng 12
`eu biˆ
T´ıch phˆ
an h`
am nhiˆ
e´n
12.1 T´ıch phˆ
an 2-l´
o.p . . . . . . . . . . . . . . . . 118
`en ch˜
o.ng ho..p miˆ
u. nhˆ
a.t . . . . . . . . . 118
12.1.1 Tru.`
`en cong . . . . . . . . . . . . 118
o.ng ho..p miˆ
12.1.2 Tru.`
12.1.3 Mˆ
o.t v`
ai u
´.ng du.ng trong h`ınh ho.c . . . . . . 121
12.2 T´ıch phˆ
an 3-l´
o.p . . . . . . . . . . . . . . . . 133
`en h`ınh hˆ
o.ng ho..p miˆ
o.p . . . . . . . . . 133
12.2.1 Tru.`
`en cong . . . . . . . . . . . . 134
o.ng ho..p miˆ
12.2.2 Tru.`
12.2.3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
12.2.4 Nhˆ
a.n x´et chung . . . . . . . . . . . . . . . . 136
o.ng . . . . . . . . . . . . . . . 144
12.3 T´ıch phˆ
an d u.`
12.3.1 C´
ac di.nh ngh˜ıa co. ba’n . . . . . . . . . . . . 144
o.ng . . . . . . . . . . . . 146
12.3.2 T´ınh t´ıch phˆ
an du.`
12.4 T´ıch phˆ
an m˘
a.t . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
12.4.1 C´
ac di.nh ngh˜ıa co. ba’n . . . . . . . . . . . . 158
ap t´ınh t´ıch phˆ
an m˘
a.t . . . . . . 160
12.4.2 Phu.o.ng ph´
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
118
12.4.3 Cˆ
ong th´
u.c Gauss-Ostrogradski . . . . . . . 162
12.4.4 Cˆ
ong th´
u.c Stokes . . . . . . . . . . . . . . . 162
12.1
T´ıch phˆ
an 2-l´
o.p
12.1.1
`en ch˜
o.ng ho..p miˆ
u. nhˆ
a.t
Tru.`
Gia’ su’.
D = [a, b] × [c, d] = {(x, y) : a
x
b, c
y
d}
`en D. Khi d´o t´ıch phˆan 2-l´o.p cu’a
v`a h`am f(x, y) liˆen tu.c trong miˆ
`en ch˜
h`am f (x, y) theo miˆ
u. nhˆa.t
D = {(x, y) : a
x
b; c
y
d}
u.c
du.o..c t´ınh theo cˆong th´
b
f(M)dxdy =
d
dx
a
D
f (M)dy;
c
d
f(M)dxdy =
D
(12.1)
b
dy
c
f (M)dx,
M = (x, y).
(12.2)
a
`au tiˆen t´ınh t´ıch phˆan trong I(x) theo y xem x l`a h˘`ang
Trong (12.1): dˆ
sˆo´, sau d´o t´ıch phˆan kˆe´t qua’ thu du.o..c I(x) theo x. Dˆo´i v´o.i (12.2) ta
c˜
ung tiˆe´n h`anh tu.o..ng tu.. nhu.ng theo th´
u. tu.. ngu.o..c la.i.
12.1.2
`en cong
Tru.`
o.ng ho..p miˆ
`en bi. ch˘a.n
Gia’ su’. h`am f (x, y) liˆen tu.c trong miˆ
D = {(x, y) : a
x
b; ϕ1(x)
y
ϕ2 (x)}
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
119
trong d´o y = ϕ1 (x) l`a biˆen du.´o.i, y = ϕ2(x) l`a biˆen trˆen, ho˘a.c
D = {(x, y) : c
y
d; g1 (y)
x
g2 (y)}
trong d´o x = g1 (y) l`a biˆen tr´ai c`on x = g2 (y) l`a biˆen pha’i, o’. dˆay
`eu liˆen tu.c trong c´ac khoa’ng
ta luˆon gia’ thiˆe´t c´ac h`am ϕ1, ϕ2 , g1 , g2 dˆ
`en D luˆon luˆon tˆ
`on ta.i.
tu.o.ng u
´.ng. Khi d´o t´ıch phˆan 2-l´o.p theo miˆ
.
Dˆe’ t´ınh t´ıch phˆan 2-l´o p ta c´o thˆe’ ´ap du.ng mˆo.t trong hai phu.o.ng
ph´ap sau.
`e viˆe.c du.a t´ıch
1+ Phu.o.ng ph´ap Fubini du..a trˆen di.nh l´
y Fubini vˆ
`e t´ıch phˆan l˘a.p. Phu.o.ng ph´ap n`ay cho ph´ep ta du.a t´ıch
phˆan 2-l´o.p vˆ
`e t´ıch phˆan l˘a.p theo hai th´
phˆan 2-l´o.p vˆ
u. tu.. kh´ac nhau:
b
ϕ2 (x)
f (M)dxdy =
f(M)dy dx =
a
D
g2 (y)
f (M)dxdy =
g1 (y)
f (M)dy, (12.3)
ϕ1 (x)
g2 (y)
d
f(M)dx dy =
c
D
dx
a
ϕ1 (x)
d
ϕ2 (x)
b
dy
c
f (M)dx.
(12.4)
g1 (y)
a.n cu’a c´
ac t´ıch phˆ
an trong biˆe´n thiˆen
T`
u. (12.3) v`a (12.4) suy r˘a`ng cˆ
v`
a phu. thuˆ
o.c v`
ao biˆe´n m`
a khi t´ınh t´ıch phˆ
an trong, n´
o du.o..c xem l`
a
`
khˆ
ong dˆ
o’i. Cˆ
a.n cu’a t´ıch phˆ
an ngo`
ai luˆ
on luˆ
on l`
a h˘
ang sˆ
o´.
