Bản sắc văn hoá độc đáo qua trang phục dân tộc Dao Đỏ

BẢN SẮC VĂN HOÁ ĐỘC ĐÁO QUA TRANG PHỤC
DÂN TỘC DAO ĐỎ
Trần Anh Khoa và Phạm Kim Ngân
Khoa Kiến Trúc – Mỹ Thuật, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh
GVHD: ThS. Phạm Thị Hồng Liên

TĨM TẮT
Việt Nam có 54 dân tộc. Mỗi dân tộc đều có những nét đặc trưng riêng về văn hóa, phong tục, tập quán,
ẩm thực, lễ nghi thờ cúng và trang phục… Trang phục của người Dao còn được chia ra nhiều loại tuỳ vào
mỗi nhóm người Dao. Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ bao gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt
lưng và các đồ trang sức khác đi kèm. Mỗi trang phục có 5 màu cơ bản: đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong
đó chủ yếu là màu đỏ. Khăn đội đầu là một trong những điểm không thể thiếu của phụ nữ người Dao đỏ
được trang trí bằng nhiều họa tiết bằng chỉ màu trắng, xanh lơ, vàng và màu đỏ. Trang phục của nam người
Dao đỏ đơn giản hơn, chỉ có khăn đội đầu, áo ngắn và quần. Để bảo tồn những nét đẹp văn hóa truyền thống
khơng bị mai một cùng thời gian, người phụ nữ Dao đỏ vẫn ln tích cực truyền dạy lại cách may, thêu
thùa trang phục truyền thống cho thế hệ trẻ.
Từ khóa: Dao Đỏ; Hoa văn; Màu sắc; Trang sức; Trang phục dân tộc.
1.

TRANG PHỤC CỦA DAO ĐỎ

Ngày 12 tháng 10 năm 2019 Trang phục người Dao Đỏ được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể.
1.1 Trang phục nữ
Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ bao gồm áo, quần, khăn vấn đầu, thắt lưng và các đồ trang sức
khác đi kèm. Mỗi trang phục có 5 màu cơ bản: đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong đó chủ yếu là màu đỏ. Theo

quan niệm của người Dao đỏ, màu đỏ mang lại hạnh phúc, may mắn, đầy đủ và tạo ra năng lượng tích cực
cho con người. Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ được trang trí bằng nhiều hoa văn phong phú
đẹp mắt với màu sắc cơ bản là chàm, đỏ và trắng. Trên chất liệu vải chàm thô cùng với kỹ thuật tạo hoa
991

văn từ thêu, chắp ghép những trang sức, người phụ nữ Dao đỏ thể hiện sự khéo léo, tinh tế và gửi mọi tâm
tư tình cảm và những khát vọng sống của mình trong những họa tiết rất phong phú, đa dạng. Để hoàn thành
một bộ trang phục dân tộc Dao đỏ phải mất 1 năm nếu làm nhanh, người làm chậm phải mất 1-2 năm. Khăn
đội đầu là một trong những điểm không thể thiếu của phụ nữ người Dao đỏ. Khăn được trang trí bằng nhiều
họa tiết bằng chỉ màu trắng, xanh lơ, vàng và màu đỏ lên tồn bộ mặt khăn: Cây vạn hoa, hình cách đoạn,
hình vết hổ… Khi đội lên đầu, các họa tiết hoa văn sẽ phơ ra ngồi, làm tăng thêm vẻ đẹp của chiếc khăn.
Phụ nữ người Dao thường chỉ mặc áo dài có màu đen hoặc màu chàm. Họ thêu kín các họa tiết trang trí
bằng chỉ màu đỏ để nẹp cổ liền với ngực thân áo.
Đặc biệt, hai đầu của nẹp ngực được đính nhiều chuỗi hạt cườm và tua đỏ sặc sỡ. Trên áo được phụ nữ Dao
đỏ thêu lên những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với đời sống như hoa lá, cỏ cây, rừng núi, động vật… Do
đó, mỗi bộ trang phục khác nhau ở hoa văn, người thêu ln cố gắng sắp xếp hài hịa, tinh tế trong việc sử
dụng màu sắc, bố cục sao cho hài hòa, tươi sáng.
Quần của phụ nữ Dao đỏ thường màu đen tuyền, khơng có hoa văn, nhưng ở phía dưới, họa tiết được thêu
rất cầu kỳ. Những hoa văn trang trí ở hai ống quần thường là hình vng, hình chữ nhật màu đỏ, vàng, 150
trắng hay hình cây thơng, hình quả trám… tạo nên sự cân đối hài hịa cho tồn bộ trang phục.
Điển hình như trang phục người Dao đỏ ở một số nơi thường có chuỗi quả bơng len hình trịn màu đỏ treo
trước ngực. Số lượng và kích cỡ tùy quan niệm mỗi vùng. Nếu ở Hùng Mỹ, Phúc Sơn (Chiêm Hóa) có 9
quả bơng, kích cỡ lớn thì ở Sơn Phú (huyện Na Hang) có 11 quả bơng, kích cỡ bé hơn. Trang phục người
Dao ở Bạch Xa, Tân Thành, Minh Khương (Hàm Yên) chỉ có những tua rua màu đỏ quanh viền áo trước
ngực.

Hình 2: Phụ nữ Dao Đỏ đeo chuỗi len bơng
Người ta dễ dàng phân biệt được phụ nữ Dao đỏ với các phụ nữ Dao khác qua chiếc khăn đỏ đội đầu sặc
sỡ. Thường khăn được trang trí bằng các họa tiết như vết chân hổ, cây vạn hoa hay thêu cách đoạn. Khi đội
lên đầu, họa tiết của các lớp hoa văn này sẽ lộ ra, tăng thêm vẻ duyên dáng cho chiếc khăn. Nhiều chị, nhiều
bà còn làm những tua len bằng sợi tơ đỏ trên khăn, lúc lắc theo mỗi bước đi.