`an biˆen du.´o.i
Nˆe´u trong cˆong th´
u.c (12.3) (tu.o.ng u
´.ng: (12.4)) phˆ
`an biˆen trˆen (tu.o.ng u
`an biˆen tr´ai hay pha’i) gˆ
`om t`
hay phˆ
´.ng: phˆ
u. mˆo.t
`an v`a mˆ˜o i phˆ
`an c´o phu.o.ng tr`ınh riˆeng th`ı miˆ
`en D cˆ
`an chia th`anh
sˆo´ phˆ
`en con bo’.i c´ac du.`o.ng th˘a’ng song song v´o.i tru.c Oy (tu.o.ng
nh˜
u.ng miˆ
`en con d´o c´ac phˆ
`an biˆen
u
´.ng: song song v´o.i tru.c Ox) sao cho mˆo˜ i miˆ
`an biˆen tr´ai, pha’i) dˆ
`eu chı’ du.o..c biˆe’u
du.´o.i hay trˆen (tu.o.ng u
´.ng: phˆ
˜e n bo’.i mˆo.t phu.o.ng tr`ınh.
diˆ
2+ Phu.o.ng ph´ap dˆo’i biˆe´n. Ph´ep dˆo’i biˆe´n trong t´ıch phˆan 2-l´o.p
du.o..c thu..c hiˆe.n theo cˆong th´
u.c
D(x, y)
dudv
(12.5)
f(M)dxdy =
f[ϕ(u, v), ψ(u, v)]
D(u, v)
D
D∗
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
120
`en biˆe´n thiˆen cu’a to.a dˆo. cong (u, v) tu.o.ng u
´.ng
trong d´o D∗ l`a miˆ
khi c´ac diˆe’m (x, y) biˆe´n thiˆen trong D: x = ϕ(u, v), y = ψ(u, v);
(u, v) ∈ D∗ , (x, y) ∈ D; c`on
∂x
D(x, y)
= ∂u
J=
∂y
D(u, v)
∂u
∂x
∂v = 0
∂y
∂v
(12.6)
l`a Jacobiˆen cu’a c´ac h`am x = ϕ(u, v), y = ψ(u, v).
To.a dˆo. cong thu.`o.ng d`
ung ho.n ca’ l`a to.a dˆo. cu..c (r, ϕ). Ch´
ung
liˆen hˆe. v´o.i to.a dˆo. Dˆecac bo’.i c´ac hˆe. th´
u.c x = r cos ϕ, y = r sin ϕ,
0
r < +∞, 0
ϕ < 2π. T`
u. (12.6) suy ra J = r v`a trong to.a dˆo.
cu..c (12.5) c´o da.ng
f(M )dxdy =
f (r cos ϕ, r sin ϕ)rdrdϕ.
(12.7)
D∗
D
K´
y hiˆe.u vˆe´ pha’i cu’a (12.7) l`a I(D∗). C´o c´ac tru.`o.ng ho..p cu. thˆe’ sau
dˆay.
(i) Nˆe´u cu..c cu’a hˆe. to.a dˆo. cu..c n˘`am ngo`ai D th`ı
r2 (ϕ)
ϕ2
I(D∗ ) =
dϕ
ϕ1
f (r cos ϕ, r sin ϕ)rdr.
(12.8)
r1 (ϕ)
u. cu..c c˘a´t biˆen ∂D
(ii) Nˆe´u cu..c n˘a`m trong D v`a mˆo˜ i tia di ra t`
khˆong qu´a mˆo.t diˆe’m th`ı
r(ϕ)
2π
I(D∗ ) =
dϕ
0
f (r cos ϕ, r sin ϕ)rdr.
(12.9)
0
(iii) Nˆe´u cu..c n˘`am trˆen biˆen ∂D cu’a D th`ı
r(ϕ)
ϕ2
∗
I(D ) =
dϕ
ϕ1
f (r cos ϕ, r sin ϕ)rdr.
(12.10)
0
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
12.1.3
121
Mˆ
o.t v`
ai u
´.ng du.ng trong h`ınh ho.c
`en ph˘a’ng D du.o..c t´ınh theo cˆong th´
u.c
1+ Diˆe.n t´ıch SD cu’a miˆ
SD =
dxdy ⇒ SD =
rdrdϕ.
(12.11)
D∗
D
`en D (thuˆo.c
u.ng c´o d´ay l`a miˆ
2+ Thˆe’ t´ıch vˆa.t thˆe’ h`ınh tru. th˘a’ng d´
m˘a.t ph˘a’ng Oxy) v`a gi´o.i ha.n ph´ıa trˆen bo’.i m˘a.t z = f (x, y) > 0 du.o..c
t´ınh theo cˆong th´
u.c
V =
f (x, y)dxdy.
(12.12)
D
3+ Nˆe´u m˘a.t (σ) du.o..c cho bo’.i phu.o.ng tr`ınh z = f (x, y) th`ı diˆe.n
˜e n bo’.i t´ıch phˆan 2-l´o.p
t´ıch cu’a n´o du.o..c biˆe’u diˆ
1 + (fx )2 + (fy )2dxdy,
Sσ =
(12.13)
D(x,y)
trong d´o D(x, y) l`a h`ınh chiˆe´u vuˆong g´oc cu’a m˘a.t (σ) lˆen m˘a.t ph˘a’ng
to.a dˆo. Oxy.
´ V´I DU
CAC
.
V´ı du. 1. T´ınh t´ıch phˆan
xydxdy,
D = {(x, y) : 1
x
2; 1
y
2}.
D
Gia’i. Theo cˆong th´
u.c (12.2):
2
xydxdy =
D
2
dy
1
xydx.
1
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
122
T´ınh t´ıch phˆan trong (xem y l`a khˆong dˆo’i) ta c´o
2
xydx = y
I(x) =
x2
2
2
1
1
= 2y − y.
2
1
Bˆay gi`o. t´ınh t´ıch phˆan ngo`ai:
2
9
1
2y − y dy = ·
2
4
xydxdy =
1
D
xydxdy nˆe´u D du.o..c gi´o.i ha.n bo’.i c´ac
V´ı du. 2. T´ınh t´ıch phˆan
D
du.`o.ng cong y = x − 4, y 2 = 2x.
Gia’i. B˘`ang c´ach du..ng c´ac du.`o.ng gi˜
u.a c´ac giao diˆe’m A(8, 4) v`a
`en lˆa´y t´ıch phˆan D.
B(2, −2) cu’a ch´
ung, ba.n do.c s˜e thu du.o..c miˆ
`au tiˆen lˆa´y t´ıch phˆan theo x v`a tiˆe´p dˆe´n lˆa´y t´ıch phˆan theo
Nˆe´u dˆ
˜e n bo’.i mˆo.t t´ıch phˆan bˆo.i
`en D du.o..c biˆe’u diˆ
y th`ı t´ıch phˆan theo miˆ
y4
4
I=
xydxdy =
ydy
−2
D
xdx,
y 2 /2
`en D lˆen tru.c Oy. T`
u. d´o
trong d´o doa.n [−2, 4] l`a h`ınh chiˆe´u cu’a miˆ
4
I=
x2
y
2
4
y4
y 2 /2
1
dy =
2
−2
y (y + 4)2 −
y4
dy = 90.