992

Trang sức của phụ nữ Dao Đỏ: Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ có 3 màu gồm đỏ, đen, trắng
là chủ đạo. Mặc dù các màu này có độ tương phản cao, nhưng khi được phụ nữ Dao đỏ may, chắp ghép,
thêu hoa văn tạo nên một tổng thể hài hịa lại vơ cùng nổi bật, đẹp mắt. Những bộ trang phục truyền thống
được xem đẹp nhất phải là bộ được đính kèm nhiều bạc đắt tiền. Phụ nữ Dao đỏ thường chọn mặc đi dự
đám cưới, lễ hội, dịp tết...

Hình 3: Trang sức bạc đính ở vải yếm

Hình 4: Người Dao đỏ quan niệm những đồng bạc trịn, ngơi sao bạc, bơng hoa bạc đính trên áo giúp bảo
vệ sức khoẻ vừa thể hiện sự sung túc trong đời sống của mỗi gia đình.

Hình 5: Trang sức bạc của phụ nữ Dao gồm vòng tay, vịng cổ, dây chuyền (xà tích)…
Nam, nữ và trẻ con người Dao đều thích đeo trang sức bạc như vịng tay, vịng chân, vịng cổ, dây xà tích…
Trang sức bạc được xem là vật bất ly thân với phụ nữ Dao. Họ quan niệm, bạc trừ tà ma, mang lại sự may
mắn, tài lộc và thể hiện sự giàu sang.
1.2 Trang phục nam

993


Trang phục của nam người Dao đỏ đơn giản hơn, chỉ có khăn đội đầu, áo ngắn và quần. Trang phục của
dân tộc Dao đỏ gồm 2 loại là thường phục và lễ phục. Đối với nam giới, trang phục hàng ngày đơn giản với
áo chàm đen; lễ phục thì cầu kỳ hơn gồm áo dài đỏ với họa tiết hoa lá sặc sỡ

.Hình 6: Trang phục nam trong ngày lễ
2.

MÀU SẮC

Có 5 màu cơ bản: đỏ, xanh, trắng, vàng, đen, trong đó chủ yếu là màu đỏ. Theo quan niệm của người Dao
đỏ, màu đỏ mang lại hạnh phúc, may mắn, đầy đủ và tạo ra năng lượng tích cực cho con người.
Màu vàng: Được lấy từ củ nghệ, sau khi sợi vải được nhuộm sẽ được đem đi để phơi khô trong tự nhiên.
Màu đỏ: Ở các vùng đất tại miền núi có một loại cây được gọi là Krung. Để lấy được màu đỏ từ cây này,
các nghệ nhân sẽ lấy vỏ thân cây sau đó giã ra rồi đem đi nấu.
Màu đen: Để lấy được màu đen, người ra sẽ ngâm bùn non với lá chùm bầu trong vài ngày.
Màu xanh: Những vỏ con ốc suối sẽ được đem đi nấu cho khô. Ngâm chúng thành vơi rồi sau đó sẽ ngâm
với lá chàm.
Màu nâu đỏ: Vỏ cây sủi sẽ được ngâm với giấm, đun sôi trong vòng 3 tiếng và để nguội qua đêm. Khi ngâm
sợi vải phải pha thêm phèn.
Màu nâu hoặc màu đỏ sẫm: Được nhuộm từ các loại vỏ thân cây.
3.

HOA VĂN

Hoa văn thêu lên trang phục cũng mang ý nghĩa thể hiện những khát vọng sống, tâm tư và tình cảm của
người thêu. Theo quan điểm của người Dao, cách chọn họa tiết trang trí cịn thể hiện thế giới tâm hồn, tình
yêu thương của con người và mối liên hệ với thiên nhiên.
Hoa văn được trang trí trên ngực áo bé là cách đính cúc hoa bạc theo chiều dọc ở giữa áo, áo bé mặc trong,
áo dài mặc ngoài, hàng hoa bạc giữa hai hàng quả bông len đỏ. Hoa văn trang trí trên thân sau áo bé được
thêu theo chiều dọc của áo, gồm các họa tiết hình cây thơng - với dân tộc Dao, hình cây thơng chính là hình
đi chó cách điệu; hình dấu chân hổ - chính là hình chân chó cách điệu mà người Dao vẫn đang thờ; hình
hoa kiệu; hình thập ngoặc; hình răng cưa... được thêu ở hai bên, cúc hoa bạc đính ở giữa.
994


Hình 7: Họa tiết trang trí trước ngực
Hoa văn trang trí trên áo dài tập trung ở viền nẹp ngực tà áo và đầu ống tay áo được trang trí các họa tiết
hình sơm, hình dấu chân hổ, hình răng cưa, hình quả trám, hình thập ngoặc…

Hình 8: Họa tiết hình cây thơng, hình răng cưa

Hình 9: Họa tiết chữ vạn, chữ thập ngoặc được thêu trên quần
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Sắc màu thổ cẩm của người Dao Đỏ
/>
2.

Trang phục của người Dao đỏ có điều gì đặc biệt?
/>
3.

Gìn gửi vẻ đẹp độc đáo của trang phục người Dao Đỏ
/>
4.

Ý nghĩa trang phục truyền thống của người Dao Đỏ

995


/>5.

Trang phục rực rở của người Dao Đỏ
/>
996