4
−2
`au tiˆen theo y, sau d´o theo
Nˆe´u t´ınh t´ıch phˆan theo th´
u. tu.. kh´ac: dˆ
`an chia miˆ
`en D th`anh hai miˆ
`en con bo’.i du.`o.ng th˘a’ng qua B v`a
x th`ı cˆ
song song v´o.i tru.c Oy v`a thu du.o..c
√
2
I=
+
D1
=
xdx
8
ydy +
√
− 2x
0
D2
√
2x
8
xdx · 0 +
0
xdx
2
2
=
2x
y2
x
2
ydy
x−4
√
2x
dx = 90.
x−4
2
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
123
Nhu. vˆa.y t´ıch phˆan 2-l´o.p d˜a cho khˆong phu. thuˆo.c th´
u. tu.. t´ınh t´ıch
`an cho.n mˆo.t th´
phˆan. Do vˆa.y, cˆ
u. tu.. t´ıch phˆan dˆe’ khˆong pha’i chia
`en.
miˆ
`en D du.o..c
(y − x)dxdy. trong d´o miˆ
V´ı du. 3. T´ınh t´ıch phˆan
D
7
1
gi´o.i ha.n bo’.i c´ac du.`o.ng th˘a’ng y = x + 1, y = x − 3, y = − x + ,
3
3
1
y = − x + 5.
3
Gia’i. Dˆe’ tr´anh su.. ph´
u.c ta.p, ta su’. du.ng ph´ep dˆo’i biˆe´n u = −y − x;
1
u.c (12.5). Qua ph´ep dˆo’i biˆe´n d˜a cho.n,
v = y + x v`a ´ap du.ng cˆong th´
3
du.`o.ng th˘a’ng y = x + 1 biˆe´n th`anh du.`o.ng th˘a’ng u = 1; c`on y = x − 3
biˆe´n th`anh u = −3 trong m˘a.t ph˘a’ng Ouv; tu.o.ng tu.., c´ac du.`o.ng th˘a’ng
7
1
7
1
y = − x + , y = − x + 5 biˆe´n th`anh c´ac du.`o.ng th˘a’ng v = , v = 5.
3
3
3
3
7
∗
∗
.
˜e d`ang thˆa´y
`en D = [−3, 1] × , 5 . Dˆ
`en D tro’ th`anh miˆ
Do d´o miˆ
3
D(x, y)
3
r˘`ang
= − . Do d´o theo cˆong th´
u.c (12.5):
D(u, v)
4
3
1
u+ v −
4
4
(y − x)dxdy =
3
3
− u+ v
4
4
3
dudv
4
D∗
D
5
3
ududv =
4
=
D∗
4
3
udu = −8.
4
dv
7/3
−3
Nhˆ
a.n x´et. Ph´ep dˆo’i biˆe´n trong t´ıch phˆan hai l´o.p nh˘`am mu.c d´ıch
`en lˆa´y t´ıch phˆan. C´o thˆe’ l´
do.n gia’n h´oa miˆ
uc d´o h`am du.´o.i dˆa´u t´ıch
phˆan tro’. nˆen ph´
u.c ta.p ho.n.
(x2 + y 2)dxdy, trong d´o D l`a h`ınh tr`on
V´ı du. 4. T´ınh t´ıch phˆan
D
gi´o.i ha.n bo’.i du.`o.ng tr`on x2 + y 2 = 2x.
u.c (12.7).
Gia’i. Ta chuyˆe’n sang to.a dˆo. cu..c v`a ´ap du.ng cˆong th´
Cˆong th´
u.c liˆen hˆe. (x, y) v´o.i to.a dˆo. cu..c (r, ϕ) v´o.i cu..c ta.i diˆe’m O(0, 0)
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
124
c´o da.ng
x = r cos ϕ,
y = r sin ϕ.
(12.14)
Thˆe´ (12.14) v`ao phu.o.ng tr`ınh du.`o.ng tr`on ta thu du.o..c r2 = 2r cos ϕ ⇒
r = 0 ho˘a.c r = 2 cos ϕ (dˆay l`a phu.o.ng tr`ınh du.`o.ng tr`on trong to.a dˆo.
cu..c). Khi d´o
D∗ = (r, ϕ) : −
π
2
π
,0
2
ϕ
r
2 cos ϕ
T`
u. d´o thu du.o..c
π/2
2
I=
2
3
(x + y )dxdy =
r drdϕ =
D∗
D
π/2
r3 dr
dϕ
0
−π/2
π/2
r4
4
=
2 cos ϕ
2 cos ϕ
cos4 ϕf ϕ =
dϕ = 4
0
−π/2
3π
·
2
−π/2
Nhˆ
a.n x´et. Nˆe´u lˆa´y cu..c ta.i tˆam h`ınh tr`on th`ı
x − 1 = r cos ϕ
y = r sin ϕ
D∗ = (r, ϕ) : 0
r
1, 0
ϕ
2π}
v`a do x2 + y 2 = 1 + 2r cos ϕ + r2 nˆen
r(1 + 2r cos ϕ + r2 )drdϕ
I=
D∗
2π
1
(r + 2r2 cos ϕ + r3 )dr =
dϕ
=
0
3π
·
2
0
V´ı du. 5. T´ınh thˆe’ t´ıch vˆa.t thˆe’ T gi´o.i ha.n bo’.i paraboloid z = x2 + y 2,
m˘a.t tru. y = x2 v`a c´ac m˘a.t ph˘a’ng y = 1, z = 0.
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
125
Gia’i. H`ınh chiˆe´u cu’a vˆa.t thˆe’ T lˆen m˘a.t ph˘a’ng Oxy l`a
D(x, y) = (x, y) : −1
x
1, x2
y
1 .
Do d´o ´ap du.ng (12.12) ta c´o
1
2
zdxdy =
V (T ) =
D(x,y)
2
(x + y )dxdy =
x2 y +
=
y3
3
1
x2
dx =
(x2 + y 2)dy
dx
−1
D(x,y)
1
1
x2
88
·
105
−1
`au b´an k´ınh R v´o.i tˆam ta.i gˆo´c to.a dˆo..
V´ı du. 6. T`ım diˆe.n t´ıch m˘a.t cˆ
`au d˜a cho c´o da.ng
Gia’i. Phu.o.ng tr`ınh m˘a.t cˆ
x2 + y 2 + z 2 = R2 .
`au l`a
Do d´o phu.o.ng tr`ınh nu’.a trˆen m˘a.t cˆ
R2 − x2 − y 2.
z=
u.ng nˆen ta chı’ t´ınh diˆe.n t´ıch nu’.a trˆen l`a du’. Ta c´o
Do t´ınh dˆo´i x´
ds =
1 + zx2 + zy 2 dxdy =
Rdxdy
R2
− x2 − y 2
`en lˆa´y t´ıch phˆan D(x, y) = {(x, y) : x2 + y 2
Miˆ
·
R2 }. Do d´o
x = r cos ϕ
dxdy = y = r sin ϕ
R2 − x2 − y 2
J =r
R
S=2
D(x,y)
2π
= 2R
R
rdr
√
R2 − r2
dϕ
0
0
√
= 4πR − R2 − r2
R
0
= 4πR2 .
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
126
`an m˘a.t tru. x2 = 2z gi´o.i ha.n bo’.i giao
V´ı du. 7. T´ınh diˆe.n t´ıch phˆ
√
tuyˆe´n cu’a m˘a.t tru. d´o v´o.i c´ac m˘a.t ph˘a’ng x − 2y = 0, y = 2x, x = 2 2.
˜e thˆa´y r˘a`ng h`ınh chiˆe´u cu’a phˆ
`an m˘a.t d˜a nˆeu l`a tam gi´ac
Gia’i. Dˆ
.
v´o i c´ac ca.nh n˘a`m trˆen giao tuyˆe´n cu’a m˘a.t ph˘a’ng Oxy v´o.i c´ac m˘a.t
ph˘a’ng d˜a cho.
x2
T`
u. phu.o.ng tr`ınh m˘a.t tru. ta c´o z = , do vˆa.y
2
∂z
= x,
∂x
√
∂z
= 0 → dS = 1 + x2dxdy.
∂y
T`
u. d´o suy r˘a`ng
√
2 2
√
1 + x2dx
S=
0
√
2 2
2x
√
x 1 + x2dx = 13.
3
2
dy =
0
x/2
` TA
ˆ. P
BAI
T`ım cˆa.n cu’a t´ıch phˆan hai l´o.p
`en D gi´o.i
f (x, y)dxdy theo miˆ
D
ha.n bo’.i c´ac du.`o.ng d˜a chı’ ra . (Dˆe’ ng˘´an go.n ta k´
y hiˆe.u f (x, y) = f (−)).
1. x = 3, x = 5, 3x − 2y + 4 = 0, 3x − 2y + 1 = 0.
3x+4
5
5
(DS.
dx
3
f (−)dy)
3x+1
5
2. x = 0, y = 0, x + y = 2
2
(DS.
2−x
dx
0
f (−)dy)
0
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
3. x2 + y 2
1, x
127
0, y
0.
√
1
(DS.
dx
f (−)dy)
0
4. x + y
1, x − y
1, x
0
0.
1
1−x
dx
(DS.
0
5. y
x2, y
f (−)dy)
x−1
4 − x2 .
√
4−x2
2
(DS.
dx
√
− 2
x2 y 2
+
6.
4
9
1−x2
f (−)dy)
x2
1.
3
2
+2
(DS.
√
4−x2
dx
−2
7. y = x2, y =
√
f (−)dy)
− 32
√
4−x2
x.
√
1
dx
(DS.
0
x
f (−)dy)
x2
8. y = x, y = 2x, x + y = 6.
2
2x
dx
(DS.
0
3
f(−)dy +
x
6−x
dx
2
f (−)dy)
x
Thay dˆo’i th´
u. tu.. t´ıch phˆan trong c´ac t´ıch phˆan
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
128
4
9.
4
4
dy
0
f(−)dx.
(DS.
dx
y
0
1
11.
(DS.
f (−)dx)
√
0
−
2−x2
1
y
f(−)dy.
(DS.
dy
x
0
y
1
dy
1
dy
x+1
2
12.
y−1
1
f(−)dy.
dx
0
2
1−x2
dx
−1
f (−)dy)
2
√
10.
x
fdx.
(DS.
1/y
1−y 2
√
2
f dx +
0
dx
1/2
dy
1
2
2
dx
1
1/x
f dx)
0
2
f dy +
2−y
f dy)
x
T´ınh c´ac t´ıch phˆan l˘a.p sau
1
13.
2x
dx
0
(x − y + 1)dy.
14.
y
y3
dx.
x2 + y 2
(DS. 6π)
(x + 2y)dx.
(DS. −11, 2)
dy
−2
0
y2
0
15.
dy
2
0
5
16.
5−x
dx
0
4 + x + ydy.
(DS.
506
)
15
0
4
17.
2
dy
.
(x + y)2
dx
3
(DS.
25
)
24
1
√
2 ax
a
dx
0
1
)
3
x
4
18.
(DS.
√
−2 ax
(x2 + y 2)dy.
(DS.
344 4
a)
105
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
2π
19.
129
a
dϕ
0
rdr.
(DS.
πa2
)
2
a sin ϕ
√
1
20∗.
1−x2
1 − x2 − y 2dy.
dx
0
(DS.
π
)
6
0
T´ınh c´ac t´ıch phˆan 2-l´o.p theo c´ac h`ınh ch˜
u. nhˆa.t d˜a chı’ ra.
21.
(x + y 2)dxdy; 2
x
3, 1
y
2.
5
(DS. 4 )
6
(x2 + y)dxdy; 1
x
2, 0
y
1.
5
(DS. 2 )
6
D
22.
D
23.
(x2 + y 2 )dxdy; 0
x
3y 2 dxdy
;0
1 + x2
1, 0
1, 0
y
1.
(DS.
y
1.
(DS.
π
)
4
2
)
3
D
24.
x
D
25.
sin(x + y)dxdy; 0
x
π
,0
2
y
π
.
2
(DS. 2)
y
0.
(DS.
1
)
e
D
26.
xexy dxdy; 0
x
1, −1
dxdy
;1
(x − y)2
x
2, 3
D
27.
y
4
(DS. ln )
3
4.
D
`en D gi´o.i ha.n c´ac du.`o.ng d˜a chı’
T´ınh c´ac t´ıch phˆan 2-l´o.p theo miˆ
ra
28.
xydxdy; y = 0, y = x, x = 1.
(DS.
1
)
8
D
xydxdy; y = x2 , x = y 2.
29.
(DS.
1
)
12
D
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
130
xdxdy; y = x3, x + y = 2, x = 0.
30.
7
)
15
(DS.
D
31.
5
(DS. 20 )
6
xdxdy; xy = 6, x + y − 7 = 0.
D
3
(DS. 1 )
5
y 2xdxdy; x2 + y 2 = 4, x + y − 2 = 0.
32.
D
33.
(x + y)dxdy; 0
y
π, 0
x
sin y.
(DS.
5π
)
4
D
34.
sin(x + y)dxdy; x = y, x + y =
π
, y = 0.
2
(DS.
1
)
2
D
2
e−y dxdy; D l`a tam gi´ac v´o.i dı’nh O(0, 0), B(0, 1), A(1, 1).
35.
D
(DS. −
1
1
+ )
2e 2
xydxdy; D l`a h`ınh elip 4x2 + y 2
36.
4.
(DS. 0)
D
x2ydxdy; y = 0, y =
37.
√
2ax − x2 .
(DS.
4a5
)
5
D
xdxdy
; y = x, x = 2, x = 2y.
x2 + y 2
38.
(DS.
1
π
− 2arctg )
2
2
D
√
x + ydxdy; x = 0, y = 0, x + y = 1.
39.
(DS.
2
)
5
(DS. 4
4
)
15
D
(x − y)dxdy; y = 2 − x2, y = 2x − 1.
40.
D
41.
(x + 2y)dxdy; y = x, y = 2x, x = 2, x = 3.
1
(DS. 25 )
3
D
12.1. T´ıch phˆan 2-l´o.p
42.
131
xdxdy; x = 2 + sin y, x = 0, y = 0, y = 2π.
(DS.
9π
)
2
D
xydxdy; (x − 2)2 + y 2 = 1.
43.
(DS.
4
)
3
D
dxdy
√
; D l`a h`ınh tr`on b´an k´ınh a n˘`am trong g´oc vuˆong I
2a − x
D
8 √
v`a tiˆe´p x´
uc v´o.i c´ac tru.c to.a dˆo.. (DS. a 2a)
3
44.
45.
ydxdy; x = R(t − sin t), y = R(1 − cos t), 0
t
`en
2π (l`a miˆ
D
5
gi´o.i ha.n bo’.i v`om cu’a xicloid.) (DS. πR3 )
2
y=f (x)
2πR
˜
Chı’ dˆ
a n.
ydxdy =
dx
0
D
ydy
0
Chuyˆe’n sang to.a dˆo. cu..c v`a t´ınh t´ıch phˆan trong to.a dˆo. m´o.i
πR4
46.
)
(x2 + y 2 )dxdy; D : x2 + y 2 R2 , y 0. (DS.
4
D
47.
π
(e − 1))
4
ex
2 +y 2
dxdy; D : x2 + y 2
1, x
0, y
ex
2 +y 2
dxdy; D : x2 + y 2
R2 .
(DS. 2π(eR − 1))
0. (DS.
D
48.
2
D
49.
1 − x2 − y 2dxdy; D : x2 + y 2
x.
1 − x2 − y 2
dxdy; D : x2 + y 2
1 + x2 + y 2
1, x
(DS.
4
1
π− )
4
3
D
50.
0, y
0.
D
(DS.
π(π − 2)
)
2
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
132
ln(x2 + y 2)
dxdy; D : 1
x2 + y 2
51.
x2 + y 2
e.
(DS. 2π)
D
(x2 + y 2)dxdy; D gi´o.i ha.n bo’.i c´ac du.`o.ng tr`on
52.
D
x2 + y 2 + 2x − 1 = 0,
x2 + y 2 + 2x = 0. (DS.
5π
)
2
˜
Chı’ dˆ
a n. D˘a.t x − 1 = r cos ϕ, y = r sin ϕ.
T´ınh thˆe’ t´ıch cu’a vˆa.t thˆe’ gi´o.i ha.n bo’.i c´ac m˘a.t d˜a chı’ ra.
1
53. x = 0, y = 0, z = 0, x + y + z = 1. (DS. )
6
1
54. x = 0, y = 0, z = 0, x + y = 1, z = x2 + y 2 . (DS. )
6
88
)
55. z = x2 + y 2, y = x2, y = 1, z = 0. (DS.
105
2
56. z = x2 + y 2 , x2 + y 2 = a2, z = 0. (DS. πa3)
3
πa4
)
57. z = x2 + y 2, x2 + y 2 = a2, z = 0. (DS.
2
4a3
58. z = x, x2 + y 2 = a2, z = 0. (DS.
)
3
1
59. z = 4 − x2 − y 2, x = ±1, y = ±1.
(DS. 13 )
3
11
)
60. 2 − x − y − 2z = 0, y = x2 , y = x.
(DS.
120
61. x2 + y 2 = 4x, z = x, z = 2x.
(DS. 4π)
`an m˘a.t d˜a chı’ ra.
T´ınh diˆe.n t´ıch c´ac phˆ
`an m˘a.t ph˘a’ng 6x + 3y + 2z = 12 n˘a`m trong g´oc phˆ
`an t´am I.
62. Phˆ
(DS. 14)
`an m˘a.t ph˘a’ng x + y + z = 2a n˘`am trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = a2.
63. Phˆ
√
(DS. 2a2 3)
12.2. T´ıch phˆan 3-l´o.p
133
`an m˘a.t paraboloid z = x2 + y 2 n˘a`m trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = 4.
64. Phˆ
π √
(DS. (17 17 − 1))
6
`an m˘a.t 2z = x2 + y 2 n˘a`m trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = 1.
65. Phˆ
2 √
(DS. (2 2 − 1)π)
3
`an m˘a.t n´on z = x2 + y 2 n˘a`m trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = a2 .
66. Phˆ
√
(DS. πa2 2)
`an m˘a.t cˆ
`au x2 + y 2 + z 2 = R2 n˘`am trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = Rx.
67. Phˆ
(DS. 2R2 (π − 2))
`an m˘a.t n´on z 2 = x2 + y 2 n˘`am trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = 2x.
68. Phˆ
√
(DS. 2 2π)
`an t´am th´
`an m˘a.t tru. z 2 = 4x n˘a`m trong g´oc phˆ
u I v`a gi´o.i ha.n
69. Phˆ
4 √
bo’.i m˘a.t tru. y 2 = 4x v`a m˘a.t ph˘a’ng x = 1. (DS. (2 2 − 1))
3
`an m˘a.t cˆ
`au x2 + y 2 + z 2 = R2 n˘`am trong m˘a.t tru. x2 + y 2 = a2
70. Phˆ
√
(a R). (DS. 4πa(a − a2 − R2 ))
12.2
T´ıch phˆ
an 3-l´
o.p
12.2.1
`en h`ınh hˆ
Tru.`
o.ng ho..p miˆ
o.p
`en D ⊂ R3:
Gia’ su’. miˆ
D = [a, b] × [c, d] × [e, g] = {(x, y, z) : a
x
b, c
y
d, e
z
g}
v`a h`am f (x, y, z) liˆen tu.c trong D. Khi d´o t´ıch phˆan 3-l´o.p cu’a h`am
`en D du.o..c t´ınh theo cˆong th´
f (x, y, z) theo miˆ
u.c
b
g
d
f(x, y, z)dxdydz =
f (x, y, z)dz dy dx
a
D
c
e
b
=
dx
a
g
d
dy
c
f (M)dx.
(12.15)
e
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
134
T`
u. (12.15) suy ra c´ac giai doa.n t´ınh t´ıch phˆan 3-l´o.p:
g
`au tiˆen t´ınh I(x, y) =
(i) Dˆ
f (M)dz;
e
d
(ii) Tiˆe´p theo t´ınh I(x) =
I(x, y)dy;
c
b
(iii) Sau c`
ung t´ınh t´ıch phˆan I =
I(x)dx.
a
u. tu.. kh´ac th`ı c´ac giai doa. n
Nˆe´u t´ıch phˆan (12.15) du.o..c t´ınh theo th´
`au tiˆen t´ınh t´ıch phˆan trong, tiˆe´p dˆe´n t´ınh t´ıch
t´ınh vˆa˜ n tu.o.ng tu..: dˆ
phˆan gi˜
u.a v`a sau c`
ung l`a t´ınh t´ıch phˆan ngo`ai.
12.2.2
`en cong
Tru.`
o.ng ho..p miˆ
`en bi. ch˘a.n
1+ Gia’ su’. h`am f(M) liˆen tu.c trong miˆ
D = (x, y, z) : a
x
b, ϕ1(x)
y
ϕ2 (x), g1 (x, y)
z
g2 (x, y) .
`en D du.o..c t´ınh theo
Khi d´o t´ıch phˆan 3-l´o.p cu’a h`am f(M) theo miˆ
cˆong th´
u.c
ϕ2 (x)
b
g2 (x,y)
f(M )dxdydz =
f (M)dx dy dx
a
D
ϕ1 (x)
(12.16)
g1 (x,y)
ho˘a.c
g2 (x,y)
f(M )dxdydz =
D
D(x,y)
dxdy
f (M)dz,
(12.17)
g1 (x,y)
trong d´o D(x, y) l`a h`ınh chiˆe´u vuˆong g´oc cu’a D lˆen m˘a.t ph˘a’ng Oxy.
`e t´ınh liˆen tiˆe´p ba t´ıch phˆan thˆong
Viˆe.c t´ınh t´ıch phˆan 3-l´o.p du.o..c quy vˆ
12.2. T´ıch phˆan 3-l´o.p
135
u. t´ıch phˆan trong, tiˆe´p dˆe´n t´ıch phˆan gi˜
thu.`o.ng theo (12.16) t`
u.a v`a
sau c`
ung l`a t´ınh t´ıch phˆan ngo`ai. Khi t´ınh t´ıch phˆan 3-l´o.p theo cˆong
`au tiˆen t´ınh t´ıch phˆan trong v`a sau d´o c´o thˆe’ t´ınh t´ıch
th´
u.c (12.17): dˆ
`en D(x, y) theo c´ac phu.o.ng ph´ap d˜a c´o trong 12.1.
phˆan 2-l´o.p theo miˆ
2+ Phu.o.ng ph´ap dˆo’i biˆe´n. Ph´ep dˆo’i biˆe´n trong t´ıch phˆan 3-l´o.p
du.o..c tiˆe´n h`anh theo cˆong th´
u.c
f(M )dxdydz =
f ϕ(u, v, w), ψ(u, v, w), χ(u, v, w) ×
D∗
D
×
D(x, y, z)
dudvdw,
D(u, v, w)
(12.18)
`en biˆe´n thiˆen cu’a to.a dˆo. cong u, v, w tu.o.ng u
trong d´o D∗ l`a miˆ
´.ng khi
c´ac diˆe’m (x, y, z) biˆe´n thiˆen trong D: x = ϕ(u, v, w), y = ψ(u, v, w),
D(x, y, z)
l`a Jacobiˆen cu’a c´ac h`am ϕ, ψ, χ
z = χ(u, v, w),
D(u, v, w)
∂ϕ
∂u
D(x, y, z)
∂ψ
=
J=
D(u, v, w)
∂u
∂χ
∂u
∂ϕ
∂v
∂ψ
∂v
∂χ
∂v
∂ϕ
∂w
∂ψ
= 0.
∂w
∂χ
∂w
(12.19)
`au.
Tru.`o.ng ho..p d˘a.c biˆe.t cu’a to.a dˆo. cong l`a to.a dˆo. tru. v`a to.a dˆo. cˆ
u. to.a dˆo. Dˆec´ac sang to.a dˆo. tru. (r, ϕ, z) du.o..c thu..c
(i) Bu.´o.c chuyˆe’n t`
hiˆe.n theo c´ac hˆe. th´
u.c x = r cos ϕ, y = r sin ϕ, z = z; 0
r < +∞,
.
0 ϕ < 2π, −∞ < z < +∞. T`
u (12.19) suy ra J = r v`a trong to.a
dˆo. tru. ta c´o
f(M )dxdydz =
D
f r cos ϕ, r sin ϕ, z rdrdϕdz,
(12.20)
D∗
`en biˆe´n thiˆen cu’a to.a dˆo. tru. tu.o.ng u
trong d´o D∗ l`a miˆ
´.ng khi diˆe’m
(x, y, z) biˆe´n thiˆen trong D.
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
136
`au (r, ϕ, θ) du.o..c
u. to.a dˆo. Dˆec´ac sang to.a dˆo. cˆ
(ii) Bu.´o.c chuyˆe’n t`
thu..c hiˆe.n theo c´ac hˆe. th´
u.c x = r sin θ cos ϕ, y = r sin θ sin ϕ, z =
r cos θ, 0
r < +∞, 0
ϕ < 2π, 0
θ
π. T`
u. (12.19) ta c´o
`au ta c´o
J = r2 sin θ v`a trong to.a dˆo. cˆ
f(M)dxdydz =
D
f r sin θ cos ϕ, r sin θ sin ϕ, r cos θ r2 sin θdrdϕdθ,
=
(12.21)
D∗
`en biˆe´n thiˆen cu’a to.a dˆo. cˆ
`au tu.o.ng u
´.ng khi diˆe’m
trong d´o D∗ l`a miˆ
(x, y, z) biˆe´n thiˆen trong D.
12.2.3
`en D ⊂ R3 du.o..c t´ınh theo cˆong
Thˆe’ t´ıch cu’a vˆa.t thˆe’ cho´an hˆe´t miˆ
th´
u.c
VD =
dxdydz.
(12.22)
D
12.2.4
Nhˆ
a.n x´
et chung
B˘a`ng c´ach thay dˆo’i th´
u. tu.. t´ınh t´ıch phˆan trong t´ıch phˆan 3-l´o.p ta s˜e
thu du.o..c c´ac cˆong th´
u.c tu.o.ng tu.. nhu. cˆong th´
u.c (12.16) dˆe’ t´ınh t´ıch
phˆan. Viˆe.c t`ım cˆa.n cho t´ıch phˆan do.n thˆong thu.`o.ng khi chuyˆe’n t´ıch
`e t´ıch phˆan l˘a.p du.o..c thu..c hiˆe.n nhu. dˆo´i v´o.i tru.`o.ng ho..p
phˆan 3-l´o.p vˆ
t´ıch phˆan 2-l´o.p.
´ V´I DU
CAC
.
V´ı du. 1. T´ınh t´ıch phˆan l˘a.p
1
I=
1
dx
−1
2
dy
x2
(4 + z)dx.
0
12.2. T´ıch phˆan 3-l´o.p
137
Gia’i. Ta t´ınh liˆen tiˆe´p ba t´ıch phˆan x´ac di.nh thˆong thu.`o.ng b˘´at
`au t`
dˆ
u. t´ıch phˆan trong
2
I(x, y) =
(4 + z)dz = 4z
2
0
+
z2
2
2
= 10;
0
0
1
1
dy = 10(1 − x2);
I(x, y)dy = 10
I(x) =
x2
1
I=
x2
1
10(1 − x2 )dx =
I(x)dx =
−1
40
·
3
−1
V´ı du. 2. T´ınh t´ıch phˆan
I=
(x + y + z)dxdydz,
D
`en D du.o..c gi´o.i ha.n bo’.i c´ac m˘a.t ph˘a’ng to.a dˆo. v`a m˘a.t
trong d´o miˆ
ph˘a’ng x + y + z = 1.
`en D d˜a cho l`a mˆo.t t´
Gia’i. Miˆ
u. diˆe.n c´o h`ınh chiˆe´u vuˆong g´oc trˆen
m˘a.t ph˘a’ng Oxy l`a tam gi´ac gi´o.i ha.n bo’.i c´ac du.`o.ng th˘a’ng x = 0,
y = 0, x + y = 1. R˜o r`ang l`a x biˆe´n thiˆen t`
u. 0 dˆe´n 1 (doa.n [0, 1] l`a
h`ınh chiˆe´u cu’a D lˆen tru.c Ox). Khi cˆo´ di.nh x, 0 x 1 th`ı y biˆe´n
thiˆen t`
u. 0 dˆe´n 1 − x. Nˆe´u cˆo´ di.nh ca’ x v`a y (0 x 1, 0 y 1 − x)
th`ı diˆe’m (x, y, z) biˆe´n thiˆen theo du.`o.ng th˘a’ng d´
u. m˘a.t ph˘a’ng
u.ng t`
z = 0 dˆe´n m˘a.t ph˘a’ng x + y + z = 1, t´
u. 0 dˆe´n
u.c l`a z biˆe´n thiˆen t`
1 − x − y. Theo cˆong th´
u.c (12.16) ta c´o
1
I=
1−x
dx
0
1−x−y
dy
0
(x + y + z)dz.
0
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
138
˜e d`ang thˆa´y r˘`ang
Dˆ
1
I=
1−x
dx
0
xz + yz +
z2
2
1−x−y
dy
0
0
1
=
1
2
y − yx2 − xy 2 −
y3
3
1−x
dx
0
0
1
1
=
6
(2 − 3x + x3)dx =
1
·
8
0
dxdydz
`en D du.o..c gi´o.i
, trong d´o miˆ
(x + y + z)3
V´ı du. 3. T´ınh I =
D
ha.n bo’.i c´ac m˘a.t ph˘a’ng x + z = 3, y = 2, x = 0, y = 0, z = 0.
`en D d˜a cho l`a mˆo.t h`ınh l˘ang tru. c´o h`ınh chiˆe´u vuˆong
Gia’i. Miˆ
g´oc lˆen m˘a.t ph˘a’ng Oxy l`a h`ınh ch˜
u. nhˆa.t D(x, y) = (x, y) : 0
x
3, 0
y
2 . V´o.i diˆe’m M(x, y) cˆo´ di.nh thuˆo.c D(x, y) diˆe’m
(x, y, z) ∈ D biˆe´n thiˆen trˆen du.`o.ng th˘a’ng d´
u. m˘a.t ph˘a’ng Oxy
u.ng t`
(z = 0) dˆe´n m˘a.t ph˘a’ng x + z = 3, t´
u. 0 dˆe´n 3 − x:
u.c l`a z biˆe´n thiˆen t`
0 z 3 − x. T`
u. d´o theo (12.17) ta c´o
z=3−x
f(M )dxdydz =
D
=
(x + y + z + 1)−3 dz
dxdy
z=0
D(x,y)
(x + y + z + 1)−2
−2
3−x
dxdy = · · · =
0
4 ln 2 − 1
·
8
D(x,y)
`en
(x2 + y 2 + z 2 )dxdydz, trong d´o miˆ
V´ı du. 4. T´ınh t´ıch phˆan
D
D du.o..c gi´o.i ha.n bo’.i m˘a.t 3(x2 + y 2) + z 2 = 3a2 .
Gia’i. Phu.o.ng tr`ınh m˘a.t biˆen cu’a D c´o thˆe’ viˆe´t du.´o.i da.ng
z2
x2 y 2
√
+
+
= 1.
a2 b2
(a 3)2
12.2. T´ıch phˆan 3-l´o.p
139
D´o l`a m˘a.t elipxoid tr`on xoay, t´
u.c l`a D l`a h`ınh elipxoid tr`on xoay.
H`ınh chiˆe´u vuˆong g´oc D(x, y) cu’a D lˆen m˘a.t ph˘a’ng Oxy l`a h`ınh tr`on
x2 + y 2
a2. Do d´o ´ap du.ng c´ach lˆa.p luˆa.n nhu. trong c´ac v´ı du. 2
v`a 3 ta thˆa´y r˘a`ng khi diˆe’m M(x, y) ∈ D(x, y) du.o..c cˆo´ di.nh th`ı diˆe’m
`en D biˆe´n thiˆen trˆen du.`o.ng th˘a’ng d´
(x, y, z) cu’a miˆ
u.
u.ng M(x, y) t`
m˘a.t biˆen du.´o.i cu’a D
z = − 3(a2 − x2 − y 2)
dˆe´n m˘a.t biˆen trˆen
3(a2 − x2 − y 2).
z=+
T`
u. d´o theo (12.17) ta c´o
√
3(a2 −x2 −y 2 )
+
I=
(x2 + y 2 + z 2 )dz
dxdy
√
D(x,y)
−
3(a2 −x2 −y 2 )
√
= 2a2 3
a2 − x2 − y 2dxdy = |chuyˆe’n sang to.a dˆo. cu..c|
x2 +y 2 a2
2
√
√
√
a2 − r2 rdrdϕ = a2 3
3
= 2a
r a
2π
a
(a2 − r2 )1/2rdr
dϕ
0
0
5
4πa
= √ ·
3
V´ı du. 5. T´ınh thˆe’ t´ıch cu’a vˆa.t thˆe’ gi´o.i ha.n bo’.i c´ac m˘a.t ph˘a’ng
x + y + z = 4, x = 3, y = 2, x = 0, y = 0, z = 0.
`en D d˜a cho l`a mˆo.t h`ınh lu.c diˆe.n trong khˆong gian. N´o
Gia’i. Miˆ
c´o h`ınh chiˆe´u vuˆong g´oc D(x, y) lˆen m˘a.t ph˘a’ng Oxy l`a h`ınh thang
vuˆong gi´o.i ha.n bo’.i c´ac du.`o.ng th˘a’ng x = 0, y = 0, x = 3, y = 2 v`a
`eu biˆe´n
Chu.o.ng 12. T´ıch phˆan h`am nhiˆ
140
x + y = 4. Do d´o ´ap du.ng (12.17) ta c´o
4−x−y
VD =
dxdydz =
D
dz =
0
D(x,y)
1
3
dy
=
dxdy
0
0
dy
1
1
(4 − y)x −
=
x2
2
(4 − x − y)dx
0
2
x2
2
3
dy +
(4 − y)x −
0
0
4−y
dy
0
1
1
2
1
15
− 3y dy +
2
2
=
D(x,y)
4−y
2
(4 − x − y)dx +
(4 − x − y)dxdy
0
(4 − y)2dy =
55
·
6
1
V´ı du. 6. T´ınh t´ıch phˆan
I=
x2 + y 2dxdydz,
z
D
`en D gi´o.i ha.n bo’.i m˘a.t ph˘a’ng y = 0, z = 0, z = a v`a m˘a.t
trong d´o miˆ
tru. x2 + y 2 = 2x (x 0, y 0, a > 0).
Gia’i. Chuyˆe’n sang to.a dˆo. tru. ta thˆa´y phu.o.ng tr`ınh m˘a.t tru. x2 +
π
(h˜ay v˜e h`ınh
y 2 = 2x trong to.a dˆo. tru. c´o da.ng r = 2 cos ϕ, 0 ϕ
2
.
!). Do d´o theo cˆong th´
u c (12.20) ta c´o
π/2
I=
2 cos ϕ
a
2
dϕ
r dr
0
0
π/2
a2
zdz =
2
0
2 cos ϕ
r2 dr
dϕ
0
0
π/2
=
4a2
3
8
cos3 ϕdϕ = a2.
9
0
V´ı du. 7. T´ınh t´ıch phˆan
(x2 + y 2 )dxdydz,
I=
D
12.2. T´ıch phˆan 3-l´o.p
141
`au x2 + y 2 + z 2 R2 , z 0.
`en D l`a nu’.a trˆen cu’a h`ınh cˆ
nˆe´u miˆ
`au, miˆ
`en biˆe´n thiˆen D∗ cu’a c´ac to.a dˆo.
Gia’i. Chuyˆe’n sang to.a dˆo. cˆ
`au tu.o.ng u
´.ng khi diˆe’m (x, y, z) biˆe´n thiˆen trong D l`a c´o da.ng
cˆ
D∗ : 0
ϕ < 2π, 0
θ
π
, 0
2
r
2π
π/2
R.
T`
u. d´o
2
2
2
r sin θ · r sin θdrdϕdθ =
I=
dϕ
D∗
0
R
3
r4 dr
sin θdθ
0
0
4
= πR5 .
15
` TA
ˆP
BAI
.
T´ınh c´ac t´ıch phˆan l˘a.p sau
√
1
1.
x
dx
0
2−2x
ydy
0
a−y
h
ydy
0
dx
0
2
3.
0
0
dz
.
(1 + x + y + z)3
(DS.
5
ln 2
− )
2
16
0
b
a
(x2 + y 2 + z 2 )dx.
dy
0
(DS. 30)
1−x−y
0
dz
a3h
)
6
0
dy
c
z 2dz.
xdx
1−x
dx
(DS.
3
2y−y 2
4.
5.
dz.
2
1
1
)
12
0
dy
√
0
(DS.
1−x
a
2.
dz.
(DS.
abc 2
(a + b2 + c2 ) )
3
0